powstanie i działalność międzynarodowego centrum nauk

MECH AN IKA
TEORETYCZNA
I STOSOWANA
4, 21 (1983)
POWSTANIE I DZIAŁALNOŚĆ MIĘ DZYN ARODOWEG O CEN TRU M NAUK
X
MECHANICZNYCH W UDINE (CISM) >
WITOLD N O W A C K I
PAN
N a tym'miejscu opiszę inicjatywę naukowo- organizacyjną w wielkim stylu, mianowicie
powołanie Mię dzynarodowego Centrum N auk Mechanicznych (Centre Internationale
des Sciences Mecaniques) w U dine, zwanego w skrócie CISM. Geneza CISM wią że się
z konferencją naukową zorganizowaną w 1959 roku przez Polski Zwią zek Inż ynierów
i Techników Budownictwa w Krynicy. Wś ród delegatów zagranicznych poznał em wówczas prof. Luigi Sobrero, dyrektora Instytutu Mechaniki z Uniwersytetu w Trieś cie,
który reprezentował wł oskie Stowarzyszenie Inż ynierów Cywilnych.
Była to osobowość niezwykł a. Oto garść faktów z jego ż ycia. U rodzony w Turynie
w 1909 roku, ukoń czy
ł dwa wydział y: Inż ynierii Lą dowej oraz Fizyki i Chemii. Był asystentem wybitnego mechanika T. Levi- civita na uniwersytecie w Rzymie. Karierę naukową
rozpoczą ł od profesury w Rio de Janeiro, gdzie wykł adał mechanikę racjonalną . Po
powrocie do kraju w 1942 r. został profesorem inż ynierii elektrycznej i chemicznej U niwersytetu w Cagliari. Od 1946 roku był profesorem mechaniki racjonalnej w Uniwersytecie w Trieste. W Rio de Janeiro opublikował monografię „Teoria sprę ż ystoś " ciw ję zyku
portugalskim, tł umaczoną póź niej na ję zyk angielski w Stanach Zjednoczonych Ameryki
Pół n. Wydał traktat o maszynach termicznych i hydraulicznych. Waż ną publikacją był a
monografia elektromagnetyzmu. Prace jego z teorii sprę ż ystośi cmiał y doniosł e znaczenie,
zaś zastosowanie hyperanalitycznych funkcji i uogólnionego wektora typu G alerkina
w teorii sprę ż ystośi c są szeroko znane. N a uwagę zasługują jego badania w dziedzinie
fotosprę ż ystośi ci nomografii. Zasłyną ł wreszcie we Włoszech jako konstruktor ś miał ych
powłok cienkoś ciennych. Był doradcą mediolań skie
j firmy budowlanej „Volte Sottili
s.p.a.". Wszechstronnie uzdolniony i wykształ cony, czynił wraż enie twórcy z epoki Odrodzenia.
N a konferencji w Krynicy omawialiś my moż liwość zorganizowania Mię dzynarodowego Centrum N auk Mechanicznych w Polsce, czy też w innym kraju. Dyskutowaliś my
w gronie: Luigi Sobrero, Zbigniew Wasiutyń sk
i i ja. Chodził o tu pierwotnie o powoł anie
takiej instytucji, w której mogliby się spotykać wybitni uczeni z róż nych krajów i w spokoju prowadzić badania oraz doskonalić mł odą kadrę naukową (doktorantów).
11
Jest to fragment z moich „M ateriał ów Autobiograficznych (w druku PWN ).
2 Mech. Tenr. i Stos.
528 W. N OWACKI
Prof. Sobrero zapalił się do tej propozycji i po powrocie do Wł och rozpoczą ł rozmowy
z dział aczami pań stwowymi i komunalnymi. Uzyskał przychylność wł adz komunalnych
regionu Trieste, Friuli i Gulia- Venezia. Proponowano najpierw umieszczenie Centrum
w Villa M anin. Był to dawny pał ac letni doż ów weneckich, w miejscowoś ci Campoformio, w której N apoleon podpisał pokój z Austriakami w roku 1797. Jednak ten wariant
odpadł . Również i propozycje umiejscowienia Centrum w pał acu Fortuna w Wenecji
okazał y się nierealne- . Ostatecznie zdecydowano się na ulokowanie Centrum w Udine,
którego wł adze miejskie dały do dyspozycji pał ac del Torso i są siednią willę .
