Policyjna statystyka wykrywalnoœci w planowaniu dyslokacji s³u¿b

ROMAN ZDYBEL
Policyjna statystyka wykrywalnoœci
w planowaniu dyslokacji s³u¿b
oraz neutralizacji przestêpczoœci
pospolitej
Analiza stanu prawnego w kontekœcie
umocowania pozakonstytucyjnych Ÿróde³
prawa systemu „TEMIDA”
Wstêp
Istot¹ ka¿dej statystyki jest uzyskanie danych niezbêdnych do podejmowania i wdra¿ania kompatybilnych decyzji maj¹cych na celu usprawnienie
funkcjonowania struktur, wyci¹gniêcie pragmatycznych wniosków do zmiany zarówno organizacji pracy, oprzyrz¹dowania prawnego oraz reform
strukturalnych. Istot¹ policyjnej statystyki jest racjonalne planowanie dyslokacji s³u¿b prewencji, ruchu drogowego i dzia³añ operacyjno-rozpoznawczowykrywczych maj¹cych na celu ograniczanie skali i dynamiki przestêpczoœci, pe³ne rozpoznanie œrodowisk kryminalnych w kierunku zapobiegania
przestêpczoœci i zapewnienia pe³nej wykrywalnoœci w podstawowych kategoriach przestêpczoœci przeciwko; ¿yciu zdrowiu i mieniu. W tym kontekœcie
realnoϾ danych uzyskiwanych z owej statystyki jest warunkiem koniecznym
do zdynamizowania s³u¿b Policji w dzia³alnoœci podstawowej (prewencji, kryminalnej i dochodzeniowo-œledczej) w kierunku usuniêcia nieprawid³owoœci
i niedoci¹gniêæ rzutuj¹cych bezpoœrednio na ocenê spo³eczn¹ funkcjonowania Policji, szczególnie kiedy w spo³ecznym odczuciu wykrywalnoœæ i stan
zagro¿enia rozmija siê znacznie z policyjn¹ statystyk¹.
Zbytnie demonizowanie statystyki policyjnej i bezkrytyczne dawanie
wiary liczbom bez kontroli jej wiarygodnoœci ze strony organu zewnêtrznego
mo¿e doprowadziæ i wielokrotnie doprowadza³o w przesz³oœci (np. KPP
w Dêbicy) do jej fa³szowania i odpowiedzialnoœci karnej.
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
97
Roman Zdybel
Statystyka policyjnej wykrywalnoœci, a tym samym sprawnoœci funkcjonowania jej poszczególnych struktur musi byæ kompatybilna z uwzglêdnieniem poczucia spo³ecznego bezpieczeñstwa, gdy¿ przeciêtnego obywatela
interesuje tylko realny stan bezpieczeñstwa w jego miejscowoœci, na osiedlu, w siedlisku zamieszkania, a nie jej lukratywne ujêcie w biuletynach
statystycznych Policji.
Obowi¹zek poszczególnych komendantów Policji przedk³adania danych
statystycznych radnym poszczególnych szczebli samorz¹du terytorialnego
te¿ mo¿e nie przynosiæ po¿¹danego skutku ze wzglêdu na nie znajomoœæ
przez radnych materii statystycznej i ³atwoœci manipulowania ni¹. Nie jest
bowiem ¿adn¹ tajemnic¹, ¿e komendanci dla sprostania wymogu ustawowego prezentuj¹ radnym dane statystyczne w odpowiedniej zawi³oœci, które
maj¹ na celu podniesienie w ich oczach w³asnego presti¿u i skrzêtnie ukrytej sprawnoœci dzia³ania kierowanych przez nich jednostek.
Obecnie ze statystyki policyjnej trudno jest jednoznacznie wyrobiæ sobie
pogl¹d o sprawnoœci dzia³ania struktury organu ochrony prawnej, zwa¿ywszy na fakt braku mo¿liwoœci porównania danych z analogiczn¹ statystyk¹
komend aglomeracji miejskich, gdzie dynamika zagro¿enia w poszczególnych kategoriach przestêpstw jest wiêksza i nieporównywalna. To kryterium powoduje brak mo¿liwoœci prowadzenia zdrowej konkurencji pomiêdzy poszczególnymi komendami, co bezpoœrednio przedk³ada siê na system
awansowania, premiowania i nagradzania szczególnie kadry kierowniczej.
Podstawowym mankamentem obecnej policyjnej statystyki wykrywalnoœci jest ³atwoœæ swoistego ¿onglowania pomiêdzy poszczególnymi kategoriami przestêpstw przy jednoczesnej mo¿liwoœci tworzenia na wy³¹czny u¿ytek statystyczny wykrywalnoœci w³asnej (markowania skutecznoœci dzia³ania
pionu kryminalnego) w zakresie dokoptowywania materia³u operacyjnego
do zg³oszonych przez pokrzywdzonych czynów zabronionych w chwili czynnoœci procesowej przyjêcia ustnego zawiadomienia o przestêpstwie osoby
pokrzywdzonej, gdy sprawca by³ ju¿ znany, mo¿liwy do identyfikacji i ujêcia.
Wskazaæ tu nale¿y te¿, i¿ na skutecznoœæ dzia³añ Policji, tym samym statystyki wykrywalnoœci, podstawowe znaczenie ma rozpoznanie operacyjne œrodowisk i grup przestêpczych w tym rozpoznanie posesyjne prowadzone
przez dzielnicowych.
Obecna negatywna praktyka rozwarstwienia czynnoœci operacyjno-rozpoznawczych od dochodzeniowo-œledczych powoduje brak sta³ego zasilania
w typowaniu osobowych Ÿróde³ informacji do procesowego wykorzystania
i rozwoju przedmiotowo-podmiotowego postêpowañ przygotowawczych, co
98
Policyjna statystyka wykrywalnoœci w planowaniu dyslokacji s³u¿b...
skutkuje ich umarzaniem z powodu niewykrycia sprawców, wzrostu zagro¿enia i spadkiem wykrywalnoœci statystycznej.
