Propozycje rozwiązań ustawowych w zakresie przekształceń CIS-ów

Andrzej Trzeciecki
Departament Pomocy i Integracji Społecznej
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
TEMAT Nr 1:
PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ USTAWOWYCH W ZAKRESIE
PRZEKSZTAŁCEŃ CENTRÓW INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
(najważniejsze tezy wystąpienia)
I. SŁOWO WSTĘPU - KILKA REFLEKSJI O CENTRACH INTEGRACJI
SPOŁECZNEJ
TEZA Nr 1: CIS – INSTYTUCJA WSPARCIA I POMOCY DLA OSÓB Z KILKOMA
DYSFUNKCAJMI SPOŁECZNYMI
Poszukiwanie w okresie 2003-2004 nowych instrumentów oddziaływania na osoby
zagrożone wykluczeniem społecznym, zakończone zostało przyjęciem w Polsce nowej
ustawy: ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym.
Wcześniej jednak, po pod koniec 2002 r., prowadzone analizy stopnia oddziaływania
„prostych” programów rynku pracy na zmianę sytuacji osób bezrobotnych, takich jak prace
interwencyjne, czy roboty publiczne wskazywały, iż skuteczniejszymi metodami są te,
w których łączy się kilka instrumentów oddziaływania. W tamtym okresie znaczenie zaczęły
nabierać tzw. programy specjalne, których wskaźniki efektywności na tle innych aktywnych
form przeciwdziałania bezrobociu utwierdzały o lepszej skuteczności oddziaływania ich na
sytuację osób bezrobotnych.
Wobec stopy ponownego zatrudnienia w programach robót publicznych – ca 18,0%,
po skorzystaniu z programów specjalnych prawie 70% osób ponownie uzyskiwało
zatrudnienie. A przecież w tym przypadku mieliśmy do czynienia tylko z jedną determinantą
wykluczenia społecznego – bezrobociem.
Dla urzędów pracy osoby, które z uwagi na swoją trudną sytuację życiową znajdowały
się pod tak zwaną „opieką” ośrodków pomocy społecznej, przy znaczącym wzroście stopy
bezrobocia w kraju na przełomie 2003/2004 (liczba bezrobotnych przekroczyła 3,0 mln osób
a stopa bezrobocia wynosiła ponad 20%), stawały się niewygodnymi klientami, zwłaszcza
przy uwzględnieniu reprezentowania przez te osoby również innych społecznych dysfunkcji.
Poszukiwanie miejsc pracy lub kierowanie do pracodawców podopiecznych
pomocy społecznej, często groziło nadszarpnięciem reputacji publicznych służb
zatrudnienia, a także było zarzewiem lokalnych konfliktów pomiędzy ośrodkami
pomocy społecznej i urzędami pracy (pewnego rodzaju niechęci do współpracy).
Okres 2004 – 2009, to lata które przyniosły nie tylko zmiany w prawie ale również
dopisały na liście instytucji udzielających pomocy i wsparcia nowe podmioty, świadczące
usługi reintegracji społecznej i zawodowej. W tym miejscu mowa o centrach i klubach
integracji społecznej, które stały się „inkubatorami” dla niektórych form gospodarki
społecznej, w szczególności spółdzielczości socjalnej.
TEZA Nr 2: PRAKTYKA CIS UTRWALENIEM POGLĄDU O ICH SPECJALNEJ MISJI
Misją każdego CIS jest dostarczanie takich usług dla osób skierowanych do zajęć,
które ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie własnym staraniem
zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych i znajdują się w sytuacji
powodującej ubóstwo lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym
i rodzinnym, co grozi im pozostawaniem w sferze wykluczenia społecznego, a jednocześnie
gotowe są poddać się procesowi pomocy zwanym indywidualnym programem
zatrudnienia
Praktyka funkcjonowania potwierdziła w ostatnich latach, że efektem działań
prowadzonych zarówno przez CIS jest:

usamodzielnienie osób dotkniętych dysfunkcjami, zagrożonych lub podlegających
wykluczeniu społecznemu przez edukację zawodową i społeczną, w sposób
maksymalnie trwały,

stworzenie lokalnie instytucjonalnych mechanizmów, umożliwiających zatrudnienie i
związaną z tym readaptację zawodową i integrację społeczną dla tych osób, które
pozytywnie ukończą zajęcia.
