Prawo autorskie (sp4-1.3.3) Wprowadzenie Zapewne nikt

Prawo autorskie (sp4-1.3.3)
Wprowadzenie
Zapewne nikt nie byłby zadowolony, gdyby jego praca została, przez kogoś innego w sieci
lub na zajęciach w szkole przedstawiona, jako własna. Czasem zdarza się, że pod wykonaną
przez nas pracą podpisuje się inna osoba. Nie należy się z tym godzić. Trzeba pamiętać, że
istnieje prawo autorskie, zapewniające ochronę naszej twórczości. Podpisując imieniem
I nazwiskiem swoją pracę, informujesz, kto jest jej autorem.
Ważne
Do oznaczania dzieł chronionych prawem autorskim służy poniższy symbol.
Każde dzieło jest chronione przez prawa autorskie! Z dzieł nieoznaczonych powyższym
symbolem, nie wolno korzystać bez ograniczeń.
Jeżeli przy jakiejś pracy nie ma znaku ©, nie znaczy to, że wolno z niej korzystać bez
ograniczeń. Każde dzieło jest chronione przez prawo autorskie.
Rozróżniamy dwa rodzaje praw autorskich:
prawo majątkowe – umożliwia zarabianie na utworzonym dziele. Może być
przekazywane innej osobie.
prawo osobiste – przypisuje na stałe nazwisko autora do dzieła, co oznacza, że tylko
on może firmować je swoim podpisem.
Autor, którego prawa zostały naruszone, może żądać odszkodowania oraz kary pieniężnej
dla osoby wykorzystującej bez zezwolenia nie swoje dzieło.
Jeżeli zamierzasz skorzystać z treści i zdjęć znalezionych na stronach internetowych, musisz
pamiętać, że możesz użyć ich tylko wtedy, kiedy twórca wyrazi zgodę na rozpowszechnianie
i kopiowanie jego dzieła. Możesz wprawdzie w swoim wypracowaniu umieścić niewielki
fragment cudzego utworu znaleziony w Internecie, ale pamiętaj o podaniu imienia i nazwiska
jego autora, tytułu utworu oraz adresu strony internetowej, z której go skopiowałeś.
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Stosowanie prawa autorskiego (sp5-1.5.3)
Uzasadnienie konieczności stosowania prawa autorskiego
Korzystając z zasobów sieci internetowej lub materiałów znalezionych w czytelni czy
bibliotece, musisz przestrzegać prawa autorskiego, zgodnie z podstawowym aktem
prawnym, czyli z ustawą z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Ciekawostka
Stosownie do art. 79 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, twórca, którego
autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te
prawa:
zaprzestania naruszania;
usunięcia skutków naruszenia;
naprawienia wyrządzonej szkody najczęściej poprzez zapłatę odpowiedniej sumy
pieniężnej, lub wydania uzyskanych korzyści.
Wykorzystywanie zasobów Internetu z uwzględnieniem prawa autorskiego
Chcąc w zgodzie z prawem autorskim korzystać z zasobów Internetu, musisz poznać
możliwości korzystania z udostępnionych w nim zasobów. Możesz mieć darmowy dostęp do
informacji:
znajdujących się w tzw. domenie publicznej (Zbiór utworów dostępnych dla każdego i
do wykorzystania w dowolnym czasie.),
wykorzystanych w ramach tzw. dozwolonego użytku,
udostępnionych w ramach licencji
Domena publiczna (DP)
Jeśli chcesz dzielić się w sieci zasobami własnego autorstwa, np. prezentacją czy filmem,
pamiętaj by do ich tworzenia wykorzystywać materiały z legalnych źródeł, np. znajdujących
się w domenie publicznej (ang.: public domain ). Są to zasoby, z których możesz korzystać
bez ograniczeń, bo prawa majątkowe do twórczości wygasły, minęło 70 lat od śmierci ich
twórcy, ewentualnie minęło 70 lat od pierwszego rozpowszechnienia utworu danego twórcy.
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Dozwolony użytek
Najważniejszym elementem prawa autorskiego jest możliwość nieodpłatnego korzystania z
utworów w określonych sytuacjach, tzw. dozwolony użytek. Przykładowo, zakazane jest
wykorzystanie utworu w celach zarobkowych, ale możesz sam lub w towarzystwie członków
rodziny i bliskich znajomych:
pobrać plik z muzyką ze strony WWW,
pożyczyć książkę znajomemu,
zrobić kserokopię książki,
wykonać kopię płyty CD,
odtwarzać muzykę na imprezie urodzinowej,
odwiedzać strony WWW.
