Koncepcje zdrowia rodziny Temat: dr n. med. Maria Cisek

Temat: Koncepcje zdrowia
rodziny
dr n. med. Maria Cisek
2009/10
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zmiany demograficzne rodzin
Skąd te zmiany?
Wzrost tendencji do planowania rodziny, coraz
szersza oferta środków antykoncepcyjnych;
Wzrost aktywności zawodowej kobiet
Zmiana roli kobiety w rodzinie i społeczeństwie
Zwiększone zatrudnienie w zawodach
pozarolniczych
Wzrost kosztów wychowywania i kształcenia dzieci
Dążenie do osiągnięcia wyższej stopy życiowej
Wyższy przeciętny wiek zawierania małżeństw
Przyczyny zmian……
Zmniejszenie wpływów tradycji
Wiele zadań opiekuńczych przejęły zakłady opieki,
dotyczy to szczególnie starszych i
niepełnosprawnych
Rozwój medycyny- instytucjonalizacja opieki
medycznej
Zapewnienie domowej opieki starszym ludziom
zależy nie tylko od ich sprawności, ale także od
płci.
Proces socjalizacji przejęty głównie przez szkoły i
mass media
Nie wszędzie tak samo…
Znaczne zróżnicowanie kulturowe w odniesieniu do różnych
aspektów rodziny.
Odmienne typy małżeństw:
Poligamia
Poliandria
Różne zasady i kryteria doboru współmałżonków, np.
endogamiczne
egzogamiczne:
CZYM JEST RODZINA?
To grupa osób połączonych ze sobą więzią
małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa
lub adopcji.
Wyróżnia ją od innych zbiorowości intymność
stosunków między jej członkami i trwałość
związków emocjonalnych
Osoby ją tworzące są powiązane systemem
stosunków uregulowanych prawnie
Cel istnienia rodziny
fizyczne przetrwanie
społeczna ochrona
edukacja i rozwój indywidualny
Rodzina jako grupa
posiada:
cele wspólne, wymagające
skoordynowanych działań
tożsamość i odrębność od innych grup
organizację- strukturę, podział ról, decyzji
ośrodki skupienia
Przynależność do grupy oznacza:
Funkcje i zadania do wykonania
Wzory postępowania, którym się
trzeba podporządkować
Wzór fizyczny (ubranie, wygląd)
Wzór moralny (zasady obowiązujące w
danej rodzinie).
Główne determinanty zdrowia
rodziny
wiek, płeć, czynniki dziedziczne
indywidualne czynniki stylu życia
sieć stosunków społecznych
stres- wydarzenia rodzinne
ogólne społeczno-ekonomiczne, i kulturowe i
środowiskowe warunki – zapobieganie
chorobom(żywienie, palenie)
(żywność, edukacja, śr.pracy i życia, bezrobocie, woda i stan
sanitarny,warunki mieszkaniowe)
Życie rodzinneuwarunkowania:
System komunikowania się
System dawania wsparcia
Uczenie szacunku wobec innych
Poczucie zaufania
Poczucie uczciwości
Przekazywanie systemu wartości
Przekazywanie tradycji, religii
Uczenie sposobów spędzania wolnego czasu
Uczenie szukania pomocy poza rodziną.
STRUKTURA RODZINY
pełna /niepełna i ew. przyczyna niepełności
liczba wspólnie mieszkających pokoleń
liczebność i układ pokrewieństwa w rodzinie
obciążenie poszczególnych członków rodziny
obowiązkami
Struktura rodzin w Polsce
Charakter rodziny…
nuklearna= rodzice i dzieci, (czyli krewni
pierwszego stopnia)
rozszerzona= dziadkowie i dzieci mieszkają
wspólnie), ciotki i wujowie, kuzyni (krewni drugiego
i trzeciego stopnia).
