docOśla łączka
download 
Reklamacja Transkrypt
Ośla łączka
77 A4 Ośla łączka Ćwiczenie 15 przez ustawienie potencjometru P1. Gdy prąd wzrośnie i na rezystorach R10, R11 napięcie będzie rzędu 1,5V, zaczną przewodzić tranzystory T3, T4. Tranzystor T4 „ściągnie na dół” koń− cówkę ADJ stabilizatora, czyli obniży napięcie na tej końcówce i tym samym na wyjściu stabilizatora, nie dopuszcza− jąc do dalszego wzrostu prądu. Prąd zo− stanie ograniczony do wartości wyzna− czonej przez R10, R11. Przewidziano tu dwa rezystory, by łatwiej dobrać po− trzebny prąd. Przewidziano też dodat− kowe rezystory R12...R15, by za pomo− cą trzypozycyjnego przełącznika można było wybrać jeden z trzech zakresów prądowych. Obwód T5, R9, D7 pełni rolę kontrol− ki zasilania; jest też wstępnym obciąże− niem stabilizatora, dzięki czemu można śmiało zastosować potencjometr o war− tości 10kΩ (zobacz TECHNIKALIA). − najważniejszy przyrząd pomiarowy Mam nadzieję, że masz już jakiś multi− metr. To bardzo potrzebny, wręcz niezbędny przyrząd pomiarowy. Jeszcze bardziej przy− datnym przyrządem pomiarowym jest dla elektronika oscyloskop. Ten przyrząd pomia− rowy, wyposażony w ekran, umożliwia po− miary napięć stałych oraz zmiennych − ich amplitudy, kształtu, częstotliwości, okresu. Przy użyciu mniej czy bardziej skompliko− wanych przystawek można też mierzyć nim prądy i wiele innych wielkości. Generalna zasada pracy oscyloskopu jest prosta. Na ekranie porusza się świecący punkt, jasna plamka. W czasie normalnej pracy plamka ta przesuwa się po ekranie ru− chem jednostajnym (przy czym jej prędkość można ustawić dowolnie) z lewej strony ekranu do prawej. Potem błyskawicznie, w drobnym ułamku sekundy wraca na lewą stronę, itd... Jeśli prędkość ruchu plamki jest duża, a proces ten się powtarza wiele razy na sekundę, nasze oko daje się oszukać i wi− dzimy nie poruszającą się plamkę, tylko po− ziomą linię. Każdy oscyloskop ma przynajmniej jed− no wejście. Główne wejście oscyloskopu oznaczone jest literą Y. Napięcie podane na to wejście odchyla plamkę w pionie, w górę (dodatnie napięcie) lub w dół (ujemne). W nierozbieralnych zestawach nie ma na to rady, ale w przypadku pojedynczych ogniw warto dbać o kondycję wszystkich ogniw, sprawdzać ich pojem− ność i eliminować najsłabsze. Ponadto w akumulatorach NiCd występuje cza− sem zjawisko zwane efektem pamięciowym. Akumulator, z którego nie pobiera się całego zgro− madzonego ładunku niejako zapamiętuje ten fakt i zachowuje się tak, jakby stracił pojemność. Aby zapo− biec temu zjawisku, warto co jakiś czas naładować i w pełni rozładować akumulatory. W pełni rozładować, nie znaczy rozładować "do zera", bo to jest szkodliwe, tylko do napięcia około 0,8..0,9V na ogniwo. Służą do tego proste układy zwane rozładowarkami. Nie tylko wyrównują one właściwości poszczególnych ogniw. Kilkakrotne naładowanie i kontrolne rozładowanie za pomocą rozładowarki pomaga przywrócić pojemność utraconą w związku z efektem pamięciowym Uwaga! Efekt pamięciowy występuje tylko w akumulatorach NiCd. Wolne od niego są akumulato− ry NiMH, litowo−jonowe i kwasowe (zwykłe i żelowe). Zasilacz laboratoryjny Posiadana wiedza i umiejętności pozwo− lą Ci zbudować najprawdziwszy zasilacz laboratoryjny z regulacją napięcia i ob− wodem ograniczania prądu. Obwód ograniczania prądu przydaje się zwła− szcza podczas eksperymentów, nie