metody i formy aktywizacji osób niepe£nosprawnych intelektualnie

Patrycja Zygmunt
Marta Wiœniewska*
METODY I FORMY AKTYWIZACJI OSÓB
NIEPE£NOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE
W WARSZTATACH TERAPII ZAJÊCIOWEJ
Upoœledzenie umys³owe spowodowane jest pewnymi ograniczeniami i funkcjonalnymi zmianami w mózgu, zw³aszcza w korze mózgowej. Mo¿na je traktowaæ jako „[...] stan obni¿onej sprawnoœci w stosunku do stanu normalnego,
charakteryzuj¹cy siê niedorozwojem lub zaburzeniami procesów percepcyjnych,
uwagi, pamiêci i myœlenia w wyniku procesów patologicznych.”1
Stopieñ niepe³nosprawnoœci umys³owej okreœlany jest na podstawie badañ
psychologicznych przeprowadzanych w oparciu o testy inteligencji zawieraj¹ce
œciœle okreœlone zadania o wzrastaj¹cym stopniu trudnoœci. Ich celem jest zbadanie i poznanie przebiegu procesów umys³owych u osób badanych. Ustopniowane wed³ug trudnoœci i wieku testy, stanowi¹ skalê inteligencji. Wynik badania testowego wskazuje na stopieñ upoœledzenia umys³owego. W przypadku
lekkiego, umiarkowanego, znacznego i g³êbokiego niedorozwoju umys³owego
zmierza siê do usprawnienia funkcji ruchowych, psychicznych i spo³ecznych,
wspomaganych przez warsztaty terapeutyczno-zajêciowe, czyli zespó³ oddzia³ywañ dydaktycznych i wychowawczych. Temu w³aœnie celowi s³u¿y terapia
zajêciowa, nazywana ergoterapi¹. Terapia zajêciowa obejmuje „[...] pewne okreœlone czynnoœci o charakterze zajêæ fizycznych lub umys³owych zlecane przez
lekarza, a prowadzone przez fachowców w danej dziedzinie, które maj¹ na celu
przywrócenie choremu sprawnoœci fizycznej i psychicznej. Jest to wiêc leczenie za pomoc¹ pracy i zajêcia.”2
Warsztaty Terapii Zajêciowej s¹ form¹ instytucjonaln¹ powo³an¹ w celu realizacji zadañ z zakresu rehabilitacji spo³ecznej i zawodowej, realizowane w oparciu o specjalistyczne metody pracy z osobami niepe³nosprawnymi intelektual* Patrycja Zygmunt, studentka II roku pedagogiki, Marta Wiœniewska, studentka I roku pedagogiki, Studenckie Ko³o Naukowe M³odych Pedagogów, opiekun dr Beata Nowak.
1
J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, Wydawnictwo Oœwiatowe FORSZE, Rzeszów
1997, s.140.
2
K.J. Zab³ocki, Mózgowe pora¿enie dzieciêce w teorii i terapii, Wyd. ¯ak, Warszawa 1998, s.
84-85.
152
nie. Metody w ujêciu pedagogicznym okreœlane s¹ czêsto jako „[...] œwiadomie
i konsekwentnie stosowany sposób oddzia³ywania pedagogicznego na jednostkê, grupê lub zbiorowoœæ, dla osi¹gniêcia zamierzonego celu wychowania”3.
Celem podjêtych badañ jest próba wskazania zakresu metod i form aktywizacji oraz rehabilitacji spo³ecznej i zawodowej osób upoœledzonych umys³owo,
stosowanych w warsztatach terapii zajêciowej.
1. Metodologia badañ w³asnych.
Badania przeprowadzono w oparciu o metodê sonda¿u diagnostycznego z u¿yciem
techniki ankiety. Dla potrzeb badawczych sporz¹dzono narzêdzie – kwestionariusz
ankiety w³asnej konstrukcji, który zawiera³ pytania zamkniête i otwarte.
Badaniu sonda¿owemu poddano 23 pracowników Warsztatów Terapii Zajêciowej przy parafii œw. Micha³a w Zamoœciu oraz Warsztatu Terapii Zajêciowej
w Tomaszowie Lubelskim o sta¿u pracy od 1-2 lat (23,0%), od 3 do 6 lat (31,0%),
od 7 do 15 lat (23,0%) oraz powy¿ej 15 lat (23,0%). Dobór próby mia³ charakter
celowy.
