Badanie UE na temat mniejszości i dyskryminacji

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA)
NOTATKA / 9 grudnia 2009 r.
Tworzenie mapy dyskryminacji w Europie
Badanie UE na temat mniejszości i dyskryminacji
(EU-MIDIS)
EU-MIDIS jest największym i najbardziej wyczerpującym sprawozdaniem, jakie
kiedykolwiek opublikowała Agencja. Jest to pierwsze ogólnounijne badanie ponad 23 tys.
osób należących do grup mniejszości etnicznych i imigrantów, dotyczące ich
doświadczeń związanych z dyskryminacją w UE i wiktymizacją w życiu codziennym.
Kontekst sprawozdania:
Mimo rosnącego zróżnicowania populacji państw członkowskich, ze sprawozdań FRA
ciągle wynika, że w wielu krajach praktycznie nie ma danych na temat mniejszości. Dane te
zaś są niezbędne do oceny stopnia włączenia społecznego grup mniejszości etnicznych i
imigrantów, jak również skali zachowań dyskryminacyjnych i wiktymizacji kryminalnej,
włączając przestępczość na tle rasowym wobec przedstawicieli mniejszości.
Z tego względu FRA przeprowadziła poważne badanie reprezentacyjne (zrealizowane
przez GALLUP), badając wybrane grupy mniejszości etnicznych i imigrantów we wszystkich
z 27 państw członkowskich UE. Badanie dotyczyło doświadczeń związanych z
dyskryminacją ze względu na pochodzenie z mniejszości imigracyjnej lub etnicznej w
dziewięciu sferach życia codziennego:
dyskryminacja przy szukaniu pracy lub w pracy, dyskryminacja ze strony pracowników
agencji nieruchomości, służby zdrowia i opieki społecznej, szkół i innych placówek
oświatowych, w kawiarni, restauracji, barze lub klubie nocnym, w sklepach, a także
dyskryminacja przy próbie założenia rachunku bankowego lub wzięcia pożyczki.
W badaniu ujęto także ogólne doświadczenia związane z wiktymizacją kryminalną w pięciu
sferach przestępczości, tj. kradzieży mienia (kradzież pojazdu lub mienia znajdującego się
w pojeździe, włamanie oraz kradzież innego mienia osobistego) oraz przestępstw
przeciwko osobie, np. napaści, pogróżki, dotkliwe nękanie, przy czym badano, czy
przestępstwa te miały podłoże rasowe.
Dziś (9 grudnia 2009 r.) FRA przedstawia pełne sprawozdanie z wyników EU-MIDIS,
które poprzedziły publikacje z serii sprawozdań „Kluczowe dane” na temat konkretnych grup
mniejszości oraz najważniejszych zagadnień:
1) „Badanie EU-MIDIS w skrócie” (22/04/2009) – ogólny zarys całego badania EU-MIDIS,
2) „Sprawozdanie ‘Kluczowe dane’, część 1: Romowie” (22/04/2009) – pierwsze z serii
sprawozdań EU-MIDIS „Kluczowe dane”. Romów wybrano jako pierwszą grupę, na temat
której przygotowano sprawozdanie tematyczne, ponieważ w badaniu EU-MIDIS zgłaszają
oni ogólnie najwyższy poziom dyskryminacji,
1
3) “Sprawozdanie “Kluczowe dane”, część 2: Muzułmanie” (28/05/2009) –
sprawozdanie na temat muzułmanów przedstawia dane dotyczące doświadczanej przez
nich dyskryminacji i wiktymizacji w UE. Obejmuje ono muzułmańskich respondentów o
różnym pochodzeniu etnicznym w 14 państwach członkowskich.
NAJWAŻNIEJSZE WYNIKI
Duża liczba przypadków dyskryminacji, wiktymizacji kryminalnej oraz
kontaktów z organami ścigania nie jest zgłaszana
Wysoki stopień dyskryminacji, przestępczości o charakterze rasistowskim i
wiktymizacji
Przebadane grupy mniejszości etnicznych i imigrantów opisały wysoki stopień zachowań
dyskryminacyjnych i wiktymizacji kryminalnej, w tym przestępczości na tle rasowym.
Okazuje się, że z 9 sfer dyskryminacji w życiu codziennym najbardziej znaczącym
obszarem zachowań dyskryminacyjnych jest zatrudnienie, natomiast dyskryminacja w
budownictwie mieszkaniowym stanowi najmniejszy problem.