do− puszcza bowiem do nadmiernego wzro− stu prądu nawet podczas jakiejś awarii czy pomyłki. Schemat ideowy pokazany jest na rysunku 21a. Do znanego z ćwiczenia 13 stabilizatora LM317 z rezystorem (R8) i potencjometrem (P1) dodaliśmy kilka pożytecznych obwodów. Tranzy− story T3, T4 oraz rezystory R10, R11 tworzą obwód ogranicznika prądowe− go. Gdy płynący przez obciążenie prąd jest mały i wywołuje na rezystorach R10, R11 spadek napięcia mniejszy niż 1,5V, tranzystory T3, T4 są zatkane i nie wpływają na pracę stabilizatora. Napięcie wyjściowe wyznaczone jest Oscyloskop ELEMENTarz ELEMENTarz ELEMENTarz ELEMENTarz ELEMENTarz Informacje dotyczące zestawu EdW−04 do „Oślej łączki“ znajdują się na stronach 48 i 80. Rys. 21a Popularne akumulatory NiCd w postaci pojedynczych ogniw o napięciu 1,2V zwykle sprawiają swoim właścicielom sporo kłopotów. Przyczyna związana jest z różną pojemnością poszczególnych ogniw. Podczas pracy połączone są one w szereg. Najsłabsze ogniwa rozładują się najszybciej i uniemożliwią pracę lepszych ogniw. Gdy potem wszystkie ogniwa włożone są do ładowarki, te silniejsze mają jeszcze sporo energii i są niepotrzebnie ładowane. Elektronika dla Wszystkich 37 TECHNIKALIA Pamiętliwe akumulatory A4 E L E M E N Ta r z E L E M E N Ta r z E L E M E N Ta r z E L E M E N Ta r z E L E M E N Ta r z Ośla łączka Jeśli na wejście Y podamy napięcie stałe, pozioma linia po prostu przesunie się w górę lub w dół, zależnie od biegunowości i wiel− kości tego napięcia. Jeśli na wejście zostanie podane napięcie zmienne, na ekranie pojawi się obraz zmian napięcia w czasie. Większość oscyloskopów ma dwa wejścia i może jednocześnie rysować na ekranie dwa przebiegi. Są to oscyloskopy dwukanałowe. Fotografia 11 pokazuje oscyloskop dwuka− nałowy firmy ESCORT, a następna foto− grafia, ręczny, przenośny oscyloskop HPS5 firmy Velleman, oba dostępne w sieci han− dlowej AVT. Nie sposób w czasie jednej wyprawy przeka− zać wszystkich ważnych informacji o oscylo− skopie. Jeśli zdecydujesz się na zakup takiego niezmiernie po− żytecznego przy− rządu, przestu− diuj uważnie in− strukcję obsługi. potem używając go, stopniowo poznasz wszyst− kie jego tajniki. Nie zaszkodzi też spytać o szcze− góły bardziej do− świadczonych Fot. 12 elektroników. Fot. 11 Brzęczyk piezo Y1 pełni bardzo po− żyteczną funkcję i wskazuje, że z napię− ciem wyjściowym coś jest nie w porząd− ku. Odzywa się on podczas przeciążenia, gdy działa obwód ogranicznika prądo− wego oraz wtedy, gdy stabilizacja napię− cia wyjściowego jest niepewna lub 78 Fot. 16 w ogóle nie ma stabilizacji (przy nasta− wieniu dużej wartości napięcia wyjścio− wego, gdy transformator „nie daje sobie rady” i napięcie na nim się obniża). Brzęczyk podczas przeciążenia jest włą− czany przez tranzystor T3, natomiast przy braku stabilizacji przez tranzystor T2, a dodatkowo zaświeca się wtedy czerwona dioda D6. W czasie normalnej pracy przewodzi tranzystor T1, na rezy− storze R1 występuje praktycznie całe napięcie zasilania i tranzystor T2 nie może włączyć brzęczyka i diody D6. Elementy R2, R3, C2, D5 ustalają wa− runki pracy brzęczyka Y1, a dioda D5 nie ma nic wspólnego ze stabilizacją na− pięcia wyjściowego, tylko ogranicza na− pięcie na brzęczyku. Model pokazany na fotografii 16 zo− stał zmontowany na płytce drukowanej, zaprojektowanej specjalnie na potrzeby tego ćwiczenia. Trzypozycyjny