Świat z opłatka

Świat z opłatka
Polska tradycja ludowa oprócz łamania się chlebem
przechowała obyczaj wykonywania światów i gwiazd
z kolorowych opłatków.
Ozdoby z opłatka wykonywano raz w roku, a podczas
Wigilii Bożego Narodzenia zawieszano je na drzewku. Zwano
je światami (bo wyobrażały kształt kuli ziemskiej, a więc
świata) lub wilijkami.
Światy, podobnie jak choinki, przyjęły się najpierw
w dworach i miastach - potem przewędrowały na wieś. Jako
ozdoby świąteczne znane są w XIX wieku i zastąpiły one
tradycyjne jabłko wieszane u wierzchołka podłaźnika.
Wierzono, że światy chroniły przed chorobami, miały
sprowadzić urodzaj, zapewnić dobrobyt. Misterne, często
przestrzenne ozdoby wieszano nad stołem jako symbol
panowania Chrystusa nad światem.
Światy występują w niezliczonej ilości odmian; zarówno
w zakresie formy, jak i kolorystyki były wytworem wyłącznie
polskiej sztuki ludowej.
Światy to formy przestrzenne (najczęściej kuliste),
wyklejane na rozmaite sposoby z różnych, wcześniej
wyciętych kawałków opłatka (rys. 1) lub kartonu, papieru
i słomy. Stosowano je jako samodzielne ozdoby. Zawieszane
były w pobliżu ołtarzyka domowego, przy obrazach
z wizerunkami świętych, nad stołem wigilijnym lub po kilka
lub kilkanaście sztuk na belkach stropowych, nieraz na całej
długości tragarza.
Światy mogły być również formami płaskimi –
wycinankami jednopłaszczyznowymi o różnych kształtach;
np. krążki, rozety, gwiazdki, krzyżyki, trójkąty bardziej lub
mniej ażurowe (rys. 2). Wycinano je nożycami albo nożykiem
w jednym kawałku opłatka.
Uwaga:
Wykonanie tradycyjnego świata polegało na
przyklejeniu (śliną) do obu stron opłatkowego krążka dwóch
połówek tej samej wielkości, a następnie ćwiartek opłatka.
Powstawała w ten sposób forma podstawowa, czyli krzyż.
Przy doklejaniu większej ilości ćwiartek powstawała
gwiazda. Poszczególne elementy składowe świata w celu
wzmocnienia nadziewało się na zaostrzone końce
związanych i skrzyżowanych patyczków i sklejało się.
Dziś zadaniem uczestników konkursu będzie
wykonanie świata nie z opłatka, ale z materiałów takich jak:
barwny karton, tekturka, papier kolorowy.
Bazę dla świata stanowiło koło, ale inwencję
zostawiamy uczestnikom konkursu.
rys. 1
www.wok.prosta.pl
Tadeusz Seweryn „Podłaźniczki”, Kraków 1932
rys. 2
Podłaźnik z ziemi krakowskiej
Swiat z opłatków, Niegowić, pow. Bochnia. Okaz w Muzeum Etnograficzne
w Krakowie