Konferencja CMRP „Typowe i nietypowe umowy o świadczenie

Konferencja CMRP
„Typowe i nietypowe umowy o świadczenie pracy.
Wady i zalety z perspektywy rynku pracy”
8–9 kwietnia 2013 r.
MPiPS, Warszawa, Polska
Główne przesłanie
I.
Konferencja organizowana wspólnie przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz
Centrum Monitorowania Rynku Pracy Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
była jednym z cyklicznych przedsięwzięć EKES-u, mających na celu pogłębioną analizę
wybranych zagadnień z zakresu funkcjonowania europejskiego rynku pracy. Tematem
konferencji w Warszawie była kwestia coraz popularniejszych, różnorodnych nietypowych
form zatrudnienia. Wpływ zjawiska nietypowych umów o świadczenie pracy na
funkcjonowanie rynku pracy wywołuje wiele kontrowersji. Różnorodność podstaw
zatrudnienia jest bowiem postrzegana z jednej strony jako odpowiedź na zróżnicowane
potrzeby przedsiębiorców i pracobiorców, zwłaszcza w obliczu kryzysu ekonomicznego, a z
drugiej strony jawi się jako zagrożenie dla zatrudnionych, sprzyjające segmentacji rynku
pracy.
II.
Do nietypowych form zatrudnienia możemy zasadniczo zaliczyć następujące elementy:



elastyczne formy organizacji pracy, taki jak: praca w niepełnym wymiarze, job sharing,
telepraca;
inne niż umowa na czas nieokreślony umowy w ramach stosunku pracy: umowy
terminowe, w tym umowa na czas określony czy umowa z agencją pracy tymczasowej;
inne niż stosunek pracy podstawy zatrudnienia, tj. umowy cywilnoprawne (umowa
zlecenie, umowa o dzieło) czy samozatrudnienie, czyli wykonywanie pracy na własny
rachunek.
W trakcie konferencji przedstawiono aspekty prawne i społeczne zróżnicowania umów
o świadczenie pracy w warunkach polskich i europejskich. Liczni goście z kraju i zagranicy
przyczynili się do merytorycznej i wielowątkowej debaty. Dokonano przeglądu sytuacji
w całej Unii Europejskiej i w wybranych krajach, ze szczególnym uwzględnieniem reform
rynku pracy przeprowadzonych w Niemczech i doświadczeń rumuńskich. W kontekście
elastyczności na rynku pracy, wynikającej z różnych podstaw prawnych zatrudnienia,
omówiono kwestię ich bezpieczeństwa oraz „niepewności” związanej z takimi formami
świadczenia pracy.
IV.
Przedstawiono wyzwania związane z pracą w niepełnym wymiarze godzin w Holandii
i z pracą na czas określony w Polsce oraz konsekwencje zatrudnienia na czas określony
i pracy w niepełnym wymiarze godzin w Finlandii.
CES3662-2013_00_00_TRA_WEB
.../...
PL
-2V.
Konkluzje

Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć, czy nietypowe zatrudnienie jest szansą, czy też
zagrożeniem. Kluczową kwestią jest znalezienie stosownej równowagi pomiędzy
elastycznością a bezpieczeństwem.
 Umowy nietypowe dają pracodawcom elastyczność, możliwość reakcji na aktualne
wyzwania rynku, mogą też być odpowiedzią na potrzeby pracowników w zakresie
godzenia życia zawodowego z rodzinnym. Formuła elastyczności nie dotyczy
bowiem już tylko pracodawców, ale ma być również odpowiedzią na zróżnicowane
potrzeby pracowników, uwzględniając poszczególne etapy życia i perspektywy ich
aktywności zawodowej.
Umowy tymczasowe dają większą szansę na znalezienie pracy i nabycie
doświadczenia, co ma szczególne znaczenie dla osób młodych i bezrobotnych.
Wzrost zainteresowania umowami na czas określony następuje w okresach spadków
koniunktury, co wydatnie przyczynia się do poprawy sytuacji na rynku pracy.
Prezentowane dane wskazywały również, iż wzrost liczby nietypowych umów
o świadczenie pracy nie powoduje odejścia od umów typowych.
 Do wad nietypowych umów o świadczenie pracy należy ryzyko długotrwałego
zatrudnienia tymczasowego bez szansy na stały angaż, co wiąże się ze zwiększonym
ryzykiem bezrobocia, niższymi zarobkami, utrudnionym dostępem do szkoleń
i kształcenia ustawicznego, a w konsekwencji ryzykiem segmentacji na rynku pracy.
Rosnący udział nietypowych podstaw zatrudnienia może zmniejszać poczucie
bezpieczeństwa, co w dłuższej perspektywie może powodować wybieranie przez
pracowników strategii adaptacyjnych polegających na wycofaniu i biernym
podejściu. Z zatrudnieniem na czas określony i niepełny etat związane jest
w większym stopniu ryzyko ubóstwa pracujących.
 Wymiana doświadczeń wskazuje, iż ocena nietypowych form zatrudnienia wymaga
uwzględnienia specyfiki sytuacji w poszczególnych państwach. Przykładowo,
w zależności od uwarunkowań, umowy terminowe mogą pełnić pozytywną funkcję
(stepping stone), a gdzie indziej powodować narastające rozwarstwienie pośród
pracowników.

Elastyczność nie jest jedynym elementem kształtującym wzrost zatrudnienia ani
odpowiedzią na bolączki rynku pracy – ważne, aby zwracać uwagę na kształcenie,
w szczególności kształcenie ustawiczne, oraz dopasowywanie umiejętności pracowników
do potrzeb rynku pracy.
CES3662-2013_00_00_TRA_WEB
.../...
-3
Należy odnotować wielość rozwiązań prawnych funkcjonujących w poszczególnych
krajach UE. Wspólnym mianownikiem tych rozwiązań są regulacje unijne dotyczące
umów na czas określony, pracy w niepełnym wymiarze i pracy tymczasowej. Unijne
ramy prawne są pewnym wyznacznikiem, ale konkretne rozwiązania należą do państw
członkowskich. W szczególności różne modele stosunków zbiorowych mają wpływ na
możliwości regulacji.

Podejście partnerów społecznych do zjawiska nietypowych form zatrudnienia (panel
krajowych partnerów społecznych) jest odmienne: organizacje pracodawców
w nietypowych formach świadczenia pracy dostrzegają efekt nieodwracalnych zmian,
jakie zaszły na rynku pracy („czasy stabilnej pracy przez całe życie minęły”), a także
odpowiedź na wyzwania związane z konkurencyjnością i na potrzeby samych
pracowników. Strona związkowa w nietypowych formach świadczenia pracy upatruje
głównie wzrost konkurencyjności kosztem samych pracowników i dalsze ograniczanie
uprawnień pracowników.

Rozwiązania wypracowane w ramach dialogu społecznego dają najlepsze efekty w
zakresie prawidłowego kształtowania nietypowych podstaw zatrudnienia i monitorowania
ich funkcjonowania. Zapewnienie odpowiednich ram prawnych ma szczególne znaczenie
dla promowania równych szans i dostępu do takich samych warunków pracy, również w
zakresie możliwości rozwoju i kształcenia.

Jak wskazują dane Eurofound, w Polsce występuje dość wysoki udział umów
terminowych, ale od pewnego czasu zauważalny jest też jego spadek. Partnerzy społeczni
powinni odgrywać kluczową rolę w tworzeniu zasad regulujących rynek pracy. W Polsce
trwa obecnie dyskusja z udziałem partnerów społecznych dotycząca stabilizacji
zatrudnienia.
_____________
CES3662-2013_00_00_TRA_WEB