Wyniki wykazują, że szkodliwa
1
jest dyskryminacja zwłaszcza w dwóch typowych sferach życia, a mianowicie w edukacji i
zatrudnieniu. Jest to szczególnie niepokojące, ponieważ odpowiednie wykształcenie i
płatne zatrudnienie są kluczem do integracji i włączenia społecznego, stanowiąc
„zasadniczy warunek” godnego, swobodnego i pewnego życia.
2
Różnice
między
państwami
członkowskimi
CZ – Roma
64
Analizując podział wyników pod
MT – African
63
względem określonych grup w
HU – Roma
62
państwach członkowskich, można
PL
–
Roma
59
zauważyć, że pierwsze 10 grup
EL – Roma
55
doświadczających
najwyższego
IE
–
Sub-Saharan
African
54
poziomu dyskryminacji w ciągu 12
IT – North African
52
miesięcy to: Romowie w Czechach
FI
–
Somali
47
(64%), Afrykanie na Malcie (63%),
DK – Somali
46
Romowie na Węgrzech (62%),
PT
–
Brazilian
44
Romowie
w
Polsce
(59%),
Romowie
w
Grecji
(55%),
Odsetek osób dyskryminowanych w okresie ostatnich 12
pochodzący
z
Afryki
miesięcy (9 obszarów) – określone grupy z najwyższym
subsaharyjskiej respondenci w
poziomem dyskryminacji
Irlandii (54%), pochodzący z Afryki
Północnej respondenci we Włoszech (52%), Somalijczycy w Finlandii (47%), Somalijczycy
w Danii (46%) oraz Brazylijczycy w Portugalii (44%).
Ogromna większość nie zgłasza przypadków dyskryminacji
Badanie wykazało, że zdecydowana większość osób nie zgłosiła przypadków dyskryminacji
do właściwej instytucji ani w miejscu, w którym doszło do dyskryminacji. Odnosi się to
również do napaści, pogróżek i dotkliwego nękania – większość respondentów nie zgłosiła
policji swoich doświadczeń związanych z wiktymizacją. Oznacza to, że tysiące przypadków
dyskryminacji i przestępstw na tle rasowym pozostaje w ukryciu, i dlatego też nie są
uwzględnianie przez mechanizmy zbierania oficjalnych danych dotyczących skarg i
sądownictwa karnego.
Co osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki mogą zrobić w tej
dziedzinie?
• Dane z tego badania dają możliwość wypracowania ukierunkowanych i opartych na
dowodach reakcji politycznych.
2
•
Dane te wymagają także utworzenia we wszystkich szkołach i innych placówkach
oświatowych niezależnych mechanizmów rejestrowania skarg dotyczących
dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne/imigracyjne.
•
Niski poziom wiedzy na temat praw
Narażone na dyskryminację grupy nie znają ustawodawstwa antydyskryminacyjnego
Badanie przedstawia dowody na to, że najbardziej narażone na dyskryminację grupy w UE
nadal są niedoinformowane w zakresie przepisów zakazujących dyskryminacji ze względu
na pochodzenie etniczne. Przeciętnie 43% respondentów (w zależności od grupy i
badanego obszaru tematycznego) sądzi, że takie przepisy nie istnieją, a kolejne 20% nie
miało pewności. Wskazuje to na pilną potrzebę zwiększenia poziomu wiedzy na temat praw
wśród mniejszości narażonych na dyskryminację.
Powody niezgłaszania dyskryminacji
Głównym
powodem
niezgłaszania
przypadków dyskryminacji wskazanym
przez wszystkich respondentów było
przeświadczenie,
że
zgłoszenie
incydentu „nic by nie dało”. Kolejnym
powszechnym powodem był brak
wiedzy na temat tego, w jaki sposób
zgłosić taki incydent. Przeciętnie 82%
respondentów,
którzy
doświadczyli
dyskryminacji w ciągu ostatnich 12
miesięcy,
nie zgłosiło ostatniego
przypadku
dyskryminacji
ani
do
właściwej instytucji, ani w miejscu, w
którym doszło do tego incydentu.
Reported
Not reported
18%
34%
66%
82%
Dyskryminacja
(dziewięć obszarów)
Wiktymizacja
(napaści lub pogróżki)
Zgłoszenie ostatniego przypadku dyskryminacji lub
wiktymizacji (napaści lub pogróżki)
Zgodnie z wymogami dyrektywy o równości rasowej z 2000 r. osoby, które doświadczyły
dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne, mogą wnieść skargę do
właściwego organu, np. do organu ds. równości działającego na rzecz równego
traktowania. Wyniki wykazują jednak, że ogromna większość respondentów nie zna żadnej
organizacji udzielającej wsparcia lub porad osobom, które doświadczyły dyskryminacji.
