Pełny tekst - Wydawnictwa NIZP-PZH

ROCZN. PZH, 1996, 47, NR 1
J A N К LUDW1CKI, K A TA RZYN A CZAJA, PAW EŁ STRUCIŃSKI
PRÓBA O CENY RYZYKA ZD RO W O TN EG O W W ARUNKACH
Ś R O D O W IS K O W E G O N A R A Ż E N IA N A C H L O R O W A N E W Ę G L O W O D O R Y
AROM ATYCZNE
A N A TTEM PT ON H EA LTH RISK ASSESSMENT FO R T H E EN V IRO N M EN TA L
E X PO SU R E TO C H LO RIN A TED A RO M A TIC HY DROCA RBO N S
Zakład Toksykologii Środowiskowej, Państwowy Zakład Higieny
00-791 Warszawa, ul. Chocimska 24
Kierownik: prof. dr hab. Jan К Ludwicki
Podjęto próbę oceny narażenia osób dorosłych i dzieci na chlorowane węglowo­
dory aromatyczne pochodzące z żywności. Oszacowano średnie dzienne pobranie
tych związków (EDI) z żywnością i porównano je z przyjętymi przez ekspertów
FAOIWHO wartościami akceptowanego dziennego pobrania (ADI).
WSTĘP
P otrzeba prow adzenia m onitoringu i śledzenia poziom ów związków chloroorganicz­
nych w żywności będącej ich podstawowym źródłem dla ludzi wynika z ich toksycznych
właściwości o raz z faktu nagrom adzania się w tkankach człowieka [10].
Jednym z podstawowych celów m onitoringu jest ustalenie czy związki te stanow ią
zagrożenie dla zdrowia człowieka oraz jaki jest m argines bezpieczeństw a pom iędzy
aktualnie stw ierdzanym i stężeniam i a wartościam i granicznymi, powyżej których ryzyko
zdrow otne nie jest możliwe do zaakceptow ania [7]. Przeprow adzona w taki sposób
ocena zagrożenia m oże stanow ić podstaw ę działań zm ierzających do obniżenia n a­
rażenia na substancje m onitorow ane.
O sza co w a n ie ryzyka w p rzy p a d k u n a ra ż e n ia na zw iązki c h lo ro o rg an icz n e, p o w in n o
o b ejm o w ać ró w n ież n ie m o w lęta i m ałe dzieci, k tó re są za liczan e d o g ru p y w ysokiego
ryzyka.
Istnieje wiele sposobów podejścia do oceny ryzyka. Zależą one m.in. od m echaniz­
mu działania substancji chem icznej i przewidywanego skutku działania [9]. W niniej­
szej pracy wykorzystano do tego celu zalecenia Komisji K odeksu Żywnościowego
F A O /W H O [1].
Celem pracy była ocena zagrożenia zdrow otnego osób dorosłych i dzieci, a także
oszacow anie ryzyka wynikającego z obecności chlorowanych w ęglowodorów arom aty­
cznych w żywności, produktach dla niem ow ląt i dzieci oraz m leku kobiecym.
34
J.K. Ludwicki i in.
Nr 1
Nr 1
Ocena ryzyka narażania na chlorowane węglowodory aromatyczne
Pozostałości
35
chlorowanych węglowodorów aromatycznych
D o oceny ryzyka w w arunkach środowiskowego narażenia człowieka na D D T , H C H ,
H C B i PCB obecne w jego diecie posłużyły dane dotyczące pozostałości tych związków
w środkach spożywczych, p roduktach dla niem ow ląt i dzieci oraz m leku kobiecym
uzyskane w ram ach m onitoringu środowiskowego i biologicznego [6, 8]. D ane dotyczące
pozostałości związków chloroorganicznych w rybach pochodziły z piśm iennictw a [3, 4].
Poniew aż zarów no D D T jak i D D E m ogą uczestniczyć w procesie kancerogenezy
[5], dla oceny ryzyka uznano za celowe obliczanie łącznego pobrania D D T i jego
m etabolitów (D D E i D D D ). Rów nież ze względu na zbliżone właściwości toksyczne
izom erów H C H uznano za uzasadnione dokonanie łącznej analizy zagrożenia w odni­
esieniu do sumy tych izomerów.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Osoby dorosłe
O ceny narażen ia osób dorosłych na chlorow ane węglowodory arom atyczne dok o n a­
no obliczając średnie dzienne p obranie tych związków z żywnością. W yniki odzw ier­
ciedlające oszacow ane dzienne p obranie przez człowieka przedstaw iono w tabeli I.
