PSP – broszurka

ELEKTROCIEPŁOWNIA PRUSZKÓW
MA JUŻ 100 LAT
Rozwój elektrociepłowni w Pruszkowie
Historia elektroenergetyki na terenie obecnego Pruszkowa zaczęła się na początku XX w.
Pierwsze instalacje elektryczne powstały w dwóch pruszkowskich zakładach przemysłowych:
chemicznym Żółtowskiego, gdzie zainstalowano w 1901 ok. 50 żarówek oraz w Akcyjnym
Przedsiębiorstwie Tillmanowskiej Huty Żelaza, w którym w 1903 oddano do użytku instalacje
obejmującą około 130 żarówek. Na instalacje własne pozwolić sobie mogły tylko bogatsze
zakłady. Dla ludności elektryczność była niedostępna.
W 1913 r. łącznie w Pruszkowie, Żbikowie i Tworkach żyło już 15 tys. osób, a 21 zakładów
zlokalizowanych na ich obszarze zatrudniało 2200 pracowników, największym zakładem były
Warsztaty Naprawy Wagonów. W 1913 roku wieś Pruszków postanowiono zelektryfikować.
W listopadzie 1913 r. zebranie gromadzkie powzięło uchwałę zalecającą wybudowanie
elektrowni i elektryfikację wsi Pruszków. 24 listopada 1913 pełnomocnicy wsi Pruszków
(hr. Antoni Potulicki, inż. Józef Troetzer) podpisali umowę o budowę sieci oświetlenia
elektrycznego z przedstawicielem firmy Gesellschaft fur Elektrische Unternehmungen
(Towarzystwo Przedsiębiorstw Elektrycznych) z Berlina, inż. Aleksandrem Tyrmosem.
W 1914 roku rozpoczęła działalność prowizoryczna elektrownia o mocy 90 kW zasilająca 350
żarówek. 30 lipca 1914 r. spółka niemiecka uzyskała 40-letnią koncesję na budowę sieci
elektrycznych w całej gminie pruszkowskiej. W 1915 roku na skutek działań wojennych część
urządzeń została całkowicie zdemontowana i wywieziona z terenu Polski.
W 1917 roku uruchomiono ponownie miejscową elektrownię z jedną maszyną parową
(lokomobilą) o mocy 150 KM napędzającą trójfazową prądnicę o mocy 100 kW. W 1919 roku
Ministerstwo Skarbu oraz Ministerstwo Przemysłu i Handlu powołały spółkę akcyjną pod
nazwą „Elektrownia Okręgowa w Pruszkowie Spółka Akcyjna” do rozbudowy tej elektrowni,
a głównymi udziałowcami były: koncern energetyczny „Siła i Światło”, Bank Kredytowy
w Warszawie i Bank Handlowy w Warszawie.
Polski koncern energetyczny „Siła i Światło”, który odkupił 5 grudnia 1919 r. cały majątek
elektrowni od Towarzystwa Przedsiębiorstw Energetycznych za sumę 350 000 marek
niemieckich, przejął tym samym wszystkie zobowiązania firmy niemieckiej. Część akcji znalazła
się w rękach prywatnych. Możliwości finansowe akcjonariuszy okazały się niewystarczające na
ukończenie rozbudowy elektrowni, na skutek czego nawiązane zostały kontakty z British
Engineers and Trades Syndicate, od którego uzyskano w 1923 r. kredyt. Kapitał angielski
sukcesywnie wykupywał akcje elektrowni pruszkowskiej, na skutek czego w 1933 r. posiadał
on 65% kapitału zakładowego. Cześć kapitału znalazła się także w rękach belgijskich (18%).
W 1920 roku zakończono wznoszenie budynków, a w 1924 roku uruchomiono elektrownię
z czterema kotłami parowymi o wydajności 13t/h każdy i dwoma turbinami o łącznej mocy
8,5 MW. Wraz z rosnącym zapotrzebowaniem wzrastała moc elektrowni. W roku 1928
wynosiła 16.5 MW, a w roku 1932 - 31.5 MW.
Pierwszym dyrektorem został inż. Kazimierz Straszewski. Załoga elektrowni w 1925 roku
liczyła 139 pracowników, a w roku 1939 - 184. Liczba odbiorców przemysłowych w 1938 roku
wynosiła 1136, w tym m.in. były to: Państwowa Fabryka Karabinów, Polskie Zakłady „Skody”,
Fabryka Samochodów „Ursus”, Fabryka Kabli w Ożarowie, warszawski węzeł kolejowy, „Polskie
Radio” w Raszynie.
Zużycie energii elektrycznej przez mieszkańców do celów oświetleniowych stanowiło
margines całości produkcji, miało jednak znaczenie dla zakładu gdyż uniezależniało go od
odbiorców przemysłowych. W 1938 roku liczba mieszkań przyłączonych do sieci wynosiła
29 641. W mieszkaniach używano głównie elektryczności do oświetleń, na początku jednak
już lat 30 elektrownia rozpoczęła propagandę zastosowania prądu do grzejnictwa, pomp,
radioodbiorników oraz domowego sprzętu mechanicznego. Od 1932 r. zorganizowano
sprzedaż ratalną takich urządzeń. Duża popularnością cieszyły się grzejniki, których
sprzedawano kilka tysięcy sztuk rocznie, a także radioodbiorniki sprzedawane w ilości kilkuset
rocznie.
W momencie wybuchu II. wojny światowej w elektrowni zainstalowane były 4 turbozespoły
i 10 kotłów parowych o łącznej wydajności 230 t/h. Po przejściowym spadku produkcji
wywołanej działaniami wojennymi i przejęciem zakładu przez wojska niemieckie, produkcja
wzrosła z 77,3 tys. MWh w 1938 roku do 110,5 MWh w 1943 roku. Zatrudnienie zwiększono
do 700 osób, chroniąc wiele osób przed wywiezieniem na przymusowe roboty do Niemiec.
Lata okupacji były czasem ciężkiej i rabunkowej eksploatacji maszyn. […] Duże problemy
nastręczały nieregularne dostawy węgla […] Od 1942 nakazano wyłączenia odbiorców,
zwłaszcza prywatnych. Jednak personel wielkim nakładem pracy podłączał możliwie dużą
liczbę prywatnych odbiorców, przynajmniej na noc.
Zimą 1942/1943 zapasy węgla spadły do minimum, co zmusiło do masowego wyłączenia
odbiorców nawet takich jak Zakłady Mechaniczne „Ursus”. Sytuacja poprawiła się w 1944
i załodze udało się zgromadzić zapasy węgla, które później pozwoliły na pierwsze 8 miesięcy
pracy elektrowni po wyzwoleniu.
W roku 1941 na terenie elektrowni powstał oddział AK liczący 45 osób o kryptonimie
„Nenufar”, który w ramach akcji „Burza” w dniu wybuchu Powstania Warszawskiego 1 sierpnia
1944 roku, zdobył elektrownię rozbrajając zaskoczoną niemiecką załogę liczącą 15 osób.
Żołnierze Wermachtu i Gestapo, posługując się wozem pancernym, zajęli tego samego dnia
ponownie zakład. Część powstańców z rannymi zdołała się wycofać, część aresztowano,
a jednego rozstrzelano na rampie kolejowej.
W styczniu 1945 roku Niemcy zaminowali elektrownię używając 25 bomb lotniczych i 10
skrzyń dynamitu i 16 stycznia wysadzili będącą w ruchu elektrownię, wyprowadzając wcześniej
załogę. Zniszczenia zabudowań i urządzeń w zakładzie szacowano na 67-80 %.
W 1947 roku elektrownia przeszła na własność państwa. Odbudowę zakończono w 1953
roku. Osiągnęła ona moc 38 MW. W roku 1959 nastąpił rozruch elektrociepłowni (pierwszymi
odbiorcami ciepła były zakłady „Porcelit” oraz Fabryka Ołówków) oraz rozpoczęto produkcję
pary technologicznej, dostarczanej do pruszkowskich i piastowskich zakładów. W latach
późniejszych elektrociepłownia przechodziła różne zmiany organizacyjne i modernizacyjne.
