wzór broszury ()

tu wpisz nazwę Twojej szkoły
Skład komputerowy:
tu wpisz Twoje imię i nazwisko
tu wpisz nazwę miejscowości i wstaw datę
2
Co naleŜy wiedzieć o Polsce
Polska leŜy w Europie Środkowej, nad Morzem Bałtyckim. Przez kraj przebiega
granica między kontynentalnym blokiem Europy Wschodniej a Europą Zachodnią.
Pod względem powierzchni zajmuje 9. miejsce w Europie i 63. na świecie.
Rzeczpospolita róŜnych narodów upadła, w końcu XVIII wieku, ale pozostała
tradycja wspólnej historii, kultury. Z tysiącletniej historii Polska zachowała wielkie
dziedzictwo bogatej kultury. Warto przyjechać do Polski – kaŜdy znajdzie tu coś dla
siebie.
2
Urzędowa nazwa: Rzeczpospolita Polska. Na obszarze 312 685 km mieszka
ponad 38 635 144 mieszkańców (stan z 2007 r.). Stolicą Polski jest Warszawa.
Rysunek 1. Flaga i godło Polski
Odległość granicy północnej od południowej wynosi 649 km, powoduje to róŜnicę
w długości trwania dnia między północną i południową częścią kraju. Latem na
północy dzień jest dłuŜszy o ponad godzinę niŜ na południu, zimą – odwrotnie.
Między wschodnią i zachodnią granicą odległość wynosi 689 km. Polska leŜy
w strefie czasu środkowoeuropejskiego.
Polacy naleŜą do ludów słowiańskich. Posługują się językiem polskim, naleŜącym
do rodziny języków słowiańskich. Dla części Polaków językiem ojczystym jest blisko
z nim spokrewniony język kaszubski. Język polski jest językiem urzędowym kraju,
jakkolwiek prawo gwarantuje mniejszościom narodowym uŜywanie ich własnych
języków, zwłaszcza na obszarach, gdzie występują ich większe skupiska.
Najbardziej popularne języki mniejszości to: niemiecki, ukraiński, białoruski,
cygański, rosyjski, litewski i łemkowski.
3
Polska moimi oczami
Rysunek 2. Długości granic Polski z innymi krajami
Polska graniczy od południa z Czechami i Słowacją, od zachodu z Niemcami, od
północy z Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej i od wschodu z Litwą,
Białorusią, Ukrainą, a poprzez granicę morską (granicę wyłącznej strefy
ekonomicznej) równieŜ z Danią i Szwecją.
Od 1 stycznia 1999 roku obowiązuje trzystopniowy podział administracyjny kraju na
województwa, powiaty i gminy.
Jednostką monetarną w Polsce jest 1 złoty, który jest równy 100 groszom.
Polska jest członkiem Unii Europejskiej, NATO i wielu innych organizacji
międzynarodowych.
4
Od Bałtyku do Tatr
Polska jest krajem bogatym i bardzo zróŜnicowanym pod względem
krajobrazowym. Ma długi, piaszczysty, a miejscami klifowy brzeg morski. Rozległe
pojezierza, z Krainą Wielkich Jezior Mazurskich. Malowniczo pofałdowane lub
płaskie, lecz bujnie zalesione niziny. I góry – od niskich, ale bajecznie
wyrzeźbionych przez naturę Karkonoszy, po alpejskie w swym charakterze Tatry.
W dwudziestu trzech parkach narodowych moŜna znaleźć niezwykłe okazy
przyrodnicze. Największą polską atrakcją jest właśnie przyroda. Dzika, nieskaŜona,
tak róŜnorodna, jak w niewielu krajach w Europie i na świecie, a przy tym –
powszechnie dostępna.
Polskie wybrzeŜe
Polskie wybrzeŜe naleŜy do najdłuŜszych w Europie. PlaŜe są szerokie
i piaszczyste. Linia brzegowa jest bardzo urozmaicona: na przemian występują
malownicze, wysokie, sięgające nawet kilkudziesięciu metrów klify i rozległe,
płaskie wydmy.