Mają c zapewnione locum moż na było przystą pić do prac organizacyjnych. Powoł ano
mię dzynarodowy komitet promotorów w skł adzie: prof. Luigi Broglio z Rzymu, prof.
Matteo Decleva (prawnik) i prof. Luigi Sobrero z Triestu, prof. Witold Nowacki i prof.
Wacł aw Oł szak z Polski, prof. D . Onicescu z Rumunii, prof. Julios Palacios z Madrytu
(prezes Królewskiej Akademii N auk) oraz prof. H. Schaefer z Braunschweigu (RFN ).
Komitet ten dział ał w wymienionym skł adzie przez kilka lat. W 1967 roku zebrał się
na zaproszenie PAN w Jabł onnie. W czasie kilkudniowych obrad (6- 8 czerwca) zostajy
przyję te podstawowe dokumenty Centrum: statut, struktura organizacyjna, zasady i ź ródła
finansowania. W 1969 roku Centrum został o formalnie powoł ane.
Pewnej modyfikacji w stosunku do pierwotnego projektu uległo sformułowanie celów
Centrum: gł ównym jego zadaniem miało być podnoszenie kwalifikacji naukowych mł odych pracowników nauki poprzez organizowanie szkół letnich i sympozjów naukowych.
Waż nym zadaniem miał o być dokształ canie kadr dla krajów rozwijają cych się . Centrum
miał o sł uż y
ć cał ej mię dzynarodowej społecznoś ci naukowej mechaników, bez róż nic
pań stwowych i narodowoś ciowych.
Przy tworzeniu CISM prof. Sobrero wspaniale wygrał ambicje miasta Udine. Od wielu
bowiem lat U dine bezskutecznie starał o się o utworzenie filii uniwersytetu z Triestu,
wzglę dnie z Padwy. W tej sytuacji chwyciło hasł o Sobrery: my warn dajemy „superuniversita" w postaci instytutu mię dzynarodowego, wy nam dajecie lokal i pienią dze. N a
budż et CISM skł adał y się dotacje regionu w Trieste, z prowincji Friuli, dotacja miejska
z U dine, dotacja UN ESCO i kilka dotacji pomniejszych (jak np. kasy oszczę dnoś ciowej
w U dine itd.). D o tego dochodził y dotacje Akademii (i tak PAN płaci 15 tys. dolarów
rocznie, ale wpł acanych w zł otówkach) i uniwersytetów (również po 15 tys. dolarów).
D o tego dochodził y dotacje jednorazowe. I tak np. Fundacja Volkswagena zakupił a dla
CISM duży komputer.
Instytut został wspaniale wyposaż ony
. Sale wykładowe miały komplet rzutników,
urzą dzenia slajdowe, kabiny tł umaczy itd. Stworzona został a najnowocześ niejsza baza
poligraficzna dla druku preprintów a póź niej ksią ż ek. Centrum posiada poważ ną bibliotekę , ostatnio wzbogaconą zapisem biblioteki prywatnej prof. W. Pragera. Wykłady były
wysoko opł acane, po 80$ za godzinę . Mieś ciło się w tej sumie honorarium za skrypt
wykł adowy, który trzeba był o obowią zkowo dostarczyć na kilka miesię cy przed wykł adami.