Na tym tle podstawowe funkcje obu instytucji sprowadzają się do:

funkcji społeczno – wychowawczej – rozumiane jako aktywność w sferze
reintegracji społecznej, resocjalizacji i socjalizacji;

funkcji ochronnej – rozumiane jako zapewnienie odpowiednich warunków pracy,
czasu
pracy,
wyżywienia
oraz
ekwiwalentu
wynagrodzenia
(świadczenia
integracyjnego);

funkcji ekonomicznej – rozumiane jako statutowa działalność o charakterze
produkcyjnym, handlowym lub usługowym;

funkcji edukacyjnej – rozumiane jako praktyka działania w zakresie szeroko
rozumianej reorientacji zawodowej oraz doskonalenia zawodowego;

funkcji terapeutycznej – rozumiane jako eliminowanie źródeł, objawów i skutków
psychologiczno – społecznych dysfunkcji.
TEZA Nr 3: CIS UZUPEŁNIAJACY FILAR ARCHITEKTURY POMOCY I WSPARCIA
W LOKALNYM ŚRODOWISKU
Przed 2004 r. lokalna architektura instytucji wsparcia osób potrzebujących pomocy
państwa z uwagi na pozostawanie w „stanie bezrobocia” a także osób pozostających na
„utrzymaniu pomocy społecznej”, składała się z dwóch podstawowych filarów, a mianowicie:
FILAR PROZATRUDNIENIOWY
FILAR POMOCY SPOŁECZNEJ
Przyczyna wykluczenia społecznegobezrobocie, brak pracy
Przyczyny wykluczenia społecznego –
bezrobocie plus inne dysfunkcje
Osoby bezrobotne
Zasiłki dla bezrobotnych
Osoby korzystające ze świadczeń
pieniężnych i niepieniężnych
Powiatowe Urzędy Pracy
Ośrodki Pomocy Społecznej
Od roku 2004 system instytucji wsparcia dla osób zagrożonych wykluczeniem
społecznym zostaje uzupełniony o filar reintegracji społeczno – zawodowej, którego
podstawowymi podmiotami stają się centra i kluby integracji społecznej.
Te podmioty zostają ukierunkowane na świadczenie usług wobec osób, które w
dotychczasowej praktyce mogły liczyć albo na jednokierunkową pomoc urzędów pracy głównie powrót na rynek pracy albo pozostawać w obszarze działań pomocy społecznej.
Dzięki ustawie o zatrudnieniu socjalnym nastąpiło zbliżenie współpracy pomiędzy
instytucjami tych trzech filarów.
FILAR
FILAR
PROZATRUDNIENIOWY
POMOCY SPOŁECZNEJ
Urzędy Pracy
Ośrodki Pomocy Społecznej
FILAR
REINTEGRACJI
SPOŁECZNO-ZAWODOWEJ
Centra i Kluby
Integracji Społecznej
Instytucje reintegracji społeczno-zawodowej są uzupełnieniem systemu wsparcia
i pomocy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i stają się „efektem
mnożnikowym” całego tego systemu. Dzięki tym instytucjom można wpływać na zmianę
postaw
beneficjentów
pomocy
społecznej,
na
dążenie
do
ich
ekonomicznego
usamodzielniania, a także włączania ich do ponownego pełnienia ról społecznych w lokalnym
środowisku.
II. CENTRA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ W LICZBACH
 W 2007 r. - 53 Centra Integracji Społecznej, w tym: 20 jednostek samorządowych,
a w 2008 r. – 59 Centrów Integracji Społecznej, w tym nadal 20 samorządowych
jednostek organizacyjnych,
 W 2008 r. podstawowymi źródłami przychodów finansowych były: Fundusz Pracy –
27,9% ogólnego przychodu oraz pozycja „inne źródła” – 27,7% ogólnego przychodu,
natomiast w 2007 r. najpoważniejszym źródłem przychodów centrów integracji
społecznej były środki EFS - 83,3% ogółem przychodów.