Rodzinne „puste gniazdo”
Rodzina nietradycyjna (rodzic + dziecko, para +
dziecko, para tej samej płci)
Wzrasta liczba rozwodów oraz liczba dzieci
pozamałżeńskich
Typy rodzin w USA
nuklearna bez dzieci
nuklearna z dziećmi w związku formalnym lub nie
żona i mąż z poprzednich związków + dzieci
komuna
seriale
nieformalny związek
homoseksualne
samotne osoby dorosłe
FUNKCJE RODZINY
A.Biopsychiczne:
prokreacyjna
seksualna
B. Ekonomiczne
materialno- ekonomiczna
opiekuńczo- zabezpieczająca
C. Społeczno-wyznaczająca:
stratyfikacyjna
legalizacyjno-kontrolna
D.Funkcje społeczno-psychologiczne
socjalizacyjno- wychowawcza
kulturalna
religijna
rekreacyjno- towarzyska
emocjonalno- ekspresyjna
ETAPY FUNKCJONOWANIA RODZINY W
SPOŁECZEŃSTWIE.
Małżeństwo bez dzieci (przeddzietne)
Małżeństwo z małymi dziećmi
Faza odchodzenia dzieci z domu.
Małżeństwo odłączone od dzieci („puste
gniazdo”).
Fazy życia rodziny wg Duvall’a
faza - para małżeńska (bez dzieci) około 2 lata,
faza - para z małym dzieckiem (od urodzenia do
30 miesiąca życia pierwszego dziecka),
faza - rodziny z dzieckiem (dziećmi) w okresie
przedszkolnym (między 30 miesiącem życia a 6
rokiem życia pierwszego dziecka),
faza - rodziny z dzieckiem (dziećmi) w okresie
szkolnym (najstarsze dziecko miedzy 6 a 13
rokiem życia),
Fazy życia rodziny wg Duvall’a
faza - rodziny z nastolatkiem (między 13 a 21 rokiem
życia pierwszego dziecka),
faza - rodziny z dziećmi opuszczającymi dom
(od pierwszego do ostatniego dziecka opuszczającego
dom),
faza - rodzice w wieku średnim („puste gniazdo”/
postparentalna, wycofanie się z aktywności, przejście
na emeryturę),
faza – starzenie się członków rodziny (odejście,
śmierć jednego, obu małżonków).
Uwarunkowania funkcjonowania
rodziny w społeczeństwie
Rodzina bliższa i dalsza (dalecy krewni)
Krąg znajomych i towarzyski, sąsiedzi
Zakład pracy
Szkoła
Kościół
Media
Zakłady usługowe z służbą zdrowia
Organizacje polityczne i społeczne
Skutki ubóstwa w rodzinie w
kategoriach syndromu
zdrowia somatycznego- stymuluje genetyczne
determinanty chorób somatycznych (gruźlica,
choroby narządu ruchu, układu krążenia
zdrowia psychicznego(utrata pracy,brak
satysfakcji życiowej)
zdrowia społecznego (rola i miejsce w
społeczeństwie)
Zjawiska towarzyszące bezrobociu:
kryzys ekonomiczny – stres
niedostatki kultury i edukacji
zdrowotnej, niekorzystne trendy
chorób
zróżnicowana dostępność do opieki
medycznej
Pielęgniarstwo Rodzinne
1985 r Instrukcja w sprawie pielęgniarki
środowiskowej do zadań zalicza:
..............”rozpoznanie i ocena sytuacji
zdrowotno-społecznej rodziny ,
poszczególnych osób w rodzinie oraz
określenie potrzeb zdrowotnych ze
szczególnym uwzględnieniem rodzin
(osób) ryzyka zdrowotnego i społecznego.”
Tradycyjna i nowoczesna rola
pielęgniarki środowiskowej
• koncentracja na
chorobie i człowieku
chorym
• komplementarność opieki nad
zdrowiem i człowiekiem
zdrowym oraz nad chorobą i
człowiekiem chorym
• dominacja czynności i
świadczeń usługowych o
charakterze
instrumentalnym
• wysokie znaczenie edukacji,
doradztwa, upodmiotowienie
pacjenta, partnerstwo
Tradycja i nowoczesność
cd.
