Najczęstsze choroby błony śluzowej nosa i zatok

Najczęstsze
choroby
błony
śluzowej
nosa
i zatok
Poradnik dla pacjenta
Dr Grzegorz Warkowski
1.
Błona śluzowa nosa i zatok.
Budowa i znaczenie dla organizmu
Bariera przeciw zakażeniom
i zanieczyszczeniom
Błona śluzowa nosa i zatok ma dużą powierzchnię, jej fizjologiczna
rola polega na podgrzewaniu powietrza wdychanego do płuc oraz
jego oczyszczaniu z zanieczyszczeń.
Warto sobie uświadomić, że najważniejszą osłoną przed wirusami
jest właśnie błona śluzowa dróg oddechowych. Drogi oddechowe
są wyścielone lepkim śluzem, w którym drobnoustroje po prostu
grzęzną. Na błonie śluzowej nosa zatrzymuje się większość
zanieczyszczeń mechanicznych (pył, kurz i pyłki roślinne) które
dzięki temu nie trafiają dalej do płuc.
Copyright© 2015 CIM Sp. z o.o.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Publikacja nie może
być, bez pisemnej zgody wydawcy, reprodukowana
w całości ani we fragmentach. Nie może być również
przenoszona za pomocą innych nośników.
Wydawca:
e-mail: [email protected]
Błona śluzowa nosa składa się z 3 warstw: nabłonka, w tym
bardzo ważnego dla samooczyszczania się dróg oddechowych
nabłonka migawkowego (rzęskowego), błony podstawnej,
warstwy podśluzowej. Wysoce wyspecjalizowany jest nabłonek
migawkowy, który składa się z trzech rodzajów komórek.
Są to: komórki podstawne, komórki kubkowe oraz urzęsione
lub nieurzęsione komórki walcowate. Warstwa podśluzowa
zawiera różne komórki: surowicze i surowiczo-śluzowe gruczoły
nosowe, włókna nerwowe i złożony system naczyń krwionośnych.
Śluz składa się z dwóch warstw – dolnej (rzadszej) i górnej (gęstszej).
Urzęsione komórki posiadają specjalne rzęski, które wykonują
synchroniczne ciągłe ruchy w dolnej (rzadkiej) warstwie śluzu, powodując
jego przesuwanie. Ten z kolei ruch przesuwa górną warstewkę gęstego
śluzu, do którego przyklejają się zanieczyszczenia zawarte w powietrzu.
Ruch witek odbywa się zawsze w jednym kierunku – w stronę gardła.
Dzięki temu mechanizmowi pozbywamy się zanieczyszczeń,
które dostały się z wdychanym powietrzem.
Zatoka
czołowa
Rzęski nabłonka migawkowego nosa i gardła poruszają się około
1000 razy na minutę! Dzięki tak ogromnej szybkości usuwają z dróg
oddechowych śluz wraz z przyklejonymi zanieczyszczeniami z prędkością
3-25 mm/min. Tak duża sprawność i szybkość mechanizmu zapewnia
nam skuteczne usuwanie wirusów, bakterii przeziębienia
i grypy, nie pozwalając im zakazić ustroju.
Zatoka
sitowa
W warunkach fizjologicznych błona śluzowa zatok i nosa dorosłego
człowieka produkuje około 1000 ml (czyli 1 litr!) śluzu.
Podgrzewacz powietrza
Błona śluzowa nosa i zatok pełni także rolę swoistego klimatyzatora.
Jest wymiennikiem cieplnym pomiędzy powietrzem a krwią.
Dzięki temu do płuc trafia powietrze o odpowiedniej temperaturze
i wilgotności. W ciągu doby błona śluzowa nosa musi ogrzać i nawilżyć
do wilgotności 95% ok. 10 tys. litrów powietrza. O ogromnej efektywności
tego mechanizmu świadczy fakt, że w zakresie temperatury otoczenia
od -8 do +40°C powietrze na poziomie nozdrzy tylnych ma zawsze
temperaturę 32-34°C.
Małżowiny
Zatoka
szczękowa
2.
eakcja błony śluzowej nosa
R
i zatok na czynniki zapalne
Błona śluzowa wyścielająca nos i zatoki oboczne nosa reaguje
obrzękiem i wzmożoną produkcją śluzu na czynniki fizyczne
(np. zmiana temperatury powietrza), chemiczne oraz biologiczne
(bakterie, wirusy, grzyby). Odrębną kategorię stanowią alergeny,
czyli substancje uczulające.
Zastój gęstej wydzieliny w jamie nosa oraz zatokach zaburza
ruch rzęsek i stwarza bardzo dobre warunki do rozwoju bakterii
(śluz stanowi doskonałą pożywkę dla drobnoustrojów).
Z tego powodu osoby z wadami anatomicznymi ujść zatok
przynosowych często chorują na bakteryjne zapalenie zatok.
3.