 Środki z budżetów gminy w 2008 roku – 21% ogólnej kwoty przychodów uzyskanych
przez CIS-y.
 Środki samorządów województw – 0,04 % kwoty przychodów CIS-ów.
 Najniższy udział w finansowaniu działalności Centrów Integracji Społecznej w 2008 r.
miał Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
 Liczba pracowników w 2008 roku 486 osób, w tym 300 kobiet (61,7 %).
W stosunku do roku 2007 liczba osób zatrudnionych w CIS - ach była niższa
o 115 osób.
 Wysoka rotacja pracowników – wskaźnik rotacji 61 do 100 (na 100 zatrudnionych
pracowników w ciągu roku 61 odchodzi).
 Wskaźnik krajowy – ukończenie zajęć w CIS - 50,75 %.
Powyżej:
Województwa: Dolnośląskie (71,9%), Kujawsko-Pomorskie (63,6%), Lubelskie
(51,0), Łódzkie (57,2%), Wielkopolskie (61,4%)
Poniżej:
Województwa: Lubuskie (46,8%), Małopolskie (48,3%) Mazowieckie (46,6%),
Opolskie (25,8%), Podlaskie (28,1%), Podkarpackie (0,0%), Pomorskie (48,1%),
Śląskie
(24,8%),
Świętokrzyskie
Zachodniopomorskie (29,7%).
(49,4%),
Warmińsko-Mazurskie
(31,4%),
 Zajęcia w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej ukończyły w skali kraju 2.553
osoby, co wobec liczby uczestniczących w zajęciach stanowiło 50,75 %.
(w 2007 r. - 46,8%).
 Efektywność poszczególnych rodzajów usług mierzona wskaźnikiem pozytywnego
zakończenia zajęć wynosiła (2007 / 2008 ):
- szkolenia zawodowe - 48,1 % / 55,0 %,
- praktyki i staże zawodowe - 23,9 %/ 20,6 %,
- pomoc w pozyskaniu oferty pracy - 49,7 % / 55,5 %,
- przygotowanie do samodzielnego prowadzenia działalności gospodarczej
lub spółdzielni socjalnej - 28,5 % / 41,5 %.
III.
CENTRA
INTEGRACJI
SPOŁECZNEJ
PARTNEREM
DLA
USTAWODAWCY – pierwsza nowelizacja ustawy o zatrudnieniu
socjalnym w 2007 r.
W lipcu 2007 r. wprowadzono do ustawy o zatrudnieniu socjalnym kilka istotnych
zmian, dzięki samorządowym centrom integracji społecznej.
Była to pierwsza poważna nowelizacja ustawy o zatrudnieniu socjalnym.
Na liście propozycji zgłoszonych przez CIS-y znalazły się takie kwestie jak:
 wprowadzenie świadczenia integracyjnego na poziom 100 %-owego zasiłku dla osób
bezrobotnych, co miało podkreślać przede wszystkim aspekt wyróżniania postaw osób
bezrobotnych, chcących aktywnie zmienić swoją sytuację poprzez „wysiłek”
edukacyjny i praktyczny,
 objęcie uczestników zajęć ubezpieczeniami społecznymi,
 uporządkowanie kwestii zwolnień lekarskich uczestników zajęć, oraz wprowadzenie
tzw. 4 dni wolnych, przy zachowaniu reguły należności świadczenia integracyjnego,
 wprowadzenie możliwości premii motywacyjnej,
 wprowadzenie obowiązku wydawania zaświadczeń o ukończeniu zajęć, co miało być
pewnego rodzaju quasi świadectwem pracy,
 przedłużenie okresu obowiązywania statusu z 3 na 5 lat.
