Czynniki wpływające na wybór metody leczenia przez pacjentów

2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 5
2006
volume 2 no 5
Factors influencing the choice
of treatment method by patients
Czynniki wpływające na
wybór metody leczenia przez
pacjentów
Krzysztof Lewkowicz1 ABDEF
Ewa Kosiarska-Grela2 ABDEF
Monika Smyl-Golianek3 ABDEF
Authors' Contribution
A - Study Design
B - Data Collection
C - Statistical Analysis
D - Data Interpretation
E - Manuscript Preparation
F - Literature Search
Wkład autorów
A - Plan badań
B - Zbieranie danych
C - Analiza statystyczna
D - Interpretacja danych
E - Redagowanie pracy
F - Wyszukiwanie piśmiennictwa
1,2,3
Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej Akademii Medycznej w Lublinie
1,2,3
Streszczenie
Abstract
CEL: Celem pracy było określenie zależności między
uprawnieniami pacjenta do leczenia bezpłatnego a wyborem metody leczenia. MATERIAŁ I METODA: Materiał
stanowiła dokumentacja 5797 pacjentów leczonych w Katedrze i Zakładzie Ortopedii Szczękowej AM w Lublinie
w latach 1995-2005. Dokonano podziału na trzy grupy wiekowe: grupa 1 – dzieci do 13 roku życia w pełni uprawnione do leczenia bezpłatnego aparatami zdejmowanymi (4222
osoby), grupa 2 - dzieci i młodzież od 13 do 18 lat, którzy
utracili prawo do leczenia bezpłatnego (1145 osób), grupa
3 - powyżej 18 roku życia (430 osób). Materiał podzielono
na osoby płci żeńskiej - 3201 i męskiej – 2596 osób. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej. WYNIKI:
Aparaty zdejmowane wybierali głównie pacjenci z grupy 1.
W grupie 2 od 1998 roku zaobserwowano spadek zainteresowania leczeniem aparatami zdejmowanymi wśród pacjentek a rok później wśród pacjentów. W badanym okresie
AIM: The aim of the study was to determine the relation between patient’s rights for free treatment and the
choice of treatment method. MATERIAL AND METHOD: The material for the study were dental histories of
5797 patients treated at the Department of Jaw Orthopedics in Lublin in the years 1995-2005.The patients were divided into three age groups: Group 1 – young children
under 13 fully entitled to free treatment with removable
appliances under the national health care system (4222
patients); Group 2 – children age 13-18 who were no longer entitled to free treatment (1145 patients), Group 3 –
over age 18 (430 patients). The patients were divided according to sex: 3201 females and 2596 males. Obtained
results were statistically analysed. RESULTS: Removable
orthodontic appliances were mainly chosen by patients from
Group 1. In Group 2 since 1998 a decreasing interest in
the treatment with removable appliances had been observed
Department of Jaw Orthopedics Medical University of Lublin
__________
1,2
lekarz stażysta, post-graduate student
3
asystent, assistant
Adres do korespondencji, correspondence address:
Ul. Karmelicka 7, 20-081 Lublin, Poland, tel.: (081) 532-76-46, e-mail: [email protected]
119
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 5
2006
volume 2 no 5
dopiero od 2003 roku większość pacjentów zdecydowała
się na leczenie aparatami stałymi. W grupie 3 pacjenci od
roku 2001 decydowali się wyłącznie na leczenie aparatami
stałymi. WNIOSKI: W okresie 1995-2005 wzrosło zainteresowanie leczeniem ortodontycznym pacjentów płci męskiej. Wybierali oni chętniej aparaty stałe. Leczenie
aparatami zdejmowanymi stosowano głównie w grupie 1.
Pacjenci z grupy 2 i 3 najczęściej decydowali się na leczenie aparatami stałymi. Na przestrzeni 11 lat nastąpił
dwukrotny wzrost oddawanych aparatów stałych. (Forum
Ortod. 2006; 2: 119-24)
among females and a year later among males. In the study
period the majority of patients had started to choose the
treatment with fixed appliances since 2003. Patients in
Group 3 since 2001 had chosen the treatment with fixed
appliances only. CONCLUSIONS: In the years 1995-2005
an interest with orthodontic treatment increased among
male patients, who preferred fixed appliances. Treatment
with removable appliances was chosen mainly in Group 1.
