Rozmowa z dzieckiem - Fundacja Dzieci Niczyje

Rozmowa z dzieckiem
Rozmowa z dzieckiem na temat wykorzystywania seksualnego jest trudna zarówno dla
profesjonalisty jak i dla dziecka.
Nie
moŜe
ona odbywać
się w gwarze,
hałasie,
w obecności wielu osób, oraz w trakcie załatwiania innych spraw. Jeśli rozmowa
z dzieckiem ma być efektywna i przynieść mu realną pomoc waŜne jest, aby pamiętać
o kilku waŜnych kwestiach.
A. Miejsce i czas rozmowy.
Miejsce rozmowy powinno być miejscem neutralnym, moŜliwie cichym i bezpiecznym. Zadbaj, aby w trakcie
rozmowy nie przeszkadzali wam inni nauczyciele i dzieci. Miej świadomość, Ŝe czas, który poświęcasz
dziecku jest zarezerwowany tylko dla niego i wszystkie pilne telefony będą musiały poczekać. Zadbaj
o odpowiednią ilość czasu, gdy dziecko mówi o trudnych dla siebie doświadczeniach, nie moŜna przerwać
rozmowy w połowie.
Bardzo waŜne jest zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa. Będzie czuło się lepiej i pewniej, gdy
samo wybierze miejsce, w którym chce usiąść oraz jeśli będzie miało koło siebie chusteczki i coś do picia.
Nie buduj między sobą a dzieckiem przegrody w postaci biurka.
B. Osoba rozmawiająca z dzieckiem
Przygotowując się do rozmowy z dzieckiem pamiętaj o kilku podstawowych regułach, które powinno dziecko
w jej trakcie usłyszeć:
Ŝe nie jest winne temu co się stało,
jeŜeli nie powiedziało o tym co mu się przydarzyło od razu, to równieŜ nie ponosi za to winy,
Ŝe to samo spotyka bardzo wiele dzieci i nie jest ono jedynym dzieckiem, które ma taki problem,
Ŝe pomoŜe mu w tej sytuacji
Ŝe bardzo dobrze, iŜ komukolwiek o tym powiedziało.
Większość osób czuję lęk i skrępowanie uczestnicząc w rozmowie z dzieckiem krzywdzonym seksualnie. Boi
się, Ŝe nie poradzi sobie w trakcie rozmowy, Ŝe jeszcze bardziej skrzywdzi dziecko. Tak jak inni
profesjonaliści moŜesz czuć się bezradna/y bo nie wiesz jak naprawdę moŜesz pomóc dziecku, do kogo
moŜesz zwrócić się o wsparcie i jakie będą konsekwencje twoich działań.
W tej sytuacji powinny pomóc Ci:
dobra znajomość dziecka, z którym masz rozmawiać
wiedza na temat zjawiska wykorzystywania seksualnego
technika rozmowy
znajomość procedur do których moŜesz się odwołać pomagając dziecku
1
Ŝyczliwe osoby, które pomogą Ci uporać się z twoimi emocjami naturalnie pojawiającymi się
w trakcie kontaktu z dzieckiem wykorzystywanym seksualnie.
Pamiętaj, Ŝe jeŜeli dziecko samo wybrało Ciebie jako sojusznika w rozwiązaniu swojego
problemu to znaczy, Ŝe darzy Cię zaufaniem i głęboko wierzy, Ŝe jesteś właściwą osobą, która
go wesprze.
Jeśli ty sam/a inicjujesz taką rozmowę to waŜne jest abyś wiedział/a, Ŝe zanim pomoŜesz
dziecku musisz zdobyć jego zaufanie.
C. Sposób prowadzenia rozmowy z dzieckiem
Zanim przystąpisz do rozmowy z dzieckiem zaplanuj jej przebieg. Musisz wiedzieć, jaki jest cel tej rozmowy,
czego powinieneś się dowiedzieć i o czym nie moŜesz zapomnieć. Na podstawie wcześniej uzyskanych
informacji o dziecku przygotuj sobie pomoce, które mogą być ci potrzebne np. rozmawiając z młodszym
dzieckiem pamiętaj o kredkach, maskotkach itp. Celem rozmowy z dzieckiem wykorzystywanym seksualnie
jest nie tylko zebranie informacji o trudnych dla niego wydarzeniach, ale równieŜ udzielenie mu wsparcia.
Aby udzielić dziecku pomocy musisz dowiedzieć się, co mu się wydarzyło i kto był sprawcą jego
krzywdzenia. Dzieci wykorzystywane seksualnie często mają trudności w otwartym opowiadaniu o swoich
traumatycznych przeŜyciach. Dlatego teŜ waŜne jest, aby dorosły nie pośpieszał dziecka i dostosował się do
jego tempa relacjonowania zdarzeń.