IV. POSZUKIWANIE NOWYCH FORMUŁ ORGANIZACYJNYCH DLA
CENTRÓW INTEGRACJI SPOŁECZNEJ UTWORZONYCH PRZEZ
SAMORZĄD
TERYTORIALNY
–
druga
nowelizacja
ustawy
o
zatrudnieniu socjalnym w 2010 r. (projekt)
Przyjmując postanowienia Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 19 lutego 2009 r.,
w sprawie gospodarki społecznej1, jako wytyczne dla rozwoju aktywnych form pomocy dla
osób zagrożonych marginalizacją na rynku pracy a także rozwoju usług reintegracji
społecznej i zawodowej, dotychczasowe efekty działalności Centrów Integracji Społecznej
(CIS) stają się dobrą podstawą wypełnienia europejskiego kierunku w polityki społecznej.
Centra tworzone na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o
zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122, poz. 1143, z późn. zm.), trwale wpisały się na listę
podmiotów ekonomii społecznej, zwłaszcza w kontekście uzupełniającej funkcji wobec
działań publicznych służb zatrudnienia w odniesieniu do efektywnego włączania osób
marginalizowanych do ponownego pełnienia ról społecznych i zawodowych.
Kilkuletnia działalność Centrów, a szczególnie takich ośrodków jak: Toruń, Wrocław,
Kielce, Poznań, Lublin, Chełm, Bystrzyca Kłodzka, czy Olsztyn, potwierdzona uzyskiwanym
wskaźnikiem ponownego zatrudnienia na otwartym rynku pracy w wysokości ponad 75%,
zauważona została również przez ekspertów OECD, uznających te podmioty jako ważne
ogniwo w sieci polskich podmiotów ekonomii społecznej.
CIS-y są spostrzegane jako ważni realizatorzy zadań Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki, a stawianie tych instytucji niejednokrotnie przez Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej za dobre praktyki usług
pomocowych dla osób wykluczonych społecznie, umacnia ocenę wypełnianej misji społecznozatrudnieniowej.
Przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzające ustawę
o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz.1241) umożliwiają funkcjonowanie po dniu
31 grudnia 2010 r., dotychczasowych „samorządowych” Centrów jedynie w formie jednostki
budżetowej.
1
Tekst Rezolucji Parlamentu Europejskiego z dnia 19 lutego 2009 r. na stronie internetowej www.europal.eu
(na dzień 26 lutego 2010r.)
Propozycje najważniejszych zmian
Przy formułowaniu propozycji zmian w ustawie o zatrudnieniu socjalny oraz niektórych
innych ustawy, koniecznym jest zachowanie pewnych wspólnych reguł, którymi są:
1. Reguła „strategicznej misji działania” – wybór nowych formuł organizacyjnoprawnych przez instytucje tworzące CIS-y w miejsce dotychczasowych powinien
gwarantować utrzymanie strategicznej „misji” tych podmiotów, a także zapewnić
rzeczywiście przejęcie wszelkich praw i obowiązków, w tym praw wynikających ze
statusów nadanych przez wojewodów;
2. Reguła „ciągłości EFS” - nowe formy organizacyjne nie powinny zakłócić ciągłości
zobowiązań wynikających z wykonywania projektów finansowanych z EFS, a także
powinny one posiadać gwarancje w możliwościach aplikacyjnych o środki finansowe
w kolejnych okresach planistycznych;
3. Reguła „stabilności kadr” - przekształcenia prawno-organizacyjne nie powinny
wpływać
na
stabilność
personalną
CIS-ówi,
zwłaszcza
w
odniesieniu
do kadry specjalistów, bez których świadczenie usług wobec osób uczestniczących
w zajęciach centrów lub pracujących osób niepełnosprawnych;
4. Reguła „ciągłości majątku” - nowe formy powinny mieć zagwarantowane prawa do
przejęcia oraz dysponowania składnikami majątkowymi, które powstawały przy
dofinansowaniu zarówno ze strony samorządu gminnego, jak i powiatu oraz
województwa, bez których nie można byłoby rozpocząć świadczenia usług lub
prowadzić zatrudnienie osób niepełnosprawnych;
5. Reguła „autonomii wyboru formy” - samorząd terytorialny winien posiadać
autonomię w wyborze nowej formuły organizacyjnej dla CIS, tj. wariantowości, co
umotywowane jest posiadaniem przez niego lepszym rozeznaniem lokalnej specyfiki
w sposobach rozwiązywania problemów społecznych.