Na wyprofilowanych stanowiskach dzielnicowych winno siê wymagaæ
pe³nego rozpoznania dzielnicy warunkuj¹cego typowanie sprawców
wzglêdnie istotnej weryfikacji za³o¿onych wersji œledczych. Obecny stan znajomoœci swojego dzielnicowego przez mieszkañców jest wysoce niezadowalaj¹cy a to g³ównie z powodu wykorzystywania dzielnicowych z zakresem ich
obowi¹zków i czynnoœci s³u¿bowych do zabezpieczania imprez sportowych
i kulturalnych, tras przejazdów VIP-ów, konwojów, dorêczania przesy³ek,
prowadzenia dochodzeñ pomimo wyraŸnego zakazu itp. Na newralgiczne
stanowiska dzielnicowych wyprofilowane do rozpoznania posesyjnego przez
prze³o¿onych mianowani s¹ policjanci o ma³ym doœwiadczeniu pragmatycznym, z krótkim sta¿em s³u¿by, bez wymaganego przeszkolenia merytorycznego, z trudnoœciami w nawi¹zywaniu stosunków miêdzyludzkich i kontaktów z mieszkañcami podleg³ego rewiru s³u¿bowego. W obiegowej opinii
funkcjonuje pogl¹d, ¿e na dzielnicowego jest mianowany funkcjonariusz „za
karê”, a nie w presti¿u awansowym i realizacji œcie¿ki zawodowej.
I. Analiza prawna statystyki policyjnej
Zgodnie z dyspozycja art.15 § 1 k.p.k. Policja i inne organy w zakresie
postêpowania karnego wykonuj¹ polecenia s¹du i prokuratora oraz prowadz¹ pod nadzorem prokuratora œledztwo lub inne dochodzenie w granicach okreœlonych w ustawie.1 Z regulacji prawnej tego artyku³u wyraŸnie
wynika, ¿e dysponentem (panem procesu) jest prokurator, który zgodnie
z treœci¹ art. 311 § 3 i § 5 k.p.k. mo¿e uprzednio zlecone Policji œledztwo
przej¹æ w ca³oœci do osobistego prowadzenia, wzglêdnie zastrzec do osobistego wykonania jakiekolwiek czynnoœci œledztwa do jego merytorycznego
zakoñczenia w³¹cznie.
Fakt ustawowego upowa¿nienia prokuratora do merytorycznego zakoñczenia postêpowania przygotowawczego (œledztwa lub dochodzenia)
uprzednio zleconego do prowadzenia lub w prowadzeniu przez policjê
z mocy ustawy obliguje go równie¿ do podjêcia decyzji o kontroli i nadzoru
statystycznej ewidencji postêpowañ. Ta prawid³owoœæ w zakresie merytorycznej decyzji prokuratora o statystycznym rozliczeniu postêpowania przygotowawczego jako zgodna z powszechnym Ÿród³em prawa k.p.k. z 1967 r.
zosta³a zachowana do zmian strukturalnych i organizacyjnych w Policji do1
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postêpowania karnego (Dz. U. Nr 89,
poz. 555 z póŸn. zm.).
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
99
Roman Zdybel
konanych w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji2. Pragmatyczna
regulacja tego wówczas obowi¹zuj¹cego systemu prawnego pozwala³a prokuratorowi na pe³n¹ kontrolê i nadzór nad ewidencj¹ statystyczn¹ zarówno
zlecanych Policji œledztw i jak i prowadzonych przez ni¹ dochodzeñ w³asnych, bowiem ka¿dy druk statystyczny Stm-2 w zakresie zakoñczenia postêpowania jak i Stm-3 w zakresie sprawstwa czynu i pokrzywdzonego (czynu stwierdzonego) znajduj¹cego bezwzglêdne oparcie w materiale dowodowym, musia³ byæ obligatoryjnie podpisany przez prokuratora.
Ten œcis³y wymóg podpisu zatwierdzaj¹cego przez prokuratora zapobiega³ rozwarstwieniu danych o merytorycznym zakoñczeniu postêpowania
z ewidencj¹ wewnêtrzn¹ Policji (meldunkami o zakoñczeniu postêpowania
do jednostek nadrzêdnych w tym do KGP). Zarz¹dzeniem nr. 350 Komendanta G³ównego Policji w sprawie zbierania, gromadzenia i przetwarzania
danych statystycznych o przestêpczoœci oraz zamachach samobójczych3
wprowadzono odrêbn¹ ewidencjê policyjn¹ (znan¹ pod nazw¹ system TEMIDA) zakoñczonych postêpowañ przygotowawczych, naruszaj¹c przy tym
postanowienia Kodeksu postêpowania karnego z 1997 r. bêd¹cego w obrocie prawnym, utrzymuj¹cego w regulacji prawnej poprzednie rozwi¹zania kodeksowe, i¿ „panem” procesu jest wy³¹cznie prokurator i to on decyduje z upowa¿nienia ustawowego o merytorycznym zakoñczeniu ka¿dego
postêpowania. Zgodnie z art. 297 § 1 pkt 5 k.p.k., celem postêpowania
przygotowawczego jest zebranie, zabezpieczenie i w niezbêdnym zakresie
utrwalenie dowodów dla s¹du. Oczywiœcie pod pojêciem dowodu nale¿y
zrozumieæ dowody zebrane, zweryfikowane i utrwalone zgodnie z regulacj¹
prawn¹ zawart¹ w rozdziale XIX k.p.k. zarówno z osobowych Ÿróde³ (œwiadków) jak i z dokumentów z mo¿liwoœci¹ legalizacji materia³u operacyjnego
(np. kontroli operacyjnej rozmów telefonicznych za uprzedni¹ zgod¹ s¹du).4
Regulacja prawna art.313 § 1 k.p.k. okreœla kiedy i w jakich okolicznoœciach na materiale dowodowym zweryfikowanym procesowo wydaje siê
postanowienie o przedstawieniu zarzutów w zakresie domniemania sprawstwa zarzucanego czynu osobie podejrzanej. Przytoczona regulacja prawna
ma zasadnicze znaczenie dla oceny zebranego materia³u dowodowego
w zakresie podstawy do zamkniêcia postêpowania i koñcowego zaznajomienia podejrzanego z materia³ami w celu ewentualnego skorzystania
2
Ustawa z dnia 6 czerwca 1990 r. o Policji (Dz. U. z 2007 r. Nr 57, poz. 399
z póŸn. zm.).
