Profesor Jan Andrzej Ciołkosz – partner naukowy - Kraków

Profesor Jan Andrzej Ciołkosz – partner naukowy - Kraków

Jacek Kozak, Małgorzata Luc (red.)
Geograf u progu ery kosmicznej
Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej
Uniwersytet Jagielloński
Kraków 2009, s. 43–46
Marek Baranowski
Profesor Jan Andrzej Ciołkosz
– partner naukowy
Moje kontakty z Profesorem Janem Andrzejem Ciołkoszem miały swój początek w 1970 roku, kiedy to, jako student geografii na Uniwersytecie Warszawskim, uczęszczałem na Jego wykłady z fotointerpretacji zdjęć lotniczych. Były one
zawsze bardzo dobrze przygotowane i nad wyraz interesujące. Wpływały na to
ciekawy tryb narracji oraz starannie dobrane ilustracje prezentowane przy użyciu
rzutnika slajdów. Pamiętam, że w późniejszych rankingach wykładowców, tworzonych na podstawie anonimowych ankiet przeprowadzanych wśród studentów,
ówczesny dr Andrzej Ciołkosz zajmował zwykle pierwsze miejsce na Wydziale
Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Potrafił zaszczepić w młodych umysłach geografów zamiłowanie do zdjęć lotniczych, które pozostawało w nas na długo po zakończeniu studiów.
Tuż po studiach podjąłem pracę w Instytucie Geodezji i Kartografii, gdzie
dr Andrzej Ciołkosz pracował w Zakładzie Fotogrametrii. Nasze kontakty zawodowe w tamtym okresie nie były zbyt częste, tym bardziej, że zakład, w którym
pracowałem wkrótce wyodrębnił się w niezależną jednostkę badawczo-rozwojową – Centrum Informatyczne Geodezji i Kartografii.
W latach osiemdziesiątych miałem okazję współpracować z Profesorem
Andrzejem Ciołkoszem na niwie Międzynarodowej Asocjacji Kartograficznej
(MAK), kiedy to w 1984 i 1987 roku uczestniczyliśmy razem w Międzynarodowych
Konferencjach Kartograficznych (kolejno w Perth, Australia i Morelia, Meksyk),
Marek Baranowski
jako oficjalni delegaci z Polski. W Perth Profesor pełnił funkcję wiceprezydenta
MAK, w związku z czymprzypadł mi zaszczyt reprezentowania naszego kraju.
W tym okresie bardzo zintensyfikowały się moje kontakty w ramach MAK i zapewne po części była to zasługa Profesora. Profesor Ciołkosz aktywnie działał
w MAK zarówno jako wiceprezydent tej organizacji w latach 1978–1984, jak
również jako wieloletni przewodniczący Komisji Zobrazowań Satelitarnych. Jego
owocna praca na rzecz Asocjacji została doceniona i uhonorowana w 2003 roku
tytułem Honorowego Członka MAK, który otrzymał, jako jeden z dwóch Polaków, obok Profesora Stanisława Pietkiewicza.
Od 1988 roku datuje się moja ścisła współpraca z Profesorem Ciołkoszem.
W tymże roku zaproponował mi pracę w Ośrodku Przetwarzania Obrazów Lotniczych i Satelitarnych w Instytucie Geodezji i Kartografii. Powierzył mi również
zadanie utworzenia najpierw Pracowni, a potem Zakładu Systemów Informacji
Przestrzennej, którym kierowałem do 1997 roku. Od początku tej współpracy staraliśmy się wiązać problematykę teledetekcji z systemami informacji przestrzennej.
Jej pierwszym przejawem był Centralny Program Badań Podstawowych Ochrona
i kształtowanie środowiska przyrodniczego, kierowany przez Profesora Romana Andrzejewskiego, późniejszego wiceministra środowiska. Naszym zadaniem
w ramach tego programu badawczego było stworzenie podstaw systemu informacji o środowisku przyrodniczym. W wyniku naszych prac powstał pierwszy
w Polsce narzędziowy system informacji geograficznej o nazwie SINUS (System
INformacji o Ukształtowaniu Środowiska). Stał on się podstawą wielu późniejszych prac prowadzonych w Instytucie Geodezji i Kartografii związanych z tworzeniem tematycznych baz danych przestrzennych.
Kolejnym dużym tematem, w którym przyszło mi współpracować z Profesorem Andrzejem Ciołkoszem był kierowany przez Niego w latach 1987–1992
projekt ustanowiony przez Food and Agriculture Organisation o nazwie Remote sensing based system for grassland field monitoring with use of satellite data.
W ramach tego projektu prowadzona była interpretacja zdjęć satelitarnych Landsat 5 pokrywających cały kraj. Profesor nadzorował osobiście ten proces, opracowując wraz z dr Ryszardem Gronetem legendę użytkowania ziemi, składającą się
z 20 klas. Moim zadaniem było opracowanie bazy danych użytkowania ziemi na
podstawie kalek interpretacyjnych przygotowanych w skali 1:250 000. Jego trudność polegała m.in. na tym, że kalki te były opracowywane na źródłowych zdjęciach satelitarnych niepoddanych procesowi geometryzacji do jakiegokolwiek
układu współrzędnych. Wtedy to opracowałem rozszerzenie oprogramowania
systemu SINUS, polegające na włączeniu w proces digitalizacji map przekształcenia opartego o odwzorowanie SOM (Space Oblique Mercator). Dzięki temu źródłowy układ współrzędnych zdjęć pozyskanych przez satelitę był przeliczany na
dowolny znany układ współrzędnych. Powstała w wyniku tych prac baza danych
44
Profesor Jan Andrzej Ciołkosz – partner naukowy
użytkowania ziemi, jak również opracowany proces technologiczny były pierwowzorem późniejszych przedsięwzięć realizowanych w ramach projektów CORINE
Land Cover.