przełącznik dołączo− ny do punktów K (środkowa końcówka przełącznika), L, M (skrajne końcówki) pozwala wybrać zakres prądu. W środ− kowym położeniu przełącznika wartość prądu wyznacza rezystor R10. Przy war− tości 47Ω maksymalny prąd użyteczny wynosi 10...20mA, a przy zwarciu prąd nie przekracza 30mA. Dołączenie rezy− storów R12 lub R14 zwiększa zakres do około 40...80mA i 200..400mA. Takie zakresy są optymalne przy zastosowaniu zasilacza AC12/300. Kto chciałby zmienić wartość prądu maksymalnego, może dowolnie zmie− niać wartości rezystorów R10...R15, pa− miętając, że przy większych prądach bę− dą się grzać i że stabilizator LM317 ma wewnętrzne obwody ograniczające prąd wyjściowy do 1...1,5A (dla pewności, nawet w układzie podstawowym małego pojedynczego rezystora 2,2Ω należałoby zastosować rezystor o mocy 1W lub cztery małe rezystory 2,2Ω połączone szeregowo−równolegle). Model został sfotografowany bez ra− diatora, ale do poprawnej pracy potrzeb− ny jest radiator, choćby w postaci kawał− ka aluminiowej blachy o powierzchni 80...100cm2. Płytka drukowana modelu pokazana jest na rysunku 21b. Bardziej wprawni mogą wykorzystać dużo mniejszą płytkę z rysunku 21c. Rys. 21b Rys. 21b 38 Elektronika dla Wszystkich 79 A4 Ośla łączka Ładowanie akumulatorów NiCd. Stabilizator prądu Na rynku można spotkać róż− ne rodzaje akumulatorów. Za− sady ładowania poszczegól− nych rodzajów akumulatorów są różne. Akumulatory niklo− wo−kadmowe (NiCd) można ładować dużym prądem w krótkim czasie 1,5...3 go− Rys. 22 dzin, ale Ty na razie tego nie próbuj, bo jakakolwiek po− myłka skończy się uszkodze− niem akumulatora, a nawet wybuchem. Bez ryzyka prze− ładowania akumulatory NiCd ładuje się niewielkim prądem o niezmiennej wartości przez kilkanaście godzin. Ładowarki można wyko− nać w różny sposób. W naj− prostszym przypadku wystar− czy wykorzystać prostownik mostkowy (nawet bez kon− densatora) i odpowiednio do− brany rezystor ograniczający prąd w układzie według ry− sunku 22. Gwiazdka przy re− zystorze wskazuje, że jego Fot. 17 wartość należy dobrać samo− dzielnie, by uzyskać potrzeb− ną wartość prądu. Układ taki można sto− sować do ładowania pojedynczych aku− mulatorków o napięciu 1,2V. Reguła jest prosta: podaną na akumu− latorze pojemność w miliamperogodzi− nach (mAh) trzeba podzielić przez 10 – wynik to natężenie prądu ładowania. Ta− kim prądem trzeba ładować ogniwo przez 14...16 godzin. Przykładowo dla akumu− latorków o pojemności 750mAh prąd ła− dowania powinien wynosić 75mA. Czy wiesz, że... wejście Y oscyloskopu zawsze do− łącza się do badanego obwodu równole− gle, podobnie jak woltomierz. Zasilacz laboratoryjny Fotografia 13 pokazuje fabryczny zasilacz laboratoryjny, dostępny w ofercie handlowej AVT. Taki zasilacz daje możliwość regulacji napięcia i prądu maksymalnego. Dodatkowo ma wskaźniki, pokazujące wartości napięcia i prądu. W praktyce, zwłaszcza podczas urucha− miania i konstruowania prototypów, bardzo przydatne są obwody nie pozwalające prze− kroczyć nastawionej wartości prądu, nawet w przypadku zwarcia. Pozwala to uchronić przed zniszczeniem zasilane układy. Do ładowania zestawów o wyższym napięciu warto zastosować tę samą regu− łę, ale inne rozwiązanie układowe, gdzie prąd ma dokładnie ustaloną wartość. Po− trzebne jest do tego jakieś źródło prądo− we. Można je zbudować w oparciu o sta− bilizator