choroba dersyego

Wiadomości Drobiarskie
Październik 2011
Dr Mariusz Urbanowski
Specjalista chorób drobiu
CHOROBA DERZYEGO
We współczesnej produkcji gęsi coraz większą rolę odgrywają problemy
związane z ochroną zdrowia ptaków. Wynika to z faktu, że przy intensywnej
wielkostadnej produkcji na małej powierzchni występuje duża liczba ptaków, co
niesie za sobą określone problemy zdrowotne. W chowie gęsi główne znaczenie
odgrywają choroby zakaźne. Przyjmuje się, że choroby z tej grupy są przyczyną
od 30% do 40% strat. Do najgroźniejszych chorób wirusowych występujących u
gąsiąt należy choroba Derzsy’ego.
Choroba Derzyego została odkryta przez węgierskiego badacza Derzsy’ego w
1966 roku. W latach 60-tych w wielu krajach europejskich opisywano podobną
jednostkę chorobową. Podczas następnych lat chorobę Derzyego stwierdzano we
wszystkich większych fermach gęsi i kaczek piżmowych w całej Europie. Izolacja i
identyfikacja czynnika wywołującego chorobę Derzyego przez wiele lat była bardzo
trudna. Stwierdzono, że choroba jest wywoływana przez wirus należący do rodziny
parvowirusów. W 1974 roku choroba ta została nazwana chorobą Derzsy’ego.
Wirus choroby Derzyego
Wirus choroby Derzsy’ego namnaża się w zarodkach gęsich lub kaczki
piżmowej, a także w pierwotnych hodowlach komórek przygotowanych z tych
zarodków W warunkach naturalnych na zakażenie wrażliwe są dzikie i domowe gęsi,
kaczki piżmowe Cairina moschata L. oraz mullardy tj. mieszańce kaczora piżmowego
z kaczkami w typie pekin. Kury, indyki oraz kaczki pekin nie ulegają zakażeniu
Oprócz gęsi i kaczek piżmowych choroby nie stwierdzono u innych gatunków ptaków
i ssaków ani u ludzi. Późniejsze badania prowadzone za pomocą odczynu
seroneutralizacji krzyżowej i analizy restrykcyjnej endonukleazy wykazały różnice
między parwowirusem izolowanym od kaczek piżmowych i od gęsi. Choroba
Derzyego występuje we wszystkich krajach, w których rozwinął się chów gęsi na
skalę przemysłową. We Francji i Niemczech w których rozwinięty jest intensywny
chów fermowy kaczek piżmowych, schorzenie to stanowi poważny problem.
Wrażliwe ptaki
Jednodniowe ptaki wykazują największą wrażliwość na zakażenie, które
zmniejsza się u starszych ptaków. Okres trwania choroby zależy od jej przebiegu. W
formie ostrej choroba u gąsiąt trwa 24 - 48 h, a w przewlekłej kilkanaście dni. W
stadzie choroba trwa ok. 3 tyg. Im choroba pojawi się wcześniej, tym przebieg jej jest
bardziej ostry. Najwyższą śmiertelność notuje się między 10-17 dniem życia. Jeżeli
2
choroba pojawia się po raz pierwszy w stadzie śmiertelność może sięgać 90 % stada.
W następnych latach upadki sięgają 20-30 %. Ozdrowieńcy wykazują wybitne
zahamowanie w rozwoju do 8 tyg. życia, braki w upierzeniu, kulawizny. Występuje
bardzo duże zróżnicowanie wagowe ptaków.