Analiza wyników badañ
W zakresie przygotowania do zawodu, w Warsztacie Terapii Zajêciowej w Zamoœciu stosowane s¹ ró¿ne metody i formy pracy. Najwiêcej uwagi zajmuje
trening czynnoœci ¿ycia codziennego, zajêcia tkackie, zajêcia plastyczne, zajêcia praktyczne oraz muzykoterapia. Wszystkie te metody maj¹ s³u¿yæ poprawieniu ogólnej zaradnoœci ¿yciowej i nabywaniu umiejêtnoœci interpersonalnych wychowanków. Maj¹ one tak¿e na celu uspo³ecznianie, uczenie samodzielnoœci, zaradnoœci, wspó³pracy, rzetelnoœci, dok³adnoœci, obowi¹zkowoœci
i prawdomównoœci. W opinii wiêkszoœci badanego personelu (66,6%), oœrodek
ten przygotowuje do zawodu osoby niepe³nosprawne w sposób dostateczny,
16,7% respondentów oceni³o efekty swojej pracy na poziomie dobrym, a 16,7%
osób badanych wystawi³o sobie ocenê bardzo dobr¹.
Natomiast Warsztat Terapii Zajêciowej w Tomaszowie Lubelskim stosuje
treningi czynnoœci ¿ycia codziennego, trening ekonomiczny, pokaz z instrukta¿em, ergonoterapiê, muzykoterapiê, arteterapiê, silweterapiê, edukacjê zdrowotn¹, ludoterapiê, estetoterapiê Warsztat stosuje metody terapii za pomoc¹
sztuki, pracy, przez spacery, przez udzia³ w grupach, zabawach, uczy przez
naœladowanie, podpowiedŸ, æwiczenia mowy, dykcji, ruchu, samodzielne wykonywanie powierzonych zadañ, uczenie siê samodzielnoœci. Badany personel
zgodnie wypowiedzia³ siê (100,0%), i¿ dobrze przygotowuje do zawodu osoby
niepe³nosprawne.
3
M. Sobocki, Teoria wychowania w zarysie, Wyd. Impuls, Kraków 2003.
153
W obu oœrodkach wystêpuj¹ podobne zainteresowania uczestników warsztatów. Spoœród wielu stosowanych w WTZ metod i form, najwiêkszym zainteresowaniem uczestników ciesz¹ siê zajêcia sportowe (23,1% wypowiedzi), których podstawowym celem jest poznanie mo¿liwoœci wychowanków i leczenie
przez ruch. Dziêki ró¿nym zajêciom sportowym, sprawnoœæ fizyczna osób niepe³nosprawnych umys³owo jest usprawniana i utrzymywana, a tym samym
zwiêkszona jest ich zwinnoœæ i ruchliwoœæ. Poprzez æwiczenia sportowe, rozluŸniaj¹co-odprê¿aj¹ce, redukowane s¹ lêki i zahamowania, wzbudzane jest
zaufanie do innych ludzi. Zainteresowaniem ciesz¹ siê równie¿ wszelkie imprezy towarzyskie i kulturalne (20,5% wypowiedzi), np. przegl¹dy, przedstawienia
teatralne, muzyczne, zwiedzanie wystaw, spotkania w kawiarniach, restauracjach itp. Inn¹ form¹ zainteresowania osób uczestnicz¹cych w WTZ s¹ zainteresowania muzyczne (15,4% wypowiedzi) oraz zajêcia praktyczne, domowe
(15,4%). Wystêpuj¹ równie¿ inne zainteresowania, np. rekreacj¹ (15,3%), sztuk¹ (5,1%) oraz motoryzacj¹ (2,6%) i teatrem (2,6%) por. Rys. 1.
Rysunek 1. Najczêœciej obserwowane zainteresowania uczestników Warsztatów Terapii Zajêciowej w Zamoœciu i w Tomaszowie.
Pracownicy Warsztatu Terapii Zajêciowej w Zamoœciu uwa¿aj¹, ¿e oprócz
istniej¹cych form nale¿a³oby zastosowaæ dodatkowe, takie jak: umo¿liwianie
wychowankom wyboru pracowni w celu odpowiedniego ukierunkowania ich rozwoju zawodowego (20,0%), uruchomienie praktyk zawodowych (33,3%), wzmocnienie aktywizacji ruchowej (6,7%), wprowadzenie gier sportowych i zabaw pobudzaj¹cych sferê myœlow¹ (6,7%), spotkania z psychologiem (6,7%), szkolenia zewnêtrzne (4,0%). Jednak nie wszyscy ankietowani zauwa¿aj¹ tak¹ potrzebê i stwierdzaj¹, ¿e stosowane dotychczas metody i formy pracy warsztatowej i terapeutycznej s¹ wystarczaj¹ce (22,6%), zaœ czêœæ badanych pracowników nie zastosowa³aby ¿adnych innych.