LM317 według rysunku 23 i fotografii 17. Jeden jedyny rezystor wyznacza wartość prądu (I = 1,25V/R1). W razie potrzeby dodaj mały radiator z kawałka blachy. Fot. 13 Rys. 23 Ćwiczenie 17 Rozładowarka akumulatorków NiCd Po co komu rozładowarka? Odpowiedzi szukaj w TECHNIKALIACH (Pamiętli− we akumulatory). Jeśli korzystasz z pojedynczych aku− mulatorów NiCd o napięciu 1,2V, wyko− naj rozładowarkę − bardzo pożyteczny przyrząd, który przedłuży ich żywot− ność. Co kilka cykli pracy wszystkie akumulatory warto naładować i za po− mocą rozładowarki całkowicie opróżnić. Każde ogniwo należy rozładować od− Elektronika dla Wszystkich dzielnie. Można do tego wykorzystać kilka jednakowych układów o schema− cie z rysunku 24 i fotografii 18. Trzeba je dołączyć do ogniw i zostawić na czas nie krótszy niż 4 godziny, np. na noc. Ta− ka rozładowarka nie rozładuje akumula− torka do zera. Gdy napięcie akumulatora wynosi 1,2V, prąd rozładowania wynosi 240mA. Przy 1V jeszcze 150mA, przy 0,9V – 39mA, przy 0,8 tylko 4,1mA, a przy 0,65V mniej niż 0,2mA. Ze względu na znaczny prąd, tranzystor T3 nie może być typu BC548. Trzeba zasto− sować inny typ np. BC337 o prądzie ko− lektora 1000mA i mocy strat 800mW al− bo jakiś tranzystor mocy NPN. Jeśli ktoś chce zwiększyć prąd rozłado− wania, może dodać jeszcze jeden lub dwa rezystory 2,2Ω równolegle do R3, R4. W przypadku małego nierozbieralne− go zestawu kilku akumulatorów o napię− ciu 3,6V lub wyższym, do rozładowania 39 ELEMENTarz ELEMENTarz ELEMENTarz ELEMENTarz ELEMENTarz Ćwiczenie 16 A4 Ośla łączka można wykorzystać prościutki układ według rysunku 25. Tu sprawa jest odrobinę trudniejsza i trzeba odpowie− dnio ustawić potencjometr P1, który umożliwia ustawienie końcowego napię− cia rozładowania. Napięcie to powinno wynosić mniej więcej 0,8V/ogniwo, czyli około70% napięcia nominalnego akumulatora. Na rysunku pokazana jest 80 charakterystyka uzyskana z jednym rezystorem 2,2Ω, przy jakimś przypadko− wym ustawieniu potencjo− metru. Fotografia 19 po− kazuje prowizoryczny mo− del rozładowarki do zesta− wów o napięciu nominal− nym co najmniej 3,6V. Fot. 18 Rys. 24 Fot. 19 Rys. 25 Ćwiczenie 17 Ładowanie akumulatorów kwasowych. Zasilacz buforowy Wypadkowa rezystancja rezystorów R3...R5 wyznacza prąd rozładowania, który z kolei powinien być proporcjo− nalny do pojemności zestawu. Przy za− stosowaniu jednego rezystora R3 (2,2Ω), prąd rozładowania jest odpo− wiedni dla akumulatorów o pojemnosci 150...300mAh. Z dwoma rezystorami R3 i R4 (po 2,2Ω) prąd jest odpowiedni dla akumulatorów o pojemnościach 250...600mAh. Z trzema rezystorami R3...R5 prąd jest odpowiedni dla aku− mulatorów o pojemności 450 ... 1000mA. Z akumulatorami o wyższych napięciach tranzystor T3 będzie się grzał i należy zastosować radiator w po− staci kawałka blachy. Bez radiatora tran− zystor mocy w obudowie TO−220 może rozproszyć tylko 1,5...2W mocy strat. Moc strat można obliczyć dość dokła− Rys. 26 Rys. 27 40 dnie, mnożąc napięcie na tranzystorze (Uaku−1,5V) przez prąd rozładowania. Przykładowo dla wspomnianego aku− mulatora 7,2V 600mAh przy prądzie rozła− dowania 200mA w tranzystorze T3 wydzie− li się moc około (7,2−1,5)*0,2A= 1,14W. W zasadzie radiator nie jest konieczny, ale tranzystor będzie bardzo gorący i bę− dzie miał temperaturę ponad +100oC. Warto więc dodać niewielki radiator. Elektronika dla