Kilka słów o tomizmie konsekwentnym, jego

ROCZNIK TOMISTYCZNY
5 (2016)
I
OΩMI∑MO∑ TA XPONIKA
ANNARIUS THOMISTICUS
THOMISTIC YEARBOOK
THOMISTisChe jahRBUCH
ANNUAIRE THOMISTIQUE
ANNUARIO TOMISTICO
TOMISTICKÁ ROČENKA
ROCZNIK TOMISTYCZNY
5 (2016)
Naukowe Towarzystwo Tomistyczne
Warszawa
KOMITET REDAKCYJNY / EDITORIAL BOARD:
Michał Zembrzuski (sekretarz / secretary), Maciej Słęcki, Magdalena Płotka (zastępca
redaktora naczelnego / deputy editor), Anna Kazimierczak-Kucharska, Dawid Lipski,
Izabella Andrzejuk, Artur Andrzejuk (redaktor naczelny / editor-in-chief )
RADA NAUKOWA / SCIENTIFIC COUNCIL:
Adam Wielomski, Stanisław Wielgus, Antoni B. Stępień, Sławomir Sobczak, Arkady
Rzegocki, Andrzej Maryniarczyk, Marcin Karas, Krzysztof Kalka, Marie-Dominique
Goutierre, Mieczysław Gogacz, Paul J. Cornish, Mehmet Zeki Aydin, Artur Andrzejuk,
Anton Adam.
RECENZENCI / REVIEWERS
Antoni B. Stępień, Paul J. Cornish, Tomasz Pawlikowski, Marie-Dominique Goutierre,
Piotr Mazur, Grzegorz Hołub, Andrzej Jonkisz, Marek Prokop
REDAKCJA JĘZYKOWA / LANGUAGE EDITORS
Elżbieta Pachciarek (j. polski), Bernice McManus-Falkowska, Magdalena Płotka (j. angielski),
Hildburg Heider (j. niemiecki), Christel Martin, Iwona Bartnicka, (j. francuski),
Michał Zembrzuski (greka, łacina)
PROJEKT OKŁADKI
Mieczysław Knut
OPRACOWANIE GRAFICZNE, SKŁAD I ŁAMANIE
Maciej Głowacki
© Artur Andrzejuk / Naukowe Towarzystwo Tomistyczne (wydawca / editor)
Warszawa 2016
ISSN 2300-1976
Rocznik Tomistyczny ukazuje się dzięki pomocy Jacka Sińskiego
Redakcja Rocznika Tomistycznego
ul. Klonowa 2/2 05-806 Komorów POLSKA
Druk i dystrybucja:
WYDAWNICTWO von borowiecky
05–250 Radzymin
ul. Korczaka 9E
tel./fax (0 22) 631 43 93, tel. 0 501 102 977
www.vb.com.pl e–mail: [email protected]
Spis treści
Od Redakcji...........................................................................................................................................11
Mieczysław Gogacz............................................................................................................................ 13
Arkady Rzegocki
Professor Wojciech Falkowski – Sarmatian and gentleman.....................................................17
Ignacy Dec
Z moich spotkań z prof. Mieczysławem Gogaczem.................................................................21
Maciej Słęcki
Wykaz publikacji profesora Mieczysława Gogacza z lat 2006-2014 oraz uzupełnienia
i poprawki do wykazu z lat 1998-2001......................................................................................... 29
Mieczysław Gogacz
Qu’est-ce que la réalité?................................................................................................................... 33
Artur Andrzejuk
Koncepcja istnienia w ujęciu Mieczysława Gogacza. Przyczynek do dziejów formowania
się tomizmu konsekwentnego........................................................................................................ 45
Rozprawy i artykuły
Michał Zembrzuski
Prawda o intelekcie. Mieczysława Gogacza rozumienie intelektu możnościowego
i czynnego............................................................................................................................................ 75
Agnieszka Gondek
Pedagogika Mieczysława Gogacza – propozycja realistycznego wychowania
i wykształcenia na tle współczesnej pedagogiki zorientowanej idealistycznie....................91
Ewa A. Pichola
Niekonsekwentne serce fenomenologa wobec serca konsekwentnego tomisty.