Z astosowania kliniczne roztworu
soli fizjologicznej
•
•
•
•
•
•
•
Zapalenie zatok
Alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa
Przed podaniem leków do nosa
Po zabiegach operacyjnych na nosie
i zatokach (leczenie stanów zapalnych)
Odbudowanie śluzówki po długotrwałym
stosowaniu leków do nosa
Przed planowanymi zabiegami
chirurgicznymi na nosie i/lub zatokach
Profilaktycznie dla utrzymywania
higieny śluzówki nosa i zatok
Zatoka czołowa
Zatoka klinowa
Zatoka sitowa
Małżowiny
Zatoka
szczękowa
Zapalenie zatok
Alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa
Aktualne zalecenia dotyczące leczenia schorzeń nosa i zatok
przynosowych (EPOS) wskazują na konieczność stosowania
w pierwszych 5-10 dniach zapalenia zatok przynosowych o łagodnym
przebiegu – leczenia objawowego, w tym roztworu soli fizjologicznej.
Alergie są wynikiem nadwrażliwości organizmu osoby uczulonej. Reaguje
on patologicznie na substancje, które dla zdrowego człowieka nie są
szkodliwe, np. pyłki roślin, sierść zwierząt, kurz, jedzenie.
W przebiegu zapalenia zatok gęsta, zalegająca wydzielina uszkadza
mechanizm rzęskowy. Jej spływanie po tylnej ścianie gardła może
powodować powikłania – np. zapalenie migdałków gardłowych.
Jest też źródłem nieprzyjemnego zapachu z ust. Stosowanie roztworu
soli fizjologicznej u pacjentów z zapaleniem zatok ułatwia usuwanie gęstej
wydzieliny zawierającej m.in. bakterie i inne substancje prozapalne
(nasilające proces zapalny – leukotrieny, cytokiny, histaminę).
Usuwanie wydzieliny zawierającej bakterie ułatwia działanie antybiotykom.
Przy pierwszym kontakcie z potencjalnym alergenem komórki naszego
układu immunologicznego (odpornościowego) uczą się go rozpoznawać.
Na tym etapie nie dochodzi do żadnych reakcji chorobowych. Organizm
zapamiętuje jednak obcą substancję, która wniknęła do jego wnętrza (przez
przewód pokarmowy, skórę czy drogi oddechowe), i wytwarza przeciwciała
do walki z nią. Gdy po raz kolejny dojdzie do kontaktu z tą substancją,
organizm, rozpoznając w niej wroga, uruchamia reakcję obronną w postaci
reakcji alergicznej. Z tzw. komórek tucznych organizmu uwalniana jest
histamina.
Histamina jest substancją odpowiedzialną za obrzęk błony śluzowej,
zwiększenie przepuszczalności naczyń krwionośnych i wzrost
wydzielania śluzu.
Ocenia się, że obecnie ponad 30% populacji osób dorosłych
cierpi na zapalenie alergiczne błony śluzowej nosa.
W leczeniu tego schorzenia stosuje się leki antyhistaminowe,
sterydy donosowe i fizjologiczny roztwór soli.
Działanie roztworu soli fizjologicznej
U pacjentów z alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa obserwowano
znaczące zmniejszenie czynników prozapalnych (histaminy i leukotrienów)
w wydzielinie z nosa, poprawę stanu klinicznego i zmniejszone użycie leków
antyhistaminowych. W jednym z badań udowodniono, że łączne stosowanie
leku antyhistaminowego i fizjologicznego roztworu soli jest skuteczniejsze
od monoterapii samym tylko lekiem.
Ułatwienie penetracji innych leków
Sytuacja ta dotyczy w ogromnej większości sterydów stosowanych
donosowo. Aby steryd mógł rozwinąć swoje działania, powinien zetknąć się
bezpośrednio z błoną śluzową – a nie z grubą warstwą wydzieliny.
Dlatego ważne jest, aby przed aplikacją sterydu oczyścić błonę śluzową –
jest to nawet napisane w ulotkach przylekowych sterydów donosowych.
Prawidłowe stosowanie, gwarantujące najwyższą skuteczność sterydów
powinno więc odbywać się w następującej kolejności: najpierw
oczyszczenie błony śluzowej nosa, potem zastosowanie sterydu donosowo.
Odbudowanie śluzówki po długotrwałym
stosowaniu leków do nosa
Na skutek wielomiesięcznego lub wieloletniego stosowania niektórych
leków do nosa (głównie leków obkurczających naczynia, ale również
sterydów) może dojść do zmian, a nawet zaniku błony śluzowej nosa.
W takiej sytuacji, przez długi okres, czasu należy stosować fizjologiczny
roztwór soli w celu właściwego nawilżenia jam nosa i zatok obocznych.
Copyright© 2015 CIM Sp. z o.o.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Publikacja nie może
być, bez pisemnej zgody wydawcy, reprodukowana
w całości ani we fragmentach. Nie może być również
przenoszona za pomocą innych nośników.
Wydawca:
e-mail: [email protected]