Wszystkich 81 A4 Ośla łączka Duże akumulatory kwasowe (ołowiowe) zwykle ładuje się prądem o stałym natę− żeniu przez czas potrzebny do ładowania 120...130% pojemności nominalnej Do ładowania akumulatorów o napię− ciu 12V i pojemności rzędu kilkudziesię− ciu amperogodzin można wykorzystać sprawdzony w praktyce sposób z trans− formatorem bezpieczeństwa, żarówką i mostkiem prostowniczym według ry− sunku 26. Transformator bezpieczeń− stwa ma napięcie wyjściowe 24V, ale 12−woltowemu akumulatorowi nic złego się nie stanie, bo żarówka ograniczy prąd i napięcie do bezpiecznej wartości. Prąd ładowania zależy od mocy użytej żarówki (40...200W). Oczywiście trzeba zastosować mostek prostowniczy o od− powiednio dużym prądzie. Małe akumulatory kwasowo−ołowio− we są powszechnie używane jako źródło zasilania rezerwowego w systemach alarmowych. Tu ich praca nie polega na cyklicznym ładowaniu i rozładowywa− niu, tylko pozostają one stale w stanie naładowania, gotowe w każdej chwili do działania. Nazywa się to pracą buforo− wą. W takim przypadku wykorzystuje się inny sposób ładowania. Akumulator dołącza się na stałe do zasilacza (stabili− zatora) o precyzyjnie dobranym napięciu wyjściowym. W warunkach domowych, gdzie zmiany temperatury są niewielkie (+15...+30oC), można wykorzystać pro− sty zasilacz według rysunku 27 z ukła− dem LM317 i dodatkową diodą D1, za− bezpieczającą przed rozładowaniem akumulatora w przypadku zaniku napię− cia sieci. Napięcie zasilacza należy usta− wić za pomocą potencjometru P1, by na wyjściu (za diodą, czyli na akumulato− rze) uzyskać 13,8...14,0V. Rezystor R4 decyduje o maksymalnym prądzie łado− wania. Dla prądu maksymalnego 0,5A, R4 powinien mieć wartość 1,2Ω. Ze względu na moc strat warto zastosować dwa połączone równolegle rezystory 2,2Ω. Układ LM317 powinien być wy− posażony w mały radiator. Wartość R4 można obliczyć ze wzoru R4 =0,6V/Imax. Piotr Górecki Informacje dotyczące zestawu EdW−04 do „Oślej łączki“ znajdują się na stronach 88 i 120. B Biblioteczka Praktyka I B L Stabilizatory scalone E C Z K A Tab. 2 Stabilizatory napięć ujemnych o ustalonym napięciu wyjściowym T Tab. 1 Stabilizatory napięć dodatnich o ustalonym napięciu wyjściowym O wowe parametry niektórych podane są w tabelach. W tabe− lach 1 i 2 podano między innymi maksymalne napięcie wej− ściowe, maksymalny prąd oraz prąd pobierany przez stabili− zator. W przypadku stabilizatorów regulowanych (tabele 3 i 4) podano napięcie maksymalne między wejściem a wyj− ściem oraz minimalny prąd obciążenia ILmin (przy mniej− szym prądzie obciążenia napięcie wyjściowe może być wy− ższe od wyznaczonego przez rezystory). Każdy elektronik powinien umieć wykorzystać scalone stabilizatory. Rysunki 1...4 pokazują typowe schematy apli− kacyjne tych układów oraz ich wygląd. Kondensatory C1, C2 powinny być umieszczone możliwie blisko stabilizatora, w odległości co najwyżej 5cm. Kondensator C1 może być jednocześnie kondensatorem filtru zasilacza. Jeśli jednak jest I Obecnie zdecydowanie najpopularniejsze są trzykońcówkowe stabilizatory rodzin 78XX, 79XX oraz kostki LM317 i LM337. Układy rodzin 78XX oraz 79XX mają fabrycznie ustalone na− pięcie wyjściowe − dwie ostatnie cyfry oznaczenia określają na− pięcie wyjściowe. Najczęściej używane stabilizatory to 7805 (5V), 7809 (9V) i 7812 (12V). Napięcie wyjściowe układów LM317 i LM337 nie jest