Podstawa programowa

spotkania
Podstawa programowa
czy Informator...?
Fetyszem reformy sta∏a si´ standaryzacja i pochodne od niej: standardy egzaminacyjne, standardy wymagaƒ, standardy wiedzy, umiej´tnoÊci, oceniania...
■ EL˚BIETA M. KUR
J
est wiele powodów, dla których nie∏atwo
byç nauczycielem, szczególnie polonistà.
Zbiurokratyzowanie wspó∏czesnej szko∏y
jest jednym z nich.
W 1998 roku Towarzystwo Literackie im.
A. Mickiewicza w sposób màdry i wywa˝ony
apelowa∏o 1 o respektowanie specyfiki j´zyka
polskiego jako przedmiotu nauczania, którego
celem jest „kszta∏towanie rozwoju duchowego
uczniów” i „poznawanie Êwiata wartoÊci i kultury symbolicznej”, a nie tylko pragmatycznie
traktowana sprawnoÊç komunikacyjna, egzekwowana przez schematycznie formu∏owane
i formalistycznie oceniane testy.
G∏os zosta∏ zignorowany przez ówczesne
w∏adze oÊwiatowe, zwyci´˝y∏o lobby punktów,
testów oraz „dydaktycznego pomiaru” identycznego dla fizyki, biologii i j´zyka polskiego.
W Informatorze maturalnym od 2005 roku
– j´zyk polski 2 fakultatywne treÊci podstawy
uj´te sà w sposób likwidujàcy mo˝liwoÊç wyboru, co budzi wàtpliwoÊci nauczycieli
i uczniów. JeÊli obowiàzujàcym standardem
egzaminacyjnym sà treÊci Informatora... (co
wynika choçby ze stwierdzenia na s. 27 odnoÊnie do utworów stanowiàcych podstaw´ do
formu∏owania tematów cz´Êci pisemnej egza1
2
52
minu), wówczas tracà sens mo˝liwoÊci wyboru
zapisane w Podstawie programowej...
Kwestia ta w odniesieniu do j´zyka polskiego przedstawia si´ nast´pujàco:
FakultatywnoÊç sta∏a si´ fikcjà...
W praktyce Informator... zast´puje Podstaw´
programowà... pozbawiajàc jednoczeÊnie mo˝liwoÊci wyboru (czas realizacji materia∏u jest
skromny, stàd niewielkie prawdopodobieƒstwo skorzystania z prawa do wzbogacania
lekcji o inne, wybrane teksty).
Informator... ukaza∏ si´ w roku szkolnym
2003/2004 i je˝eli w ubieg∏ym roku nauczyciel
i uczniowie w klasach pierwszych zdecydowali si´ na opracowanie innych utworów ni˝
przewidziane przez autorów tej publikacji,
wówczas abiturienci mogà ponieÊç maturalne
konsekwencje, mimo kierowania si´ przez polonist´ zapisami Podstawy programowej kszta∏cenia ogólnego..., do czego zresztà nauczyciel
jest zobowiàzany. Z kolei w Rozporzàdzeniu
Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia
10 kwietnia 2003... (Dz. U. Nr 90, poz. 846,
za∏. 3) czytamy, i˝ uczeƒ przyst´pujàcy do matury „w zakresie wiedzy o literaturze i kulturze” zna i rozumie „utwory literackie i inne
teksty kultury, wskazane w podstawie programowej (podkr. E. M. Kur) dla zakresu podstawowego (analogicznie: rozszerzonego, wa˝ne
dla poczucia to˝samoÊci narodowej i przyna-
OÊwiadczenie Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza w sprawie sytuacji w szkole, w nauce i ˝yciu
zbiorowym, „Polonistyka” 1998, nr 10 oraz „Rzeczpospolita” 1998, nr 262.
Informator maturalny od 2005 roku – j´zyk polski, oprac. Okr´gowa Komisja Egzaminacyjna we
Wroc∏awiu w porozumieniu z Centralnà Komisjà Egzaminacyjnà w Warszawie, Wydawnictwo Szkolne
OMEGA, Kraków 2003.