Ponadto, dozwolonym użytkiem jest pobranie materiałów ze stron internetowych na
własne potrzeby, ale nie wolno udostępniać dzieł innych twórców w sieci oraz
zmieniać ich i prezentować, jako własne dzieło.
Uwaga
Dozwolony użytek prywatny nie obejmuje płatnych programów komputerowych. Taki
program komputerowy trzeba zawsze zakupić.
Licencje oprogramowania
Poszukując programu komputerowego, potrzebnego do zrealizowania jakiegoś zadania,
możesz skorzystać z oprogramowania, które jest oprogramowaniem udostępnianym na
licencjach różnego typu.
Licencja to umowa, w której autor utworu określa warunki, na jakich pozwala odbiorcy utworu
(np. użytkownikowi oprogramowania) z niego korzystać. Zawsze więc, gdy zechcesz
skorzystać z tzw. darmowego oprogramowania, przeczytaj dołączoną do niego instrukcję
licencyjną.
Podstawowe rodzaje licencji oprogramowania komputerowego to:
Freeware – program udostępniany bezpłatnie i bez żadnych ograniczeń. Prawa
autorskie pozostają nadal w mocy.
Shareware – program udostępniany bezpłatnie do testów przed ewentualnym
zakupem.
Adware – programy, za których użytkowanie się nie płaci, ale umieszczane są w nich
reklamy.
Powszechna Licencja Publiczna GNU – pozwala na nieodpłatne użytkowanie
programu, modyfikowanie go i rozpowszechnianie pod warunkiem dołączenia
informacji o zmianach oraz źródle oryginalnej wersji.
O tzw. wolnych licencjach (Creative Commons), które nie dotyczą oprogramowania
komputerowego, a wykorzystujących prawo autorskie w taki sposób, aby umożliwić autorowi
przekazanie innym części przysługujących mu praw, dowiesz się w klasie szóstej.
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Rodzaje licencji na oprogramowanie (sp6-1.2.2)
Licencja oprogramowania jest umową określającą warunki korzystania z programów
komputerowych. Używając programów komputerowych, zgadzasz się na warunki licencji.
Licencje na oprogramowanie sprzedawane są w dwóch podstawowych postaciach:
OEM to programy sprzedawane wraz ze sprzętem komputerowym (przypisane do
konkretnego komputera), po wymianie sprzętu na nowszy, nie można ich przenieść na nowy
komputer tylko trzeba ponownie je zakupić.
BOX to programy, które można przenosić na kolejne komputery jednak pod warunkiem, że
zawsze zainstalowany jest tylko na jednym komputerze. Legalny jest tylko program ostatnio
zainstalowany.
Możemy spotkać się z następującymi rodzajami licencji:
Adware to programy rozpowszechniane za darmo (bez kodu źródłowego), ale zawierające
funkcję wyświetlającą reklamy.
Freeware to programy które mogą być używane bezpłatnie, jednak prawa autorskie
pozostają w mocy, dlatego nikt nie może wprowadzać zmian w ich kodzie źródłowym.
Open Source (otwarte oprogramowanie) to alternatywa dla Freeware (wolne
oprogramowanie), którego celem jest istnienie swobodnego dostępu do oprogramowania dla
wszystkich jego uczestników. Zapewnia swoim użytkownikom prawo do legalnego oraz
darmowego uruchamiania, kopiowania, rozpowszechniania, analizowania, modyfikacji oraz
ulepszania i rozbudowy istniejących produktów.
Shareware to program udostępniony bezpłatnie do testów, dzięki czemu przed decyzją o
zakupie można przetestować go pod kątem swoich indywidualnych potrzeb.
Demo to darmowe programy, które mają mocno ograniczone funkcje lub czas użytkowania.
Beta to typ oprogramowania, które jest jakby próbnym modelem, prototypem w znacznej
mierze ukończonym, nie do końca pozbawionym ukrytych błędów.
Trial to rodzaj licencji na programy komputerowe polegający na tym, że można go używać
przez z góry ustalony czas. Po upływie ustalonego czasu, jedyną rzeczą, na którą pozwoli
program, jest rejestracja albo usunięcie go z dysku twardego.