fabrycznie ustalone. Układy te mają odmienną budowę, dzięki czemu za pomocą dwóch rezystorów można regulować napięcie wyjściowe w szerokich granicach, począwszy od 1,25V do kilkudziesięciu woltów. Oprócz tych najpopularniejszych układów, różni producen− ci oferują wiele innych typów o takim samym układzie wy− prowadzeń. Można je stosować wymiennie, mają jednak odmienne parametry, zwłaszcza wydajność prądową − podsta− P Imax A Prąd stab. mA Moc strat W Rthjc K/W Typ Uwy V 78xx 78Mxx 78Lxx 78Sxx 78Txx LM2936 LM340 TL780 5...24 5...24 5...24 5...24 5...15 5 5...15 5...15 35 35 35 35 35 40 35 35 1 0,5 0,1 2 3 0,05 1,5 1,5 5 5 3 5 5 1,5 5 3,5 20 7,5 0,5 25 30 0,5 20 15 4 6 230 3 2,5 195 4 5 79xx 79Mxx 79Lxx LM2990 LM320 LM345 −5...−24 −5...−24 −5...−24 −5...−15 −5...−15 −5 Uwemax V −25 −35 −30 −26 −25 −20 Imax A Prąd stab mA Moc strat W 1 0,5 0,1 1 1,5 3 5 5 2 9 1 1 15 7,5 0,5 20 15 25 Rthjc K/W 5 6 180 2,5 4 2 K Uwemax V A Uwy V R Typ T Y K Elektronika dla Wszystkich Rys. 2 A Rys. 1 45 A4 Ośla łączka B I B L I O T E C Z K A Tab. 3 Stabilizatory napięć dodatnich o regulowanym napięciu wyjściowym Typ Uwy V LM317 LT317 LM317HV LM317M LM317L LM338 LT338 LM350 TL783 1,25...37 1,25...37 1,25...57 1,25...37 1,25...37 1,25...32 1,25...32 1,3...33 1,25...125 UIOmax V 40 40 60 40 40 35 35 35 125 Imax A ILmin mA Moc strat W 1,5 1,5 1,5 0,5 0,1 5 5 3 0,7 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 15 20 20 20 7,5 0,6 25 25 25 20 Rthjc K/W 3 3 3 7 170 4 4 4 4 Tab. 4 Stabilizatory napięć ujemnych o regulowanym napięciu wyjściowym Typ Uwy V UIOmax V Imax A ILmin mA Moc strat W LM337 LT337 LM337HV LM337M LM337L LM333 LT1033 −1,25...−37 −1,25...−37 −1,25...−47 −1,25...−37 −1,25...−37 −1,25...−32 −1,25...−32 −40 −40 −59 −40 −40 −35 −35 1,5 1,5 1,5 0,5 0,1 3 3 2,5 2,5 2,5 2,5 3,5 2,5 2,5 15 15 20 7,5 0,6 30 30 P R A K T Y K A Rys. 3 oddalony od układu scalonego więcej niż o 5cm, należy dodać niewielki kondensator blisko nóżek układu scalonego. Choć niektórzy amatorzy nie stosują kondensatorów pokazanych na rysunkach, warto je stosować i umieszczać blisko układu sca− lonego − kondensatory te zapobiegną przykrym niespodzian− kom (tak zwanemu samowzbudzeniu). Wzory, podane na ry− sunkach 3, 4, pozwolą obliczyć wstępnie wartość R2 w zależ− · B I B L I O T E C Z K A Rys. 5 82 Rthjc K/W 4 4 3 7 160 4 4 Rys. 4 ności od zastosowanej wartości R1 i potrzebnego napięcia wyjściowego Uwy. Aby precyzyjnie dobrać napięcie wyjścio− we, w miejsce R2 należy włączyć połączone szeregowo rezy− stor i potencjometr montażowy. Gdy potrzebne jest tylko jedno napięcie wyjściowe, można zastosować dowolny z wymienionych stabilizatorów − poka− zuje to w uproszczeniu rysunek 5, na którym nie zaznaczono kondensatorów. Jednak gdy potrzebne są napięcia o różnej biegunowości względem masy, trzeba zastosować pary stabi− lizatorów − dwa przykłady pokazane są na rysunku 6. Nie będę Cię wprowadzał w szczegóły, ale wiedz, że w przypadku stosowania układów LM317 oraz LM337 producenci zalecają na wszelki wypadek stosować rezystor R1 o wartości 130Ω. Jeśli stabilizator będzie zawsze obcią− żony i prąd pobierany z niego nie będzie mniejszy niż 10mA, wartość R1 można zwiększyć do 470Ω (220...680Ω) i wtedy do regulacji można wykorzy− stać potencjometr o popularnej wartości 10kΩ − tak też zro− biliśmy w ćwiczeniu 6 i 15. Wszystkie stabilizatory mają