minimalna współpraca
z rodziną, orientacja na
indywidualną opiekę
podejmowanie zadań
na zlecenie lekarza
• pacjent/klient – rodzina,
społeczność lokalna, grupy ryzyka
– przy zachowaniu
indywidualizacji w w
pielęgnowaniu
• umiejętność wyodrębnienia i
realizacji samodzielnych zadań
przy zachowaniu i doskonaleniu
współpracy z lekarzem
Praca z rodziną
Praca początkowo polegała na:
- przekazywaniu wiedzy higienicznej (rodzina
to odbiorca i wykonawca zleceń)
- obecnie coraz wyraźne jest traktowanie
rodziny jako specjalnego podmiotu opieki
pielęgniarskiej, odrębnego w stosunku do
poszczególnych członków rodziny;
- podmiotem opieki staje się cała rodzina
Praca z rodziną
Rodzina jest bezsprzecznie istotnym ogniwem
opieki nad zdrowiem
Obejmuje zadania pielęgnacyjne,
-współudział w kształtowaniu pozytywnych emocji i
dobrego samopoczucia w trakcie hospitalizacji, -
-udział rodziny w opiece domowej nad chorym
przewlekle przesądza o skuteczności terapii,
- zabezpieczenie, zachowanie i ochronę zdrowia jej
członków
- współdziałanie z rodziną i zapewnienie opieki
uwarunkowane jest zwyczajami kulturowymi
rodziny;
- współdziałanie ma ogromne znaczenie dla
końcowych efektów działań na rzecz zdrowia ,
zaangażowanie rodzin w ochronę i zachowanie
własnego zdrowia i pomoc chorym członkom
rodziny
Rodzina powinna być włączona jako integralna
cześć holistycznego systemu opieki nad członkiem
rodziny
Efektywniejszymi metodami współdziałania z
rodziną są doradztwo: edukacja, udzielanie
wsparcia w sytuacji kryzysowej
Wydolność opiekuńczopielęgnacyjna rodziny
1.
2.
3.
4.
5.
6.
struktura
sprawność fizyczna i psychiczna członków
rodziny.
funkcjonowanie społeczne
sytuacja bytowa rodziny
funkcjonowanie emocjonalne
wiedza i umiejętności członków rodziny
W realizowaniu swych zadań i funkcji
rodzina współpracuje z różnymi
instytucjami:
Szkoły i inne placówki wychowawcze i
opiekuńcze;
Zakład pracy;
Instytucje usługowe;
Środki masowego przekazu;
Kościół
Organizacje polityczne i społeczne
Rodzina jako instytucja
realizuje zadania wobec swoich
członków:
w promocji zdrowia
w profilaktyce
w leczeniu i rehabilitacji
Koncepcje zdrowia
rodziny
Model kliniczny
Wywiązywania się z ról
Adaptacyjny
Eudajmoniczny
(A.Smith 1983)
Model kliniczny
Zdrowie rozumiane jako brak choroby
Znajduje zastosowanie
w wypadku braku zdrowia spowodowane oczywistą
chorobą fizyczną ,psychiczną,
w wypadku pogorszenia lub dysfunkcji systemu
rodziny
Zadania pielęgniarki:
koncentracja na chorym w celu likwidacji choroby,
rodzina uwzględniona przy wypisie pacjenta ze
szpitala i w znaczeniu etiologicznym
Model wywiązywania się z ról
Oparty na teorii cyklu życia rodziny
podzielonego na fazy, to dobre
samopoczucie
Zdrowie utożsamiane jest jako dobre
samopoczucie ze zdolnością do efektywnego,
skutecznego dobrego funkcjonowania
biopsychospolecznego i osiągania zadań
wynikających z rozwoju rodziny
Zadania pielęgniarki;
Oddziaływanie na kondycję fizyczną i psychiczną oraz
dobre funkcjonowanie społeczne w tym rodzinne
rodzina uwzględniona jest w funkcjach
rehabilitacyjnych na rzecz osoby chorej i w niewielkim
zakresie uwzględniany przez pielęgniarkę
Model adaptacyjny
Zdrowie rodziny charakteryzowane jest jako
skuteczne i produktywne interakcje z fizycznym i
społecznym środowiskiem,
jako sprawność w czynnościach życia codziennego
dostarczenie elastycznych wzorów umożliwiających
jednostce przystosowanie się,
lub które przygotowują do zmiany i rozwoju
Zadania pielęgniarki;
Wzmocnienie sprawności, zastąpienie albo
pomoc w czynnościach codziennego życia
rodzina zabezpiecza realizacje i pomoc w
czynnościach życia codziennego i głównie w tym
znaczeniu jest partnerem pielęgniarki rodzinnej
Model Eudajmoniczny
Zdrowie rozumiane jako samorealizacja (do
osiągnięcia której jednostka czerpie już z
osiągniętego rozwoju), dla podniesienia
ogólnego dobrostanu (well-being) i osiągnięcia
szczytu własnych możliwości.