180
polonistyka
spotkania
Sformu∏owania w Podstawie programowej...: Sformu∏owania w Informatorze...:
Poezja baroku (wybór)
J. A. Morsztyn, wybór wierszy
D. Naborowski, wybór wierszy
W. Potocki, wybór wierszy
Wybrane sceny z dramatów romantycznych
J. S∏owacki, Kordian, akt I, II, III sc. 5, 6
Z. Krasiƒski, Nie-Boska komedia – cz. I, cz. III (scena
w obozie rewolucji), cz. IV (scena w obozie arystokracji i scena fina∏owa)
E. Orzeszkowa, Nad Niemnem (fragm.)
E. Orzeszkowa, Nad Niemnem (przy mogile Jana
i Cecylii, przy mogile powstaƒców)
Wybór nowel pozytywistycznych
E. Orzeszkowa, Gloria victis
M. Konopnicka, Mendel Gdaƒski
B. Prus, Kamizelka
H. Sienkiewicz, wybrana powieÊç
H. Sienkiewicz, Potop
Wybór poezji m∏odopolskiej
K. Przerwa-Tetmajer, wybór wierszy
J. Kasprowicz, wybór wierszy
L. Staff, wybór wierszy
W. Gombrowicz, fragmenty prozy
W. Gombrowicz, Ferdydurke, rozdz. II, III, VI, VII,
VIII, IX, X, XII, XIV
Wybrany utwór prozy polskiej XX w. (np. M. Dàbrowskiej, Z.Na∏kowskiej)
Z. Na∏kowska, Granica
Wybrany dramat XX w. (np. S. Mro˝ka, T. Ró˝ewicza)
S. Mro˝ek, Tango
T. Borowski, wybrane opowiadania
T. Borowski, Po˝egnanie z Marià, U nas w Auschwitzu, Prosz´ paƒstwa do gazu, Bitwa pod Grunwaldem
Wybrane fragmenty prozy dokumentalnej (reporta˝, dziennik, pami´tnik) i eseistycznej
H. Krall, Zdà˝yç przed Panem Bogiem
Wybrany klasyczny dramat staro˝ytnej Grecji
Sofokles, Król Edyp
W. Szekspir, wybrany dramat
W. Szekspir, Makbet
Molier, wybrana komedia
Molier, Âwi´toszek
Wybrana europejska powieÊç XIX w.
F. Dostojewski, Zbrodnia i kara
J. Conrad, wybrany utwór
J. Conrad, Jàdro ciemnoÊci
Wybrana powieÊç XX w.
A. Camus, D˝uma
le˝noÊci do wspólnoty europejskiej i Êwiatowej”.
Po co mno˝yç byty prawne?
Zatem Podstawa... czy Informator..., jeden
z dramatów Szekspira, Moliera, jakaÊ europejska powieÊç XIX w. czy po prostu Makbet,
Âwi´toszek, Zbrodnia i kara?
Wybór (wed∏ug sugestii Informatora.. spoÊród jednego desygnatu!) – idea∏ dekonstrukcji zosta∏ osiàgni´ty w sposób nieprzewidziany
chyba nawet przez Derrid´. Postman zauwa˝a:
Ulotni∏y si´ wi´c wszystkie za∏o˝enia warunkujàce spójnoÊç. A si∏à rzeczy tak˝e sprzecznoÊç. W kontekÊcie, by
tak rzec, braku kontekstu, ona po prostu zanika.3
Tutaj ten kontekst jednak istnieje. Tworzà go
3/2004
˝ywi ludzie – nauczyciele i uczniowie oraz
ÊwiadomoÊç praw logiki.
Normy prawne mo˝na konstruowaç w ró˝ny sposób, jednak gdy adresatami sà nieprawnicy, dobrze by∏oby, gdyby by∏y one konkretne, niekolizyjne i nieodsy∏ajàce. JeÊli ze
wzgl´du na sposób wys∏owienia sà równoczeÊnie nakazujàce i uprawniajàce 4, zarówno
prawnik, jak i filolog (o logiku nie wspominajàc) mogà czuç si´ zak∏opotani. ‰
3
4
N. Postman, Zabawiç si´ na Êmierç, cyt. za:
Smecz, Rok Êwira, „Rzeczpospolita” 2003, nr 3.
Norma nakazujàca zak∏ada brak wyboru post´powania, uprawniajàca przyznaje go (por. E.
Kustra, Wst´p do nauki o paƒstwie i prawie, Toruƒ
2000).
181
53