Zaledwie 16% respondentów wskazało, że zna taką organizację. Ponadto 63%
respondentów nigdy nie słyszało o żadnym organie ds. równości – nawet gdy wymieniano
ich nazwy. Tłumaczy to bardzo niski poziom zgłaszania przypadków dyskryminacji i
wskazuje na pilną potrzebę lepszego rozpowszechnienia informacji.1Z tego względu FRA
zamierza zwrócić uwagę mniejszości na tę dyrektywę poprzez działania poszerzające
wiedzę.
Niski poziom zaufania do policji
Głównym powodem niezgłaszania przypadków wiktymizacji przeciwko osobie (napaści,
pogróżki i dotkliwe nękanie), który wskazały różne grupy respondentów, był brak zaufania
do możliwości policji w zakresie zapewnienia zadośćuczynienia. Ponadto niektóre osoby,
które zgłosiły policji przypadki wiktymizacji, były później niezadowolone ze sposobu zajęcia
się skargą przez policję, szczególnie w przypadku Romów. Wskutek tego rzeczywiste
wymiary problemów, z którymi stykają się grupy najbardziej narażone na wiktymizację
kryminalną w UE, pozostają niewykryte przez policję i system sądownictwa karnego. Brak
1
Bardziej szczegółowe informacje na temat niezgłaszania przypadków dyskryminacji można znaleźć
w najważniejszych wynikach EU-MIDIS i zaleceniach wynikających z badania
3
danych na temat rozmiarów wiktymizacji kryminalnej lub na tle rasowym wobec mniejszości
również utrudnia skuteczne zajęcie się tym problemem.
Co osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki mogą zrobić w tej
dziedzinie?
• Nalegać na krytyczną ocenę wdrożenia dyrektywy o równości rasowej (2000/43/WE) „w
terenie”.
• Przeznaczyć środki na poinformowanie osób narażonych na dyskryminację o tym, gdzie
mogą szukać wsparcia i porad.
• Przeznaczyć środki na organizacje udzielające wsparcia osobom, które doświadczyły
dyskryminacji.
• Zachęcać osoby, które doświadczyły dyskryminacji lub nękania, do zgłaszania takich
incydentów do właściwych organów oraz umacniać je w przekonaniu, że ich skargi będą
poważnie potraktowane.
Kryminalizacja ofiar
Co czwarta osoba należąca
FI – Somali
74
do mniejszości była ofiarą
przestępstwa co najmniej raz
IT – North African
44
w
ciągu
12
miesięcy
CZ – Roma
42
poprzedzających
badanie.
PL – Roma
40
Najwyższego
ogólnego
DK – Somali
40
poziomu
wiktymizacji
EL – Roma
33
doświadczyły
osoby
HU – Roma
29
pochodzące
z
Afryki
ES – North African
22
subsaharyjskiej (33%), a
RO – Roma
21
zaraz po nich Romowie
NL – Surinamese
19
(32%).
Przeprowadzono
wstępne
porównanie
Poziom liczby napaści lub pogróżek w okresie 12 miesięcy
(całkowita liczba doświadczonych przypadków wiktymizacji na
wskaźników
wiktymizacji
100 respondentów) – określone grupy z najwyższym poziomem
pomiędzy przedstawicielami
większości
społeczeństwa
(zbadanymi w ramach Europejskiego Badania dotyczącego Przestępczości i
Bezpieczeństwa) oraz mniejszości (przebadanych w ramach EU-MIDIS) w odniesieniu do
kradzieży mienia osobistego oraz napaści lub pogróżek. Wyniki wykazują, że przeciętnie
mniejszości są ofiarami kradzieży mienia osobistego i napaści lub pogróżek znacznie
częściej niż większość społeczeństwa. Innymi słowy, znaczna liczba osób należących do
mniejszości, chociaż często traktowane są one stereotypowo jak przestępcy, pada także
ofiarą przestępstw i potrzebuje pomocy, ochrony i wsparcia. Na przykład bardzo wysoką
liczbę napaści lub pogróżek odkryto wśród pochodzących z Somalii respondentów w
Finlandii, mianowicie zgłoszono 74 incydenty na 100 badanych. Następne są Włochy z
liczbą 44 incydentów na każdych 100 respondentów pochodzących z Afryki Północnej oraz
Czechy - 42 przypadków na każdych 100 badanych Romów. Dużą liczbę takich
przypadków stwierdzono także w Polsce, Danii, Grecji i na Węgrzech.