Porównanie koncepcji serca Dietricha von Hildebranda z mową i słowem serca
Mieczysława Gogacza..................................................................................................................... 113
Bożena Listkowska
Stosunek do samego siebie a poczucie szczęścia w ujęciu Ericha Fromma i Mieczysława
Gogacza. Studium porównawcze..................................................................................................131
Michał Głowala
Istnienie i życie. Uwagi na marginesie zasady vivere viventibus est esse...............................149
Richard Zan
Gott ist die Umwelt des Menschen. Über die Gotteserkenntnis nach Thomas von
Aquin....................................................................................................................................................165
Artur Andrzejuk
Problem źródeł Tomaszowej koncepcji esse jako aktu bytu................................................. 173
Magdalena Płotka
Tomasz z Akwinu o życiu czynnym i kontemplacyjnym.........................................................189
Izabella Andrzejuk
L’amitié dans les textes de Thomas d’Aquin..............................................................................203
Paulina Biegaj
„Serca świętych zwrócone ku prawu Bożemu”. Biblijno-filozoficzne podstawy wykładni
prawa Bożego w nauce św. Tomasza z Akwinu....................................................................... 219
Grzegorz Hołub
Potencjalność embrionu a koncepcja duszy ludzkiej...............................................................235
Jacek Grzybowski
Czy relacja – najsłabszy rodzaj bytowości w metafizyce św. Tomasza – może stanowić
fundament realnego bytu narodu?............................................................................................... 247
Anna Mandrela
Krytyka koncepcji reinkarnacji w Summa contra Gentiles św. Tomasza z Akwinu...........263
Kamil Majcherek
Tomasz z Akwinu i William Ockham o celowości świata natury........................................277
Dawid Lipski
Problematyka istnienia i istoty w poglądach Tomasza z Sutton........................................... 291
Tomasz Pawlikowski
Problem subsystencji w Logice Marcina Śmigleckiego.............................................................305
Jan Pociej
Piotra Semenenki próba odnowy filozofii klasycznej..............................................................329
Maria Boużyk
Jacek Woroniecki o modlitwie jako czynniku doskonalącym naturę człowieka.............. 357
Sprawozdania i recenzje
Anna Kazimierczak-Kucharska
Warszawscy tomiści na X Polskim Zjeździe Filozoficznym – Poznań, 15-19 września
2015 roku............................................................................................................................................ 377
Piotr Roszak
Sprawozdanie z 5. Międzynarodowej Konferencji The Virtuous Life. Thomas Aquinas
on the Theological Nature of Moral Virtue, Thomas Institute, Utrecht (Holandia)
16-19 grudnia 2015 r........................................................................................................................383
Michał Zembrzuski
Sprawozdanie z sympozjum ku czci św. Tomasza z Akwinu w rocznicę jego śmierci
– 9 marca 2016 roku.........................................................................................................................389
Izabella Andrzejuk
Tomizm na konferencji Filozoficzne aspekty mistyki – 15 kwietnia 2016..............................393
Artur Andrzejuk
Tomizm fenomenologizujący Antoniego B. Stępnia. Recenzja: 1) A. B. Stępień, Studia
i szkice filozoficzne, t. 1, do druku przygotował A. Gut, Lublin 1999; 2) A. B. Stępień,
Studia i szkice filozoficzne, t. 2, do druku przygotował A. Gut, Lublin 2001;
3) A. B. Stępień, Studia i szkice filozoficzne, t. 3, do druku przygotował R. Kryński,
Lublin 2015......................................................................................................................................... 397
Dawid Lipski
Recenzja: Tomasz z Akwinu, Komentarz „O pamięci i przypominaniu”, przekład
i opracowanie Michał Zembrzuski, w: Opera philosophorum medii aevii. Textus et studia,
t.13, Warszawa 2012.......................................................................................................................407
Artur Andrzejuk
Recenzja: Michał Zembrzuski, Od zmysłu wspólnego do pamięci i przypominania. Koncepcja
zmysłów wewnętrznych w teorii poznania św. Tomasza z Akwinu, Wydawnictwo
Campidoglio, Warszawa 2015, stron 324....................................................................................411
Artur Andrzejuk
Un « thomisme gay » du Père Oliva. Recenzja: Adriano Oliva, Amours. L`Église, les
divorcés remariés, les couples homosexuels, Paris 2015, pp 166............................................... 417
Artur Andrzejuk
Recenzja: Arkadiusz Gudaniec, Paradoks bezinteresownej miłości. Studium z antropologii