Obecnie (od stycznia 2012 roku) właścicielem zakładu jest spółka PGNiG, która nabyła 99%
akcji od Vattenfall Heat Poland SA .
EC Pruszków jest najstarszą czynną elektrownią w ramach PGNiG TERMIKA. Jej moc cieplna
wynosi 186,21 MWt łącznie dla wody i pary technologicznej, elektryczna - 9,1 MWe. (2011r).
Elektrownia (elektrociepłownia) w Pruszkowie składa się z:
5 kotłów parowych o mocy nominalnej łącznej 149 MW
2 kotłów wodnych o mocy łącznej 58 MW
turbozespołu o mocy 8 MW
turbozespołu o mocy 1 MW (uruchomienie 2008/2009, rozruch próbny I/II-2009,
eksploatacja od połowy II-2009)
Głównym celem tej elektrociepłowni jest dostarczanie ciepła w rejon Pruszkowa i Piastowa.
•
•
•
•
Polski koncern energetyczny „Siła i Światło” S.A.
5 grudnia 1918 r. powstało Zgrupowanie Elektryfikacyjne „Siła i Światło” S.A.
Była to pierwsza spółka akcyjna w odrodzonej Polsce, co znalazło swój symboliczny wyraz
w obecności ówczesnego ministra przemysłu i handlu, inż. Jerzego Iwanowskiego podczas
sporządzania aktu notarialnego.
Założycielami i pierwszymi akcjonariuszami nowej spółki byli m.in.: Józef Ebert, Zygmunt
Chrzanowski, Wiesław Gerlicz, Kazimierz Olszowski, Stanisław Karłowski, Maciej ks. Radziwiłł
i Seweryn Czetwertyński.
Kapitał zakładowy w wysokości 10 mln marek polskich gwarantowany był przez Bank
Handlowy w Warszawie oraz Bank Związku Spółek Zarobkowych w Poznaniu.
Zanim spółka „Siła i Światło” S.A. zajęła się budową linii kolejowych, w obszarze jej
zainteresowania znalazły się inne projekty. Pierwszym z nich była elektryfikacja kraju.
W tym celu, 5 grudnia 1919 r. wykupiła od niemieckiej spółki akcyjnej „Gesfurel” (z siedzibą
w Berlinie) dwie elektrownie: Wolską (w Warszawie) i Pruszkowską – wraz z koncesjami na
dostarczanie energii elektrycznej do okolicznych osiedli. 20 kwietnia 1920 r. założono filialną
spółkę akcyjną o nazwie „Elektrownia Okręgowa w Pruszkowie” (od 18 grudnia 1930 r. pod
nazwą „Elektrownia Okręgu Warszawskiego” – EOW). W 1924 r.
Elektrownia Pruszkowska została znacznie rozbudowana,
co umożliwiło likwidację
Elektrowni Wolskiej i zaopatrywanie całego terenu energią wytwarzaną przez jeden podmiot.
Elektrownia Pruszkowska jako pierwsza na terenie kraju uzyskała od władz polskich
uprawnienie (nr 1) na elektryfikację określonych gmin oraz przesył energii. Przed Elektrownią
Pruszkowską postawiono kolejne zadanie, jakim miało być zasilanie nowo powstających linii
kolejowych.
W opracowaniu wykorzystano: http://www.geocaching.com/geocache/GC5Q3TC_ec-pruszkow; www.termika.pgnig.pl
http://www.rodpruszkow.nstrefa.pl/index.php?adres=prusz-hist.htm
http://pruszkowmowi.pl/2014/08/powstanie-w-pruszkowie/
www.pruszkow.fotopolska.eu; zdjęcia ze zbiorów PTK-n; zdjęcia własne PSP
https://pl.wikipedia.org/wiki/Elektrociep%C5%82ownia_Pruszk%C3%B3w
PRUSZKOWSKIE
STOWARZYSZENIE
PATRIOTYCZNE
WWW.PRUSZKOWSKIESP.PL KONTAKT: [email protected]; [email protected]; [email protected]