(oparta na teorii energii, Pratt’a 1976)
Zdrowie to samodzielne i twórcze życie, nie
tylko bez chorób i niepełnej sprawności, ale
również wraz z nimi jeśli nie udało się ich
uniknąć
Zadania pielęgniarki; wsparcie, zabezpieczenie,
potęgowanie , ochrona i przywracanie optymalnego poziomu
samodzielnego , aktywnego i twórczego życia
Rodzina jest podmiotem świadczeń, pielęgniarka doradcą,
konsultantem i pomocnikiem.
Ten typ rodziny charakteryzuje
promowanie wolności i zmian
różny i aktywny kontakt z innymi grupami
oraz elastycznymi relacjami z nimi
w konsekwencji następuje rozwój indywidualnych
kompetencji, które współdziałają z rozwojem
samooceny i skuteczności. ( wg. Pratt’a)
KOMPETENCJA
........ważna cecha jednostki z punktu
widzenia skuteczności interwencji
zdrowotnej, dlatego, ze dzięki jej
posiadaniu ludzie mogą ocenić i
ewentualnie zmienić swoje zachowanie.
Kompetencje rodziny obejmują:
Wzory komunikacji
Spoistość, zwartość
Stopień integracji rodziny
Zdolność zmiany
Popieranie autonomii członków rodziny
Udział w tworzeniu norm i zasad
Udział we władzy
Zręczność w negocjacjach
(Boardman 1973,Petze 1984,Pirdham i Hansen
1977)
Zachowania Zdrowotne
wg Grochmana (1988)
Utożsamiane są ze zwyczajami
Zawierają atrybuty (przekonania,
oczekiwania i przewidywania,motywy,
wartości, spostrzeżenia)
Podstawy określania
świadczeń pielęgniarki
Częstość występowania problemów zdrowotnychnierówności zdrowotne
Region kraju
Środowisko lokalne- wieś, stare dzielnice (starzy
ludzie), niski status społeczny, typy rodzin
Liczba mieszkańców
Rodzina jako zespół
zdrowotny
Negatywny
źródło chorób –
fizycznych,
psychicznych,
niedostosowania społ.
niekorzystne wzory
zachowań
niska kultura
zdrowotna
Pozytywny
źródło zdrowia fizycznego
i psychicznego
dostarczyciel korzystnych
wzorów zachowań
zdrowotnych
wysoka kultura zdrowotna
ZDROWIE RODZINY
=DYNAMICZNY PROCES WYNIKAJACY
Z AKTYWNOSCI
Rodziny zastosowanej DO PROMOCJI zdrowia rodziny
I OPIEKI
w OSIAGANIU DOBROSTANU (WELL-BEING), JAKO GRUPY
I INDYWIDUALNIE POSZCZEGÓLNYCH JEJ CZŁONKÓW
Ochrona zdrowia i Promocja zdrowia
Koncepcja zdrowia rodziny
wg.Mauksch’sa(19740
... Stan zdrowia odzwierciedla wzory całej
rodziny, a nie indywidualnie jej członków,
które rozwijają się w jej obrębie i zawierają
wiedzę , postawy, wartości, zachowania
oraz wyznaczają role i zadania członkom
rodziny.