filozoficznej na podstawie tekstów św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2015.................................. 427
Artur Andrzejuk
Recenzja: Paweł Gondek, Projekt autonomicznej filozofii realistycznej. Mieczysława
A. Krąpca i Stanisława Kamińskiego teoria bytu, Lublin 2015, ss. 316......................................433
Polemiki i dyskusje
Kilka słów o tomizmie konsekwentnym, jego historii i głównych założeniach
z prof. Mieczysławem Gogaczem rozmawia Bożenia Listkowska........................................ 441
Piotr Moskal
Kilka uwag w związku z recenzją dr Izabelli Andrzejuk mojej książki Traktat o religii......447
Izabella Andrzejuk
Odpowiedź na uwagi ks. prof. Piotra Moskala odnośnie do recenzji książki: Traktat
o religii..................................................................................................................................................455
Nota o autorach...............................................................................................................................463
Table of Contents
Editorial..................................................................................................................................................11
Mieczysław Gogacz............................................................................................................................ 13
Arkady Rzegocki
Professor Wojciech Falkowski - Sarmatian and gentleman......................................................17
Ignacy Dec
From my meetings with prof. Mieczyslaw Gogacz.....................................................................21
Maciej Słęcki
List of publications of Professor Mieczyslaw Gogacz in 2006-2014 as well as additions
and amendments to the list of 1998-2001................................................................................... 29
Mieczysław Gogacz
What is reality?................................................................................................................................... 33
Artur Andrzejuk
The Conception of Existence According to Mieczyslaw Gogacz. A Contribution to the
History of Consequential Thomism’s Formation..................................................................... 45
Dissertations and articles
Michał Zembrzuski
Truth about intellect. Understanding of possible and agent intellect in the thought of
Mieczysław Gogacz............................................................................................................................ 75
Agnieszka Gondek
Pedagogy of Mieczyslaw Gogacz - a proposal of realistic education in
the context of idealistically oriented modern pedagogy..........................................................91
Ewa A. Pichola
Inconsequent Heart of the Phenomenologist in the light of Consequent Heart of the
Thomist. Comparison of Dietrich von Hildebrand’s Concept of the Heart to
Mieczysław Gogacz’s Speech and Voice of the Heart............................................................ 113
Bożena Listkowska
Attitude towards self and the sense of happiness according to Erich Fromm and
Mieczyslaw Gogacz. Comparative study.....................................................................................131
Michał Głowala
Actual Existence and Life. Some Remarks on vivere viventibus est esse...............................149
Richard Zan
God as the environment for man. The knowledge of God in account of St. Thomas
Aquinas................................................................................................................................................ 165
Artur Andrzejuk
The Problem of Sources of Thomas’ Concept of esse as the Act of Being....................... 173
Magdalena Płotka
Thomas Aquinas on active and contemplative life...................................................................189
Izabella Andrzejuk
Friendship (amicitia) in Thomas Aquinas` texts........................................................................203
Paulina Biegaj
“The hearts of the saints turned to the law of God.” Biblical - philosophical basis of
interpretation of the law of God in the philosophy of St. Thomas Aquinas..................... 219
Grzegorz Hołub
The Potentiality of Embryo and the Concept of Human Soul..............................................235
Jacek Grzybowski
Can relation that has the weakest kind of being in St. Thomas’ metaphysics constitute a
foundation for the real being of a nation?.................................................................................. 247
Anna Mandrela
Critique of the theory of reincarnation in Summa contra Gentiles by St. Thomas
Aquinas................................................................................................................................................263
Kamil Majcherek
Thomas Aquinas and William of Ockham on the purposefulness of the natural