3
Dz. Urz. KGP nr 14, poz. 74 z póŸn. zm. z dnia 1 lipca 2003 r.
4
A Taracha, Czynnoœci operacyjno-rozpoznawcze, aspekty kryminalistyczne
i prawdopodobne, Wyd UMCS Lublin 2006, s. 95 i n.
100
Policyjna statystyka wykrywalnoœci w planowaniu dyslokacji s³u¿b...
przez niego z art. 167 k.p.k. w zakresie z³o¿enia wniosków o uzupe³nienie
materia³u dowodowego.
O materiale dowodowym maj¹cym zasadnicze znaczenie po stronie
materializacji przes³anki zastosowania przez s¹d œrodka zapobiegawczego
dla zabezpieczenia prawid³owego toku postêpowania w postaci aresztu
tymczasowego jako najbardziej dotkliwego i izolacyjnego œrodka pozbawiaj¹cego wolnoœæ cz³owieka w warunkach domniemania niewinnoœci nosz¹cego charakter „aresztu wydobywczego” mówi ustawodawca w art.249
§ 1 k.p.k. nak³adaj¹c na s¹d obowi¹zek ustawowy weryfikacji zebranych
dowodów wskazuj¹cych na du¿e prawdopodobieñstwo, ¿e podejrzany
(oskar¿ony) pope³ni³ sprawstwo zarzucanego mu czynu (przestêpstwo). Wzorem negatywnej praktyki jest to, i¿ prokurator bezkrytycznie i bez analizy
akt od strony dowodowej przepisuje (powiela) treœci wniosku sporz¹dzonego przez policjê, a s¹d postêpuj¹c analogicznie wtórnie powiela b³êdy prokuratora nanosz¹c na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztu
informacje, ¿e w aktach postêpowania znajduje siê materia³ dowodowy
wskazuj¹cy na du¿e prawdopodobieñstwo pope³nienia sprawstwa zarzucanego czynu, nie weryfikuj¹c tej informacji na postawie dostarczonych mu
akt.5 W efekcie ewidentnej obrazy prawa dowodowego po stronie zasadnoœci i niezbêdnoœci stosowania aresztu tymczasowego w aktach sprawy znajduje siê wy³¹cznie materia³ operacyjny, który Policja (prokurator) nie zdo³a³
przetworzyæ na materia³ procesowy wprowadzaj¹c tym samym s¹d w b³¹d
co do zasadnoœci stosowania tego najbardziej restrykcyjnego œrodka.6
Areszt tymczasowy zastosowany przez s¹d w opinii Policji i prokuratury
nobilituje te organy w oczach jej samej i opinii spo³ecznej zw³aszcza po kontrolowanym przekazaniu informacji przez rzeczników prasowych do regionalnych lub krajowych mediów i jest Ÿród³em do sporz¹dzania wniosków
o pokaŸne gratyfikacje w postaci nagród, premii i awansów.
Skutkiem dokonanej obrazy prawa na tym etapie postêpowania jest
pozew uniewinnionego oskar¿onego (powoda) o odszkodowanie za niew¹tpliwe nies³uszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie jako forma zadoœæuczynienia za doznan¹ krzywdê na podstawie art.552 § 4 w zw z art.
554 § 1 k.p.k.
Przystêpuj¹c do analizy zarz¹dzenia nr 350 KGP z dnia 1 lipca 2003 r.
z poŸn. zm. w sprawie zbierania, gromadzenia danych statystycznych
o przestêpczoœci z ubolewaniem nale¿y stwierdziæ, ¿e u podstaw ewidencji
5
6
Wyrok TK z dnia 12 grudnia 2005 r. sg. akt. K-32/04.
Wyrok S¹du Okrêgowego w Przemyœlu z dnia 3 marca 2009 r., syg. Akt IIK 4/08.
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
101
Roman Zdybel
statystycznej merytorycznie zakoñczonych postêpowañ i stwierdzenia
sprawstwa stwierdzonych czynów, KGP pos³uguje siê pozakodeksowymi
sformu³owaniami zastêpuj¹c, jak nale¿y domniemywaæ ,materia³ dowodowy „informacjami zawartymi w aktach postêpowania”. Powstaje zasadnicze
pytanie, czy „informacje zawarte w aktach postêpowania” s¹ w istocie materia³em dowodowym zebranym i zweryfikowanym pod kontem eliminacji
luk, zgodnie z regulacj¹ prawn¹ k.p.k. po stronie uprawdopodobnienia
sprawstwa zarzucanego czynu w warunkach konstytucyjnej materii domniemania niewinnoœci? Wzorem negatywnej praktyki dla wykazania rytmiki
i dynamiki prowadzonych czynnoœci przez funkcjonariuszy jest sporz¹dzanie, niekiedy zza biurka ró¿nego rodzaju notatek s³u¿bowych i urzêdowych
bez ¿adnej wartoœci dowodowej, które zgodnie z § 5 pkt 1 cyt zarz¹dzenia
nr 350 KGP s¹ w istocie informacjami lecz nie materia³em dowodowym po
stronie uzasadniaj¹cym wpis do pól formularzy druków Stp-1-3.