Fot. 1. Polska plaŜa
Dzięki
połaciom
Ŝywicznych
lasów
sosnowych i cząsteczkom jodu powietrze ma
właściwości lecznicze. Nad Bałtykiem
czekają na turystów modne, tętniące Ŝyciem
kurorty – Międzyzdroje, Ustronie, Mielno
oraz zabytkowe miasta i miasteczka –
Szczecin, Gdańsk, Sopot, Kamień Pomorski,
a takŜe małe urocze wioski, które zachowały
swój rybacki charakter.
Na polskim wybrzeŜu moŜna odwiedzić dwa parki narodowe. Woliński Park
Narodowy zajmuje największą polską wyspę Wolin. Chroni piękne wybrzeŜe
klifowe, stare lasy bukowe i mieszkające tu orły bieliki. Z kolei w Słowińskim Parku
Narodowym, wpisanym na listę Światowych Rezerwatów Biosfery UNESCO,
1
znajdują się największe w środkowej Europie ruchome wydmy – osiągające 40 m
wysokości.
Wakacje nad polskim morzem mogą się okazać nie lada gratką dla poszukiwaczy
przygód. Mogą oni wypoŜyczyć akwalung i zanurkować do wraków. Zlokalizowano
1
Najbardziej aktywne wydmy przemieszczają się z prędkością 10 m na rok.
5
Polska moimi oczami
ich 24, a inne zapewne czekają na odkrycie. Polska śegluga Bałtycka oferuje rejsy
statkami stylizowanymi na łodzie wikingów i okręty z czasów Krzysztofa Kolumba,
a takŜe nowoczesnymi katamaranami. Wyznaczono teŜ wiele ciekawych tras dla
piechurów, rowerzystów i amatorów jazdy konnej.
Kraina Tysiąca Jezior
Na południe od pasa nadmorskiego rozpościera się duŜy obszar pojezierzy – raj dla
Ŝeglarzy, kajakarzy, wędkarzy i zbieraczy grzybów, amatorów kąpieli, spacerów po
lasach i wypoczynku w ciszy. Najbardziej znany region to Mazury – Kraina
Wielkich Jezior.
Rysunek 3. Najpopularniejsza trasa Ŝeglarska – Szlak Wielkich Jezior Mazurskich
6
Od Bałtyku do Tatr
Tu skupia się 1/4 zasobu wód jeziornych Polski – kilka tysięcy akwenów, w tym
2
największe w kraju jezioro Śniardwy o powierzchni 113 km , przypominające małe
morze. Połączone rzekami i kanałami jeziora tworzą najpopularniejszą Ŝeglarską
trasę w Polsce – Szlak Wielkich Jezior Mazurskich.
Ukryte w lasach leśniczówki i samotne gospodarstwa nad brzegiem jezior,
przybrane w Ŝółty kolor wzgórza obsiane rzepakiem, bocianie gniazda na szczytach
domostw zapraszają wszystkich spragnionych letniego wypoczynku. Mazury to
równieŜ letni gwar przystani w Mikołajkach, GiŜycku czy Węgorzewie, wesołe
tawerny z atmosferą tworzoną przez wielki, wakacyjny zlot „Ŝeglarskiego bractwa”,
to sportowe imprezy i festiwale szant.
2
Wielką atrakcją pobytu na Mazurach jest wycieczka Kanałem Elbląskim . Trasa
wiedzie przez lasy i jeziora. Wyprawa w jedną stronę zajmuje około ośmiu godzin.
Na północny- wschód od Mazur ciągnie się mniej uczęszczana przez turystów
Suwalszczyzna. Ten kraniec Polski wyróŜnia się spośród innych części kraju
pięknem polodowcowego krajobrazu. Tu jest połoