Czesław Ślusarczyk Szkoła Główna Handlowa w - E

Czesław Ślusarczyk
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
NIEPEŁNOSPRAWNI NA STUDIACH PRZEZ INTERNET
– PRÓBA ROZPOZNANIA ZJAWISKA
Artykuł składa się z dwóch części. Pierwsza z nich zawiera kilka uwag
dotyczących roli i znaczenia teleedukacji dla kształcenia ludzi żyjących w warunkach
społeczeństwa informacyjnego oraz pokazuje przykłady istniejących w Polsce
możliwości nauczania przez Internet. W szczególności zwrócono uwagę na
przydatność e-learningu dla kształcenia ustawicznego. W drugiej części artykułu
przedstawiono
możliwości
i
ograniczenia
w
dziedzinie
kształcenia
osób
niepełnosprawnych na studiach internetowych i omówiono wyniki sondażu
dotyczącego tych kwestii.
Kilka uwag o teleedukacji w Polsce
Jedną z cech charakterystycznych społeczeństwa informacyjnego, widoczną
wyraźnie już w trakcie zmierzania ku temu społeczeństwu, jest konieczność stałego
rozwoju intelektualnego i zawodowego poszczególnych jednostek. Doskonalenie
własnych kwalifikacji, ciągła aktualizacja posiadanej wiedzy oraz zdobywanie nowych
umiejętności stają się niezbędnym warunkiem sprawnego działania w dynamicznie
zmieniającej się rzeczywistości. Zaniechanie działań z tym związanych grozi
zepchnięciem na margines przemian społeczno-ekonomicznych.
Aby zapobiec temu niebezpieczeństwu, po pierwsze należałoby zapewnić
wszystkim obywatelom (również niepełnosprawnym) swobodny dostęp do informacji
i wiedzy, a po drugie trzeba by coraz bardziej wzbogacać dotychczasowy system
nauczania o najróżniejsze formy kształcenia, takie jak: studia podyplomowe,
konferencje, sympozja i seminaria, rozmaite kursy i szkolenia oraz udostępniane
przez Internet bazy informacyjne, zawierające materiały edukacyjne z różnych
dziedzin. Szczególnie jednak pożądane wydaje się jak najszybsze i jak najszersze
1
wdrożenie do systemu edukacji najnowszej formy kształcenia na odległość,
tj. teleedukacji lub inaczej mówiąc - e-learningu.
Historia tej formy kształcenia jest bardzo krótka; w Polsce ma ona zaledwie
kilka lat, tzn. zaczyna się pod koniec lat 90. dwudziestego wieku. Jednakże tak w
ogóle na świecie kształcenie na odległość, w formie kursów korespondencyjnych,
zaistniało już w XIX wieku w Stanach Zjednoczonych. Wraz z upływem lat
następował rozwój zdalnego nauczania, wynikający głównie z zastosowania
pojawiających się środków przekazu informacji, takich jak: telefon, faks, radio
i telewizja. W związku z tym w drugiej połowie XX wieku wprowadzono do nauczania
na odległość różnego rodzaju kursy radiowe i telewizyjne. Opis rozwoju zdalnego
nauczania w ujęciu modelowym znaleźć można w pracy [6].
Teleedukacja, jako forma kształcenia na odległość ma wszystkie zalety tej
formy
nauczania.
Wykorzystanie
komputera
w
kształceniu
pozwala
na
magazynowanie, przetwarzanie i prezentację informacji. Praca z komputerem rozwija
umiejętności
analizowania,
abstrahowania,
klasyfikowania
itd.
Uwzględniając
ponadto możliwości, jakie daje Internet, tj. możliwość sprzężenia zwrotnego między
uczestnikami procesu edukacji, łatwość w przesyłaniu i modyfikowaniu materiałów
dydaktycznych,
możliwość
szybkich
kontaktów
między
uczącymi
się
a wykładowcami, można przypuszczać, iż rezultaty tak prowadzonego procesu
edukacyjnego mogą być bardzo dobre.
Dzięki wykorzystaniu sieci komputerowych możliwe stało się tworzenie szkół
wirtualnych, zapewniających uczniom interaktywny udział w wykładach i ćwiczeniach,
które mogą się odbywać w odległych miejscach. Uczniowie i studenci mogą
korzystać z wiedzy wybitnych specjalistów, uczestniczyć w grupach dyskusyjnych
i wymieniać informacje między sobą. Wykorzystanie Internetu ułatwia dostęp do
zajęć przygotowywanych przez renomowane uczelnie oraz do ogromnych zasobów
informacji zgromadzonych na serwerach znajdujących się w różnych zakątkach
świata.
W nauczaniu przez Internet mogą być wykorzystywane techniki multimedialne,
które uplastyczniają prezentowaną wiedzę i czynią ją bardziej atrakcyjną. Dzięki
temu uczenie się może być łatwiejsze i bardziej efektywne. Słuchacze mogą brać
udział w oferowanych zajęciach, korzystając z sieci Internet. Obniża to koszty
studiowania i pozwala zaoszczędzić czas potrzebny na dojazdy do uczelni. Stwarza
też szansę uczestniczenia w wykładach najwybitniejszych uczonych.
2
Zauważmy jednak, że zdobywanie wiedzy w systemie teleedukacji wymaga od
uczącego się dużej samodyscypliny oraz silnej motywacji przez cały czas trwania
nauki. Brak tych cech może być przyczyną niepowodzeń w podjętym procesie
edukacji.
Zalety kształcenia na odległość powodują, że coraz większa liczba szkół
wyższych na świecie przygotowuje oferty dydaktyczne, które są dostępne w trybie
teleedukacji. Skalę zjawiska dobrze obrazuje fakt, że w roku 2000 aż 75% szkół
wyższych w Stanach Zjednoczonych oferowało różne formy kształcenia na
odległość.
W Polsce zdalne nauczanie jest jeszcze stosunkowo mało popularne.
Przyczyn takiego stanu rzeczy jest wiele. Przede wszystkim zbyt niski jest poziom
infrastruktury teleinformatycznej; brak jest zwłaszcza łączy szerokopasmowych,
umożliwiających przesyłanie dużych ilości informacji. Zbyt wysokie są też ceny
sprzętu komputerowego oraz koszty korzystania z Internetu. Mimo to oferta
dydaktyczna, z jakiej można korzystać w formie telenauczania, staje się coraz
bogatsza. Przybiera ona rozmaite formy organizacyjne i obejmuje wiedzę na różnych
poziomach. Należy zaznaczyć, że wszystkie oferowane obecnie studia przez Internet
są odpłatne.
Kształcenie na odległość w formie teleedukacji wdrażane jest przede
wszystkim na wyższych uczelniach (zarówno państwowych, jak i prywatnych) w celu
poszerzenia ich możliwości edukacyjnych i uzupełnienia wiedzy studentów.
Teleedukację zaczynają również stosować różnego rodzaju instytucje edukacyjne,
jak np. ośrodki kształcenia ustawicznego oraz inne tego typu placówki.
Jedną z możliwości kształcenia przez Internet stanowi Polski Uniwersytet
Wirtualny (PUW), który jest wspólną inicjatywą Wyższej Szkoły HumanistycznoEkonomicznej w Łodzi oraz Uniwersytetu im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
W witrynie internetowej PUW (adres: www.puw.edu.pl) można przeczytać: „Nauka
w PUW odbywa się zgodnie z programem studiów zaocznych, ale zajęcia
z przedmiotów odbywają się w formie kursów przez Internet. Uczestnicy studiów
mają wszystkie prawa przysługujące studentom. Istnieje możliwość studiowania
według indywidualnego toku (ITS) oraz uwzględnienia zaliczeń uzyskanych na
innych uczelniach”.