Koncepcje pielęgniarskie
F. Nightingale:
-uzyskanie korzystnych warunków
higienicznych i środowiskowych
D. Orem
- uzyskanie optymalnego poziomu samoopieki i
samoopielęgnacji
V. Henderson
- zabezpieczenie zaspokojenia potrzeb
Koncepcje pielęgniarskie
C. Roy
-Uzyskanie optymalnego poziomu „radzenia sobie’
jako mechanizmu adaptacji rodziny do zmian
związanych z chorobą przez podjecie aktywności
- na poziomie fizjologicznym,
- koncepcji własnego „ ja”
- kontaktów społecznych’;
- współzależności
Koncepcje pielęgniarskie
B.Neuman
- uzyskanie optymalnej umiejętności i
możliwości radzenia sobie z sytuacjami
stresogennymi i ich skutkami
( linie obrony) minimalizacja stresu,
bądź jego skutków)
Stres rodzinny
kontakt z siłami spoza rodziny jednego członka rodziny
pozarodzinne źródło stresu działające na całą rodzinę
stres związany ze zmianą etapu życia rodziny
napięcie ogniskujące wokół problemów szczególnie
dotkliwych
Stany chorobowe mające
źródło w rodzinie
choroby psychosomatyczne
zaburzenia czynnościowe
bóle – mowa ciała
zburzenia zdrowia psychicznego
uzależnienia
Choroby psychosomatyczne
Zmiany patologiczne, w których patogenezie i przebiegu
czynniki somatyczne i psychospołeczne odgrywają ważną
role
„…zaburzenia psychosomatyczne polegają nie tyle na
uszkodzeniu fizycznym, ile na ekspresji życiowych
problemów i niepowodzeń..”
Zaburzenia psychosomatyczne
(emocjonalne przeżycia)
1.narząd ruchu lub zmysłów- objawy sugerują próbę
rozwiązania konfliktu intrapsychicznego
2.Czynnościowe choroby, które pojawiają się jako
nieokreślone dolegliwości – nerwice narządowe (układu
sercowonaczyniowego, przewodu pokarmowego, układu
ruchu, oddechowego, organicznych, moczopłciowego)
3. reakcja na stres lub konflikty w których uczestniczy
człowiek - choroby psychosomatyczne; astma
oskrzelowa, nadciśnienie, choroba wrzodowa
dwunastnicy, anoreksja, RZS
Choroby, których patogeneza jest
zdominowana przez czynniki emocjonalne,
mogą to być zjawiska :
4.Czynniki psychologiczne wpływające na stan
fizyczny (zmiany morf.„ słabego narządu)
5. Zjawiska somatopsychiczne, które określają
reakcje psychiczna na chorobę ( zaprzeczenie
choroby,, depresja, zburzenia zachowania)
(Luban-Plozza 1995)
Przejawy dysfunkcji
rodzinnej
współuzaleznienie
walka o dominacje
zaprzeczanie lub zakaz uzewnętrzniania uczuć
kompulsywne zachowania
role odgrywane w sposób sztywny
rezygnacja z wolności i własnego rozwoju
niewolnik systemu- utrzymanie systemu w równowadze
Sposoby komunikacji w rodzinie
jasny i zrozumiały
nie stosować podwójnej komunikacji
mówić o faktach, a nie domysłach i
przypuszczeniach
nie deprecjonować wartości poszczególnych osób,
jeśli poddaje się krytyce ich zachowania
komunikaty od rodziców powinny być zgodne
z postępowaniem
Destrukcyjne wzory
wychowania (Miller 1995)
władza absolutna- zagrożenie, lek u rodziców
brak zaangażowania się w problemy emocjonalne
dziecka
przekazywanie dziecku szkodliwych przekonań
związanych z cielesnością i popędami
Konsekwencje choroby w
rodzinie
Trudności finansowe ( sytuacja
bytowa)
Zmiana struktury rodziny
Stresy i napięcia w domu dodatkowe obciążenie
pracą wszystkich członków rodziny
Zmiany emocjonalne
wzrost emocji
relacje opiekuńcze
osłabienie więzi,
emocjonalny dystans
porzucenie osoby chorej
dezercji
rozpadu
rozwodu
Zmiany emocjonalne
wysoki poziom frustracji związany z
zagrożeniem zdrowia i życia:
- bezsenność, drażliwość, złe samopoczucie,
brak apetytu
- dolegliwości bólowe
- zwiększenie niekorzystnych zachowań
zdrowotnych – odreagowanie
Zadania opiekuńcze w
kontekście cech strukturalnych
Sytuacje rodzinne- wielodzietność,
Niepełna rodzina – przyczyna
Cykle życia rodzinnego i problemy
opiekuńcze w nich
problemy z chorobą- deficyt, izolacja,
osamotnienie, bezradność, lęk, poczucie
bezsilności
Źródła wsparcia rodziny w
sytuacji choroby
•
•
•
•
•
dalsza rodzina,
przyjaciele,
znajomi,
grupy samopomocy,
wolontariusze
Rola opiekuńcza kobiet
stereotyp
Standardy w pielęgniarstwie
rodzinnym
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Gromadzenie danych
Planowanie opieki
Realizowanie planu opieki
Ocena wyników opieki
Zakres wiedzy i umiejętności pielęgniarki
rodzinnej
Badania naukowe
Cechy i predyspozycje pielęgniarki rodzinnej
Gromadzenie danych i
diagnoza
1.