Drogi zakażenia
Zakażenie wirusem następuje przede wszystkim drogą horyzontalną. W
zakażeniu horyzontalnym główną rolę odgrywa woda i pasza zanieczyszczona kałem
chorych ptaków, zainfekowany sprzęt i ściółka, zakażenie następuje przez przewód
pokarmowy. Po zakażeniu przez przewód pokarmowy, wirus namnaża się w ścianie
jelit, a następnie wnika do krwioobiegu powodując wiremię. Występuje również
zakażenie drogą transowarialną na potomstwo. Gęsięta zakażane są zarówno przez
jajo lub skorupę jaja. Źródłem zakażenia są bezobjawowo zakażone nioski które
przenoszą zarazki poprzez jaja na potomstwo. W przypadku zakażenia poprzez jajo
drogą transowarialną, embriony zamierają podczas inkubacji lub po wylęgu,
stanowiąc źródło zakażenia piskląt w zakładzie wylęgowym. Ptaki, które
przechorowały są nosicielami. Do rozwoju choroby przyczyniają się przeziębienie,
transport, stresy, brak higieny wychowu oraz złe warunki środowiskowe.
Formy choroby
W zależności od wieku gęsi choroba może wystąpić w formie:
 ostrej,
 podostrej
 chronicznej.
Forma ostra
U gąsiąt zakażonych w pierwszych dniach życia a nie posiadających przeciwciał
matczynych, , choroba przebiega w formie ostrej.
Forma podostra
U gąsiąt, które w pierwszym okresie życia, posiadały przeciwciała matczyne,
wcześniej wymienione objawy występują u niewielkiej liczby ptaków i w
łagodniejszej formie, zaś okres między zakażeniem, a pojawieniem się objawów
klinicznych jest dłuższy niż w formie ostrej i trwa 10 do 14 dni.
Forma chroniczna
U ptaków zakażonych w starszym wieku stwierdza się zahamowanie rozwoju,
niekompletne upierzenie w okolicy brzucha i grzbietu, a także brak apetytu z
jednoczesnym zwiększeniem pragnienia. U niektórych ptaków stwierdza się postawę
pingwina, związaną z obecnością płynu wysiękowego w jamie brzusznej. Choroba
trwa około miesiąca, śmiertelność wynosi 20 - 30% stada.
Nosicielstwo
Ptaki które przechorowały, stają się bezobjawowymi nosicielami wirusa i mogą
przenosić wirusa przez jaja na wrażliwe gęsięta. U takich ptaków stwierdza się braki
w upierzeniu, gorsze przyrosty, a nawet charłactwo i kulawizny.
3
Oporność wirusa
Parwowirus gęsi (GPV) jest bardzo oporny na czynniki fizyczne i
chemiczne. Jest oporny na działanie eteru i chloroformu, względnie oporny na środki
dezynfekcyjne takie jak fenol czy formalina.
Zapobieganie chorobie
Bardzo duża oporność wirusa na środowisko powoduje to, że zwalczanie choroby
Derzsy’ego w fermach gęsi i kaczek jest bardzo trudne i wymaga podjęcia wielu
działań mających na celu z jednej strony likwidację wirusa ze środowiska, a z drugiej
zabezpieczenie ptaków przed zakażeniem.
Profilaktyka nieswoista
Profilaktyka nieswoista polega na stworzeniu ptakom jak najlepszych warunków
chowu, pielęgnacji oraz izolacji ferm od siebie. Należy przestrzegać zasad sanitarnohigienicznych, prawidłowej dezynfekcji obiektu, pomieszczeń i sprzętu oraz
prowadzić lęgi jaj gęsich pochodzących z różnych ferm w oddzielnych aparatach
wylęgowych
Profilaktyka swoista
Profilaktyka swoista polega na podawaniu gęsiętom surowicy odpornościowej gęsi
ozdrowieńców i na szczepieniu stad rodzicielskich oraz gąsiąt odpowiednimi
szczepionkami.
Podawanie surowicy odpornościowej
Podawanie gęsiętom surowicy odpornościowej musi być wykonane w pierwszym
dniu życia, aby uprzedzić możliwość wczesnego zakażenia ptaków zjadliwym
wirusem. Zapewnia to gęsiętom odporność do 14 dnia życia, jednak nie zabezpiecza
tych ptaków, które zostały zakażone wirusem poprzez jajo.
Szczepienia profilaktyczne
Powszechnie natomiast stosuje się uodparnianie czynne za pomocą szczepień.