world................................................................................................................................................... 277
Dawid Lipski
The problem of the existence and essence in the views of Thomas of Sutton................ 291
Tomasz Pawlikowski
The problem of Subsistence in The Logic of Marcin Śmiglecki..............................................305
Jan Pociej
Piotr Semenenko’s Attempt of Renewing of Classical Philosophy......................................329
Maria Boużyk
Jacek Woroniecki on Prayer as a Factor Improving Human Nature.................................. 357
Reports and Reviews
Anna Kazimierczak-Kucharska
Warsaw Thomists on the X Polish Congress of Philosophy - Poznan, 15-19 September
2015......................................................................................................................................................377
Piotr Roszak
Report of the 5th International Conference „The Virtuous Life. Thomas Aquinas on the
Theological Nature of Moral Virtue”, Thomas Institute, Utrecht (Netherlands), 16-19
December 2015................................................................................................................................383
Michał Zembrzuski
The report of the symposium in honor of St. Thomas Aquinas on the anniversary of his
death - 9 March 2016......................................................................................................................389
Izabella Andrzejuk
Thomism at the conference “Philosophical aspects of mysticism” - 15 April 2016.........393
Artur Andrzejuk
Phenomenologising Thomism of Antoni B. Stepien. Review: 1) A. B. Stepien,
Philosophical Studies and Sketches, ed. A. Gut, vol. 1, Lublin 1999; 2)
A. B. Stepien, Philosophical Studies and Sketches, ed. A. Gut, vol. 2, Lublin 2001; 3)
A. B. Stepien, Philosophical Studies and Sketches, ed. R. Kryński, Vol. 3, Lublin 2015......397
Dawid Lipski
Review: Thomas Aquinas, Commentary on “The memory and remembering”, transl.
Michał Zembrzuski in Opera philosophorum medii aevii. Textus et studia, vol.13,
Warsaw 2012.....................................................................................................................................407
Artur Andrzejuk
Review: Michał Zembrzuski, From common sense to the memory and recollection. The
concept of internal sense in the theory of knowledge of St. Thomas Aquinas, Campidoglio,
Warsaw 2015, pp. 324......................................................................................................................411
Artur Andrzejuk
Un « thomisme gay » du Père Oliva. Review: Adriano Oliva, Amours. L`Église, les divorcés
remariés, les couples homosexuels, Paris 2015, pp. 166............................................................. 417
Artur Andrzejuk
Review: Arkadiusz Gudaniec, Paradox of selfless love. The study of philosophical
anthropology in texts of St. Thomas Aquinas, Lublin 2015.......................................................... 427
Artur Andrzejuk
Review: Paweł Gondek, Project of autonomous realistic philosophy. Mieczyslaw
A. Krąpiec’s and Stanislaw Kaminsky’s theory of being, Lublin 2015, pp. 316.........................433
Controversy and Discussions
A few words on consequent Thomism, its history and the major assumptions - Bożena
Listkowska is interviewing Professor Mieczyslaw Gogacz................................................... 441
Piotr Moskal
Some remarks on Izabella Andrzejuk’s review of my book Treaty on religion.................447
Izabella Andrzejuk
The response of the remarks of Fr. prof. Piotr Moskal regarding the review of the book:
The Treatise on Religion.....................................................................................................................455
Note about authors.........................................................................................................................463
Kilka słów o tomizmie konsekwentnym,
jego historii i głównych założeniach –
z prof. Mieczysławem Gogaczem rozmawia
Bożena Listkowska
Prof. Antoni B. Stępień w ostatnim tomie swoich Studiów i szkiców
filozoficznych1 opublikował wywiad, jaki przeprowadziła z nim Bożena
Listkowska w ramach swoich badań nad stosunkiem metafizyki do
epistemologii w kontekście stanowisk M. Gogacza i A. B. Stępnia.
Publikujemy poniżej drugi z wywiadów, przeprowadzony w ramach tych
samych badań, tym razem z prof. Gogaczem, ufając, że przyczyniamy się
tym do kontynuacji słynnych swego czasu „dyskusji szwagrów”.
Redakcja
Bożena Listkowska – Tematem moich badań jest stosunek metafizyki do epistemologii. Zostały one pomyślana jako studium
porównawcze między sposobem ujmowania tego zagadnienia przez Pana Profesora oraz Pana Profesora A. B. Stępnia. W trakcie redagowania pracy zrodziło się wiele
pytań, na które nie udało mi się znaleźć odpowiedzi w tekstach Pana Profesora. Czy
mogłabym teraz je zadać?
1
Mieczysław Gogacz: Tak, bardzo proszę.