Ustawodawca nowej ustawy o finansach publicznych nie przewidział sposobu przekształcenia
i dalszych losów samorządowych Centrów Integracji Społecznej. Może to doprowadzić do
likwidacji tych ważnych placówek w „architekturze” usług socjalnych.
Sytuacja ta była przedmiotem zainteresowania resortu pracy i polityki społecznej. Zdaniem
Pani Minister Jolanty Fedak przedstawionym w odpowiedzi na Interpelację nr 7656:
„Centra integracji społecznej pełnią ważne społecznie funkcje, w związku z tym ich
likwidacja byłaby niecelowa. W tej sytuacji konieczne jest określenie przyszłego
kształtu centrów. Gminy powinny mieć możliwość wyboru przyszłej formy
organizacyjnej centrów, jednak w chwili obecnej ten wybór jest bardzo ograniczony.
Jedyną możliwością wydaje się przekazanie centrów do prowadzenia organizacjom
pozarządowym. Nie w każdej gminie jednak istnieją organizacje zdolne do
prowadzenia tego typu działalności, w związku z tym wskazane byłoby umożliwienie
dalszego funkcjonowania gospodarstw pomocniczych w ograniczonym zakresie
(poprzez wprowadzenie do ustawy o finansach publicznych zapisu o funkcjonowaniu
samorządowych gospodarstw pomocniczych w przypadkach określonych w odrębnych
ustawach lub w przypadkach realizacji celu integracji zawodowej i społecznej)”.
Przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. Przepisy wprowadzające ustawę o finansach
publicznych (Dz. U. Nr 157, poz.1241) umożliwiają funkcjonowanie po dniu 31 grudnia
2010 r., dotychczasowych „samorządowych” CIS-ów jedynie w formie jednostki budżetowej.
Funkcjonowanie w formie jednostek budżetowych uniemożliwi prowadzenie przez CIS-y
działalności wytwórczej, handlowej lub usługowej, zapewniającej im środki finansowe
na działalność w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej osób wykluczonych społecznie
(około 15-20% przychodów). Samorządy zostaną więc obciążone całkowitymi kosztami
funkcjonowania powołanych w latach 2003-2009 CIS. Sytuacja taka może doprowadzić
do nieodwracalnej likwidacji większości tworzonych centrów przez wójtów, burmistrzów
i prezydentów miast. Z procesem likwidacji gospodarstw pomocniczych wiąże się
konieczność wypłacania odpraw zwalnianym pracownikom. W sytuacji np. Centrum
Integracji Społecznej we Wrocławiu, na wypłatę odpraw dla pracowników likwidowanego
gospodarstwa pomocniczego niezbędna jest kwota ok. 150 tys. zł. Kosztami odpraw
likwidowanych gospodarstw pomocniczych obciążone będą kasy gminnych samorządów.
Jednocześnie
istnieje
zagrożenie,
że
samorządowe
Centra,
realizujące
projekty
dofinansowywane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego ( zwłaszcza z Priorytetu
VII Promocja
Integracji
Społecznej,
Działanie
7.2
Przeciwdziałanie
wykluczeniu
i wzmocnienie sektora integracji społecznej, Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa
i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym), w sytuacji likwidacji gospodarstw
pomocniczych, będą zmuszone na mocy umów z Instytucją Pośredniczącą 2 do zwrotu
pełnych kosztów przerwanego projektu.
Projektowana ustawa
wprowadza rozwiązania prawne umożliwiające samorządowi
terytorialnemu dokonywanie przekształceń działających CIS-ów z formy „gospodarstwa
pomocniczego” w autonomicznie wybrane warianty organizacyjne:

samorządowego zakładu budżetowego, lub

jednostki budżetowej.
