Prezentacja programu PowerPoint

2014-03-03
Psychologia
decyzji
DR BEATA BAJCAR
ZAKŁAD
PSYCHOLOGII I ERGONOMII
wykład – 15 godzin
Struktura wykładu

Behawioralna teoria decyzji. Normatywne i deskryptywne modele
podejmowania decyzji

Cykl myślenia decyzyjnego - od problemu do decyzji. Rola procesów
poznawczych w podejmowaniu decyzji

Źródła i przejawy ograniczonej racjonalności w podejmowaniu decyzji

Ogólne wymiary decyzji. Wymiary decyzji w organizacjach
Psychologiczne reguły decyzyjne.

Heurystyki decyzyjne (źródła błędów decyzyjnych).

Teoria perspektywy w procesie podejmowania decyzji

Psychologiczne uwarunkowania percepcji ryzyka w procesie
podejmowania decyzji

Rola emocji i różnic indywidualnych w podejmowaniu decyzji.
1
2014-03-03
Warunki zaliczenia wykładu

Znajomość zagadnień omawianych na wykładzie,
poszerzona o lekturę literatury przedmiotu

Zaliczenie w formie testu

Test zamknięty z odpowiedziami wielokrotnego wyboru

Test zaliczeniowy na przedostatnim wykładzie

Test poprawkowy na ostatnim wykładzie.

Obecność na teście zaliczeniowym obowiązkowa!

Wyjątek stanowi zwolnienie lekarskie
Literatura do wykładu

Tyszka, T. (2012). Decyzje. Perspektywa psychologiczna i ekonomiczna. Warszawa:
Wydawnictwo Scholar.

Tyszka, T. Zaleśkiewicz, T. (2001). Racjonalność decyzji. Warszawa: PWE.

Zaleśkiewicz. T. (2005). Przyjemność czy konieczność. Psychologia podejmowania
ryzyka. Gdańsk: GWP.

Sokołowska, J. (2005). Psychologia decyzji ryzykownych. Warszawa: Academica.

Nosal, C.S. (2001). Psychologia myślenia i działania menedżera. Warszawa:
Wydawnictwo AKADE.

Tyszka, T. (1999). Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji.
Gdańsk: GWP.

Zaleśkiewicz, T. (2003). Psychologia inwestora giełdowego. Wprowadzenie do
behawioralnych finansów. Gdańsk: GWP.

Goszczyńska, M. (1997). Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny i
akceptacji ryzyka. Warszawa: Wyd. "Żak".
2
2014-03-03
Podejmowanie decyzji

Podejmowanie decyzji jest ważną czynnością w życiu
prywatnym i zawodowym.

Przy podejmowaniu decyzji polegamy bardziej na niejasnych i
nie zdefiniowanych przesłankach niż na systematycznym
podejściu.

Towarzyszy mu zawsze pewien poziom niepewności.
Podejmowanie decyzji –
podstawowe pojęcia

Decyzja

Podejmowanie decyzji

Proces decyzyjny

Wybór

Decydent

Decyzje racjonalne (rozważne, rozsądne)

Decyzje nieracjonalne (pochopne, impulsywne,
nierozważne)
3
2014-03-03
Decyzje - definicja

Decyzja – wg Koźmińskiego - świadomy, nielosowy wybór
jednego z rozpoznanych i uznanych za możliwe wariantów
przyszłego działania.

Decyzja - racjonalny wariant rozwiązania danego problemu.

Decyzją nazywamy dowolny wybór określonego sposobu
organizacji działań.