Tabela
I.
Średnie dzienne pobranie DDT, HCH, HCB i PCB z poszczególnych grup
produktów spożywczych (mg/człowieka)
Average daily intake of DDT, HCH, HCB and PCBs from different food groups
(mg/person)
W następnym etapie porów nano wartości T eoretycznego Najwyższego D ziennego
Pobrania (T M D I) z w artościam i Oszacowanego D ziennego Pobrania (E D I)
wyrażonego w mg/kg m.c., co umożliwiło określenie różnicy między aktualnym p o b ra­
niem danego związku a najwyższym dopuszczalnym przez przepisy. W yniki tego
porów nania przedstaw iono w tabeli II.
Ocena zagrożenia
O ceny zagrożenia dokonyw ano porów nując oszacowane dzienne pobranie (E D I)
z w artościam i przyjętym i za bezpieczne, traktow anym i jako w artości odniesienia.
J.K. Ludwicki i in.
36
Tabela
II.
Nr 1
Wartości TMDI i EDI dla chlorowanych węglowodorów aromatycznych
(mg/kg m.c. /dzień).
TMDI i EDI values for chlorinated aromatic hydrocarbons (mg/kg b. w. daily).
W przypadku zanieczyszczeń występujących w żywności należy liczyć się z ciągłym
narażeniem na niewielkie dawki przez większą część życia. Z tego względu przyjęto
odpow iednie w artości A D I, jako akceptow ane najwyższe pobranie danej substancji,
służące w niniejszych badaniach jako podstaw a przy ocenie ryzyka.
W tabeli III przedstaw iono wartości odniesienia dla badanych związków ch loroor­
ganicznych oraz w artości T M D I i E D I wyrażając je jako odsetek A D I.
Tabela
I I I . TMDI i EDI wyrażone jako odsetek ADI
TMDI and EDI expressed as percentage of ADI
Wartość przyjęta za US FDA [13].
Z powyższego zestaw ienia wartości A D I, T M D I i E D I wynika, że teoretyczne
pobranie chlorow anych węglowodorów aromatycznych (D D T , H C H , H C B i PCB),
obliczone na podstaw ie tzw. „najgorszego przypadku” nie przekracza A D I, stanow iąc
zawsze ułam ek tej wartości. O znacza to, że najwyższe dopuszczalne pozostałości tych
związków w produktach spożywczych, przyjęte w krajowym ustawodawstwie [12] zostały
opracow ane z uw zględnieniem odpow iednich m arginesów bezpieczeństw a.
Oszacow ane rzeczywiste dzienne pobranie (E D I) chlorowanych węglow odorów a ro ­
matycznych jest jeszcze m niejsze i z wyjątkiem PCB (38% ), nie przekracza 5% A D I
(tabela III).
N a podstaw ie powyższej analizy m ożna ocenić, że zagrożenie konsum entów w Polsce
ze strony pozostałości D D T , H C H , H CB i PCB w żywności nie stw arza pow odu do
niepokoju.
W kolejnym etapie b adań dokonano oceny ryzyka wyznaczając marginesy
bezpieczeństw a dla poszczególnych chlorowanych węglowodorów arom atycznych p o ­
bieranych z m lekiem m atki lub z produktam i dla niem ow ląt zastępującym i pokarm
naturalny. W yniki pozostałości badanych związków w tych produktach przedstaw iono
w poprzedniej pracy [6].
M arginesy bezpieczeństw a dla pobrania badanych związków z m lekiem kobiecym
i produktam i dla niem ow ląt i dzieci przedstaw iono w poniższym zestawieniu:
J.K. Ludwicki i in.
38
Nr 1
U zyskane wyniki, a także dokonana w niniejszej pracy ocena ryzyka nie w skazują
na występowanie istotnych zagrożeń dla osób dorosłych oraz niem ow ląt i dzieci ze
strony D D T , H C H , H C B , PCB obecnych w produktach spożywczych i w m leku ko­
biecym stanowiącym pokarm dla niem owląt. N ależy jed n ak podkreślić, że m leko
kobiece zaw iera znacznie większe stężenia badanych związków niż przeciętna dieta
osób z populacji generalnej. Również m arginesy bezpieczeństw a dla tych związków
pobieranych z pokarm em kobiecym są znacznie mniejsze niż w przypadku produktów
zastępujących m leko m atki. Niem owlę karm ione piersią przyjm uje więc ok. 10-15 razy
większe ilości badanych związków chloroorganicznych w porów naniu do dziecka
odżywianego mlecznymi produktam i zastępczymi.