Specjalnym rodzajem licencji jest
Public domain (dobro publiczne) - "licencja" ta jest stosowana do tekstów, zdjęć, muzyki,
dzieł sztuki, oprogramowania itp., które na skutek decyzji twórcy, braku spadkobierców, lub
upływu odpowiedniego czasu, stały się dostępne dla dowolnych zastosowań bez ograniczeń
wynikających z przepisów prawa autorskiego. Programy posiadające ten status, mogą być
używane bezpłatnie i bez ograniczeń. Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie –
2016
Samodzielne korzystanie z wyszukanych informacji z uwzględnieniem poszanowania praw
autorskich (sp6-1.5.2)
Wiesz już, że na świecie powszechnie obowiązującym systemem ochrony praw
twórców jest prawo autorskie. W Polsce regulowane jest ono ustawą o prawie autorskim
I prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 r. Przepisy prawa autorskiego odnoszą się także do
zasobów Internetu. Napotkasz w nim materiały, które możesz wykorzystywać bez
konieczności pytania kogokolwiek (autora, twórcę) o zgodę. Będą to materiały udostępniane
w ramach dozwolonego użytku i znajdujące się w domenie publicznej oraz znajdujące się w
tzw. Otwartych Zasobach Edukacyjnych.
Otwarte zasoby edukacyjne
Materiały udostępniane w podręcznikach internetowych, kursach online, testach stanowią
najczęściej otwarte zasoby edukacyjne, to znaczy, że każdy ma prawo się nimi dzielić,
poprawiać i tłumaczyć na inne języki. Przykładowo, na stronie internetowej o adresie
http://creativecommons.pl,
możesz znaleźć materiały dotyczące lekcji tworzonych dla dzieci polskich zamieszkujących
za granicą.
Myśl o potraktowaniu wiedzy jako dobra, z którego mogą korzystać wszyscy ludzie, pojawiła
się na początku XXI wieku. Aby było to legalne w świetle prawa autorskiego, przy publikacji
materiałów, stosowane są wolne licencje Creative Commons .
Zapamiętaj
Licencja to zbiór zasad, które mówią co wolno, a czego nie wolno robić z danym utworem.
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Wolne licencje
Licencje Creative Commons wykorzystują prawo autorskie w taki sposób, aby było
możliwe przekazanie przez autora części przysługujących mu praw innym osobom. Zgodnie
z nimi, opracowane przez autora materiały można wykorzystywać zmieniając je,
dostosowując do swoich potrzeb (np. tłumaczyć tekst z języków obcych), łączyć z innymi
materiałami (np. do tekstu dołączać dźwięk), dzielić się swoją pracą z innymi.
Autor ma do wyboru zestaw czterech różnych warunków licencji CC udostępnienia swojego
utworu.
Uznanie autorstwa CC BY
Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór oraz opracowane na jego
podstawie utwory pod warunkiem, że zostanie podane nazwisko autora pierwowzoru.
Użycie niekomercyjne CC NC
Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać utwór oraz opracowane na jego
podstawie utwory bez uzyskiwania korzyści finansowych.
Na tych samych warunkach CC SA
Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji identycznej do tej, na jakiej
udostępniono utwór oryginalny.
Bez utworów zależnych CC ND
Wolno kopiować, rozprowadzać i wykonywać utwór jedynie w jego oryginalnej postaci.
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Na bazie licencji Uznanie autorstwa , gwarantującej najszersze swobody,
powstały jeszcze licencje:
BY SA
Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach
BY NC
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne
BY ND
Uznanie autorstwa-Bez utworów zależnych
BY NC SA
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach
BY NC ND
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne -Bez utworów zależnych
Wszystkie wymienione powyżej licencje Creative Commons są darmowe ale tylko dwie z
nich są całkowicie wolne. Są to licencje to CC BY i CC NC, ponieważ CC BY wymaga
jedynie podania imienia i nazwiska autora, żeby móc kopiować, edytować i rozpowszechniać
dzieło autora, a CC NC nie pozwala jedynie na wykorzystanie komercyjne. (Ignacy 2bz)
Zapamiętaj
Każda z licencji mówi, że jeżeli chcemy wykorzystać dany materiał, musimy:
1. Oznaczyć autorstwo utworu.
2. Podać nazwę licencji.
3. Podać link do treści licencji.
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Wyszukiwanie informacji i elementów graficznych udostępnianych w Internecie w
otwartych zasobach edukacyjnych (sp6-1.5.3)
Wyszukiwanie treści
Obecnie istnieje kilka rozwiązań, które ułatwiają dotarcie do zasobów na wolnych licencjach.