Patients from Group 2 and group 3 most often chose treatment with fixed appliances. Within 11 years the use of fixed
appliances increased twice. (Orthod. Forum 2006; 2: 119-
24)
SŁOWA KLUCZOWE:
aparaty stałe
aparaty zdejmowane
bezpłatne leczenie ortodontyczne
wybór metody leczenia
KEY WORDS:
choice of treatment method
fixed appliances
free of charge orthodontic treatment
removable appliances
Wstęp
Introduction
Przemiany społeczno-gospodarcze w Polsce w latach
dziewięćdziesiątych XX wieku wymusiły konieczność
zmian w służbie zdrowia (1). Od stycznia 1999 r. zaczęły
funkcjonować Kasy Chorych, przekształcone w 2003 r. w
Narodowy Fundusz Zdrowia. Leczenie ortodontyczne opłacane przez Kasy Chorych obejmowało wyłącznie aparaty
zdejmowane, przysługujące pacjentom do 13 roku życia z
bezpłatnymi wizytami kontrolnymi do lat 15 (1). NFZ finansuje leczenie ortodontyczne do 12 roku życia, a kontrole aparatów do lat 13. Leczenie aparatami stałymi zawsze
wiązało się z kosztami ponoszonymi przez pacjenta. Wybierali tę metodę pacjenci, którzy utracili prawo do leczenia bezpłatnego oraz osoby przekonane o większej
skuteczności tej techniki ortodontycznej. W świetle obserwacji praktyki codziennej można sądzić, że pacjenci ortodontyczni stali się bardziej wymagający i aktywni. Interesuje
ich plan leczenia, jego cele i osobisty wkład w ich realizację
(2). Brakuje w krajowej literaturze doniesień czy i jak zmieniało się podejście pacjentów do wyboru metody leczenia.
Przeprowadzone badanie przedstawia te zależności w przeciągu ostatnich 11 lat.
Social and economic changes in Poland in the 1990s
resulted in the need for a change in the system of health
care (1). The health scheme called the Sick Fund, founded
in 1999, was converted into the National Health Fund
(NFZ) in 2003. Orthodontic treatment paid by the Sick
Fund included only removable appliances, free of charge
for patients under 13, and free orthodontic control visits
until age 15 (1). NFZ pays for orthodontic treatment until
age 12, and orthodontic control visits until age 13. The
treatment with fixed appliances was always paid by the patient. It was chosen by the patients who were not entitled to
the free treatment and patients who were convinced about
the higher effectiveness of this orthodontic technique. In
the view of clinical practice it seems that orthodontic patients became more demanding and co-operative. They are
interested in the treatment plan, its aim and their personal
contribution to the treatment (2). There are no reports in
Polish literature presenting whether and how the attitude
of patients to the choice of treatment method has changed.
This study presents these relations within the last 11 years.
Cel
Aim
Celem pracy było określenie zależności między uprawnieniami pacjentów do leczenia bezpłatnego a wyborem
metody leczenia w Katedrze i Zakładzie Ortopedii Szczękowej AM w Lublinie w latach 1995-2005.
The aim of the study was to determine the relation between patient’s right to free treatment and the choice of
treatment method in the Department of Jaw Orthopedics,
Medical University of Lublin, in the years 1995-2005.
Materiał i metoda
Material and Method
Materiał stanowiła dokumentacja 5797 pacjentów leczonych w Katedrze i Zakładzie Ortopedii Szczękowej AM
przez ostatnich 11 lat. Dokonano podziału na trzy grupy
wiekowe: grupa 1 – dzieci do 13 roku życia w pełni uprawniona do leczenia bezpłatnego aparatami zdejmowanymi
(4222 osoby), grupa 2 - dzieci i młodzież od 13 do 18 lat,
którzy utracili prawo do leczenia bezpłatnego (1145 osób),
The material for the study were dental records of 5797
patients treated at the Department of Jaw Orthopedics,
Medical University of Lublin, within the last 11 years. The
patients were divided into three age groups: Group 1 –
children under 13 fully entitled to free treatment with removable appliances (4222 patients), group 2 - children and
adolescents age 13 -18 who were no longer entitled to free
120
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 5
2006
volume 2 no 5
grupa 3 - powyżej 18 roku życia (430 osób). Materiał podzielono na osoby płci żeńskiej - 3201 i męskiej – 2596
osób. Dane dotyczące wieku, płci i rodzaju aparatu zostały
wprowadzone do programu Excel Office. Obliczono procent wybieranych przez pacjentów aparatów stałych i zdejmowanych w latach 1995-2005 z uwzględnieniem płci.