M ając to n a uw adze przy ostatecznej ocenie ryzyka należy jednak uw zględnić fakt,
że pokarm m atki ze względu na obecność łatwo przyswajalnych składników odżywczych,
obecne w nim ciała odpornościow e, odpow iednią tem p eratu rę i sterylność, a także
silne pozytywne efekty em ocjonalne jest najkorzystniejszym sposobem odżywiania nie­
m ow ląt i małych dzieci. P odobne stanowisko w tej sprawie wyraża rów nież Światowa
O rganizacja Z drow ia zalecając karm ienie piersią we wszystkich przypadkach, gdy nie
m a szczególnych przeciwwskazań lekarskich.
J.K.
Ludwicki,
K.
Czaja,
P.
Struciński
AN A TTEM PT ON H EALTH RISK ASSESSMENT FO R EN V IRO N M EN TA L
E X PO SU R E T O PO LY CH LO RINA TED A RO M A TIC H Y D R OCA RBO N S
Summary
An attem pt has been made to assess the exposure of adult humans and infants to chlorinated
hydrocarbons from food. Basing on the results from monitoring perform ed by the sanitary
epidemiological stations in Poland the average concentrations of DDT, HCH, HCB and PCBs
in variety of foods items were calculated. These average values were used as a base for the
estimation of daily intake of polychlorinated hydrocarbons. For this purpose the average
consumption of various groups of foods, including breast milk, were taken into consideration.
The Estim ated Daily Intakes (ED I) of the compounds were compared with the corresponding
ADI values.
PIŚMIENNICTW O
1.
Codex Alimentarius Commission FAO/W HO. Progress report by W H O on prediction of
dietary intake of pesticides residues. FAO/W HO CXPR 94/4, Geneva 1994. -2. FAO /W H O
Codex Alimentarius. Joint FAO/W HO Food Standard Programme. Codex A limentarius Com ­
mission. CAC/VOL XII Ed. 2 FAO/W HO Rome, 1989. -3. Falandysz J.: Wyniki oznaczeń
poziomu pozostałości polichlorowanych dwufenyli w częściach jadalnych ryb z południowego
Bałtyku i w przetworach rybnych. Roczn. PZH 1986, 37, 8. -4. Falandysz J., Centkowska D.\
Pestycydy polichlorowe i polichlorowane bifenyle w tkance tłuszczowej zwierząt rzeźnych z re ­
jonu Polski północnej, 1985. Bromat. Chem. Toksykol. 1989, 22, 176. -5. Garabrant D.H.,
Langholtz B., Peters J.M. and Mack T.M .: D D T and related compounds and risk of pancreatic
cancer. J. Natl. Cancer Inst. 1992, 84, 746. -6. Góralczyk К , Czaja К , Ludwicki J.K : M onitoring
biologiczny i środowiskowy narażenia na chlorowane węglowodory aromatyczne. Roczn. PZH
1996, 47,. -7. Joint U N EP/FAO /W H O Food Contamination M onitoring Assessment Programme
(GEM S/Food). -8. Ludwicki J.K, Góralczyk K : Badania monitorowe środków spożywczych
w zakresie pozostałości pestycydów. Państwowy Zakład Higieny, Warszawa, 1992. -9. Ludwicki
J.K : Some considerations on assessment for genotoxic and non-genotoxic carcinogens. Zbl. Bakt.
Nr 1
O cena ryzyka narażania na chlorowane węglowodory aromatyczne
39
1994, 281, 380. -10. Ludwicki J.K, Góralczyk K. : Organochlorine pesticides and PCBs in human
adipose tissues in Poland. Bull Environ. Contam. Toxicol. 1994, 52, 400.
11.
Rocznik Statystyczny, G U S 1993. -12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo­
łecznej z dnia 8 października 1993 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych pozostałości w
środkach spożywczych środków chemicznych stosowanych przy uprawie, ochronie, przechowy­
waniu i transporcie roślin. Dz. U. N r 104 z dnia 4 listopada 1993 r., poz. 476. -13. Swain W.R:
Hum an health consequences of consumption of fish contaminated with organochlorine com­
pounds. W: A quatic Toxicology. Malins D.C. and Hensen (eds.) T. 11, Elsevier Science Publ.
A m sterdam 1988 -14. W HO, Codex Alimentarius. Join FAO/W HO Food Standards Programme.
Codex A limentarius Commission, Rome, 1990
Otrzymano: 1995.09.20