Na kanwie powy¿szej analizy nale¿y zadaæ pytanie, czy „informacje zawarte w aktach postêpowania”, okreœlone w § 5 pkt 1 i pkt 3 cyt. zarz¹dzenia nr 350 KGP, s¹ w istocie materia³em dowodowym zebranym i zweryfikowanym po stronie eliminacji luk dowodowych zgodnie z zasadami prawa
dowodowego i procedury oraz kryminalistyki, jako nauki s³u¿ebnej wspieraj¹cej aktywnie proces dowodowy, warunkuj¹ce statystyczne rozliczenie
sprawy wy³¹cznie w ewidencji policyjnej TEMIDA? Nie mo¿na bowiem pos³ugiwaæ siê w Ÿród³ach prawa wewnêtrznego dla okreœlenia tej samej materii ró¿nymi pojêciami, z pominiêciem rozwi¹zañ ustawowych znajduj¹cych
siê w obrocie prawnym powszechnego Ÿród³a rangi ustawy zwyk³ej obliguj¹cej w jej przestrzeganiu zarówno organy i instytucje pañstwa, jak i samych
obywateli.
Niew¹tpliwie Komenda G³ówna Policji jest organem ochrony prawnej
w konstytucyjnym porz¹dku pañstwa a wprowadzaj¹c do obrotu prawnego
zarz¹dzenie winna pos³ugiwaæ siê terminologi¹ przyjêt¹ przez ustawodawcê. Id¹c dalszym tokiem rozumowania materii zarz¹dzenia nr 350 KGP
w kontekœcie „informacji zawartych w aktach postêpowania” nale¿a³oby
uznaæ i w³¹czyæ do tych informacji doniesienie agenturalne co w konsekwencji podwa¿y³oby instytucjê prawa dowodowego i zasady demokratycznego pañstwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Materia prawa dowodowego
jest zagadnieniem trudnym zarówno dla praktyków jak i ustawodawcy.
W ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji sam ustawodawca nie
rozró¿nia czynnoœci operacyjno-rozpoznawczych od materia³u dowodowego. Wskazuj¹c w tym akcie normatywnym, ¿e w toku czynnoœci operacyjno102
Policyjna statystyka wykrywalnoœci w planowaniu dyslokacji s³u¿b...
rozpoznawczych, podejmowanych przez policjê w celu zapobie¿enia, wykrycia, ustalenia sprawców, a tak¿e uzyskania i utrwalania dowodów przestêpstw œciganych z oskar¿enia publicznego, zbiera i utrwala dowody.7 Podobny b³¹d ustawodawca pope³ni³ przy nowelizacji kodeksu postêpowania
karnego z 1997 r. w art. 325f § 2 k.p.k., gdzie stwierdzi³ po wydaniu
postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru
przestêpstw, ¿e Policja na podstawie odrêbnych przepisów, prowadzi czynnoœci operacyjne w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów. Zapewne
chodzi³o ustawodawcy o ustalenie Ÿróde³ dowodowych w ramach czynnoœci
operacyjno-rozpoznawczych wykonywanych przez policjê kryminaln¹, regulowanych odrêbnymi wewnêtrznymi niejawnymi instrukcjami w celu, jak
wczeœniej podnoszono, przetworzenia na materia³ procesowy8.
Kolejnym mankamentem dyskredytuj¹cym zarz¹dzenie nr 350 KGP
z obrotu prawnego wewnêtrznych Ÿróde³ prawa jest naruszenie ustawy kodeks postêpowania karnego. W akcie tym „panem” procesu jest wy³¹cznie
prokurator. Organ ten z upowa¿nienia ustawowego sprawuje osobisty merytoryczny nadzór nad ka¿dym postêpowaniem i w tym w zakresie jest w³adny podj¹æ i wdro¿yæ do czasu zakoñczeniu œledztwa decyzjê o ich procesowym zakoñczeniu oraz na zasadzie art. 331 § 1 k.p.k. sporz¹dziæ i popieraæ
przed s¹dem akt oskar¿enia wzglêdnie nie znajduj¹c podstaw do wniesienia
tego aktu, wydaæ postanowienie o umorzeniu wzglêdnie odmowie wszczêcia
postêpowania oraz zatwierdziæ postanowienie w tym zakresie wydane przez
Policjê. Zgodnie z dyspozycj¹ art. 337 § 1 k.p.k., je¿eli akt oskar¿enia nie
odpowiada warunkom formalnym wymienionym w art. art.11, 332, 333,
335 k.p.k., a tak¿e gdy nie zosta³y spe³nione przes³anki okreœlone w art.
334 k.p.k., prezes s¹du z umocowania prawnego realizowanego w ramach
wstêpnej kontroli aktu oskar¿enia – w okolicznoœciach, kiedy zarzuty nie
znajduj¹ odzwierciedlenie w materiale dowodowym uzasadniaj¹cym prawdopodobieñstwo pope³nienia sprawstwa zarzucanego czynu oskar¿onemu –
zwraca akta prokuratorowi celem ich uzupe³nienia bez kierowania sprawy
na wokandê.
Na obecnym stanie prawnym zarz¹dzenia nr 350 KGP mo¿e powstaæ
i powstaje ca³kowita dysfunkcja procesu decyzyjnego podjêtego i wdro¿onego przez Policjê na zakoñczenie postêpowania. Policja rozlicza statystycznie postêpowanie czynem stwierdzonym w akcie oskar¿enia, podczas kiedy
prokurator podejmuje odmienn¹ merytoryczn¹ decyzjê o umorzeniu po7
8
Art 19 ust 1 pkt 1-8 cyt. ustawy o Policji.