Uzyskane wyniki badań scharakteryzowano przy pomocy liczności i odsetka. Do porównania rozkładu częstości w analizowanych grupach użyto testu jednorodności chi
- kwadrat. Przyjęto 5% błąd wnioskowania i związany z
nim poziom istotności p<0,05 wskazujący na istnienie istotnych statystycznie różnic.
treatment (1145 patients), Group 3 - over 18 (430 patients).
The patients were divided according to sex into 3201 females and 2595 males. Data concerning age, sex and the
used orthodontic appliance were introduced into Excell
Office program. The percentage of chosen fixed and removable appliances in the years 1995-2005 was calculated taking into account the sex of the patient. The obtained
study results were characterized by the amount and percentage. The homogeneity chi-square test was used to compare the distribution of frequency in the analysed groups.
The inference error of 5% and connected with it level of
significance p<0,05 indicating the presence of statistically
significant differences was assumed.
Wyniki
Results
Dane z pierwszego roku badania przyjęto za poziom
wyjściowy. W badanym okresie leczenie aparatami zdejmowanymi wybrało 3473 (59,91%) pacjentów a aparatami stałymi 2324 (40,09%). W 1995 roku aparaty
zdejmowane stanowiły aż 5,80%, podczas gdy aparaty stałe
w tym samym czasie jedynie 2,17% wszystkich oddanych
aparatów w ciągu 11 lat. Od 1997 roku różnica pomiędzy
liczbą oddanych aparatów stałych i zdejmowanych zmniejszała się, co doprowadziło w 2003 roku do odwrócenia
stosunku na korzyść częstszego leczenia aparatami stałymi
niż zdejmowanymi. Na przestrzeni 11 lat nastąpił dwukrotny wzrost oddawanych aparatów stałych (Ryc.1). W każdym roku badania występuje istotny związek statystyczny
pomiędzy wyborem aparatu przez osoby płci żeńskiej
(p≤0,003) i męskiej (p≤0,002).
Grupa 1 była najliczniejsza, stanowiła aż 72,83% pacjentów, grupa 2 - 19,75% pacjentów, grupa 3 - 7,42% pacjentów. W badanym okresie aparaty zdejmowane wybierali
głównie pacjenci z grupy 1. Osoby płci żeńskiej stanowiły
55,22% ogółu badanych a płci męskiej 44,88% (Tab.1).
Data from the first year of study were used as a baseline.
In the study period the treatment with removable appliances was chosen by 3473 (59,91%) of patients while with
fixed appliances 2324 (40,09%) patients. In 1995 removable appliances constituted 5,80%, while fixed appliances
at the same time were only 2,17% of all appliances used
within 11 years. Starting from 1997 the difference between
used fixed and removable appliances steadily decreased,
which resulted in 2003 in reversing the ratio for the sake of
more frequent treatment with fixed appliances than with
removable ones. Within 11 years the number of fixed appliances increased twice (Fig.1). In each year of the study there
was a statistically significant relation between the choice of
appliance by females (p≤0,003) and males (p≤0,002).
Group 1 was the largest and included 72,83% of patients, Group 2 - 19,75% of patients, Group 3 - 7,42% of
patients. In the study period removable appliances were
chosen mainly by patients from Group 1. Female patients
constituted 55,22% of the total number of patients and
male patients 44,88% (Table 1).