Pracami CISM do 1978 roku kierował prof. Sobrero. Robił to z całym oddaniem,
talentem i zrę cznoś cią . Strona merytoryczna: przygotowanie programu kursów, szkół
letnich i sympozjów należ ało do prof. Olszaka, rektoVa CISM. Kierował on dział alnoś cią
naukową Centrum przez 12 lat. Jego odejś cie było dla CISM wielką stratą . Obecnie obo-
DZIAŁALNOŚĆ CISM 529
wią zki sekretarza CISM peł ni prof. G. Bianchi z Politechniki w Mediolanie. Rektorem
wybrano na dwa lata prof. W. Koitera, byłego prezesa IU TAM. Obecnie rektorem jest
prof. A. Sawczuk. Raz do roku odbywa się zebranie Rady N aukowej, które zatwierdza
program prac CISM i przyjmuje sprawozdania. Od począ tku dział alnoś ci CISM uczestniczyłem w obradach Rady N aukowej.
CISM organizował dwie sesje wykł adowe: pierwszą w czerwcu i lipcu, drugą we
wrześ niu i paź dzierniku. Podam kilka danych z lat 1969- 1979, charakteryzują cych dział alność Centrum. W tym dziesię cioleciu wykł adał o 474 profesorów (wywodzą cych się
z 30 krajów), na 572 szkoł ach letnich i kursach. Ilość sł uchaczy w tym okresie wyniosł a
2610 osób rekrutują cych się z 69 krajów. Dł uga jest lista wykł adów organizowanych dla
pracowników naukowych trzeciego ś wiata, głównie z Ameryki Poł udniowej. Liczne był y
również sympozja (ok. 40) organizowane przez CISM w dekadzie 1969 - 1979.
Bogaty jest dorobek wydawniczy: 140 skryptów i monografii z najnowszych dziedzin
mechaniki drukowanych w Udine i rozpowszechnianych w ś wiecie przez znaną firmę
J. Springer Verlag, Wien.
Dodać należ ,y że CISM jest organizacją afiliowaną do IU TAM (Mię dzynarodowa
Unia Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej).
N a czele CISM stoi Vinizio Turello, adwokat z U dine. Był przez wiele lat przewodniczą cym prowincji Friuli (jak gdyby wojewodą ). W CISM sprawował jednocześ nie
stanowisko przewodniczą cego Rady Administracyjnej. W rę kach swych trzymał finanse.
Opiszę teraz mój udział w pracach merytorycznych CISM. Brał em udział w zorganizowaniu szeregu szkół letnich jako ich inicjator i koordynator.
W roku 1970 przygotowaliś my wspólnie z prof. C. A. Eringenem, prof. R. Stojano.
vicem i prof. M. Sokoł owskim szkoł ę letnią na temat „Mikropolarnej teorii sprę ż ystoś ci"
Mieliś my 19 słuchaczy, głównie z Europy. Tematem wykł adów był a liniowa i nieliniowa
teoria oś rodków Cosseratowskich oraz teorii uproszczonej R. D . Mindlina. Z tej okazji
wyszły u J. Springera moje wykł ady w postaci zwię złej monografii „Theory of micropolar
elasticity" CISM — courses and lectures N o 25, J. Springer, Verlag Wien 1970.
W roku 1971 zorganizowaliś my grupę wykł adów z termosprę ż ystoś , ciprowadzonych
przez ludzi aktywnych, twórczych w rozwoju tej dziedziny. W skł ad tej grupy wchodzili
prof. prof. C. A. Eringen, R. D . Mindlin, H. Parkus, J. N . Sneddon, R. Stojanovic i ją .
Mieliś my do dyspozycji 50 godzin wykładowych. Ja przedstawił em 18- godzinny wykł ad
„Dynamie problems of thermoelasticity".
W 1974 roku w ramach grupy mię dzynarodowej: prof. prof. G . Eason, I. N . Sneddon,
Z. Olesiak i ja, przygotowaliś my szkoł ę letnią pt. „Integral transformes in solid mechanics".
Wykłady moje ukazał y się w zbiorze „Applications of integral transformes in the Theory
of Elasticity" CISM —courses and lectures, N o 220, J. Springer Verlag, Wien 1975.
W roku 1975, z inicjatywy prof. J. Mandel'a z Ecole Poly technique w Paryż u, odbył a
się szkoła letnia zatytuł owana „Propagation of Elastic and Inelastic Waves". Wzię li
w niej udział prof. prof. J. Mandel, H . Kolsky, W. N owacki, P. Perzyna, L. Brun oraz
docenci: W. K. Nowacki, B. Raniecki. Moje wykł ady dotyczył y propagacji fal mikropoł arnych. Ukazał y się one w ksią ż ec „Mechanical Waves in Solids" CISM — courses and
lectures N o 202, J. Springer Verlag, Wien 1975.
2*
530 W. NOWACKI
Wreszcie w 1977 roku brał em udział w szkole letniej organizowanej przez prof. H. Parkusa z Technicznego Uniwersytetu w Wiedniu. Przedmiotem wykładów były efekty elektromagnetyczne w ciał ach stał ych odkształ calnych. G rupa wykładowców była liczna:
prof. prof. H . Parkus, K. H utter, J. B. Alblas, G. A. Maugin, W. Nowacki, A. Precht.
Moje wykł ady dotyczył y liniowej piezoelektrycznoś ci i magnetotermosprę ż ystoś . ciUkazały się w ksią ż ce „Electromagnetic Interactions in Elastic Solids", CISM courses and
lectures N o 257, J. Springer Verlag, 1979.
W roku 1972 wespół z Olszakiem zorganizowaliś my sympozjum poś wię cone zagadnieniom teorii niesymetrycznej sprę ż ystoś . ciReferaty generalne tego sympozjum ukazał y się
we wspólnie z Olszakiem wydanej ksią ż ec „Micropolar Elasticity". Zawierał a ona referaty prof. prof. G . G rioii'ego, R. Stojanovic'a, W. Nowackiego i Cz. Woź niaka. Ksią ż ka
ta został a wydana przez CISM w Udine w 1974 roku jako pozycja nr. 151.
W 1974 roku współ organizował em, również z prof. Olszakiem, sympozjum „Thennomechanics of Solids". Celem tego sympozjum było przedyskutowanie dalszych tendencji
rozwojowych termosprę ż ystoś . ciZ okazji tego sympozjum wspólnie z prof. Olszakiem
wydaliś my zbiór referatów generalnych „Termomechanics of Solids" N o 223, Udine 1976.
W uznaniu wielkich zasł ug prof. Luigi Sobrero dla nauki i CISM, jego koledzy i przyjaciele wydali tom „Topics in Contemporary Mechanics". W tym zbiorze umieś ciłem
pracę „On the G alerkin Vectors for the Micropolar Elasticity", w której uogólnił em znaną
metodę prof. Sobrero z klasycznej teorii sprę ż ystośi cna mikropolarną .
W okresach trwania szkół letnich i sympozjów spotkać moż na był o w Udine wielu
wybitnych uczonych. Sł uchacze mieszkali w Domu Studenckim oraz w konwikcie seminarium duchownego. Profesorowie umieszczano zazwyczaj w hotelu „Astoria Italia",
poł oż onym o 3 minuty drogi od Palazzo del Torso, siedziby CISM. Dyskusje przenosił y
się z sal wykł adowych do hoteli.
Znaczenie CISM dla rozwoju mechaniki teoretycznej i stosowanej był o, i jest nadal,
bardzo poważ ne. Powstał o forum dyskusyjne, platforma spotkań wybitnych twórców
współ czesnych dziedzin mechaniki i młodzieży naukowej z całego ś wiata. Powstał a platforma spotkań uczonych ze Wschodu i Zachodu, nawią zane został y liczne znajomoś ci
i przyjaź nie. Rozwinę ł a się rzeczywista współ praca naukowa uczonych, bez wzglę du na
ich narodowość i przekonania polityczne.
m
'Praca został a zł oż ona w Redakcji dnia 13 czerwca 1983 roku.