Materiały, z których możemy korzystać bez obawy o naruszenie prawa autorskiego a
posiadające licencje Creative Commons znajdują się w serwisach, które można znaleźć
np. poprzez wyszukiwarkę searchcreativecommons.org , wyszukiwarkę google.pl ,
wyposażoną w dodatkowe możliwości pozwalające na przeglądanie wyników według typu
licencji oraz wyszukiwarki zbudowane specjalnie do przeglądania tego rodzaju zasobów, np.
otwartezasoby.pl .
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Wyszukiwanie zdjęć
Poszukując w zasobach Internetu zdjęć, możesz korzystać z możliwości wyszukiwarek
ogólnych, takich jak Bing czy Google oraz wykorzystywać specjalistyczne serwisy, takie
jak np. Flickr . Znajduje się w nim olbrzymi zasób fotografii na wolnych licencjach, a jego
stronę czołową zobaczysz na ekranie monitora po wpisaniu w pasku adresowym
przeglądarki adresu
http://www.flickr.com.
Chcąc przetłumaczyć powyższą stronę wystarczy, gdy klikniesz przycisk Przetłumacz, na
pasku narzędzi Bing Bar
(znajdujący się pomiędzy przyciskiem Wideo i Skype ) i wybierzesz język, w którym strona
ma być wyświetlona.
Flickr posiada duży zestaw materiałów objętych domeną publiczną. Możesz dostać się do
nich po zarejestrowaniu się wybierając z góry menu Explore (Zarejestruj się), a później
Commons (Fotografia).
Tak wygląda strona, na którą trafisz:
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Poniżej zobaczysz pierwsze fotografie:
Szukając zdjęcia w widocznym okienku wyszukiwania, możesz wpisać słowa
charakteryzujące je, na przykład, żeby znaleźć zdjęcia autentycznych koron, możesz wpisać
słowo "crown" (korona) i kliknąć przycisk Search (Szukaj). W ukazanym oknie zobaczysz
wiele zdjęć, z których możesz wybrać to, które będzie twoim zdaniem najbardziej przydatne
do wzbogacenia tworzonego pliku tekstowego.
Aby pobrać zdjęcie z serwisu, kliknij w nie, a następnie wybierz ikonę strzałki u dołu ekranu
obrazującej możliwość ściągnięcia zdjęcia Download this Fhoto (Ściągnij to zdjęcie). W
ukazanym okienku możesz określić wielkość ściąganego zdjęcia, a w następnym kroku
zapisać go w wybranej lokalizacji, na twoim komputerze.
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016
Fotografowanie, a prawo (sp5-1.3.2)
Zanim zdecydujesz się wykonywać i wykorzystywać swoje fotografie zapoznaj się z
przepisami prawa dotyczącymi tego zagadnienia.
Fotografia, w myśl prawa autorskiego, jest utworem, a osoba naciskająca spust migawki jest
jego autorem. Posiada ona do utworu zarówno prawa majątkowe, jak i osobiste. Te pierwsze
możesz odstąpić bądź sprzedać, praw osobistych nie możesz się wyrzec. To znaczy,
że prawa osobiste do fotografii ma tylko ta osoba, które je wykonała. Pamiętaj, że podpisanie
się swoim nazwiskiem pod cudzą fotografią, nawet taką, którą otrzymałeś w prezencie jest
naruszeniem prawa autorskiego.
Zapewne często wykonujesz zdjęcia różnym przypadkowym osobom. Działanie takie jest
oczywiście dozwolone. Problemem staje się taka fotografia opublikowana i udostępniona do
oglądania szerszemu gronu osób. Pamiętaj, że działanie zmierzające do opublikowania
fotografii, przedstawiających obce osoby, wymaga od nich zgody na upowszechnienie ich
zdjęć. Fotografie często przedstawiają tłum ludzi. Fotograf towarzyszy im w wielu miejscach,
które pragnie uwiecznić na fotografii. W takim przypadku, mimo że poszczególne twarze
ludzi są rozpoznawalne, nie jest wymagane udzielenie zgody na publikowanie fotografii.
Jeżeli jednak jedna z osób w tłumie wyróżnia się szczególnie, a jej usunięcie zmieni
charakter zdjęcia, musisz jej wizerunek traktować jak portret. Publikacja tej fotografii wymaga
zgody osoby przedstawionej na zdjęciu.
Copyright © Andrzej Szymczak, Gimnazjum nr 1 w Warszawie – 2016