2.
3.
Standardy zadaniowe- zbieranie danych o
rodzinie, dokumentowanie
Standardy procesu/ realizacji- wykorzystanie
źródeł i technik, gromadzenie, nanoszenie
danych, wnioskowanie
Standardy wyniku.
Metody gromadzenia danych:
Źródła podmiotowe i przedmiotowe
Wywiad
Obserwacja
Analiza dokumentów
Pomiary
Diagnoza
diagnoza jest skorelowana z rodzajem stosowanej
metody
zawiera rodzinne czynniki zagrożenia zdrowia i
uwarunkowania choroby,
ustalenie czy i w jakim zakresie rodzina będzie mogła
podjąć opiekę w sytuacji choroby kogoś z rodziny,
zmiany jakie zaszły w związku z chorobą i w których
rodzina wymaga pomocy z zewnątrz
Diagnoza wg ICNP
przedmiot
ocena
odbiorca
działanie
Karta środowiskowa rodziny
Zapis graficzny rodziny
Dane o mieszkaniu
Dane o członkach rodziny
Zagrożenia zdrowia
Sprawność, prawidłowość, niepełnosprawność
( ADL)
Sytuacja społeczna- praca, nauka
Planowanie, realizacja, ocena
Genogram ( charakterystyka pokoleń)
Działanie….
Planowanie- cechy dobrego planu?
Realizowanie – aktywność -metody
pracy
/zasoby osobiste i środowiskowe/
Ocena wyników opieki - ewaluacja
Metody pracy pielęgniarki rodzinnej
1. Proces Pielęgnowania:
- dynamiczna
- uniwersalna dająca się zastosować do
indywidualnych potrzeb i wymagań,
warunków w jakich jest realizowany:
2. Metody pracy środowiskowej
zastosowane w praktyce :
metody pracy środowiskowej
/zasoby ludzkie, materialne,grup, środowisk/
metody procesu pielęgnowania
metody case study (indywidualnego przypadku)
umiejętność wykorzystania;
- obowiązującej dokumentacji medycznej
- dokumentacji do prowadzenia badań naukowych
- wyników badań naukowych do praktyki
pielęgniarskiej
PROCES PIELĘGNOWANIA
ETAPY:
1. gromadzenie danych – rozpoznanie
pielęgniarskie,
2. planowanie,
3. realizacja planu,
4. ocena
Rozwiązywanie problemu
/p. s/
Realizowanie
Wybranie rozwiązania
Giełda pomysłów
Sformułowanie problemu
Odczucie problemu
Literatura;
1.Kawczyńska-Butrym Z.: Rodzina- Zdrowie-Choroba. Wyd. CZELEJ, Lublin
2003 ;
2.Kawczyńska-Butrym Z.: Wyzwania Rodziny; zdrowie, choroba,
niepełnosprawność, starość. Wyd. Makmed, Lublin 2008 ;
3.Sito A, Bozkowa K.: „Opieka zdrowotna nad rodziną” PZWL. Warszawa
2003
4.Taranowicz I., Majchrowska A., Kawczyńska- Butrym Z (red) Elementy
socjologii dla pielęgniarek .wyd. CZELEJ. Wyd.I, Lublin 2000.
5. McGoldrik M. i wsp.; Genogramy. Rozpoznanie i interwencje, wyd Zysk i
S-ka, 2007 6.Kawczyńska-Butrym Z: Wsparcie społeczne w zdrowiu i
chorobie CEM, Warszawa 1997
6. Kawczyńska- Butrym Z: Specyfika pomocy społecznej. Katowice 1998
7. Kilańska Dorota (red.) Pielęgniarstwo w podstawowej opiece zdrowotnej.
Wyd. Makmed,
Lublin 2008
8. Medycyna rodzinna. Praca zbiorowa. Wyd. PZWL, Warszawa 2005