Ogólnie rzecz biorąc, prawie co piąta osoba z przebadanych grup Romów i osób
pochodzących z Afryki subsaharyjskiej stwierdziła, że była ofiarą poważnego nękania co
najmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Najwyższy wskaźnik przypadków poważnego
nękania odnotowano wśród badanych Romów w Grecji, gdzie zarejestrowano 174
incydenty na każdych 100 badanych.
Dowody wykazują, że przeciętnie mniejszości doświadczają napaści i pogróżek częściej niż
większość społeczeństwa.
4
Co osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki mogą zrobić w tej
dziedzinie?
• Opracować inicjatywy robocze między policją, lokalnymi władzami i organizacjami
społeczeństwa obywatelskiego w celu zachęcenia do zgłaszania przestępstw i
zapewnienia pomocy ofiarom.
FAQ – Często zadawane pytania
Dlaczego Agencja przeprowadziła to badanie?
Ze sprawozdań Agencji ciągle wynika, że w wielu krajach są poważne braki w danych na
temat mniejszości. W rezultacie osoby odpowiedzialne za wyznaczanie kierunków polityki
nie posiadają wystarczających informacji na temat tego, jak mniejszości postrzegają
codzienne życie w państwach członkowskich. Ten utrzymujący się brak (porównywalnych)
danych utrudnia politykom na szczeblu krajowym i unijnym wypracowanie i ukierunkowanie
działań interwencyjnych mających na celu zwalczanie dyskryminacji i przestępczości na tle
rasowym. EU-MIDIS może uzupełnić działania podejmowane w niektórych państwach
członkowskich i na szczeblu UE, mające na celu poprawę obecnej sytuacji i uzupełnienie
braku udokumentowanych danych na temat doświadczeń mniejszości związanych z
dyskryminacją i wiktymizacją.
Jak przeprowadzono badanie i o co pytano respondentów?
Badanie (zrealizowane przez Gallup) przeprowadzono w formie bezpośrednich wywiadów
na losowej próbie respondentów pochodzących z wybranych grup mniejszości etnicznych i
imigrantów we wszystkich 27 państwach członkowskich Unii Europejskiej. Wywiady
przeprowadzono z 23 500 osobami należącymi do grup mniejszości etnicznych i
imigrantów. Ponadto aby umożliwić porównanie wybranych wyników, w 10 państwach
członkowskich przebadano 5 000 osób należących do większości społeczeństwa i żyjących
na tych samych obszarach co mniejszości.
W ramach badania EU-MIDIS w każdym państwie członkowskim UE przebadano od jednej
do trzech grup imigrantów, mniejszości etnicznych lub mniejszości narodowych, przy czym
liczba respondentów dla grupy w każdym z krajów wynosiła co najmniej 500. W badaniu
zastosowano ten sam standardowy kwestionariusz we wszystkich krajach UE. Wyniki
badania są reprezentatywne dla przebadanych grup w obszarach objętych badaniem.
Badani należący do mniejszości imigracyjnej lub etnicznej zostali poproszeni o określenie
swoich doświadczeń związanych z dyskryminacyjnym traktowaniem w dziewięciu sferach
życia: (1) szukając pracy; (2) w pracy; (3) szukając domu lub mieszkania do wynajęcia lub
kupna; (4) ze strony pracowników służby zdrowia; (5) ze strony pracowników opieki
społecznej; (6) ze strony pracowników szkół; (7) w kawiarni, restauracji, barze lub klubie; (8)
wchodząc do sklepu; (9) próbując założyć rachunek bankowy lub wziąć pożyczkę.
O doświadczenia wiktymizacji kryminalnej, w tym przestępstw na tle rasowym, zapytano w
odniesieniu do pięciu różnych sfer: (1) kradzież pojazdu lub mienia znajdującego się w
pojeździe; (2) włamanie lub próba włamania; (3) kradzież mienia osobistego bez użycia
przemocy lub gróźb; (4) napaść i pogróżki; (5) dotkliwe nękanie.
Na ile porównywalne są wyniki badania?
Ponieważ wyniki opisują głównie doświadczenia największych etnicznych grup
mniejszościowych w UE, można na ich podstawie przeprowadzić ogólne porównanie
różnych badanych grup. Dokonując takiego porównania, należy jednak zwrócić uwagę na
różne pochodzenie i różny kontekst każdej z grup w każdym państwie członkowskim.
