Wojny Polski w XVII wieku

Wojny Polski w XVII wieku
Początki rządów Zygmunta III Wazy
„Policzym ich, jak ich pobijem”
Jan Karol Chodkiewicz przed bitwa pod Kircholmem
1. Podwójna elekcja
Batory schodzi w 1586 r.
 Znów elekcja; do wyboru:
1. Maksymilian III Habsburg; brat cesarza Rudolfa II,
popierany przez przeciwników Batorego i kanclerza
Zamojskiego
2. Car Fiodor; popierany przez część szlachty polskiej i
litewski, ale podczas kampanii wyborczej się wygłupił
obietnicą podporządkowania RP Moskwie
3. Zygmunt Waza; syn Jana III i Katarzyny Jagiellonki
(córki Zygmunta Starego)





1587 r. podwójna elekcja; szlachta
z Zamojskim na czele poparła
Zygmunta Wazę, szlachta z Andrzejem
Zborowskim poparła Habsburga
Szwedzi zapowiedzieli, że zwrócą
Estonię, a Zyguś będzie przebywał w
Polsce
„kto pierwszy (w Krakowie) ten
lepszy”
Wyścig wygrywa Waza, a na
zjeździe w Wiślicu większość
szlachty opowiedziała się za
Zygmuntem


W grudniu 1587 w
Krakowie pertraktacje
dotyczące Estonii – na razie
decyzja odłożona
Koronacja
Zygmunta III Wazy 15871632
2. Król i hetman



Maksymilian nie
odpuszcza; na granicy ze
Śląskiem czeka wojsko do
ataku
1588 bitwa pod Byczyną;
wojska hetmana Jana
Zamojskiego biją wojska
cesarskie; a jeńców bierze do
siebie jako zakładników
1589 r. traktat bytomskobędziński

Habsburg zrzeka się praw do
korony




Mimo początkowego wsparcia relacje na linii królkanclerz psują się
Wokół króla przeciwnicy Zamojskiego
Torpedowanie reform kanclerza; m.in. projekt, by z
elekcji wykluczyć szlachtę nieposesjonatów oraz
zakazać sprowadzać wojsko na pole elekcyjne
Początek organizowanie opozycji wobec króla złożona
z klientów i oficerów związanych z Zamojskim;
hasła antyhabsburskie, „proprotestnackie” stronnictwo tzw. popularystów
Sejm inkwizycyjny




Zygmunt w tzw. międzyczasie (1589r.) postanowił
przehandlować Habsburgom koronę Polski
Ernest Habsburg miał wziąć sobie za żonę siostrę
Zygmunta , Annę Wazównę, oddać Szwecji
Inflanty, walczyć przeciw Moskwie
I na to wszystko miał się zgodzić sejm (trudno znaleźć tu
odpowiednie słowo na określenie króla, nie sięgając do
Polskiego Słownika Przekleństw i Wulgaryzmów)
1592 r. gdy się wszystko wydało odbył się sejm
inkwizycyjny mający osądzić króla; łagodnie się
obeszli z królem
3. Walki o tron Szwecji





1.
2.
3.
4.
1592 r. umiera Jan III Waza, tron dla naszego Zygmunta III
Wazy – unia personalna polsko-szwedzka
Zygmunt jedzie do Szwecji, by objąć tron; w 1594 r. zatwierdza
prawa protestantów i w Uppsali koronuje się na króla
Wraca, w jego imieniu rządzi Karol IX Sudermański, który po
wyjeździe bratanka organizuje przeciw niemu koalicję i w 1597 r.
nakłania Rikstag do wezwania naszego do Szwecji
1598 r. Zygmunt wraca, ale tym razem bierze ze sobą gości
w postaci 5 tys. żołnierzy;
Po przegranej bitwie pod Linkoping w 1598 r. porozumienie
Zyguś przestrzega przywilejów szlachty szwedzkiej
Rozpuści armię (rozpuści, to jest pozwoli im wrócić do
domów)
Ogłosi amnestie dla buntowników
Ma objąć rządy osobiście