– Podobnie jak Prof. Stępień studiował
Pan Profesor na KUL–u. Mieli Panowie
jednak innych mistrzów. Kto był mistrzem
Pana Profesora?
Moim profesorem był S. Swieżawski.
U niego robiłem wszystkie stopnie naukowe, uzupełnione później na Sorbonie i w Toronto u prof. E. Gilsona.
A. B. Stępień, Studia i szkice filozoficzne, do druku przygotował R. Kryński, t. 3, Lublin 2015. Rec.
A. Andrzejuk, Tomizm fenomenologizujący Antoniego B. Stępnia, „Rocznik Tomistyczny” 5 (2016),
s. 397-406.
441
z prof. M. Gogaczem rozmawia B. Listkowska
– W jakim stopniu prof. Swieżawski stosunek do istnienia. Skupienie się na
wpłynął na koncepcję filozoficzną Pana istnieniu jest też zasadą formułowania
Profesora, a w jakim stopniu prof. E. Gil- twierdzeń tomizmu. U o. prof. Krąpca
son?
niektóre ujęcia i twierdzenia były niedoProfesor Swieżawski nauczył mnie fi- kładne. Nie były konsekwentnie wierne
lozofii, którą studiował jeszcze u prof. tekstom św. Tomasza. Ta wersja tomiGilsona. On zaproponował mi wyjazd zmu wydawała mi się nieprecyzyjna
do Toronto, aby u Gilsona kontynuować i dlatego swój tomizm nazwałem tomipoznawanie tomizmu.
zmem konsekwentnym. Tomizm kon– Czego nauczył się Pan Profesor od prof. sekwentny stanowią twierdzenia najbarE. Gilsona?
dziej wierne twierdzeniom św. Tomasza.
Czego się nauczyłem? Profesorowie Wszystkie jego ujęcia są konsekwentnie
wykładają własne poglądy. Studenci, wierne filozofii Akwinaty.
chodząc na moje wykłady, słuchają mojej
Tomizm tamtego czasu był tomizmem
wersji tomizmu – to tak żartobliwie nawiązującym do istoty bytu. My, tzn.
troszeczkę mówiąc. Wygłasza się własne ja, prof. S. Swieżawski i jego uczniowie,
poglądy, tylko one muszą być dobrze opowiedzieliśmy się za wiernością w anaosadzone w historii filozofii i w re- lizach filozoficznych problemowi istniealizmie. Ja wiązałem się z metafizyką to- nia przed istotą. W tamtym czasie obomizmu egzystencjalnego.
wiązywała francuska tradycja tomistów
Od prof. E. Gilsona nauczyłem się je- esencjalizujących XIX wieku. Chciałem
go wersji tomizmu. On, według mnie, zdystansować ich ujęcia i skupić się
najlepiej i najpełniej przedstawił filozo- przede wszystkim na tym, co u Tomasza było najważniejsze – na istnieniu.
fię św. Tomasza.
– Przez długi czas utożsamiał się Pan Nie było to łatwe dlatego, że istnienie
Profesor z tomizmem egzystencjalnym. Co wówczas ujmowano nie w rozumieniu
zadecydowało o wykształceniu nowej „szko- metafizycznym, jako element struktuły”, sformułowaniu koncepcji tomizmu kon- ralny bytu, ale w sensie potocznym, jasekwentnego?
ko bycie w ogóle. Mówiono np. świat
Uczniowie zwykle najpierw głoszą istnieje, człowiek istnieje itd. Nie były to
poglądy swoich profesorów. Ja byłem ujęcia precyzyjne. Uważałem, że tomiuczniem o. prof. M. Krąpca i prof. S. stom nie chodzi o te ogólne wypowieSwieżawskiego. Obaj profesorowie wy- dzi, ale o to, czym jest w strukturze bykładali metafizykę św. Tomasza, ale każ- tu element dający realność. Element
dy trochę inaczej. Dzięki temu można powodujący realność nazywa się istniebyło zobaczyć różnicę, zasadę tej różni- niem. Byt jest ukonstytuowany z istnienia i istoty. Stąd moje artykuły często
cy i można było nabrać dystansu.
– Co Pan Profesor doprecyzował w to- mają m.in. takie podkreślenia – istniemizmie egzystencjalnym?
nie i istota.