W 1989 roku Profesor Ciołkosz brał udział w Moskwie w konferencji ONZ,
poświęconej problematyce teledetekcji i środowiska. W kolejce do Mauzoleum
Lenina rozmawiał z przedstawicielem United Nations Environment Programme
(UNEP) na temat nowopowstałej (w 1985 r.) sieci UNEP/GRID (Global Resource
Information Database). Jego rozmówca zaproponował, aby rozważyć powołanie
kolejnego ośrodka tej sieci w Polsce. Po powrocie do kraju Profesor podzielił się
ze mną tą propozycją i w krótkim czasie rozpoczęliśmy działania zmierzające do
urzeczywistnienia tego pomysłu. Po powiadomieniu Ministerstwa Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa i po odbyciu rozmów z ówczesnym
Ministrem Bronisławem Kamińskim, Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska – Wiceministrem Andrzejem Walewskim oraz z Dyrektorem Departamentu
Monitoringu Środowiska Adamem Mierzwińskim podjęto decyzję o gotowości
Polski do utworzenia ośrodka UNEP/GRID-Warszawa na bazie zasobów kadrowych i lokalowych Instytutu Geodezji i Kartografii. 17 września 1991 roku ówczesny i zarazem obecny Minister Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa Profesor Maciej Nowicki i Zastępca Sekretarza Generalnego ONZ,
Dyrektor Wykonawczy UNEP Dr Mustafa Tolba podpisali porozumienie o ustanowieniu w Polsce Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID-Warszawa,
jako siódmego tego typu ośrodka na świecie. Tego samego dnia odbyło się uroczyste otwarcie Centrum w użyczonych przez Instytut Geodezji i Kartografii pomieszczeniach przy ul. Jasnej 2/4 w Warszawie. Można powiedzieć, że Profesor
Ciołkosz był ojcem chrzestnym i w sposób decydujący przyczynił się do powstania tej placówki, funkcjonującej w Polsce od 18 lat.
W 1994 roku rozpoczęliśmy wspólnie z Profesorem Andrzejem Ciołkoszem
prace nad polską częścią dużego europejskiego przedsięwzięcia, jakim był projekt
CORINE Land Cover. Nad interpretacją zgeometryzowanych zdjęć satelitarnych,
z wykorzystaniem europejskiej legendy pokrycia terenu, składającej się z 44 klas,
czuwał osobiście Profesor Ciołkosz. Moim zadaniem było kierowanie projektem
i utworzenie bazy danych pokrycia terenu. Opracowane kalki interpretacyjne były
poddawane skanowaniu, a następnie wektoryzacji i kodowaniu. Ta pierwsza polska baza danych CORINE Land Cover była utworzona z wykorzystaniem systemu
SINUS i stanowiła podstawę wielu późniejszych prac Instytutu Geodezji i Kartografii i innych ośrodków. Drugim dużym projektem europejskim finansowanym z funduszy PHARE, którego kształt wypracowaliśmy wspólnie z Profesorem
Ciołkoszem, był projekt Black Triangle GIS. W projekcie tym utworzono szereg
warstw tematycznych pokrywających obszar przygraniczny Polski, Niemiec i Republiki Czeskiej, jak również wykorzystano bazę CORINE Land Cover.
45
Marek Baranowski
Jednym z pochodnych produktów bazy danych CORINE Land Cover były
dwa arkusze Narodowego Atlasu Polski. Prace nad ich redakcją podjęliśmy we
dwóch z Profesorem i w ich wyniku powstała mapa użytkowania ziemi w Polsce
w skali 1:1 500 000 oraz arkusz Atlasu prezentujący dziewięć przykładów użytkowania ziemi w Polsce w skali 1:200 000. Legendę CORINE Land Cover, składającą
się z 44 klas (34 klasy występujące na terenie Polski) zmodyfikowaliśmy na mapie
w skali 1:1 500 000 prezentując zjawisko użytkowania ziemi w 13 klasach. Z kolei
na arkuszu z dziewięcioma przykładami legendę CORINE Land Cover zagregowano do 27 klas.
Po kilku latach przerwy moje losy po raz kolejny połączyły mnie z Profesorem Andrzejem Ciołkoszem, kiedy to przed rokiem objąłem funkcję Dyrektora
Instytutu Geodezji i Kartografii i przyszło mi współdziałać z Nim, jako Zastępcą Dyrektora ds. Naukowych. Ta nowa forma współpracy pozwoliła mi jeszcze
dogłębniej poznać Profesora, jako znakomitego organizatora działalności naukowej w tak dużej i zróżnicowanej placówce naukowej, jaką jest Instytut. Jego wnikliwość, sumienność i rzetelność są nieocenionymi zaletami pozwalającymi na
sprawne zarządzanie Instytutem.
Długoletnia współpraca z Profesorem wzbogaciła i rozszerzyła moje horyzonty naukowe i niewątpliwie współkształtowała mój profil zawodowy. Dzięki
Niemu w znacznie większym stopniu stosowałem metody badawcze wywodzące
się z teledetekcji niż we wcześniejszej mojej pracy naukowej. Styl współdziałania, jaki wypracowywał Profesor tworzył komfort pracy nasycony zrozumieniem
i życzliwością. Za te wszystkie wspaniałe lata dziękuję Profesorze, licząc na dalszą
owocną współpracę.
Marek Baranowski, dr
Dyrektor Instytutu Geodezji i Kartografii
Warszawa
46