wewnętrzne zabezpieczenia, w tym termiczne, dzięki czemu trudno je uszkodzić. Aby jednak w pełni wykorzystać możliwości stabilizatorów w obudowach mocy TO−220, trzeba zastoso− wać radiatory. Zasilacz bezprzerwowy P R A K T Y K A Jeśli w jakimś układzie napięcie zasilające nie mo− że zaniknąć w razie awarii zasilacza, należy zasto− sować baterię rezerwową. Najprostszy sposób po− kazany jest na rysunku 7. Rys. 6 46 Rys. 7 Elektronika dla Wszystkich 83 A4 Akumulatory i baterie P R A K T Y K A Podczas ładowania akumulatora prąd płynie od "plusa" zasi− lacza (prostownika) do "plusa" akumulatora. Ilustruje to rysu− nek 8a. Odwrotne dołączenie akumulatora spowoduje prze− pływ dużego prądu i zwykle kończy się uszkodzeniem pro− stownika, dlatego rysunek 8b jest przekreślony. Można łączyć baterie i akumulatory szeregowo. Powinny to jednak być ogniwa jednakowego typu i o tej samej pojem− ności. Napięcie zespołu jest sumą napięć ogniw, a pojemność zestawu jest taka, jak pojemność pojedynczego ogniwa (ina− czej, niż przy szeregowym łączeniu kondensatorów). Nie zaleca się równoległego łączenia baterii i akumulato− rów. Teoretycznie przy równoległym połączeniu jednako− wych ogniw wypadkowa pojemność jest sumą pojemności ogniw. Gdy jednak poszczególne ogniwa będą mieć różne właściwości, może nastąpić przepływ dużego prądu między ogniwami i ich uszkodzenie lub choćby niepotrzebna strata części energii. uzwojeń da na wyjściu napięcie... równe zeru − ilustruje to rysunek 9b. Dotyczy to również tak zwanego podwajacza mostkowe− go. Prawidłowe połączenia pokazane są na rysunku 10a. Przy niewłaściwym połączeniu uzwojeń układ będzie wpraw− dzie pracował, ale nastąpi prostowanie półokresowe. Ilustruje to rysunek 10b. Prawidłowość połączeń można łatwo spraw− dzić za pomocą woltomierza napięcia zmiennego − napięcie między punktami A, C musi być równe sumie napięć między punkami A, B oraz B, C. Jeśli jest bliskie zeru, należy zamie− nić końcówki jednego z uzwojeń. Nie należy łączyć uzwojeń równolegle (rysunek 11a), bo nawet przy właściwym fazowaniu nieuniknione małe różnice napięć spowodują przepływ dużych prądów wyrównujących między uzwojeniami, co spowoduje grzanie transformatora i utratę mocy użytecznej. Jeśli z kilku uzwojeń trzeba uzyskać większy prąd i większą moc, można wykorzystać kilka jedna− kowych uzwojeń lub transformatorów, ale każde powinno pracować na oddzielny prostownik. Przykłady pokazane są na rysunkach 11b, 11c. B I B L I O T E C Z K A Należy pamiętać, że w tym prostym układzie prąd jest pobierany ze źródła, które w danej chwili ma wyższe napięcie. Aby uniknąć roz− ładowania baterii, napięcie wyjściowe stabilizatora musi być wyższe, niż napięcie świeżej baterii (które jest znacząco większe od napięcia nominalnego). Ośla łączka · Rys. 8 Łączenie transformatorów Uzwojenia wtórne transformatorów sieciowych można łą− Elektronika dla Wszystkich Rys. 10 Rys. 11 P R A K T Y K A czyć szeregowo. Choć występują na nich napięcia zmienne, trzeba zwracać uwagę na "bie− gunowość", nazywaną prawi− dłowo fazą. Dlatego na nie− których schematach wyróżnia się końcówki sąsiednich uzwo− jeń transformatora za pomocą kropek lub gwiazdek. Przy wła− ściwym fazowaniu napięcie wyjściowe jest sumą napięć obu uzwojeń − patrz rysunek 9a. Nieprawidłowe połączenie sze− regowe dwóch jednakowych B I B L I O T E C Z K A Rys. 9 47
