1 Krystyna Łaźniewska Opiekunka w Żłobku nr 13 KONCEPCJA

1 Krystyna Łaźniewska Opiekunka w Żłobku nr 13 KONCEPCJA

III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
Krystyna Łaźniewska
Opiekunka w Żłobku nr 13
KONCEPCJA PEDAGOGICZNA MARII MONTESSORI W ŻŁOBKU –
REFLEKSJE PRACOWNIKA
Z wcześniejszych wystąpieo na tym seminarium dowiedzieli się już Paostwo o współpracy
między Miejskim Zespołem Żłobków w Łodzi, a Katedrą Pedagogiki Społecznej oraz o
opracowywaniu przez opiekunki pracujące w łódzkich żłobkach projektu pedagogicznego.
W Żłobku nr 13 w Łodzi, w którym pracuję od jedenastu lat opiekunki od dawna pracują z
dziedmi elementami pedagogiki Marii Montessori. Opracowując projekt pedagogiczny
zauważyłyśmy, że główne zasady i założenia pedagogiki Montessori są spójne z założeniami tegoż
projektu. Koncepcja towarzyszenia dziecku w rozwoju, czyli umiejętnośd bycia obok, jednocześnie
skupienia uwagi na dziecku bez niepotrzebnej ingerencji w jego działania to właściwie to samo, co
mówiła Maria Montessori, która rozumiała wychowanie jako wspieranie dziecka w rozwoju
wyrażające się w spełnieniu prośby dziecka „ pomóż mi samemu to zrobid”.
Ta spójnośd była podstawą do decyzji o utworzeniu w żłobku grupy montessoriaoskiej. Pierwsza
taka grupa rozpoczęła działalnośd we wrześniu 2006 roku, a druga we wrześniu 2008 roku.
Nie mogę tutaj ze względu na ograniczenie czasowe omówid całej koncepcji pedagogicznej Marii
Montessori. Wszystkie osoby zainteresowane tą koncepcją zachęcam do sięgnięcia po literaturę na
ten temat dostępną na rynku .Dziś natomiast chciałabym skupid się na praktycznym aspekcie pracy
z dziedmi według koncepcji pedagogicznej Marii Montessori, spróbowad przybliżyd Paostwu
podstawowe zasady tej koncepcji i wynikające z nich reguły życia społecznego w grupie, a także
podzielid się z Paostwem refleksjami dotyczącymi pracy w takiej grupie.
Po pierwsze – przygotowane otoczenie – zarówno w aspekcie materialnym jak i osobowym.
Jest to niezwykle ważny element grup montessoriaoskich - wspomaga harmonijny rozwój
osobowości dziecka. Jest tak zorganizowane, aby respektowało kolejne fazy zainteresowao
związane z rozwojem dziecka. Wszystkie pomoce są uporządkowane tematycznie i łatwo dostępne
– umieszczone w zasięgu ręki dziecka .Oczywiście meble dostosowane do wzrostu dzieci, wszystkie
półki niskie i otwarte. Na półkach umieszczone są pomoce montessoriaoskie, ale nie tylko te
oryginalne, drogie, lecz także te zrobione samodzielnie przez opiekunki (między innymi miski z
piaskiem i kamykami do przesiewania, manna do przesypywania, zestaw do przelewania wody,
groch i fasola do segregowania, piasek kolorowy w szufladach do rysowania). Wszelkie czynności
związane z wyżej wymienionymi pomocami, a także zamiatanie, wycieranie stołów, składanie
serwet, czyszczenie butów, nauka samoobsługi to tak zwane praktyczne czynności dnia
codziennego. Dzieci uwielbiają te zajęcia, sprzyjają one rozwijaniu koncentracji i dwiczeniu
1
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
harmonii ruchów.
Materiał rozwojowy Montessori to także pomoce do:
 kształcenia zmysłów
 edukacji językowej
 edukacji matematycznej
 wychowania dla wszechświata ( kosmicznego)
 wychowania religijnego
W pracy z małymi dziedmi do trzeciego roku życia wykorzystujemy głównie pomoce do
praktycznych czynności dnia codziennego i kształcenia zmysłów oraz pewne elementy z pozostałych
rodzajów pomocy.
Sala zabaw jest tak podzielona meblami, aby potworzyły się kąciki – do kształcenia zmysłów, do
wychowania dla wszechświata, do zajęd praktycznych. W kącikach tych są dywaniki, na których
dzieci rozkładają pomoce, z którymi chcą pracowad. W ten sposób tworzą się wydzielone miejsca
do samodzielnej pracy dzieci. W grupie wszystko dzieje się według ustalonych zasad, najważniejsze
z nich to zasada wolności i zasada porządku.
 wolności, czyli swobodnego wyboru materiału do dwiczeo i zabawy, miejsca pracy i czasu
pracy.