Szczepionkę żywą, oparto na szczepie wyizolowanym od chorych gąsiąt, a następnie
pozbawianym zjadliwości. Szczepione gęsi nioski, przekazują przeciwciała zwane
przeciwciałami matczynymi poprzez żółtko na potomstwo. Przeciwciała utrzymują
się u gąsiąt przez okres ponad dwóch tygodni. Pod koniec trzeciego tygodnia życia
miano przeciwciał gwałtownie maleje. Przeciwciała matczyne, chronią gęsięta przed
zakażeniem poprzez jajo oraz w okresie ich największej wrażliwości na zakażenie, tj.
w pierwszych tygodniach życia.
W Polsce w 1982 roku wprowadzono powszechne szczepienia ochronne gęsi
stad reprodukcyjnych szczepionką importowaną z Francji Palmivax zawierającą
żywy szczep Hoekstra wirusa choroby Derzyego.
4
Obecnie w kraju jest zarejestrowanych kilka szczepionek służących do profilaktyki i
zapobiegania występowania choroby Derzyego.
Szczepienia profilaktyczne w bardzo poważnym stopniu ograniczyły liczbę
przypadków choroby Derzsyego u gęsi. Mimo to choroba ta jest nadal przyczyną
około 15-20 % upadków w pogłowiu gęsi w Polsce. W ostatnich latach wzrasta liczba
przypadków choroby o przebiegu przewlekłym. Występują one przeważnie u gąsiąt
pochodzących z lęgów prowadzonych w końcowym okresie reprodukcyjnym, u
których stwierdzono niższe, od uznawanych za wystarczające miana przeciwciał
matczynych przeciwko chorobie Derzsy’ego.
Szczepienia ochronne wykonuje się badając uprzednio poziom przeciwciał w
surowicy krwi i określając w ten sposób najbardziej optymalny termin szczepienia.
Do oznaczania zawartości immunoglobulin przeciwko chorobie Derzsyego w
surowicy gęsi stosuje się, ze względu na czułość i
dokładność
immmunoenzymatyczny test ELISA. W Polsce badania surowic w kierunku choroby
Derzyego przeprowadza Państwowy Instytut Weterynarii w Puławach. W celu
określenia sytuacji epizootycznej na fermie jak również określenie statusu
immunologicznego gęsi w czasie okresu produkcji wskazane jest stosowanie
monitoringu serologicznego poprzez regularne pobieranie surowicy krwi i jej
kolekcjonowanie w formie zamrożonej . Daje to możliwość badań tzw par surowic
jeżeli jest podejrzenie wystąpienia choroby Derzyego lub określenia poziomu
zabezpieczającego przeciwciał w surowicy krwi przez cały okres produkcji. Takie
działanie umożliwia doszczepianie stada jeżeli poziom przeciwciał jest
niewystarczający i może dojść do zakażenia. Obecnie często obserwowane jest zbyt
niski poziom zabezpieczenia pod koniec okresu nieśności. Mamy wtedy do czynienia
z gąsiętami wylężonymi od niosek z niskim poziomem przeciwciał. U takich gąsiąt
często występują objawy choroby Derzyego.
Podsumowanie
Choroba Derzyego mimo stosowania od lat szczepień ochronnych jest nadal
bardzo groźną chorobą zakaźną występującą na fermach gęsi .. Stanowi ona
przyczynę prawie 20% upadków. Stosowanie szczepień ochronnych jest konieczne w
celu ochrony zdrowia gęsi oraz kontroli i eradykacji występowania wirusa w terenie.
Skuteczność szczepień jest uwarunkowana, prawidłowym programem szczepień,
uwzględniającym kształtowanie się i utrzymywanie przeciwciał u szczepionych gęsi
jak również prawidłowym stosowaniem szczepionki. Szczepić należy tylko ptaki
zdrowe. Stosowanie i przestrzeganie zasad sanitarno-weterynaryjnych jak i
zootechnicznych w trakcie produkcji wpłynie w sposób znaczny na skuteczność
szczepień.