Tabela 1. Wiek i płeć pacjentów leczonych aparatami stałymi i zdejmowanymi
Table 1. Age and gender of patients treated by fixed and removable appliances
Aparaty / Appliances
Płeć
Gender
Wiek
Age
Stałe
Fixed
n
Zdejmowane
Removable
%
n
Ogółem
Total
%
n
%
Żeńska
<13
705
12,16
1520
26,22
2225
38,38
Female
13-18
428
7,38
278
4,80
706
12,18
>18
195
3,36
75
1,29
270
4,66
Męska
<13
591
10,19
1406
24,25
1997
34,45
Male
13-18
292
5,04
147
2,54
439
7,57
>18
113
1,95
47
0,81
160
2,76
2324
40,09
3473
59,91
5797
100,00
Ogółem
Total
121
Prace oryginalne
2006
Original papers
tom 2 nr 5
2006
volume 2 no 5
W grupie 1 wybór aparatów zdejmowanych przez osoby płci żeńskiej utrzymywał się na zbliżonym poziomie
przez cały badany okres i wynosił 26,23% (Tab.2). Odsetek oddanych aparatów stałych u pacjentek wzrósł trzykrotnie z 0,48% do 1,71%, a u pacjentów czterokrotnie z 0,36%
do 1,67%. W ostatnich trzech latach badania w grupie tej
wzrosło zainteresowanie leczeniem aparatami stałymi a ich
ilość zbliżyła się do ilości oddanych aparatów zdejmowanych (Tab.2).
In Group 1 the choice of removable appliances by the
female patients remained on the similar level througout
the whole study period and was 26,23% (Table 2). The
percentage of used fixed appliances in the female patients
increased threefold from 0,48% to 1,71%, and among the
male patients fourfold from 0,36% to 1,67%. In the last
three years of study the interest in the treatment with fixed
appliances increased in this group and their number was
close to the number of removable appliances (Table 2).
Tabela 2. Aparaty w grupie 1
Table 2. Appliances in the group 1
Płeć żeńska
Female
Lata
Years
Płeć męska
Male
Aparaty / Appliances
Zdejmowane
Removable
Stałe
Fixed
n
p
Zdejmowane
Removable
n
%
%
Stałe
Fixed
n
p
%
n
%
1995
134
2,32
28
0,48
**
107
1,85
21
0,36
*
1996
163
2,81
29
0,50
**
137
2,36
25
0,43
**
1997
196
3,38
36
0,62
**
128
2,21
30
0,52
**
1998
129
2,23
69
1,19
**
147
2,54
41
0,71
**
1999
119
2,05
48
0,83
**
110
1,90
28
0,48
**
2000
97
1,67
80
1,38
**
161
2,78
40
0,69
**
2001
146
2,52
74
1,28
**
136
2,35
75
1,29
**
2002
166
2,86
74
1,28
**
165
2,85
81
1,40
**
2003
134
2,31
99
1,71
**
110
1,90
92
1,59
**
2004
119
2,05
98
1,69
*
120
2,07
97
1,67
**
2005
117
2,02
70
1,21
**
85
1,47
61
1,05
**
Ogółem
Total
1520
26,23
705
12,16
**
1406
24,25
591
10,19
**
Test chi-kwadrat Pearsona *p< 0,05 ** p< 0,001
Grupa 2 charakteryzuje się zdecydowanym wzrostem
zainteresowania leczeniem aparatami stałymi przez osoby
płci męskiej. Od 1998 roku zaobserwowano spadek zainteresowania leczeniem aparatami zdejmowanymi wśród
pacjentek a rok później wśród pacjentów (Tab. 3).
Najstarsza grupa wiekowa to w 4,66% kobiety, które
leczyły się aparatami stałymi w zbliżonym odsetku przez
wszystkie badane lata. Zmniejszyła się ilość oddanych aparatów zdejmowanych z 17 w 1995 roku do 0 w 2005 roku.
Mężczyźni w tej grupie wiekowej również zrezygnowali z
leczenia aparatami zdejmowanymi. W grupie 3 pacjenci
od roku 2001 decydowali się wyłącznie na leczenie aparatami stałymi (Tab.4).
In Group 2 there was an increasing interest in the treatment with fixed appliances among the male patients. Since
1998 less interest in the treatment with removable appliances was observed among the female patients and a year
later among the male patients (Table 3).
Group 3 – patients over 18 - included 4,66% of females
treated with fixed appliances in similar percentage throughout all study years. The number of removable appliances
decreased from 17 in 1995 to 0 in 2005. The male patients
in this age group also resigned from the treatment with
removable appliances. Starting from 2001 the patients in
Group 3 decided to choose the treatment with fixed appliances only (Table 4).