A Taracha op.cit. s. 28, 84.
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
103
Roman Zdybel
stêpowania z powodu niewykrycia sprawcy, braku znamion czynu zabronionego lub z innych przes³anek okreœlonych w art. 17 § 1 pkt 1-11 k.p.k.
Po otrzymaniu postanowienia prokuratorskiego o odmiennej decyzji merytorycznej, w tym nie zatwierdzeniu postanowieñ Policji lub aktu oskar¿enia,
Policja, na zasadzie art. 7 cyt ustawy o Policji i art. 42 i art. 56 ustawy
o Statystyce publicznej z dnia 29 czerwca 1995 r.9 i art. 270 § 1 k.k., ma
prawny obowi¹zek, pod rygorem sankcji karnej, dokonania korekty drukami statystycznymi Stp-5 (podjêcie postêpowania) i zakoñczenie drukami
Stp-2 i 3 w zakresie koñcowej merytorycznej decyzji prokuratora. Ta operacja statystyczna mo¿e budziæ uzasadnione opory Policji bowiem niezrêcznie jest wczeœniej wykazany i nag³oœniony niekiedy medialnie sukces zamieniæ na pora¿kê, zw³aszcza wówczas, kiedy pobra³o siê ju¿ gratyfikacje,
a prokurator nie ma prawnych mo¿liwoœci sprawdzenia dokonanej korekty
statystycznej, która w œwietle § 5 pkt 3 cyt. zarz¹dzenia 350 KGP nadal
pozostaje wy³¹cznie w nadzorze kadry kierowniczej Policji.
Zarz¹dzenie nr350 KGP jest bez w¹tpienia Ÿród³em prawa wewnêtrznego obowi¹zuj¹cym tylko struktury podleg³e (komendy i komisariaty), natomiast nie mo¿e wywo³ywaæ skutków prawnych w ustawie o prokuraturze10, poniewa¿ zarz¹dzenie jest aktem ni¿szym ni¿ ustawa. Zmiana obecnego systemu rozliczania statystycznego postêpowañ wymaga³aby zmian
w ustawach o prokuraturze i Policji poprzez zcentralizowanie systemu z wy³¹cznym procesem decyzyjnym skupionym w rêkach prokuratury. Aktem
wykonawczym szczególnej delegacji ustawowej mog³oby byæ wspólne rozporz¹dzenie Prokuratora Generalnego i Ministra Spraw Wewnêtrznych
i Administracji (Komendanta G³ównego Policji).
W obecnym stanie prawnym zarz¹dzenia nr 350 KGP funkcje kontrolne, zgodnie z § 4 pkt 2 ust. 2 pkt 4 pe³ni prze³o¿ony oraz komórka statystyki przestêpczoœci. Ciekawym zagadnieniem w materii regulacji zarz¹dzenia
nr 350 KGP jest umocowanie do wykazywania w drukach statystycznych
Stp 1-3 informacji „przekazywanych przez kierowników komórek organizacyjnych Policji w których uzyskano materia³y operacyjne lub inne w³asne”
po stronie ujawnienia sprawstwa czynu i zatrzymania sprawcy. Ten zapis
w oczywisty sposób wiktymologicznie wrêcz prowokuje policjê kryminaln¹
do poœwiadczania nieprawdy w drukach statystycznych, i¿ na w³asnych ma9
Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 30, poz.
439 z dnia 30.07.1995 r.
10
Ustawa o prokuraturze z dnia 20 czerwca 1985 r. z póŸn. zm.; Dz. U. Nr 31,
poz. 138, t.j.: Dz. U. z 2002 r. Nr 21. poz. 206 z póŸn. zm..
104
Policyjna statystyka wykrywalnoœci w planowaniu dyslokacji s³u¿b...
teria³ach operacyjnych ustalono (wykryto) i zatrzymano sprawcê, podczas
kiedy te informacje uzyskano wy³¹cznie w toku czynnoœci procesowych realizowanych w trybie art. 308 k.p.k. wzglêdnie po przyjêciu protokó³u ustnego zawiadomienia o przestêpstwie lub protokó³u przes³uchania œwiadka
o którym mowa w § 33 ust. 5 zarz¹dzenia nr 1426 z dnia
23 grudnia 2004 r. w sprawie wykonywania metodyki czynnoœci dochodzeniowo-œledczych przez s³u¿by policyjne wyznaczone do wykrywania przestêpstw i œcigania ich sprawców w zw art. 304a, 313 § 1 i 325g oraz art.