Zasada ta umożliwia samodzielną aktywnośd dziecka zgodną z fazami rozwoju i potrzebami dziecka.
Jest ograniczona tylko porami posiłków i odpoczynku poobiedniego.
 zasada porządku dopełniająca zasadę wolności wyraża się w tym, że każdy przedmiot ma
swoje miejsce w sali, skąd został wzięty, tam zostaje odniesiony. Każde dziecko ma swoje
miejsce ( krzesełko, leżak, szufladę, ręcznik itd.) i wie, co do niego należy.
M.Montessori mówiła, że dzieci kochają porządek. Potwierdza się to w naszych obserwacjach
dzieci w grupie. Nie uda się próba posadzenia dziecka na krześle kolegi, nawet jeśli jest wolne, a
danego dziecka nie ma w placówce. Dziecko będzie protestowało i pozostałe dzieci również. Dzieci
bardzo przestrzegają ustalonego porządku, szczególnie te najstarsze, czyli trzylatki.
Mówiąc o tych dwóch ważnych zasadach chciałabym wspomnied, że zasada wolności jest
często źle rozumiana. Niektórzy uważają, że w pedagogice Montessori dzieci mogą robid co chcą, a
metoda ta jest bezstresowa. To wielkie nieporozumienie. Metoda Montessori jest bezrepresyjna,
ale nie bezstresowa i dzieci nie mogą robid wszystkiego, co chcą. Ograniczeniu i regułom oraz
zasadom postępowania podlegają wszystkie elementy życia w grupie. Nawet nie można wyliczyd
wszystkich reguł, ponieważ powstają one w konkretnych sytuacjach społecznych. Najważniejsze z
nich to: nie rao, nie niszcz, nie przeszkadzaj. Tak więc wolnośd tak, ale do granic wolności innych. To
o czym przed chwilą powiedziałam, to następna zasada Montessori: zasada ograniczenia. Dotyczy
ona również wyposażenia sali w pomoce i zabawki, które w grupach montessoriaoskich występują
w pojedynczych egzemplarzach. Uczy to dzieci cierpliwości, czekania spokojnie na swoją kolej oraz
poszanowania pracy innych. Mówiąc o zasadach warto jeszcze wspomnied o zasadzie
samokontroli.
Materiał Montessori jest tak skonstruowany, że pozwala dzieciom samodzielnie stwierdzid,
2
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
czy daną pracę wykonały dobrze, czy źle i, w którym miejscu nastąpiła pomyłka.
Zasada ta pozbawia opiekunkę, czy wychowawcę możliwości korygowania, poprawiania, wyrażania
opinii, dezaprobaty. Jednym słowem pozbawia władzy nad dzieckiem.
Jest to mądre i wspaniałe, ale nie każdy wychowawca chce i potrafi to zaakceptowad.
Pedagog montessoriaoski jest nie tylko twórcą, ale też częścią przygotowanego otoczenia, ma za
zadanie przygotowad to otoczenie i zachęcad dziecko do własnej aktywności. Stymulacja dziecka do
pracy odbywa się poprzez ukazywanie różnych ciekawych tematów, demonstrowanie pomocy.
Prezentując dziecku pomoce należy to zrobid w taki sposób, aby je zainteresowad i zaintrygowad
tak, aby później chciało samo z nimi pracowad. Pedagog montessoriaoski ma byd dyskretnym
obserwatorem poczynao dziecka, aby poznad jego potrzeby i możliwości, ma pomóc mu wybrad
najbardziej odpowiedni materiał rozwojowy, wskazad, jak się nim posługiwad i wycofad się
pozostawiając dziecku swobodę nadal je obserwując. Pedagog montessoriaoski nie ocenia,
ponieważ dziecko może poczud się zagrożone i stracid zainteresowanie dla czynności, którą
wykonuje. Błędy dzieci w pedagogice Montessori są traktowane jako informacje mówiące, że
dziecko nie jest jeszcze gotowe do pracy z danym materiałem, że przyjdzie na to czas później.
Aspekt osobowy przygotowanego otoczenia to odpowiednio zorganizowana, czyli wymieszana
wiekowo grupa dzieci, pedagog czy opiekunka oraz rodzice. W mieszanej grupie podobnie jak w
rodzinie młodsze dzieci obserwują zachowanie starszych, naśladują je, chcą im dorównad. Starsze
zaś opiekują się młodszymi, troszczą się o nie, czują się ważne ucząc maluchy zasad obowiązujących
w grupie, posługiwania się pomocami.
Bardzo istotna jest również współpraca z rodzicami – zapoznanie ich z założeniami pracy w grupie
montessoriaoskiej, angażowanie ich w życie grupy, wspólne uroczystości, przestrzeganie w domu
zasad montessoriaoskich.