Na początku zbuduj z dzieckiem dobrą relację. Porozmawiaj z nim na tematy neutralne, ale waŜne dla
dziecka. OkaŜ mu, Ŝe interesujesz się nim a nie tylko tym, czego chcesz się od niego dowiedzieć. Pokazując
dziecku, Ŝe jest dla ciebie waŜne, wzbudzasz w nim zaufanie i chęć otwarcia się. Porozmawiaj z nim o jego
zainteresowaniach, sukcesach. Poznaj jego opinię dotyczącą waŜnych dla niego spraw. Z reguły nie jest
dobrym pomysłem rozpoczynanie kontaktu od rozmowy o postępach w nauce, przyjaciołach i relacjach
wewnątrzrodzinnych. Wszystkie te tematy u dzieci wykorzystywanych seksualnie mogą łączyć się
z przeŜywaniem przez nie trudnych emocji.
Po dobrym nawiązaniu kontaktu z dzieckiem moŜesz przejść do pytań związanych z zasadniczym celem
spotkania. Zacznij od pytań otwartych, które dają mu moŜliwość opowiedzenia o swoim problemie.
Pytania otwarte mogą zaczynać się od wyraŜeń „ czy mógłbyś mi o tym opowiedzieć”, „chciałabym lepiej
zrozumieć co Ci się zdarzyło”, „czy moŜesz powiedzieć coś więcej o tej sytuacji”
Nie zadawaj pytań sugerujących typu: „ czy to było na podwórku czy w domu”, „ czy tata dotykał cię do
narządów płciowych” itd.
Pomocne w pogłębianiu kontaktu z dzieckiem i budowaniu w nim poczucia bycia słychanym i zrozumianym
jest tzw. parafrazowanie tzn. powiedzenie własnymi słowami, tego co powiedział rozmówca. Parafraza
często zaczyna się od słów: „o ile dobrze zrozumiałam powiedziałeś, Ŝe…”
2
W kontakcie z dzieckiem pomaga równieŜ odzwierciedlanie jego emocji. Odzwierciedlanie pomaga dziecku
nazywać i pełniej doświadczyć tego co czuje. MoŜemy powiedzieć „ widzę, Ŝe jest ci smutno”. Niezwykle
waŜne jest to, Ŝebyś umiał oddzielić swoje emocje od emocji dziecka. Często zdarza się, Ŝe osoba
kontaktująca się z dzieckiem wykorzystywanym seksualnie sama przeŜywa szereg silnych uczuć. Pamiętaj,
Ŝeby twoje emocje nie przytłoczyły dziecka i Ŝebyś nie przypisywał mu tego, co sam/a przeŜywasz.
W trakcie rozmowy naleŜy ustalić z dzieckiem nazewnictwo dotyczące genitaliów i zachowań seksualnych.
Rozmowa z dzieckiem wykorzystywanym seksualnie o doświadczeniach urazowych nie jest dobrym
momentem na prowadzenie edukacji seksualnej. Z reguły dziecko odczuwa wstyd, gdy ma rozmawiać
z dorosłymi o intymności. Dzieci wykorzystywane seksualnie często znają i posługują się na ogół
słownictwem wulgarnym, co dodatkowo pogłębia ich wstyd i zaŜenowanie. Z młodszymi dziećmi ustalamy
określenia dotyczące seksualności posługując się rysunkiem postaci ludzkiej lub lalką. Dziecko pokazuje
i nazywa na rysunku, jakie części ciała ma człowiek. Zaczynamy od części ciała neutralnych a potem
dopytujemy się o części intymne.
MoŜemy pomóc dziecku mówiąc, Ŝe „róŜni ludzie, róŜnie te części ciała nazywają, a jak ty je nazywasz”.
NaleŜy pamiętać, Ŝe dzieci często uŜywają nazw środowiskowych, obyczajowych i neologizmów. NaleŜy
dziecko dopytać, co np. znaczy wyraz bułeczka, sikorka lub pupa, poniewaŜ moŜe to oznaczać zarówno
pośladki jak i wargi sromowe.
Rozmawiając z dzieckiem o wykorzystaniu seksualnym nie musisz prowadzić śledztwa. Nie jest zadaniem
nauczyciela zbieranie dowodów, ustalanie szczegółów i niepodwaŜalnych faktów. Pozwól dziecku ujawnić to,
na co jest gotowe. W przyszłości będzie musiało powtórzyć swoją opowieść sędziemu i specjaliście
psychologowi. To oni zajmą się doprecyzowaniem szczegółów. Wielokrotne powtarzanie urazowych treści
jest dla dziecka bolesne. Istnieje równieŜ niebezpieczeństwo, Ŝe jego kolejne wypowiedzi będą mniej
spontaniczne a przez to mniej wiarygodne. Dziecko moŜe równieŜ nauczyć się relacjonować wydarzenia w
sposób zgodny z logiką myślenia osób dorosłych i przejąć ich słownictwo. Jednocześnie pamiętaj, aby nie
hamować dziecka. Musisz być gotowy wysłuchać tego, co ma ono do powiedzenia nawet gdyby to było dla
ciebie trudne.