325f § 2 k.p.k. Wulgaryzacja prawa dowodowego polega te¿ na tym, ¿e
w charakterze œwiadka, z powodu braku innego materia³u dowodowego,
przes³uchuje siê funkcjonariusza policji kryminalnej na okolicznoœæ uzyskanych przez niego informacji w toku realizacji czynnoœci operacyjno-wykrywczych. Argumentuj¹c, ¿e jest to istotny œwiadek „ze s³uchu”, wzglêdnie
z powodu istniej¹cej nadal luki konstytucyjnej osoby podejrzewanej zatrzymanej w trybie art. 244 § 1 k.p.k., nie informuje siê o prawie do milczenia,
lecz obliguje siê go do pisania oœwiadczenia, w którym wskazuje on w nieœwiadomoœci prawnej na Ÿród³a dowodowe wykorzystywane nastêpnie przeciwko niemu w postêpowaniu procesowym. Status osoby zatrzymanej
w polskim prawie dowodowym wymaga pilnej regulacji okreœlaj¹cej jej prawa poprzez wprowadzenie instytucji prawa do milczenia.11
II. Realia wykrywalnoœci statystycznej
Zebrane dane statystyczne o wykrywalnoœci policyjnej w obecnym stanie
prawnym zgodnie z § 3 pkt 2 i 5 cyt zarz¹dzenia 350 KGP maj¹ s³u¿yæ do
porównania wyników pracy, skutecznoœci i efektywnoœci Policji oraz oceny
wielkoœci i wskaŸników obci¹¿enia postêpowaniami przygotowawczymi jednostek organizacyjnych Policji, dostarczenia wynikowych informacji statystycznych organom w³adzy publicznej niezbêdnej do zapobiegania przestêpczoœci
oraz planowaniu i podejmowaniu merytorycznych strategicznych decyzji. Zauwa¿yæ nale¿y po raz kolejny, ¿e trudno jest podejmowaæ i wdra¿aæ kompatybilne decyzje zmierzaj¹ce do podniesienia sprawnoœci i efektywnoœci pracy
Policji a tym samym uzyskania niezbêdnego zaufania spo³ecznego na roz³¹cznej statystyce policyjnej i prokuratorskiej. Planowanie wiêc jakichkolwiek
przedsiêwziêæ organizacyjno-dyslokacyjnych s³u¿b, zadaniowania i kontroli
oraz skutecznego rozpoznania operacyjnego przedk³adaj¹cego siê wprost na
proces wykrywczy z góry skazany mo¿e byæ na niepowodzenie z uwagi na
11
R. Zdybel, Zatrzymanie osoby w œwietle praw i wolnoœci obywatelskich demokratycznego pañstwa prawnego, „Przegl¹d policyjny” nr 3(83) z 2006 r s. 70-93.
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
105
Roman Zdybel
oczywiste b³êdy, które zawiera ta statystka jako jedyne kryterium wartoœciowania podleg³ych Komendzie G³ównej Policji struktur.
Dla potwierdzenia tej tezy warto przytoczyæ statystkê zarówno Podkarpackiej Komendy Wojewódzkiej Policji w Rzeszowie jak i podleg³ej jej Komendy Miejskiej Policji w Przemyœlu za lata 2002-2009, co obrazuje poni¿sze zestawienie i graficzny wykres. W oœmiu kategoriach przestêpstw objêtych ewidencj¹ statystyczn¹ czynów stwierdzonych maj¹cych realny wp³yw
na stan bezpieczeñstwa w województwie i w regionie wykrywalnoœæ przedstawia siê nastêpuj¹co:
Tabela 1. Przestêpstwa ogó³em
Lata
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Przestępstwa ogółem,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
Przestępstwa kryminalne,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
Przestępstwa gospodarcze,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
49881
36865
73,9
29346
16539
56,3
4109
4039
98,2
50324
37106
73,7
28891
15885
54,9
5296
5246
99,0
48360
35135
72,6
28190
15276
54,2
5490
5301
96,5
43909
30845
70,2
27790
15062
54,1
4038
3806
94,2
41356
29774
71,9
24882
13685
54,9
4397
4130
93,9
37864
27559
72,7
23698
13747
58,0
3957
3699
93,4
38043
27892
73,3
22609
12786
56,5
5051
4840
95,8
38702
28244
72,9
23852
13709
57,4
4551
4318
94,8
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
26
25
96,1
27
24
88,8
19
19
100
21
19
90,4
26
25
96,1
12
12
100
26
26
100
26
19
73,0
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
60
54
90,0
88
79
89,7
56
48
85,7
68
62
91,1
74
66
89,1
75
57
76,0
58
51
87,9
51
46
90,1
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
7235
2343
32,3
7648
2175
28,4
8074
2361
29,2
7776
2186
28,1
6925
1937
27,9
6437
2127
33,0
6074
1827
30,0
5801
1724
29,7
Tabela 2. Zabójstwa
Lata
Zabójstwa,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
Tabela 3. Zgwa³cenia
Lata
Zgwałcenia,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
Tabela 4. Kradzie¿e
Lata
Kradzieże,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
106
Policyjna statystyka wykrywalnoœci w planowaniu dyslokacji s³u¿b...
Tabela 5. Kradzie¿e samochodów
Lata
Kradzieże samochodów,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
2002
341
72
21,1
2003
349
70
20,0
2004
283
76
26,8
2005
270
58
21,4
2006
239
49
20,5
2007
192
57
29,6
2008
130
35
26,9
2009
94
36
38,2
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
8546
3190
37,3
7544
2703
35,8
6636
2241
33,7
5954
1738
29,1
4820
1576
32,6
4010
1368
34,1
3740
1404
37,5
4177
1397
33,4
Tabela 6. W³amania
Lata
Włamania,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
Tabela 7. Rozboje, kradzie¿e rozbójnicze, wymuszenia rozbójnicze
Lata
Rozboje, kradzieże
i wymuszenia rozbójnicze,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1141
923
80,9
956
709
74,1
836
525
62,7
764
480
62,8
629
419
66,6
584
416
71,2
547
390
71,3
524
356
67,9
2004
1345
1315
97,7
2005
2049
2029
99,0
2006
1645
1607
97,6
2007
1229
1191
96,9
2008
1142
1101
96,4
2009
1135
1105
97,3
Tabela 8. Przestêpstwa narkotykowe
Lata
Przestępstwa narkotykowe,
w tym wykryte
Wskaźnik wykrywalności %
2002
772
761
98,5
2003
1157
1146
99,0
Zród³o http://www.podkarpacka.policja.gov.pl/statystyki-policyjne2/ wykorzyÓ
stywana 2.09.2010 r.
