Bajkoterapia „Baśnie są bardziej niż prawdziwe, nie dlatego iż

Bajkoterapia
„Baśnie są bardziej niż prawdziwe, nie dlatego iż mówią nam, że istnieją smoki, ale
że uświadamiają, iż smoki można pokonać” G. K. Chesterton
1. Jak bajki wpływają na rozwój dziecka?
Bajki czytamy naszym dzieciom od małego – tworzą one niezwykły, magiczny świat.
Przy ich pomocy maluchy uczą się reguł, wzorców zachowań. Dziecko poznaje otaczający
świat poprzez działania bohaterów bajki, która pokazuje, co jest dobre, a co złe. Bajka
umożliwia utożsamienie się z jej bohaterem, co sprawia, że dziecko wczuwa się w emocje,
jakich doświadcza, a przez to staje się wrażliwe na zło, niesprawiedliwość, ból. W świecie
bajek rządzą reguły dobra, któro zawsze zwycięża – szczęśliwe zakończenia dają dziecku
radość oraz poczucie sukcesu. Przedstawiany świat jest uproszczony, ale przez to zrozumiały
dla dzieci. Maluszki myślą w sposób magiczny – przypisują przedmiotom atrybuty życia,
zwierzętom nadają cechy ludzkie. Bajki natomiast charakteryzują się magiczną
rzeczywistością, dlatego tak łatwo docierają do młodych „czytelników”. Pomagają zrozumieć
dziecku świat adekwatnie do jego możliwości poznawczych. Dzięki bajkom dziecko rozwija
swoją osobowość i pobudza wyobraźnię.
Znaczenie baśni i bajek w wychowaniu i rozwoju dzieci:
1. Podstawą oddziaływania baśni na psychikę dziecka jest proces identyfikacji malucha
z pozytywnym bohaterem.
2. Baśń konfrontuje dziecko z problemami życia, pomaga w rozpoznawaniu własnych
trudności i pokazuje sposoby radzenia sobie z nimi - zachęca do aktywnego pokonywania
trudności.
3. Bajki sprawiają dziecku radość i przyjemność, wspierają rozwój dziecięcej osobowości,
wyobraźni, rozwoju emocjonalno – społecznego.
4. Pomagają w odkrywaniu jego własnej tożsamości i nadawaniu sensu swojemu życiu.
5. Baśnie zachęcają do nawiązywania przyjaznych kontaktów ze światem przyrody –
uwrażliwiają na los ludzi, zwierząt.
6. Wyzwalają emocje, uczą ich rozpoznawania, nazywania.
7. Obniżają lęk – co stało się głównym powodem stosowania bajkoterapii.
2. Rola bajek terapeutycznych.
Bajka terapeutyczna jest metodą obniżania lęku u dzieci, głównie w wieku 4- 9 lat,
jednak może być stosowana także przed 3 r.ż. Fabuła bajki terapeutycznej dotyczy różnych
sytuacji wzbudzających lęk u dziecka. Bohater bajkowy (często dziecko lub zwierzątko)
znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzone postacie i rozwój wydarzeń
umożliwiają redukcję tego lęku. Bohater uczy się różnych sposobów pokonywania
problemów, a razem z nim nasze dziecko.
W opowiadaniach stosuje się różne sposoby oddziaływania na bohatera bajkowego, są to:
1. Konkretyzacja i racjonalizacja doznawanych lęków, która dokonuje się poprzez
pokazanie dziecku, jakie osoby, przedmioty czy sytuacje go wywołują. Uświadomienie
przyczyn i skutków wpływa na racjonalność działania i nieuleganie panice. Bohater bajkowy
prezentuje wzory zachowań umożliwiające skuteczne działanie - poprzez to dziecko uczy się
radzenia sobie w nowej, trudnej sytuacji i nabywa nowych wzorców działania.
2. Powtarzanie bodźców lękotwórczych, które powodują proces „odwrażliwiania” –
poprzez bajki terapeutyczne dzieci oswajają się z sytuacjami, osobami czy przedmiotami
wywołującymi lęki. Redukcja lęku występuje na skutek częstego kontaktu z bodźcem
o średniej sile, w efekcie reakcja na niego zanika.
3. Wzmacnianie poczucia własnej wartości i uczenia pozytywnego myślenia – dokonuje
się poprzez nagradzanie bohatera za skuteczność zachowań, pozytywne rozwiązanie
problemów.
4. Łączenie bodźców lękotwórczych z przyjemnymi emocjami, co w efekcie prowadzi do
wyobrażania sobie bodźców lękotwórczych bez doznawania lęku. Ułatwia to więc proces
oswajania, wygaszania i przewarunkowania lęku u dziecka i pomaga przenieść sposób
działania i nie przenoszenie lęku na realne sytuacje życiowe.
Można wyodrębnić trzy rodzaje bajek terapeutycznych:
• relaksacyjne,
• psychoedukacyjne,
• psychoterapeutyczne.