Rozmowa o doświadczeniu wykorzystania seksualnego jest dla dziecka poruszająca emocjonalnie. MoŜe ono
płakać, pokazywać strach, ból, być mocno zawstydzone lub uwalniać złość. Nie zaprzeczaj i nie bagatelizuj
jego uczuć. Daj mu moŜliwość ich wyraŜenia. Nie pomaga dziecku ani nie pociesza go dawanie mu w tym
momencie słodyczy lub zamykanie jego emocji stwierdzeniami „Nie płacz”, „Nie przejmuj się”, „Wszystko
będzie dobrze”. Towarzysz dziecku w jego uczuciach: powiedz, Ŝe widzisz i rozumiesz, Ŝe jest mu trudno,
bądź z nim w tej sytuacji.
W kontakcie z dzieckiem wykorzystywanym seksualnie naleŜy zachować ostroŜność w oferowaniu mu
bliskości fizycznej. Przytulanie i głaskanie musi wynikać z wyraźnie zasygnalizowanej potrzeby dziecka a nie
być wyrazem trudności emocjonalnych osoby dorosłej. Poruszony dramatem dziecka nie składaj
pochopnych obietnic. Nie masz pewności jak dalej potoczą się losy dziecka. Nie wiesz czy sprawca od razu
zostanie odizolowany od dziecka, jak zareaguje jego rodzina, czy nikt inny juŜ dziecka nie skrzywdzi.
3
BARDZO WAśNE: Pod Ŝadnym pozorem nie obiecuj dziecku, Ŝe zachowasz tę rozmowę
w tajemnicy. Taka obietnica zamyka ci drogę do podjęcia jakiejkolwiek interwencji.
Rozmowa o wykorzystaniu seksualnym jest trudna dla dziecka i dla Ciebie. Staraj się rozmawiać językiem
prostym. Musi on być adekwatny do poziomu rozwoju dziecka. Rozmawiając z małym dzieckiem uŜywaj
zdań pojedynczych, nie stosuj podwójnych przeczeń, unikaj zaimków. Bądź ostroŜny w formułowaniu pytań
zaczynających się od słowa „dlaczego” np. dlaczego tam poszłaś? dlaczego nie powiedziałaś o tym mamie?
dlaczego on Ciebie zaczepiał?
Wywołują one u dziecka poczucie winy, są trudne, poniewaŜ dziecko moŜe nie rozumieć motywacji działania
innych osób. Rozmawiając z nauczycielem dziecko moŜe być przekonane, Ŝe powinno znać odpowiedź na
kaŜde pytanie. Zapewnij je, Ŝe ma prawo czegoś nie wiedzieć, nie rozumieć pytania lub nie chcieć na nie
odpowiedzieć. Taka informacja wzmacnia jego poczucie bezpieczeństwa i zmniejsza prawdopodobieństwo
tego, Ŝe w wypowiedziach dziecka pojawią się treści nieprawdziwe.
Gdy dziecko ujawniło Ci, Ŝe było wykorzystywane seksualnie zapewnij je, Ŝe nie jest winne temu co się
stało. Nie wyolbrzymiaj sprawy, nie dramatyzuj, ale teŜ nie udawaj, Ŝe nic się nie stało. Koniecznie powiedz,
Ŝe mu wierzysz, Ŝe dobrze się stało, Ŝe Ci o tym powiedziało. Powiedz dziecku, Ŝe cała odpowiedzialność
leŜy po stronie dorosłego, który je skrzywdził.
Wytłumacz dziecku, Ŝe róŜne trudności, które przeŜywa np. ból fizyczny, koszmary nocne, złe samopoczucie
itp. miną.
Pomocna dla dziecka moŜe być informacja, Ŝe inne dzieci w takiej jak ono sytuacji czują się podobnie.
Pamiętaj, Ŝe dziecko moŜe mieć róŜne wątpliwości i pytania. Stwórz okazję do ujawnienia ich. MoŜesz teŜ
powiedzieć mu, Ŝe nie na wszystkie pytania potrafisz w tej chwili odpowiedzieć.
Musisz jednak poinformować dziecko, co dalej będzie się działo, z kim będziesz rozmawiał próbując mu
pomóc.
Jolanta Zmarzlik
Beata Pawlak - Jordan
"Fundacja Dzieci Niczyje"
Rozwinięcie tematu znajduje się w "Pomoc dzieciom wykorzystywanym seksualnie. Poradnik dla nauczycieli
i opiekunów dziecka", moŜna go uzyskać w Fundacji:
Fundacja Dzieci Niczyje
Walecznych 59
03-926 Warszawa
tel.: (022) 616 02 68
fax: (022) 616 03 14
e-mail: [email protected]
4