Aby rozpocząd przygodę z pedagogiką Montessori i zostad pedagogiem montessoriaoskim
nie wystarczy ukooczenie specjalistycznego kursu. Należy zacząd od zmiany siebie, swoich postaw i
swojego nastawienia do pracy z dzieckiem. Trzeba uwewnętrznid zasady montessoriaoskie, wyzbyd
się chęci dominowania nad dzieckiem, konsekwentnie skupiad się na dziecku i jego potrzebach.
Jeżeli te wszystkie warunki będą spełnione można zacząd tworzyd grupę.
Przedstawię teraz Paostwu krótko przykład zajęd w ciągu dnia w grupie montessoriaoskiej.
 schodzenie się dzieci, powitanie przez opiekunkę każdego dziecka indywidualnie
 cicha praca dzieci w małych grupach ( układanki, oglądanie książeczek, rysowanie)
 spotkanie z całą grupą w kręgu na elipsie ( przywitanie się dzieci ze sobą i z opiekunkami)
 śniadanie
 sprzątanie po śniadaniu ( wycieranie stołów przez dzieci, zamiatanie)
 wspólne zabawy ( śpiew, taoce, zabawy ruchowe)
 czas na pracę wolną ( własna aktywnośd dzieci)
 lekcja rozwojowa ( praca indywidualna opiekunki z dzieckiem np. prezentacja nowych
pomocy)
 lekcje ciszy ( zajęcia na elipsie – słuchanie muzyki relaksacyjnej, spacerowanie po elipsie)
3
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
 przygotowania do obiadu ( korzystanie z toalety – wdrażanie do samoobsługi, nakrywanie
do stołu)
 obiad
 sprzątanie po obiedzie
 leżakowanie ( odpoczynek przy muzyce relaksacyjnej lub czytanie bajek)
 toaleta po odpoczynku ( zwracanie uwagi na samodzielnośd dzieci)
 podwieczorek
 sprzątanie po podwieczorku
 zajęcia z dwiczeo dnia codziennego – porządkowanie sali
 zabawy dowolne dzieci
 indywidualne pożegnanie z każdym dzieckiem
W żłobku pracujemy w takiej grupie z dziedmi od 1,6 roku do 3 lat. Praca z tak małymi dziedmi
według koncepcji pedagogicznej Marii Montessori to dla nas wyzwanie. Uczenie małych dzieci
zasad, które mają obowiązywad w grupie to ciężka, długa i żmudna praca dzieo po dniu, ale
przecież nikt nie mówił nam, że będzie łatwo. Łatwo nie jest, ale satysfakcja z osiągnięd naszych
dzieci jest ogromna. To niesamowite przeżycie, gdy można obserwowad na przykład zjawisko
polaryzacji uwagi, opisywane ponad sto lat temu przez Marię Montessori. Mamy sukcesy, na
przykład czytający trzylatek, czy wzruszające sceny, gdy nasze trzylatki opiekują się młodszymi
dziedmi, karmią je, pomagają przy ubieraniu, pocieszają lub pilnują porządku w grupie. Ale mamy
też trudności – dla bezpieczeostwa dzieci niektóre pomoce i przedmioty nie są dla nich ciągle
dostępne, naczynia do przelewania wody są plastikowe, nie szklane. Takie czynności, jak
nakrywanie do stołu, nalewanie kompotu – wykonują tylko starsze dzieci. Zabawy z wodą,
piaskiem, czy zabawy małymi przedmiotami są możliwe tylko pod kontrolą. Wyraźnie odczuwamy
brak większych przestrzeni do zabaw ruchowych ( wrażliwa faza na ruch u trzylatków), liczne grupy
bardzo utrudniają pracę indywidualną z dziedmi. Problemem jest też duża rotacja dzieci, częśd
rodzice wypisują, przychodzą nowe – przyjęcia do żłobków trwają cały rok, więc znów okres
adaptacji, uczenie zasad i coraz mniej czasu na konkretną pracę z dziedmi. Staramy się jednak nie
przejmowad i nie myśled o tym, czego i tak nie możemy zmienid. Uważamy, że mimo trudności
metodę Montessori należy wykorzystywad w pracy z małymi dziedmi, ponieważ daje ona dzieciom
konkretne korzyści – uczą się różnych rzeczy przez doświadczanie, są aktywne, ciekawe, odważne,
samodzielne, mają poczucie własnej wartości. Po trzech latach pracy tą metodą uważam, że jest to
wspaniała metoda, która bardzo pomaga wspierad dzieci w ich pełnym rozwoju. Odkąd pracuję
metodą Montessori mam poczucie, że robię coś dobrego.
4