Decyzja - jest więc uogólnieniem celu działań, analizy i oceny
warunków wykonania planu i organizacji układu działań.
Decydowanie
Decydowanie to:

proces wyboru jednego z rozpoznanych i uznany za
możliwy i realny wariantów rozwiązania problemu.

proces projektowania przyszłego działania.

proces transformacji informacji wejściowej na wyjściową
zwaną decyzją.

proces rozwiązywania problemów poprzez wybór jednego
z rozpoznanych i uznanych za możliwy i realny wariant
rozwiązania danego problemu.

proces rozwiązywania problemów organizacji.
4
2014-03-03
Proces podejmowania decyzji definicja
Podejmowanie decyzji –

jest aktem wyboru jednego wariantu spośród pewnego ich
zestawu.

procesem zbierania i przetwarzania informacji o przyszłym
działaniu.

układem czynności w logicznym porządku rozpoznania i
zidentyfikowania istoty sytuacji decyzyjnej, zidentyfikowanie
alternatywnych rozwiązań, wybór najlepszej i wprowadzenie jej
w życiu
Proces podejmowania decyzji definicja

Proces rozwiazywania problemu niepewności (Nosal, 1993)

Decyzję podejmujemy w sytuacjach, kiedy istnieje więcej niż
jedno rozwiązanie oraz rozwiązania te różnią się od siebie
efektywnością.

W związku z powyższym, w celu podjęcia decyzji konieczna jest
analiza sytuacji wyboru.

Kiedy przyszłe wydarzenia są nieznane i nie mamy żadnych
możliwości wyboru, sytuacja decyzyjna nie występuje.
5
2014-03-03
Problem decyzyjny

Nie każdy problem jest problemem decyzyjnym!

Problem decyzyjny spełnia następujące warunki:
1.
Liczba jego rozwiązań jest duża lub nieokreślona.
Jeżeli jest tylko jedno rozwiązanie nie ma problemu decyzyjnego.
2.
Wygenerowanie określonych wariantów rozwiązania danego
problemu. Warianty końcowe mogą się różnić od początkowych
3.
Nie wszystkie warianty rozwiązania danego problemu są w równym
stopniu porządne i realne.
4.
Wybór wariantu najlepszego rozwiązania danego problemu jest
procesem trudnym, skomplikowanym, wymaga zbierania dodatkowych
informacji, wielu obliczeń i pomiarów.
Proces podejmowania decyzji
Proces decyzyjny to określony proces myślowy lub sztuczny, który
realizuje funkcje podejmowania decyzji. Ta sama decyzja w tej
samej sytuacji może być produktem innych procesów decyzyjnych.
Etapy procesu:
►
identyfikacji sytuacji decyzyjnej,
►
identyfikacji i zaprojektowania wariantów decyzji,
►
oceny zaprojektowanych wariantów i wyboru wariantu racjonalnego,
►
stworzenia warunków realizacji decyzji,
►
kontroli efektów podjętej decyzji.
Każdy z tych etapów wymaga zaspokojenia specyficznych potrzeb
informacyjnych, a ciągły dopływ odpowiedniej informacji jest
możliwy jedynie przy sprawnie działającym systemie informacyjnym.
6
2014-03-03
Formalne
modele podejmowania decyzji

Modele formalne (matematyczne, normatywne)

zajmują się wyznaczeniem optymalnego rozwiązania przez
idealnego decydenta, który:

całkowicie wykorzystuje dostępne mu informacje,

wyznacza korzyści z perfekcyjną dokładnością

i działa w pełni racjonalnie.
Celem jest wyznaczenie decyzji optymalnej, to znaczy
przynoszącej największe korzyści lub minimalizującej stratę
(SEU).

