Basidiomycota – Podstawczaki

Basidiomycota – Podstawczaki
• Do grupy tej naleŜy blisko 30 000 dotychczas poznanych gatunków grzybów.
• śyją one na lądzie, prowadząc saprotroficzny, symbiotyczny lub pasoŜytniczy tryb
Ŝycia.
• Mają zróŜnicowaną budowę, od form drobnych, jednokomórkowych, do grzybów
tworzących duŜe (do 1 m średnicy) owocniki.
• Strzępki grzybni posiadają przegrody poprzeczne (septy), w których znajdują się
dolipory (małe otwory uniemoŜliwiające wędrówkę jąder).
• RozmnaŜanie:
› bezpłciowe – pączkowanie, konidia, oidia, chlamydospory; nie ma duŜego znaczenia
› płciowe – somatogamia (zespolenie strzępek + i -); brak gametangiów
•
W wyniku procesu płciowego powstają zarodnie w postaci podstawek (podstawka –
basidium), które wytwarzają egzogeniczne zarodniki (mejospory) – basidiospory,
przyczepione do podstawek za pomocą sterygm.
zarodnik
sterygma
podstawka
Podstawka złoŜona
(phragmobasidium)
Podstawka pojedyncza
(holobasidium)
• Podstawki mogą być 4-komórkowe, podzielone poprzecznie lub podłuŜnie
(phragmobasidium) lub 1-komórkowe, niepodzielone (holobasidium).
• Cykl Ŝyciowy:
› Haplofaza – grzybnia pierwotna powstała na drodze kiełkowania zarodników 1n
(mejospor). Krótkotrwała.
› Dikariofaza (faza jąder sprzęŜonych) – grzybnia wtórna, w której kaŜda komórka
zawiera dwa jądra. Powstaje w wyniku somatogamii – komórki strzępek naleŜących
do dwóch róŜnoimiennych grzybni pierwotnych (+ i -) zlewają się ze sobą – następuje
plazmogamia (połączenie cytoplazmy) bez połączenia jąder. Faza specyficzna dla
grzybów. U podstawczaków długotrwała, stanowi główną fazę Ŝyciową.
› Diplofaza – bardzo krótka, ograniczona do komórki macierzystej podstawki (2n).
Powstaje na drodze kariogamii, kiedy dwa jądra sprzęŜone łączą się ze sobą. Zaraz
potem następuje podział redukcyjny (mejoza), w wyniku czego powstają 4 jądra
haploidalne (1n), dające początek zarodnikom (mejosporom).
grzybnia wtórna
(dikariofaza)
zarodnik 1n
owocnik
grzybnia pierwotna
(haplofaza)
P
komórka macierzysta podstawki 2n
(diplofaza)
K
M
P – plazmogamia
K – kariogamia
M – mejoza
Cykl Ŝyciowy podstawczaków i powstawanie podstawki zarodnikami
podstawka z
zarodnikami 1n
cystyda
Podstawka (basidium)
z zarodnikami
(basidiospory)
basidiola
Warstwa rodzajna (hymenium)
• Podstawki z zarodnikami tworzą tzw. warstwę rodzajną, w skład której wchodzą
równieŜ cystydy (rozwierki) oraz basidiole.
• Warstwa rodzajna powstaje w owocniku zwykle na strukturze zwanej hymenoforem,
który poprzez swoje zróŜnicowanie wielokrotnie zwiększa powierzchnię hymenium.
Hymenofor moŜe być np.
› blaszkowaty np. Amanita phalloides
› listwowaty np. Cantharellus cibarius
› rurkowaty np. Boletus edulis
› kolczasty np. Auriscalpium vulgare
› labiryntowaty np. Daedalea quercina
› gładki np. Stereum hirsutum
• Ze względu na budowę hymenoforu wyróŜnia się owocniki:
› gymnokarpiczne – hymenofor nie jest osłonięty
np. Fomes fomentarius
› hemiangiokarpiczne – młody hymenofor posiada osłony, które ulegają zniszczeniu w
trakcie rozwoju owocnika
np. Macrolepiota procera
› angiokarpiczne – hymenofor (zwany tu najczęściej glebą ) jest zamknięty w
owocniku; zarodniki są uwalniane dopiero po dojrzeniu owocnika
np. Scleroderma citrinum
• W owocnikach hemiangiokarpicznych wyróŜnia się dwa typy osłon:
› osłona zupełna, czyli całkowita (velum universale)
› osłona częściowa (velum partiale), która moŜe być błoniasta lub pajęczynowata
(zasnówka)
osłona
częściowa
pierścień
np. Macrolepiota procera
łatki
(osłona całkowita)
osłona
częściowa
osłona
częściowa
osłona
całkowita
pierścień
pochwa
(osłona całkowita)
np. Amanita phalloides
Schemat budowy owocników hemiangiokarpicznych
• Owocniki angiokarpiczne pozostają zamknięte do czasu dojrzenia zarodników. Mogą być
epigeiczne (naziemne), hemihypogeiczne (półpodziemne) lub hypogeiczne (podziemne).
Składają się z dwóch części:
› perydium – płonna warstwa okrywająca, jedno-, dwu- lub trójwarstwowa,
› gleba – część płodna wypełniająca wnętrze owocnika.
perydium
gleba
np. Scleroderma citrinum
gleba
egzoperydium
endoperydium
kolumella
subgleba
np. Lycoperdon perlatum
Schemat budowy owocników angiokarpicznych
Literatura:
1. Gumińska B., Wojewoda W. 1983. Grzyby i ich oznaczanie. Wyd. II. Państwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
2. Łuszczyński J. 2006. Przewodnik do ćwiczeń z mikologii. Wydawnictwo Akademii
Świętokrzyskiej, Kielce.
3. Szweykowska A., Szweykowski J. 2006. Botanika. T.2. Systematyka. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa.
4. Turnau K., Stengl A. 1996. Botanika systematyczna. Bakterie, sinice, glony, grzyby.
Skrypt do ćwiczeń. Wyd. II. Uniwersytet Jagielloński, Instytut Botaniki, Kraków.