122
Prace oryginalne
2006
Original papers
tom 2 nr 5
2006
volume 2 no 5
Tabela 3. Aparaty w grupie 2
Table 3. Appliances in the group 2
Płeć żeńska
Female
Płeć męska
Male
Lata
Years
Aparaty / Appliances
Stałe
Fixed
Zdejmowane
Removable
n
1995
43
1996
76
1997
64
1998
26
1999
15
2000
10
2001
6
2002
11
2003
3
2004
16
2005
2
272
Ogółem
Total
Test chi-kwadrat Pearsona
%
n
0,74
1,31
1,10
0,45
0,26
0,17
0,10
0,19
0,05
0,28
0,03
4,69
35
32
58
52
40
33
47
30
41
24
42
434
p
%
n
n
0,60
0,55
1,00
0,90
0,69
0,57
0,81
0,52
0,71
0,41
0,72
7,49
**
**
**
**
**
**
**
**
**
*
**
**
25
11
29
45
8
10
4
2
4
8
1
147
Stałe
Fixed
p
%
n
%
0,43
0,19
0,50
0,78
0,14
0,17
0,07
0,03
0,07
0,14
0,02
2,54
16
14
30
43
14
26
40
17
16
41
35
292
0,28
0,24
0,52
0,74
0,24
0,45
0,69
0,29
0,28
0,71
0,60
5,04
*
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
*p< 0,05 ** p< 0,001
Tabela 4. Aparaty w grupie 3
Table 4. Appliances in the group 3
Płeć żeńska
Female
Lata
Years
Zdejmowane
Stałe
Removable
Fixed
17
1995
1996
12
1997
27
1998
5
1999
2
2000
6
1
2001
1
2002
2003
1
2004
3
0
2005
Ogółem
75
Total
Test chi-kwadrat Pearsona
Zdejmowane
Removable
%
n
0,29
0,21
0,47
0,09
0,03
0,10
0,02
0,02
0,02
0,05
0,00
1,29
22
14
25
15
9
6
21
25
16
17
25
195
Płeć męska
Male
Aparaty / Appliances
p
%
Zdejmowane
Removable
n
0,38
0,24
0,43
0,26
0,16
0,10
0,36
0,43
0,28
0,29
0,43
3,36
**
**
**
**
**
**
**
**
**
*
**
**
10
5
8
10
4
1
2
1
3
3
0
47
Stałe
Fixed
p
%
n
%
0,17
0,09
0,14
0,17
0,07
0,02
0,03
0,02
0,05
0,05
0,00
0,81
4
8
6
11
7
4
12
12
13
19
17
113
0,07
0,14
0,10
0,19
0,12
0,07
0,21
0,21
0,22
0,33
0,29
1,95
*
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
**
*p< 0,05 ** p< 0,001
Dyskusja
Discussion
Zapotrzebowanie na leczenie zależy od warunków społecznych, ekonomicznych i tradycji kulturowych (3,4).
Wachlarz oferowanych metod diagnostycznych i leczniczych zaczął się zwiększać od 1989 roku, kiedy na szerszą
The demand for treatment depends on social and economic situation and also on cultural background (3,4). A
range of offered diagnostic and treatment methods has extended since 1989, when fixed appliances started to be used
123
2006
Prace oryginalne
Original papers
tom 2 nr 5
2006
volume 2 no 5
skalę zaczęto stosować aparaty stałe w Lublinie. Większa
efektywność, mniejsze wymagania co do współpracy pacjenta i krótszy okres leczenia, zwiększyły zainteresowanie
pacjentów aparatami stałymi. Wzrost zapotrzebowania na
leczenie ortodontyczne przyczynił się do zwiększenia liczby specjalistów (5).
W 1984 roku obserwowano lepsze wyniki lecznicze u
pacjentek leczonych aparatami zdejmowanymi z powodu
większej motywacji, systematyczności i pilności (6). Obecne badania wskazują na stopniowe wyrównywanie się liczby leczonych pacjentów płci męskiej i żeńskiej, choć w
przeszłości autorzy tego nie zauważali (3,6). Przez cały
okres badania wzrastała liczba osób płci męskiej i byli oni
tak samo jak pacjentki zainteresowani poprawą swojego
wyglądu. W kolejnych latach wzrastał odsetek pacjentów
płci męskiej leczonych aparatami stałymi, którzy gorzej
współpracowali podczas leczenia aparatami zdejmowanymi (1). Stwierdzono istotną zależność statystyczną pomiędzy
wyborem aparatu w poszczególnych grupach wiekowych
(p≤0,00000003). W pierwszej grupie wiekowej statystycznie częściej wybierane były aparaty zdejmowane
(p≤0,00000001), w grupach powyżej 13 roku życia aparaty
stałe (p<0,000006).