Powodem znacznego rozwarstwienia wykrywalnoœci statystycznej z odczuciem spo³ecznym mieszkañców województwa szczególnie w zakresie
neutralizacji przestêpczoœci przeciwko mieniu z niezadowalaj¹c¹ wykrywalnoœci¹ mo¿e byæ:
1. rutynowe wykonywanie zadañ bez osobistego zaanga¿owania siê funkcjonariusza w tok realizowanych zadañ, wynikaj¹ce g³ownie z braku
koniecznego doœwiadczenia merytorycznego po odejœciu – niekiedy
wymuszonym – na emeryturê doœwiadczonych funkcjonariuszy oraz
brak dostosowania programowego specjalistycznego szkolenia policyjnego do realiów wynikaj¹cych ze zmian ustrojowych i nowych zjawisk
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
107
Roman Zdybel
2.
3.
4.
5.
(wyzwañ) patologii przestêpczej oraz swoistej nobilitacji przestêpców
w œrodowiskach kryminogennych jako wzorów do naœladowania w przypadku umarzania spraw z powodu ich nie wykrycia,
brak pe³nego rozpoznania operacyjno-wykrywczego policji kryminalnej
œrodowisk i grup przestêpczych szczególnie w obrêbie zewnêtrznej granicy Wspólnoty Europejskiej zwi¹zanej z niedostatecznym poziomem
wiedzy i wyszkolenia oraz brakiem szybkiego przep³ywu informacji operacyjnej pomiêdzy pionami Policji, S³u¿b¹ Celn¹12 i Stra¿¹ Graniczn¹
zwi¹zanej ze swobodn¹ migracj¹ ludnoœci w Europie bez granic zw³aszcza w neutralizacji przestêpczoœci przeciwko mieniu, zdrowiu i ¿yciu,
niezadowalaj¹cy poziom rozpoznania posesyjnego przez dzielnicowych,
którzy nie s¹ w stanie wytypowaæ sprawcy lub zweryfikowaæ wersji œledczych zdarzeñ, które mia³y miejsce w rejonie ich rewirów,
dyslokowanie i zadaniowanie s³u¿b prewencji i ruchu drogowego z pominiêciem rejonów o wystêpuj¹cym i utrzymuj¹cym siê zagro¿eniu
przestêpczoœci¹ pospolit¹ bez analizy i dostêpu do rzeczywistych danych statystycznych odzwierciedlaj¹cych stan zagro¿enia,
zbyt czêsta fluktuacja na stanowiskach kadry kierowniczej bez dog³êbnej znajomoœci podstawowej pracy policyjnej i doœwiadczenia, co powoduje obni¿enie jakoœci kontroli i nadzoru oraz zadaniowania i egzekucji
podleg³ych s³u¿b.
Procentowy wskaŸnik dla zobrazowania istniej¹cego problemu wykrywalnoœci kradzie¿y mienia, samochodów i w³amañ za lata 2002-2009
przedstawiono obok na wykresach.
Niepokoj¹cym negatywnym zjawiskiem w statystycznej wykrywalnoœci
systemu TEMIDA jest ³atwoœæ swoistego ¿onglowania dla podniesienia pozycji ocennej wspó³zawodnictwa miêdzy komendami Policji zarówno w zakresie poszczególnych rodzajów przestêpstw jak i wybiórczego nakierowania
statystyki na wystêpki, które nie maj¹ ¿adnego decyduj¹cego wp³ywu na
stan bezpieczeñstwa w regionie. Typowym przyk³adem jest tutaj ustawa
o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u¿ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych13 i okazjonalnego wykorzystywania regulacji prawnych tego aktu normatywnego dla koniunkturalnych statystycznych celów jednostki. Zarzuty
12
R Zdybel, Oprzyrz¹dowanie prawne s³u¿by celnej. Zadania na zewnêtrznych
granicach wspólnoty. Unifikacja i standaryzacja prawa celnego do wymogów prawa
europejskiego, „Kwartalnik Celny Bia³a Podlaska” nr 1 i 2(10) z 2010 r.
13
Dz. U. z 1996 r. Nr 10, poz. 55.
108
Policyjna statystyka wykrywalnoœci w planowaniu dyslokacji s³u¿b...
1724
1827
2127
1937
2186
2361
80%
2343
100%
2175
Kradzieże mienia
2006
5801
2005
6074
2004
6437
6925
2003
7776
2002
8074
7648
40%
7235
60%
2007
2008
2009
20%
0%
w tym: stwierdzone (niewykryte)
wykryte
36
35
57
49
58
76
72
100%
70
Kradzieże samochodów
80%
349
283
270
239
192
130
94
40%
341
60%
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
20%
0%
w tym: stwierdzone (niewykryte)
wykryte
1397
1404
1368
1576
1738
2241
80%
3190
100%
2703
Włamania
2006
4177
2005
3740
2004
4010
4820
2003
5954
2002
6636
7544
40%
8546
60%
2007
2008
2009
20%
0%
w tym: stwierdzone (niewykryte)
wykryte
Zobrazowanie wykrywalnoœci kradzie¿y mienia, samochodów i w³amañ
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
109
Roman Zdybel
stawiane podejrzanym opierano na naruszeniu dyspozycji art. 9 ust 1-2
w zw z art.12 ust. 3 cyt. ustawy o ochronie zdrowia przed nastêpstwami
u¿ywania tytoniu i wyrobów tytoniowych nakierunkowuj¹c aktywnoœæ jednostki na ³atwoœæ ujawnienia i wykrywania tego wystêpku materializuj¹c
regulacje ustawy zarzutami jednostkowego wprowadzania do obrotu opakowania papierosów z Ukrainy, na których nie by³o zamieszczonego ostrze¿enia w jêzyku polskim o nastêpstwach szkodliwoœci dla zdrowia u¿ywania
tytoniu. Zwa¿yæ nale¿y, ¿e Komenda Miejska Policji w Przemyœlu swym zasiêgiem dzia³ania obejmuje obszar po³o¿ony bezpoœrednio przy zewnêtrznej
granicy Wspólnoty Europejskiej z widoczn¹ pauperyzacj¹ spo³eczeñstwa,
które w poszukaniu Ÿróde³ utrzymania po likwidacji miejsc pracy i wzrostu
bezrobocia, trudni siê drobnym przemytem (mrówki). Ograniczenia wprowadzone rozporz¹dzeniem Ministra Finansów w zakresie legalnego sprowadzenia na wspólnotowy obszar celny jednorazowo dwóch paczek z Ukrainy
znacznie spowodowa³o zubo¿enie miejscowej ludnoœci pogranicza (poprzednio 1 karton) która utrzymywa³a siê z tego Ÿród³a dochodu. Zastanawiaj¹cym faktem jest to, ¿e cyt. ustawa o ochronie zdrowia przed nastêpstwami
u¿ywania tytoniu nadal znajduje siê w obrocie prawnym, lecz Komenda
Miejska Policji w Przemyœlu od 2006 r. (1 taki czyn) zaniecha³a z niewiadomych przyczyn koniunkturalnego wykorzystywania regulacji prawnej tej
ustawy dla podniesienia ogólnego wskaŸnika wykrywalnoœci jednostki. Incydentalne wykorzystywanie regulacji prawnej ustawy w latach 2002-2006 r.