Racjonalność w podejmowaniu decyzji
•
Racjonalność decyzji polega na jak najlepszym podjęciu decyzji w
określonych warunkach.
•
Racjonalność w sensie rzeczowym
•
„przystosowanie do prawdy”
•
„im lepiej jest działanie przystosowane do okoliczności i w ogóle do
wszystkiego, cokolwiek w sądzie prawdziwym stwierdzić można, tym bardziej
jest ono racjonalne” (Kotarbiński)
•
Decyzja może być uznana za racjonalną rzeczowo jedynie w przypadku,
gdy jej realizacja doprowadza do osiągnięcia wybranego celu.
7
2014-03-03
Racjonalność w podejmowaniu decyzji
•
•
Racjonalność w sensie metodologicznym
•
„zgodność postępowania z ogółem posiadanych informacji; w przypadku
przygotowywania działania racjonalność polega na tym, że opiera się ono
na podstawie teoretycznej”
•
Decyzja może być uznana za racjonalną metodologicznie, jeżeli została
podjęta w dobrej wierze, zgodnie z przyjętymi zasadami i przy wykorzystaniu
wszystkich dostępnych informacji.
Najlepsza jest sytuacja, w której decyzja jest racjonalna
metodologicznie i rzeczowo, tzn., gdy zarówno ocena postępowania
decydenta, jak i rezultat ostateczny są pozytywne.
Racjonalność cd.
►
Działanie jest racjonalne wtedy, jeśli opiera się na należycie
uzasadnionych, prawdziwych (spełnionych) przesłankach.
►
W takich właśnie warunkach są duże szanse, że działania
ocenione jako racjonalne ex ante okaże się również działaniem
racjonalnym ex post.
►
Działanie takie nazywamy skutecznym, ponieważ zostały
osiągnięte cele, które wcześniej sformułowano na solidnej
(prawdziwej podstawie).
►
Działanie jest racjonalne wtedy, gdy skutecznie prowadzi do
wyznaczonego celu, o czym poświadczają obiektywne metody.
►
Człowiek racjonalny, to taki, które podejmuje wszystkie decyzje
w sposób optymalny.
8
2014-03-03
Formalne modele
podejmowania
decyzji
Formalny model racjonalny
– poszukiwanie decyzji
optymalnej lub najlepszej.
Racjonalność decyzji czyli
racjonalność formalna,
jest to podjęcie decyzji
zgodnie z procedurą
Problem
Faza przygotowawcza
(rozpoznanie)
Ustalenie kryterium decyzyjnego i
uporządkowanie wariantów
decyzyjnych
(projektowanie)
Faza podjęcia decyzji (wybór)
Decyzja podejmowana jest
fazowo:
Faza realizacji i kontroli
Modele podejmowania decyzji
Proces podejmowania decyzji rozpoczyna się w chwili stwierdzenia
sytuacji, która wymaga rozstrzygnięcia, a kończy się w chwili
realizacji czyli wprowadzenia jej w życie.
Faza przygotowawcza (rozpoznanie) polega na określeniu
przyczyn powstania problemu. Rozpoznajemy problem, np.
odpowiadając na pytania pomocnicze, tj.:
►
►
►
►
►
czego dotyczy problem?
czy jest on złożony?
jakiego zakresu czasowego i przestrzennego dotyczy?
czy ma charakter powtarzalny, czy jednorazowy?
kto odpowiada?
9
2014-03-03
Modele podejmowania decyzji
► Faza ustalenia kryterium decyzyjnego (projektowanie)
obejmuje trzy czynności:
► formułowanie różnych wariantów rozwiązań,
► określenie kryteriów, za pomocą których dokona się
oceny,
► ocena.
► Faza podjęcia decyzji (wybór) polega na porównaniu
wcześniej ocenianych wariantów rozwiązań problemu oraz
wyborze tego, który w najwyższym stopniu spełnia przyjęte
wcześniej kryteria.
Krytyka modeli formalnych

Badania Herberta Simona (1965-1975), Nagroda Nobla w dziedzinie
ekonomii w 1978r;
poprzez podejmowane decyzje ludzie dążą raczej do osiągnięcia
satysfakcji niż do maksymalizacji efektów.
 Dlaczego? – gdyż mamy najczęściej ograniczoną wiedzę na dany
temat, a zebranie i zapamiętanie dużej liczby informacji jest
procesem trudnym i kosztownym.


Modele formalne (m.in. Model SEU) wymagają od decydenta
„racjonalności olimpijskiej”,

W rzeczywistych decyzjach, „racjonalność olimpijska” jest
niedoścignionym wzorem
10