Bajki relaksacyjne stosuje się w celu odprężenia i uspokojenia - pomagają poprzez
zastosowanie wizualizacji i sugestii słuchowych, wzrokowych i czuciowych. Akcja bajek
relaksacyjnych toczy się w miejscu opisywanym jako spokojne, przyjazne i bezpieczne, gdzie
bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsce, gdzie
odpoczywa. Struktura słuchowa służy do wywołania efektu w rodzaju: „słyszysz szum
drzew”, wzrokowa: „widzisz promyki słońca przebijające się przez liście drzew”, a czuciowa:
„słońce ogrzewa twoją twarz”. Relaksacja ma tu na celu odprężenie mięśni, a im relaks
głębszy, tym łatwiej o uspokojenie i lepsze samopoczucie. Przed opowiadaniem bajki osoba
prowadząca wprowadza dzieci w stan rozluźnienia, mówiąc: „teraz posłuchamy bajeczki,
połóżcie się wygodnie, oddychajcie spokojnie, możecie przymknąć oczy”
Bajki psychoedukacyjne to bajki mające na celu wprowadzenie zmian w zachowaniu
dziecka. Bohater bajki ma problem podobny do tego, który przeżywa dziecko. Zdobywa ono
doświadczenia poprzez świat bajkowy, gdzie uczy się, jakie wzory zachowań należy
zastosować, poszerza swoją samoświadomość, co sprzyja uczeniu się zachowania w trudnej
sytuacji. Bajki te mają wskazać nowe wzory myślenia o sytuacjach lękotwórczych,
przedstawić inne wzory reagowania emocjonalnego. Po przeczytaniu bajki
psychoedukacyjnej dobrze jest zachęcić dzieci do narysowania ilustracji, uzewnętrznienia
emocji, porozmawiania o tym, co czuli bohaterowie bajki. Dzieci same powinny
zinterpretować bajkę, dopiero wówczas nabierze ona dla nich znaczenia osobistego.
Bajki psychoterapeutyczne – są podobne do bajek psychoedukacyjnych – jednak są
dłuższe i mają bardziej rozbudowaną od nich fabułę. Głównym zadaniem jest obniżenie lęku.
Bajka psychoterapeutyczna ma następujące cele:
• zastępczo zaspokoić potrzeby, dowartościować dziecko, które jest w trudnej sytuacji;
• dać wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację, budowania pozytywnych emocji,
• przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia
sobie w niej
Należy pamiętać, że niektóre bajki przejdą niezauważone, niektórych dziecko nie zrozumie,
co może być wskazówką, że nie są to problemy ważne dla niego. Natomiast bajki, które
będzie często i chętnie czytało albo prosiło o ich wielokrotne powtarzanie, będą o tematyce
dla niego ważnej potrzebnej – znaczy, że utożsamia się z jej bohaterami i daje mu to wiele
satysfakcji.
3. Przykłady i schemat samodzielnego tworzenia bajek terapeutycznych dla naszych
dzieci.
M. Molicka przedstawia schemat każdej bajki terapeutycznej, dzięki któremu można
budować
własne opowieści. Składają się na niego:
• główny temat (sytuacja wywołująca lęk),
• główny bohater (dziecko lub zwierzątko, z którym się czytelnik identyfikuje),
• inne wprowadzone postacie (pomagają nazwać uczucia, uczą reakcji na trudne
sytuacje),
• tło opowiadania (miejsce znane dziecku)
• szczęśliwe zakończenie - rozwiązanie trudnej sytuacji
Dzięki podanemu scenariuszowi rodzice mogą stwarzać inne bajki, stosownie do trudności,
z jakimi walczy dziecko. Należy pamiętać, że problemu nie rozwiązuje bajka, ale samo
dziecko. Korzysta z rozwiązań w niej podpowiedzianych, które odbiera, jako własne.
Słuchając o problemach podobnych do swoich dziecko myśli: „Jeśli to się udało komuś
podobnemu do mnie, być może ja też to potrafię”.
Poniżej wskazówki, pomocne przy tworzeniu i czytaniu bajek:
• główny bohater bajki
Najlepiej ktoś podobny do naszego malucha. Dziecko powinno utożsamiać się z nim –
mieć poczucie, że to, co da radę bohater, ono też może. Ważne jest podobieństwo wieku,
płci. Warto wspomnieć o ulubionych aktywnościach, zabawce, co pomoże stworzyć
poczucie więzi z głównym bohaterem.
• sposoby radzenie sobie z trudnościami
W bajce często dobrym sposobem radzenia sobie jest otwarta rozmowa. Można więc
wprowadzić do bajki postać, której bohater zwierza się, mówi o obawach, uczuciach
i z którym planują co dalej. Zachęcić to może dziecko do otwartych rozmów z rodzicami
o swoich problemach.
• szczęśliwe zakończenie
Tak jak wspomniano wyżej bajki powinny się szczęśliwie kończyć – dawać dziecku
nadzieję, wiarę w swoje siły, wywoływać pozytywne uczucia. Nie powinny jednak
zbytnio pouczać i umoralniać
• czytanie
Bajkę czytamy spokojnym, stonowanym głosem, przy bajkach relaksacyjnych można w tle
włączyć relaksacyjną muzykę. Jeśli bajka jest za długa, można podzielić jej czytanie na
kilka razy – warto jednak przed rozpoczęciem czytania przypomnieć o czym czytaliśmy
wcześniej. Nie należy na siłę zmuszać dziecka do rozmowy o bajce i stosunku do jego
problemu. Jeżeli chce – świetnie! Jeśli nie można zaproponować narysowanie bajki – to
utrzyma uwagę na historii i pokaże stosunek do niej.
Przykładowa strona z bajkami:
http://bajki-zasypianki.pl/
Polecana literatura:
„Bajki, które leczą. Część 1” Brett Doris, GWP
„Bajki, które leczą. Część 2” Brett Doris, GWP
„Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym, jak bajki mogą pomagać” Nasza
Księgarnia
„Bezpieczna bajka” Nasza Księgarnia
„Bajki terapeutyczne.Część 1 i 2” Maria Molicka, Media Rodzina
„Bajkoterapia” Maria Molicka, Media Rodzina