PUW oferuje studia w ramach kierunków: Informatyka oraz Zarządzanie
i marketing z wykorzystaniem Internetu.
3
Bardzo ważną inicjatywę w dziedzinie teleedukacji stanowi działalność
Ośrodka Kształcenia na Odległość (OKNO), który działa w ramach Politechniki
Warszawskiej i dostępny jest pod adresem: www.okno.pw.edu.pl. Oferuje on szeroką
gamę możliwości kształcenia przez Internet, obejmującą: rozmaite wykłady dla
studentów studiów dziennych, studia inżynierskie (na kierunkach: Elektronika
i Telekomunikacja, Informatyka, Mechatronika) oraz studia podyplomowe (na
kierunkach: Informatyka i Techniki Internetu, a także Narzędzia i Techniki Wirtualnej
Edukacji). Trwają przygotowania zmierzające do udostępnienia w roku akademickim
2005/2006 studiów magisterskich przez Internet. Sprzyjać temu będzie działalność
Politechniki
Wirtualnej,
która
utworzona
została
w
roku
2002
jako
efekt
współdziałania siedmiu polskich uczelni technicznych.
Interesującą ofertę dydaktyczną w zakresie studiów przez Internet proponuje
też Uniwersytet Warszawski, a ściśle mówiąc, działające w jego ramach Centrum
Otwartej Edukacji Multimedialnej (COME), które dostępne jest pod adresem:
www.come.uw.edu.pl.
W roku akademickim 2004/2005 oferta ta obejmuje:
Studia podyplomowe na kierunku „Psychologia Zmiany Postaw i Zachowań” oraz
Studia internetowe w zakresie „Integracji Europejskiej”,
Kursy specjalistyczne (np. Ocenianie w Edukacji, Psychologia Motywacji, Epigrafika
Majów i inne).
Można wymienić jeszcze inne inicjatywy dotyczące kształcenia przez Internet, ale
wydaje się, że podane wyżej przykłady są wystarczające do scharakteryzowania
rodzącego się w Polsce zjawiska teleedukacji. Więcej informacji na ten temat znaleźć
można na stronach internetowych, należących do instytucji, które prowadzą
nauczanie w formie teleedukacji.
Niepełnosprawni a teleedukacja
Teleedukacja, a zwłaszcza nauczanie przez Internet, otwiera nowe możliwości
kształcenia
osób
niepełnosprawnych.
Dotyczy
to
przede
wszystkim
osób
niesprawnych ruchowo, ponieważ szkoły masowe i uczelnie wyższe, realizujące
tradycyjny model edukacji, wymagają fizycznej obecności słuchaczy na zajęciach, co
w przypadku osób z dysfunkcją narządu ruchu często jest bardzo trudne lub wręcz
niemożliwe ze względu na rozmaite bariery architektoniczne. Zdalne nauczanie
i Internet eliminują w pewnym sensie owe bariery i tym samym ułatwiają
4
niepełnosprawnym zdobycie wykształcenia. Warto zaznaczyć, że osoby mające
niesprawne kończyny dolne, do pracy przy komputerze nie potrzebują zwykle, oprócz
odpowiedniego krzesła lub fotela, specjalistycznego oprzyrządowania. Natomiast dla
osób z niesprawnością kończyn górnych potrzebne są odpowiednio dostosowane
klawiatury oraz inne specjalistyczne oprzyrządowanie. W przypadku tych osób
bardzo przydatne mogą też być systemy rozpoznawania mowy, umożliwiające
obsługę komputera za pomocą komend głosowych.