przedstawia poni¿sza tabela (symbol statystyczny 99190).
Rok
Wszczęto
Zakończono
Stwierdzono
Wykryto
Nie
wykryto
Wskaźnik
wykrywalności
2001
17
17
17
17
–
100 %
2002
2003
45
82
40
89
39
92
39
92
–
–
100 %
100 %
2004
60
58
62
62
–
100%
2005
2006
29
1
30
–
31
–
31
–
–
–
100%
–
Zród³o: Biuletyn Statystyczny Komendy Miejskiej Policji w Przemyœlu
Ó
Oczywiœcie wykrywalnoœæ tych wystêpków oscylowa³a zawsze w granicach
100 % z wykorzystaniem regulacji prawnej § 5 pkt 1 zarz¹dzenia nr 350
KGP gdzie przy rozliczaniu statystycznym w celu wykazania aktywnoœci s³u¿by
kryminalnej kierownik tej struktury organizacyjnej przekazywa³ informacje do
110
Policyjna statystyka wykrywalnoœci w planowaniu dyslokacji s³u¿b...
druków Stp, 2 i 3 podaj¹c, i¿ podstaw¹ do ujawnienia sprawstwa czynu podejrzanego by³y zawsze materia³y operacyjne. Dane statystyczne o iluzorycznej wykrywalnoœci statystycznej w pracy dochodzeniowo-œledczej i operacyjno-wykrywczej wyrobów tytoniowych wykorzystywano dla podniesienia niezadowalaj¹cej wykrywalnoœci przestêpstw przeciwko mieniu, gdzie sprawca
w chwili zdarzenia z regu³y nie by³ znany i aktywnoœæ policji kryminalnej w tym
wzglêdzie, rzeczywista a nie pozorna by³a ze wszech miar po¿¹dana.
III. Wnioski koñcowe
Celem prezentowanego artyku³u jest zasygnalizowanie potrzeby uporz¹dkowania sytuacji faktycznej, organizacyjnej i prawnej policyjnej statystyki wykrywalnoœci systemu TEMIDA, który funkcjonuje w oderwaniu od
spo³ecznego poczucia bezpieczeñstwa i stanu normatywnego powszechnych Ÿróde³ prawa. Zauwa¿a siê brak kohabitacji w urealnieniu tej statystyki
z organami prokuratury, szerzej z s¹dami powszechnymi przy tworzeniu
spójnego systemu. Nale¿y zdaniem autora przywróciæ po odpowiedniej modyfikacji prawno-systemowej poprzedni sposób rozliczania statystycznego
postêpowañ przygotowawczych z bezwzglêdnym udzia³em prokuratora
nadzoruj¹cego postêpowanie poprzez zatwierdzanie druków Stp 2 i 3.
Zwa¿ywszy na fakt, i¿ ten wniosek znajduje pe³ne umocowanie w kodeksie
postêpowania karnego, kontrola prokuratora nad systemem TEMIDA jest
w tych okolicznoœciach konieczna i niezbêdna dla wyeliminowania istniej¹cych ró¿nic w merytorycznym zakoñczeniu postêpowañ przygotowawczych,
porównania wyników pracy, skutecznoœci i efektywnoœci Policji w zwalczaniu przestêpczoœci oraz uzyskania racjonalnych wskaŸników obci¹¿enia
postêpowaniami jednostek organizacyjnych Policji. Nie bez znaczenia jest
tak¿e fakt dostarczania wynikowych, prawdziwych i zweryfikowanych informacji statystycznych organom w³adzy publicznej niezbêdnej do wypracowania w procesie decyzyjnym pod³o¿a zwalczania przestêpczoœci pospolitej
i egzekwowania od kierowników jednostek Policji w skutecznej reakcji neutralizacji przestêpczoœci. Rzetelna informacja statystyczna jest niezbêdna
i wrêcz konieczna do prawid³owej oceny stanu zagro¿enia w regionie, zadaniowania, dyslokacji i kontroli s³u¿b w miejscach faktycznych zagro¿eñ a nie
jak to ma miejsce obecnie wzorem negatywnej praktyki i rutyny na podstawie sta³ych cedu³. Nadu¿ywanie statystyki do koniunkturalnych celów jest
przestêpstwem, podwa¿a spo³eczne zaufanie do organów ochrony prawnej, wywo³uje poczucie niesprawiedliwoœci i obni¿a autorytet Policji.
Roman Zdybel – st. wyk³adowca
w Pañstwowej Wy¿szej Szkole Wschodnioeuropejskiej w Przemyœlu
PROKURATOR 4(44)-2010/1(45)-2011
111