Tomizmem egzystencjalnym nazwaTo był taki czas. Toczyła się walka
łem wersję tomizmu o. prof. M. Krąpca. o język metafizyki, o tomizm ujęty w kaZasadą odróżniania wersji tomizmu jest tegoriach metafizycznych, a nie w po442
Kilka słów o tomizmie konsekwentnym, jego historii i głównych założeniach [...]
tocznych, przeżyciowych, w takich, któ- ty. Skoro mają różne przedmioty, to mure są przekonaniem czy przypuszczeniem. szą być różnymi naukami. Przedmiotem
Walczyło się z tymi niedokładnościami. tomizmu realistycznego jest istnienie jaPóźniej powstały moje artykuły na te- ko element strukturalny bytu. Istnienie
mat pojęć filozoficznych tomizmu.
było wciąż ujmowane dość potocznie.
– W jaki sposób doszedł Pan Profesor do Mówiło się np. świat istnieje. Co tutaj
więcej można powiedzieć? Bardzo dużo.
koncepcji relacji osobowych?
Jeżeli zachodzi jakieś odniesienie po- Istnienie jest elementem bytu. Istnienie
między człowiekiem i Bogiem i to od- i istota to akt i możność – dwa elemenniesienie jest realne, to jest ono relacją. ty strukturalne bytu.
Trzeba było odróżnić relacje poznawcze
Metafizyka i teoria poznania to dwie
od relacji istnieniowych, czyli takich, niezależne od siebie nauki. Inaczej się
które wiążą jedno istnienie z drugim ist- uprawia teorię poznania, a inaczej menieniem: istnienie człowieka z istnieniem tafizykę. Teoria poznania w ujęciu prof.
Boga, istnienie moje z istnieniem two- Stępnia była dominująca. Od teorii poim. To były doprecyzowania. W meta- znania zależało, jak się uprawia metafifizyce nie chodziło bowiem o jakiekol- zykę. Ja sądziłem, że nie. Nauki te mawiek relacje, nie chodziło o relacje ją różne, nieza leżne od siebie
w potocznym znaczeniu. Chodziło o re- przedmioty. Są odrębne. O co innego
lacje, które są faktyczną więzią mojego chodzi w teorii poznania, a o co innego
istnienia z istnieniem innego człowieka w metafizyce. To było istotą naszych
i istnieniem Boga. Z tego wyrastała re- sporów.
– W wielu swoich pracach podkreśla Pan
alistyczna teologia. Teologię trzeba jednak odróżniać od filozofii, a przede Profesor, że poznania nie weryfikuje poznawszystkim należy odróżniać metafizykę nie, lecz byt. Jak należy to rozumieć?
od teorii poznania. Zagrożeniem było
O tym, jaka jest metafizyka, decydumieszanie metafizyki z teorią poznania. je byt istniejący, a nie byt poznawany.
Nie odróżniało się wyraźnie przedmio- Poznawanie zależy ode mnie. Nie ja jedtu metafizyki od przedmiotu teorii po- nak decyduję o tym, co o bycie mam móznania. Wydawało się, że poznając, po- wić. Oczywiście, to jest moje poznanie,
znaje się zawsze by t istniejący. ale ono musi wynikać z istnienia, a nie
Tymczasem tak nie jest. Można wska- z mojego ujęcia, nie z poznania. W tamzywać nie na byt istniejący, lecz na byt tych czasach – może i wciąż – zależność
przeżywany. W filozofii były wówczas metafizyki od teorii poznania była udetakie trudności. Ja i moi uczniowie pró- rzająca. Bardziej mówiło się o poznaniu
niż o bytowaniu. Różnica między pobowaliśmy im zaradzić.
– Profesor A. B. Stępień pod niektórymi znawaniem i istnieniem nie była czytelwzględami uzależnia metafizykę od teorii na. Należało dopiero nauczyć kulturę
poznania. Pan Profesor nie zgadza się z tym polską wiedzy o istnieniu i wiedzy o postanowiskiem. Dlaczego?
znaniu. Poznanie nie wspomaga nas jaTo są dwie różne nauki. Metafizyka ko zespół odpowiednich ujęć. Nie uczy
i teoria poznania mają różne przedmio- nas spotykanych bytów. Odwrotnie.