Telenauczanie oparte na powszechnie dostępnych materiałach edukacyjnych
może stwarzać pewne trudności osobom niesłyszącym, a w jeszcze większym
stopniu - niewidomym. Istniejące obecnie środki techniczne i oprogramowanie
pozwalają wprawdzie na zastosowanie takiej metody nauczania, ale potrzebna
wydaje się pewna adaptacja materiałów edukacyjnych, uwzględniająca możliwości
percepcji, jakimi dysponują wspomniane osoby. Owe materiały i strony internetowe
powinny być po prostu przygotowane zgodnie z zasadami Web Content Accessibility
Guidelines (WCAG) i systemu Bobby.
W celu rozpoznania najważniejszych kwestii związanych z podejmowaniem
studiów
internetowych
przez
osoby
niepełnosprawne,
podjąłem
próbę
przeprowadzenia sondażu w instytucjach zajmujących się kształceniem na odległość
w formie teleedukacji. Przygotowałem krótką ankietę i wysłałem ją do kilkunastu
szkół wyższych. Odpowiedzi otrzymałem jedynie z czterech uczelni, tj. z: Politechniki
Warszawskiej, Uniwersytetu Warszawskiego, Politechniki Gdańskiej oraz Szkoły
Głównej Handlowej. W związku z tym uzyskane wyniki nie mogą stanowić podstawy
dla formułowania uogólniających wniosków odnośnie badanego zagadnienia. Wydaje
się jednak, iż mają one istotną wartość poznawczą jako próba eksploracji nowego
zjawiska, jakim jest teleedukacja, a ściślej mówiąc, pewnych jego aspektów
dotyczących kształcenia osób niepełnosprawnych.
W omawianej ankiecie znalazły się m.in. pytania dotyczące liczby osób
niepełnosprawnych,
które
podjęły
studia
internetowe
oraz
rodzajów
niepełnosprawności, jakimi te osoby są dotknięte. Z uzyskanych odpowiedzi wynika,
że 10 osób niepełnosprawnych ruchowo podjęło studia internetowe na Politechnice
Warszawskiej oraz jedna osoba niepełnosprawna (dysfunkcja narządu ruchu, wzroku
i słuchu) studiuje przez Internet na Uniwersytecie Warszawskim. Natomiast w SGH
i na Politechnice Gdańskiej nie było dotychczas osób niepełnosprawnych, które
zdobywałyby wiedzę w trybie teleedukacji. Trzeba jednak wyjaśnić, że Centrum
5
Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej (CREN) istnieje w SGH dopiero od 2001 roku
i
jego
działalność
ogranicza
się
na
razie
do
przygotowania
materiałów
uzupełniających dla studentów pobierających naukę w tradycyjny sposób oraz kilku
kursów specjalistycznych. Jeśli zaś chodzi o Politechnikę Gdańską, to tamtejsze
Centrum
Edukacji
Niestacjonarnej
oferuje
przez
Internet
jedynie
kursy
specjalistyczne.
Podane informacje pokazują, iż ogólna liczba osób niepełnosprawnych
kształcących się w systemie teleedukacji, nie jest duża, ale zważywszy na nowość
zjawiska, jakim jest teleedukacja, można chyba uznać, że ta forma kształcenia
spotyka się z wyraźnym zainteresowaniem niepełnosprawnych. Jest to szczególnie
widoczne w przypadku osób niesprawnych ruchowo studiujących na Politechnice
Warszawskiej. Fakt ten potwierdza wcześniejszą uwagę o dużej przydatności
studiów internetowych dla osób z uszkodzonym narządem ruchu.
W ankiecie zapytano także o to, czy uczelnie wprowadzają jakiekolwiek
ułatwienia dla studentów niepełnosprawnych studiujących przez Internet, a jeśli tak,
to
jakie?
Okazało
się,
że
zarówno
UW,
jak
i
PW
oferuje
studentom
niepełnosprawnym różnorodną pomoc. Lista ułatwień obejmuje m.in.: częściowe
(a w jednym przypadku nawet całkowite) umorzenie kosztów studiowania, możliwość
zdawania egzaminów i odbywania zajęć laboratoryjnych w miejscu zamieszkania,
działania na rzecz likwidacji barier architektonicznych, pomoc transportową,
wypożyczanie sprzętu specjalistycznego i inne.