5
Badanie EU-MIDIS umożliwia porównania pomiędzy państwami członkowskimi, które mają
podobne populacje mniejszości, na przykład pomiędzy krajami, gdzie przebadano Romów i
respondentów z Afryki Północnej. Otrzymane wyniki można porównać w każdym państwie
członkowskim z oficjalnymi danymi rządowymi dotyczącymi dyskryminacji i wiktymizacji (w
formie zgłoszonych incydentów, zgłoszonych przestępstw, a także spraw sądowych), jeżeli
takie dane są dostępne, lub z danymi pochodzącymi z nieoficjalnych źródeł takich jak
organizacje pozarządowe. W każdym państwie członkowskim można zatem ocenić skalę
potencjalnej niezgłoszonej dyskryminacji i wiktymizacji o podłożu rasistowskim.
EU-MIDIS zapewnia najbardziej rozległy zbiór danych dotyczących dyskryminacji i
wiktymizacji doświadczanej przez mniejszości etniczne i imigrantów w UE. Jednakże są one
reprezentatywne tylko dla grup objętych badaniem, a nie dla wszystkich mniejszości
etnicznych i grup imigrantów obecnych w UE. W badaniu EU-MIDIS zastosowano
wiarygodną i kompleksową metodologię losowego doboru próby, którą każde państwo
członkowskie UE może zastosować, aby rozszerzyć zakres badania na inne grupy i
większą liczbę respondentów w danym kraju, co pozwoli na dalsze porównanie i analizy.
Kogo zbadano i jak wybrano grupy?
Badaniem objęto próbę wybraną spośród mężczyzn i kobiet w wieku co najmniej 16 lat i
określających się jako należący do jednej z wybranych grup mniejszości etnicznych lub
imigrantów. Respondenci musieli przebywać w odpowiednim państwie członkowskim od co
najmniej 12 miesięcy.
W każdym państwie członkowskim grupy objęte badaniem zostały wybrane na podstawie
następujących kryteriów2:
•
•
•
Informacje uzyskane przez FRA poprzez jej Sieć Informacji o Rasizmie i Ksenofobii
(RAXEN) obejmującą 27 krajowych punktów kontaktowych, które składają do
Agencji szczegółowe roczne sprawozdania krajowe na temat narażenia różnych
mniejszości na dyskryminację i wiktymizację w każdym państwie członkowskim;
Określenie największej grupy lub grup mniejszościowych w każdym państwie, przy
czym taka grupa musiała stanowić minimum 5% społeczeństwa, aby była
wystarczająco duża do przeprowadzenia losowego doboru próby w poszczególnym
obszarach;
Możliwość poddania badaniu grup w co najmniej jednym państwie członkowskim, co
pozwoliło stworzyć “grupy zagregowane”, np. „respondenci z Afryki Północnej”, dla
celów porównawczych pomiędzy państwami.
2
Bardziej szczegółowe informacje na temat przebadanych grup można znaleźć w publikacji
„Badanie EU-MIDIS w skrócie”, str. 4
6
Podstawowe informacje na temat odpowiedniego prawodawstwa UE:
Dyrektywa o równości rasowej (2000/43/WE) jest najważniejszym elementem
prawodawstwa UE w walce z dyskryminacją o podłożu rasowym/etnicznym. Została
przyjęta w 2000 r. i zabrania dyskryminacji w sferach zatrudnienia, edukacji, ochrony
socjalnej, w tym zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia, a także w dostępie do dóbr
i usług, w tym mieszkań.
Część dyrektywy o równości rasowej wymaga utworzenia w każdym państwie
członkowskim wyspecjalizowanych organów ds. równości promujących równe traktowanie,
których ważną funkcją jest zapewnianie pomocy ofiarom dyskryminacji w celu ułatwienia im
dostępu do systemu prawnego. W 2007 r. dyrektywa ta została opisana w sprawozdaniu
Parlamentu Europejskiego jako „istotny krok w kierunku podniesienia poziomu ochrony ofiar
dyskryminacji ze względu na pochodzenie rasowe lub etniczne oraz zapewnienia im
większej możliwości dochodzenia swoich praw i zadośćuczynienia" (Parlament Europejski,
2007/2094(INI)).
Zgodnie z art. 17 dyrektywy o równości rasowej (2000/43/WE) Agencja Praw
Podstawowych UE powinna uczestniczyć w tworzeniu sprawozdania Komisji w sprawie
stosowania dyrektywy dla Parlamentu Europejskiego i Rady.
Pełną wersję sprawozdania z badań EU-MIDIS, a także serię poprzednich Sprawozdań
„Kluczowe dane” można znaleźć pod adresem: http://fra.europa.eu/eu-midis/
W przypadku dalszych pytań należy kontaktować się z zespołem FRA ds. mediów:
E-mail: [email protected]
Tel.: +43 1 58030-642
7