443
z prof. M. Gogaczem rozmawia B. Listkowska
Kontakt z bytem, zdanie sobie sprawy wała mi się najważniejsza metodologiczz tego, że jest i czym jest to, z czym się nie. A prof. Stępień był teoretykiem pokontaktuję wspomaga i uzasadnia teorię znania. Mnie się wydawało, że on jest
poznania. To była walka o odrębność bardziej teoretykiem poznania niż meprzedmiotów nauk filozoficznych.
tafizykiem. On się na to nie godził i na– Chciałam zapytać również o punkt wet bolał nad tym, że go tak ujmuję. Ale
wyjścia metafizyki. Pan Profesor widzi go tak wtedy uważałem.
w zasadzie niesprzeczności (odrębności),
– Dlaczego w człowieku akt istnienia aka Pan Prof. A. B. Stępień w zasadzie toż- tualizuje istotę poprzez formę, a nie tak, jak
samości. Pan mówi o spotkaniu i poznaniu w bytach pozbawionych formy rozumnej –
niewyraźnym, a Prof. A. B. Stępień o do- od razu całą istotę?
świadczeniu wewnętrznym...
Zasadą komponującą człowieka, tym,
No,... ja nie zmieniłem zdania, Stę- co w nim najważniejsze, jest forma. Forpień też nie...
ma jest aktem w układzie istotowym. Ja– Ale dlaczego nie zgadza się Pan Profe- ka forma, taki jest byt. Trzeba się do bytu kierować poprzez formę. Nie
sor na doświadczenie wewnętrzne?
Na doświadczenie wewnętrzne nie z jakiegokolwiek punktu widzenia czy
zgadzam się dlatego, że jest ono uwa- skądkolwiek.
runkowane wykształceniem, dziedzicze– W „Istnieć i poznawać” zarzucił Pan
niem kultury, zwyczajami w filozofowa- Profesor Prof. A. B. Stępniowi, że we
niu itd. Nie ode mnie zależy wiedza „Wprowadzeniu do metafizyki” sformułował
o bycie. Byt sprawia, że wiem o nim to, dualistyczną koncepcję człowieka (forma
co on mi narzuca, a nie to, co ja do nie- tylko funkcjonalnie związana z materią).
go odnoszę. Tak bym to wytłumaczył. Dlaczego Pan Profesor tak sądzi?
Wiedzy o bycie nie może stanowić to, co
Profesor Stępień był – jeszcze raz chcę
ja sobie na temat bytu uświadamiam, czy to powiedzieć – teoretykiem poznania
to, co znajduję w sobie. Nie. Muszę wy- i według mnie nie czuł metafizyki. Jego
czytać w bycie to, czym on jest. Byt roz- poglądy nie były czysto metafizyczne.
strzyga o tym, że ja myślę o nim tak, Dochodził do przedmiotu poznania poa nie inaczej.
przez teorię poznania. Teoria poznania
– A dlaczego filozofowanie należy rozpo- była pośrednikiem. On się posługiwał
cząć od zasady odrębności?
ujęciami teorii poznania, a na drugim
Bo inaczej nie oderwiemy się od mie- miejscu dopiero istnieniem. Mnie się wyszania bytów. W historii filozofii były dawało, że jest odwrotnie. Najpierw muróżne błędne rozumienia bytu np. byt to szę się zetknąć z istnieniem – wtedy
cały świat, byt to wszystko, co jest, wszyst- wiem, jaka ma być teoria poznania i jako, co istnieje. To nie jest tak. Jeden byt ka będzie metafizyka. Profesor Stępień
jest inny niż drugi byt, jeden byt różni był nieuleczalnym teoretykiem poznasię od drugiego. Zasada odrębności spra- nia. Nie był według mnie metafizykiem.
wia, że moje ujęcia są precyzyjne i są na Był między nami spór na ten temat. On
temat. Ona pozwala uniknąć mylenia uważał, że jest metafizykiem, ale myślał
dwóch bytów. Zasada odrębności wyda444
Kilka słów o tomizmie konsekwentnym, jego historii i głównych założeniach [...]
o metafizyce już poznanej, a nie takiej, duje o tym, co wolno mi o nim powiektóra wyznacza poznanie.
dzieć, a co może być nieuprawnione.