Kolejne pytanie ankiety miało na celu zbadanie, czy strony internetowe, na
których
zamieszczane
są
materiały
do
studiowania
oraz
same
materiały,
przygotowane są z uwzględnieniem reguł dostępności dla osób niepełnosprawnych,
czyli zgodnie z zasadami WCAG lub systemu Bobby. Z otrzymanych odpowiedzi
wynika, że sytuacja w tym zakresie nie jest dobra. W jednym przypadku
zadeklarowano bowiem zupełną nieznajomość owych zasad, w innym natomiast
podano, że strony w witrynie teleedukacyjnej przygotowane zostały przy częściowym
zachowaniu zasad dostępności dla osób niepełnosprawnych. Nigdy jednak strony te
nie były testowane z punktu widzenia wyżej wymienionych zasad. Brak na nich
np. tekstów alternatywnych, opisujących łącza graficzne.
Dwa końcowe pytania ankiety dotyczyły trudności, jakie sygnalizują osoby
niepełnosprawne, studiujące na studiach internetowych. Respondenci wskazali dwie
takie trudności: wysokie koszty studiowania oraz zbyt mała oferta w zakresie
6
kierunków kształcenia. Pierwsza z wymienionych trudności wydaje się całkowicie
zrozumiała, ponieważ niepełnosprawni, to z reguły ludzie niezamożni, którym
niełatwo sprostać wymaganiom rynku edukacyjnego. Dlatego bardzo cenne są
wszystkie działania uczelni, polegające na umorzeniu, choćby częściowym, opłat
związanych ze studiami. Trudność drugiego rodzaju jest oczywista, ponieważ
proponowany obecnie wachlarz studiów przez Internet rzeczywiście jest jeszcze
ubogi. Zauważmy przy tym, że zbyt szczupła oferta studiów przez Internet stwarza
problemy nie tylko dla niepełnosprawnych, ale w ogóle dla wszystkich chcących
studiować w trybie teleedukacji.
W
świetle
przedstawionych
informacji
można
wyrazić
przekonanie,
iż w niezbyt odległej przyszłości (wraz z rozwojem społeczeństwa informacyjnego)
teleedukacja zyska z pewnością dużą popularność z uwagi na jej przydatność dla
osób niepełnosprawnych oraz dla kształcenia ustawicznego, które staje się
nieodłącznym elementem systemu nauczania w społeczeństwie globalnej informacji.
Abstract
The paper consists of two sections. The first one presents some remarks on both the
role and importance of teleeducation for members of an information society. In this
part given are also examples of currently existing possibilities in the field of
e-education in Poland. In particular, indicated is the usefulness of teleeducation in
the permanent learning process. In the second part of the paper discussed are
possibilities and limitations connected with e-educating the disabled. The results of
the small scale survey are presented, these being related to the above-specified
issues.
7
NETOGRAFIA:
Chisholm W. i inni: Web Content Accessibility Guidelines 1.0. In W3C Technical
Reports
and
Publications
[online],
1999,
W3C
Recommendation,
http://www.w3.org/TR/WCAG10/
Galwas B. I inni: Edukacja w Internecie, http://www.okno.pw.edu.pl.
BIBLIOGRAFIA:
Konarska E. i Polańska K.: Teleedukacja - nowa forma kształcenia na odległość,
materiały na konferencję pt. “Wiedza – światłem na drodze do społeczeństwa
przyszłości”, s. 69-74, Międzyzdroje 2003.
Ślusarczyk C.: Problemy i możliwości osób niepełnosprawnych w wirtualnej
rzeczywistości sieci komputerowych, praca zrealizowana w ramach badań własnych,
finansowanych z Rezerwy Rektora, Centrum Informatyczne SGH, Warszawa 2004.
8