Jednak wraca do Polski,
więc w 1599 r.
detronizacja
Zygmunta, na tron
powołując 4-letniego
Władysława.
Zygmunt był uparty, więc
w 1600 r. królem
obwołano Karola IX
Sudermańskiego
4. Wybuch wojny ze Szwecją



1600 r. inkorporowanie
Estonii do RP, licząc na wojnę
Polski ze Szwecją (bo miał
nadzieję na koronę Szwecji)
Szwedzi atakują Inflanty;
obejmują tereny po Dźwinę
1601 r. kontra polskolitewska; odzyskanie
większość utraconych ziem
i zajęcie Białego Kamienia
w Estonii



Od 1604 r. dowodzi
Karol Chodkiewicz
(anegdota o przydatności
historii w codziennym życiu)
Chodkiewicz odzyskuje
Dorpat, znów bitwa
(zwycięska) pod Białym
Kamieniem
1605 r. bitwa pod
Kircholmem; Polaków
7200 vs Szwedów 22 000
5. Rokosz Zebrzydowskiego (sandomierski)





Król dąży do wzmocnienia władzy przy pomocy
regalistów (rojalistów)
Popularyści widzą chęć ograniczenia demokracji
szlacheckiej oraz tendencja do bratania się z
Habsburgami
1605 r. początek konfliktu (a bo król wziął sobie za żonę
siostrę zmarłej żony)
Umiera (1605r.) Jan Zamojski więc król postanawia
wprowadzić reformy wzmacniające jego władzę
Michał Zebrzydowski (starosta małopolski) jest
zdecydowanie przeciwko wprowadzeniu stałej armii i
głosowaniu większością głosów; obok Zebrzydowskiego
także inni szlachcice, m.in. z Sandomierza



Domagano się od króla ustąpienia z planów
reform, większej tolerancji oraz usunięcia jezuitów
z dworu (Piotr Skarga); niektórzy chcą detronizacji
Zygmunta III
1607 r. bitwa pod Guzowem; zwycięstwo wojsk
króla
Rozejm 1608;


Amnestia dla buntowników
Wycofanie się z reform
Artykuły uchwalone przez rokoszan

Praca z tekstem źródłowym s. 231
6. Wojna w Inflantach i Prusach




Gustaw II Adolf wprowadza
zmiany w gospodarce i
armii
1617 r. atak na Inflanty (bez
sukcesu)
Ponowienie w 1621 r. (RP
walczy z Turcją) atak i zajęcie
Rygi; 1622 r. rozejm w
Mitawie (bo szlachta nie chce
płacić na wojnę)
1625 r. znów atak i zajęcie
Inflant






Rozejm z Litwinami i atak na
porty bałtyckie
1626 r. porażka RP pod
Gniewem; Szwedzi kontrolują
handel morski
Westerplatte Gdańsk nadal
walczy
1627 r. nierozstrzygnięta
bitwa pod Tczewem
Nasi wygrywają pod
Hamersztynem i Oliwą
(dowódca admirał Dickmann)
Wygrana naszych pod
Trzcianą w 1629 doprowadza
do rozmów
Rozejm w Altmarku (Starej Wsi) 1629
1.
2.
Szwedzi zatrzymują
Inflanty na północ od
Dźwiny oraz porty
Prus Królewskich i
Prus Książęcych bez
Gdańska, Pucka i
Królewca
Szwedzi mogą
pobierać cło (3,5%) z
towarów wysyłanych
z Gdańska
Pokój w Sztumskiej Wsi 1635



1.
2.
3.
Od 1632 r. królem jest
Władysław IV Waza;
doprowadza do reformy
armii i budowy portu we
Władysławowie
Szwedzi zmęczeni wojną
trzydziestoletnią
Władek chce wojny ze
Szwecją
Szwedzi zatrzymują
Inflanty
Szwedzi oddają miasta
pruskie
Szwedzi rezygnują z ceł