154
W Warsztatach Terapii Zajêciowej w Tomaszowie Lubelskim osoby ankietowane proponuj¹ wprowadzenie nowych form pracy, takich jak: wycieczki do
zak³adów pracy (29,4%), spotkania z pracownikami i z pracodawcami (23,5%),
wzmacnianie pozytywne (11,7%), czêstszy kontakt z wybranym zawodem
(11,8%), wspó³dzia³anie z osobami pe³nosprawnymi (5,9%), wykonywanie pracy zbiorowej (5,9%), forma uzasadnionej motywacji (5,9%), forma œwiadomej
motywacji (5,9%). Wed³ug wiêkszoœci respondentów, realizowane w placówce
metody i formy aktywizacji zawodowej osób niepe³nosprawnych intelektualnie
s¹ skuteczne w stopniu dobrym (84,6% wypowiedzi). Pracownicy WTZ w Tomaszowie Lubelskim stosuj¹ tak¿e autorskie metody oddzia³ywañ wychowawczych.
Zdaniem 20,0% respondentów, pomimo i¿ wszystkie stosowane metody pracy s¹ u¿yteczne i spe³niaj¹ swoj¹ rolê w rewalidacji osób niepe³nosprawnych,
to najbardziej efektywna jest metoda treningu czynnoœci ¿ycia codziennego
(16,7% wypowiedzi) i muzykoterapia (10,0%). Natomiast w opinii 10,0% badanych osób, praca rewalidacyjna mo¿e zaowocowaæ sukcesem tylko wówczas,
gdy prowadzona jest metodami równoleg³ymi i odpowiednio wzmacniaj¹cymi
siê.
Rysunek 2. Najbardziej efektywne metody i formy aktywizacji zawodowej oraz niepe³nosprawnych intelektualnie.
3. Podsumowanie.
Osoba niepe³nosprawna jest jednostk¹ w pe³ni swych praw, znajduj¹c¹ siê w sytuacji upoœledzaj¹cej j¹, stworzonej przez bariery œrodowiskowe, ekonomiczne
i spo³eczne, których nie mo¿e tak jak ludzie sprawni przezwyciê¿yæ.
155
Badania wykaza³y, ¿e warsztaty terapii daj¹ osobom niepe³nosprawnym intelektualnie mo¿liwoœæ rozwijania siê, rozwijania zdolnoœci i talentów. W pracy
terapeutyczno-rewalidacyjnej WTZ stosowany jest szeroki wachlarz metod i form,
odpowiednio dobierany przez pracowników ka¿dej z placówek tego typu, adekwatnie do potrzeb i preferencji wychowanków. Aktywnoœæ osób niepe³nosprawnych niesie za sob¹ ogromne walory rewalidacyjne. Przestrzeñ dzia³aniowa
jest potrzebna nie tylko ludziom sprawnym, ale tak¿e tym, którzy posiadaj¹
ró¿nego rodzaju u³omnoœci. U osób niepe³nosprawnych istniej¹ motywy sk³aniaj¹ce ich do tworzenia, motywy spo³eczne i osobiste, które nale¿y uruchamiaæ i wzmacniaæ. Podejmowane przez nich akty twórcze pozwalaj¹ im poczuæ niezale¿noœæ i u¿ytecznoœæ spo³eczn¹. Bardzo wa¿ne jest zatem, aby
stale wzmacniaæ motywacje tych osób, rozwijaæ ich uzdolnienia, talenty, umacniaæ fascynacje.
Metody i formy realizowane w warsztatach terapii zajêciowej dla osób niepe³nosprawnych s¹ noœnikiem wartoœci, które u³atwiaj¹ im rozumienie w³asnych
prze¿yæ, wzbogacaj¹ ¿ycie i sk³aniaj¹ do podejmowania aktywnoœci. Dla osób
niepe³nosprawnych wa¿ne jest akceptowanie siebie takim, jakim siê jest, dostrzeganie w³asnej wartoœci i pokazanie tego innym. Poprzez aktywnoœæ i dzia³ania twórcze mog¹ kszta³towaæ w³aœciwy obraz siebie i otaczaj¹cego ich œwiata.
Bibliografia
Komorska M.: Sytuacja dzieci i m³odzie¿y niepe³nosprawnej w spo³eczeñstwie polskim.
Wyd. UMCS, Lublin 2000.
Sobocki M.: Teoria wychowania w zarysie. Wyd. Impuls, Kraków 2003.
Sowa J.: Pedagogika specjalna. Wydawnictwo Oœwiatowe FORSZE, Rzeszów 1997.
Wyczesany J.: Pedagogika upoœledzonych umys³owo. Wyd. Impuls, Kraków 1999.
Zab³ocki K. J.: Mózgowe pora¿enie dzieciêce w teorii i terapii. Wyd. ¯ak, Warszawa 1998.
156