W każdej grupie wiekowej leczyło się więcej osób płci
żeńskiej, ale jednocześnie w kolejnych latach wzrastało zainteresowanie leczeniem ortodontycznym wśród osób płci
męskiej. Do 1999 roku aparaty zdejmowane nie były objęte
limitem wiekowym dopiero Kasy Chorych ograniczyły
dostęp do bezpłatnego leczenia tymi aparatami (1). Nie
wpłynęło to jednak na zwiększenie ilości oddanych aparatów zdejmowanych w grupie do 13 r. ż.
Wnioski
1. W okresie 1995-2005 wzrosło zainteresowanie leczeniem ortodontycznym pacjentów płci męskiej. Wybierali oni chętniej aparaty stałe.
2. Leczenie aparatami zdejmowanymi stosowano głównie
w grupie 1.
3. Pacjenci z grupy 2 i 3 najczęściej decydowali się na leczenie aparatami stałymi.
4. Na przestrzeni 11 lat nastąpił dwukrotny wzrost zainteresowania aparatami stałymi.
in Lublin on a large scale. Higher effectiveness, lower requirements concerning co-operation of the patient and
shorter lenght of treatment increased the interest of patients in fixed appliances. The increased demand for the
orthodontic treatment contributed to the increase in the
number of specialists (5).
In 1984 better effectiveness of treatment was observed
among female patients treated with removable appliances
due to their higher motivation, regular wearing and conscientiousness (6). Current studies reveal gradual levelling
out the number of treated male and female patients, although this fact was not noticed by the authors in the past
(3,6). The number of male patients was constantly increasing during the whole period of study and they were interested in the improvement of their appearance in the same
degree as female patients. In the consecutive years the percentage of male patients treated with fixed appliances was
increasing, as they did not co-operate well during the treatment with removable appliances (1). A significant statistical dependence between the choice of the appliance in
particular age groups (p≤0,00000003) was revealed. In
Group 1 removable appliances were chosen statistically
more often (p≤0,00000001), in Group 2 - fixed appliances
(p<0,000006).
In each age group more female patients were treated,
but at the same time the interest in the orthodontic treatment among male patients gradually increased in successive years.
Until 1999 removable appliances were not a subject to
the age limit, but the Sick Fund restricted the access to free
treatment with these appliances (1). However, this did not
affect the increase in the number of removable appliances
in Group 1 under age 13.
Conclusions
1. In the years 1995-2005 the interest in orthodontic treatment among male patients increased. They usually chose
fixed appliances.
2. The treatment with removable appliances was used
mainly in Group 1.
3. Patients from Group 2 and 3 most often decided to be
treated with fixed appliances.
4. Within 11 years the interest in the use of fixed appliances increased twice.
Piśmiennictwo
References
1. Dunin-Wilczyńska I, Jędrych-Górska B, Pucek M, Komorowska
A. Oferta Kas Chorych dla pacjentów ortodontycznych – ocena
retrospektywna. Forum Ortod 2005; 1: 5-13
2. Komorowska A. Prywatny gabinet ortodontyczny. Ortod Wsółcz 2000; 2: 117-20
3. Komorowska A. Relacje między potrzebą a zapotrzebowaniem
na leczenie ortodontyczne. Ortod Współcz 1999, 1: 5-10
4. Stenvik A, Espeland L, Mathisen A. A longitudinal study on
subjective and objective orthodontic treatment need. Europ J
Orthod 1997; 19: 85-92
5. Dunin-Wilczyńska I. Ortodonci w Polsce i w województwie lubelskim. Forum Ortod 2005; 1: 111-7
6. Komorowska A, Konty-Gibińska W, Wolańska I. Wybrane charakterystyki pacjentów przerywających leczenie szczękowoortopedyczne. Czas Stomat 1984; 37: 365-71
124