Dotychczasowa praktyka wskazuje, że samorząd terytorialny widzi również potrzebę
stworzenia możliwości organizowania CIS przez powiat lub województwo, bowiem nie
zawsze samorządy gmin, zwłaszcza na obszarach wiejskich są w stanie we własnym zakresie
podjąć się takiego przedsięwzięcia. Inicjatywa powiatu z kolei mogłaby skłaniać samorządy
gmin do ewentualnej partycypacji w kosztach działalności oraz rozszerzania współpracy
w obszarze wspólnego przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu.
Ponadto, umożliwienie funkcjonowania „samorządowych” CIS -ów w formie samorządowych
zakładów budżetowych, zgodnie z proponowanym projektem zmiany zapisów ustawy
o zatrudnieniu socjalnym, pozwoli na płynne przekształcenie „samorządowych” CIS.. Centra
będą nadal mogły wypracowywać środki finansowe na pokrycie kosztów zadań z zakresu
reintegracji społecznej i zawodowej. Przekształcenia Centrów umożliwi jednocześnie płynne
przejęcie zobowiązań wynikających z realizacji umów o dofinansowanie ze środków EFS
realizowanych projektów.
RYS. 1. PORÓWNANIE FORM ORGANIZACYJNYCH SAMORZĄDOWYCH
CENTRÓW INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
Zasady obowiązujące
Propozycje po 2010 r. wg projektu nowelizacji ustawy o
do 31 grudnia 2010 r.
zatrudnieniu socjalnym2
Instytucja tworząca
wójt, burmistrz, prezydent miasta
Instytucja tworząca
Jednostka samorządu terytorialnego:
gmina, powiat lub województwo
organizacja pozarządowa
Forma organizacyjna:
Samorządowy CIS
organizacja pozarządowa
Forma organizacyjna
gospodarstwo pomocnicze
Samorządowy CIS
1.
Jednostka budżetowa
2.
Samorządowy zakład
budżetowy,
3.
Przekształcenie
dotychczasowej formy na
jedną z dwóch
wymienionych w pkt1. i 2
4.
Przekazanie zadań CIS do
NGO
Pozarządowy CIS
Status CIS
Pozarządowy CIS
wyodrębniona jednostka w
wyodrębniona jednostka w strukturze
strukturze NGO
NGO
nadaje wojewoda na 5 lat na
wniosek instytucji tworzącej
Status CIS
nadaje wojewoda na 5 lat na wniosek
instytucji tworzącej nowy CIS
utrzymanie statusu po przekształceniu
w nową formę organizacyjną
likwidowanego CIS w formule
gospodarstwa pomocniczego.
Zakres merytoryczny wniosku o nadanie statusu Centrum – art. 4 ust. 2 ustawy o zatrudnieniu socjalnym
wszystkie instytucje planujące tworzenie CIS zobowiązane są do przygotowania dokumentacji wnioskowej zgodnie z przepisem art. 4
ustawy o zatrudnieniu socjalnym
Miejsce złożenia wniosku o nadanie statusu Centrum – art. 4 ust. 1 ustawy o zatrudnieniu socjalnym
wszystkie instytucje planujące tworzenie CIS zobowiązane są do złożenia wniosku o nadanie statusu Centrum do wojewody
właściwego ze względu na siedzibę Centrum
Źródło:
2
Opracowanie własne
Projekt nowelizacji ustawy o zatrudnieniu socjalnym przygotowany w marcu 2010 r. przez grupę posłów
Sejmu RP pod przewodnictwem T. Tomaszewskiego, Przewodniczącego sejmowej Podkomisji Stałej ds.
Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi.
Rys. 2 PRZYKŁADOWY SCHEMAT STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ CIS
ZARZĄD CIS
Pracownik Socjalny
Kierownik CIS
Gł. Księgowy
PION ADMINISTRACYJNY
Pracownik
ds. zaopatrzenia oraz
obrotu ekonomicznego
Pracownik
ds. bhp
Pracownik
ds. kadr i zatrudnienia
wspieranego
(wytwórczość, handel i
usługi)
PION STANDARDÓW USŁUG CIS
Doradca zawodowy
Źródło; opracowanie własne
Psycholog - terapeuta
Instruktorzy zawodu