– Co najbardziej różni Panów Profeso- Trzeba wciąż być wiernym metafizyce –
rów w Pana odczuciu?
to stanowi specyfikę moich ujęć. Moją
W dalszym ciągu według mnie prof. wersją tomizmu jest tomizm konseStępień jest teoretykiem poznania. Jest kwentny – tomizm wierny metafizyce
w nim bardzo mocna wrażliwość na to, bytu.
jak się poznaje. Mocniejsza niż wrażli– Przedmiotem zainteresowań Pana
wość na to, jak się bytuje. Można uwa- Profesora były również odniesienia człowieżać to tylko za różnicę językową, ale to ka do Boga, relacje między człowiekiem
nie jest tylko różnica językowa. To jest i Bogiem. Z jakich źródeł czerpał Pan Prosposób ujmowania bytu. On jest bardziej fesor wiedzę na ten temat?
teoretykiem poznania niż metafizykiem.
Wiedzę o relacjach między człowieNie widzi różnicy między mówieniem kiem i Bogiem czerpałem z ascetyki kao poznaniu i mówieniem o bytowaniu, tolickiej, z teologii ascetycznej. To była
a to jest przecież coś innego. Czym in- moja druga specjalność. Teologię ascenym jest odnoszenie się do istnienia, tyczną podjąłem jako temat zaniedbany,
a czym innym odnoszenie się do władz niedoprecyzowany. W ujęciach swoich
poznawczych. Ale tego się nie dało prze- korzystałem z XIX–wiecznych podręczzwyciężyć i zostaliśmy przy tych różni- ników ascetyki. Te podręczniki były
nadzwyczajne. Zawierały ogromne bocach.
– Do tych różnic zalicza się także zagad- gactwo rozważań na temat odniesień zanienie typów istnienia i sposobów istnie- chodzących pomiędzy bytami. Z nich
nia...
czerpałem. Znajdujące się w nich ujęcia
Sposoby istnienia – to był język, który opierały się na teologii budowanej w odprof. Stępień przejął chyba jeszcze od niesieniu do Pisma Świętego, do różnych
Ingardena. Sposób znaczy przecież, że ksiąg biblijnych i do różnych autorów.
można tak, a można inaczej. Otóż w me- Moje ujęcia były więc także efektem
tafizyce nie można inaczej. Byt trzeba pewnej erudycji teologicznej.
ująć tak, jak on sam o sobie nas inforW podręcznikach tych zachwyciła
muje. Wiedza o bycie nie może być za- mnie przede wszystkim teologia relacji
leżna od ujęcia, od punktu widzenia. osobowych. Relacje są to odniesienia poOdpowiedzi w metafizyce nie mogą się między bytami. Jakie mogą zachodzić
zmieniać. Jeżeli się zmieniają, świadczy odniesienia? Dotychczas relacje uważato o braku wierności bytom. On tego, ło się za odniesienia przeżyciowe, przywedług mnie, nie pojmował. Przyjmo- puszczalne, wyczuwane itp. Ja zwróciwał sposób istnienia, tak jak go nauczył łem uwagę na to, że są również
odniesienia realne. Wszystko oparte jest
Ingarden.
Ja starałem się być jak najbardziej na bycie. Jaki byt, takie są odniesienia.
wierny metafizyce. Uważałem, że nale- Jeżeli odniesienia dotyczą bytów realży oprzeć się na takim rozumieniu bytu, nych to one również są realne. Relacje
jakie prezentuje św. Tomasz. Byt decy- osobowe to był mój pomysł. Zachodzą
445
one między osobami: między jedną osobą i drugą – między ludźmi oraz między
Osobą Boga i osobą człowieka. Dokonanie tych rozróżnień i wiedza o nich
jest moim wkładem w tomizm ogólnoświatowy. Później do koncepcji tych nawiązywali inni filozofowie, m.in. Amerykanie, do których wiedza o relacjach
osobowych dotarła za pośrednictwem
wyjeżdżających do Ameryki pracowników naukowych KUL-u.
– Dziękuję, że zgodził się Pan Profesor
na tę rozmowę i pomógł mi w zrozumieniu trudniejszych kwestii metafizyki tomizmu konsekwentnego.
Dziękuję.
Warszawa, 9 stycznia 2005 roku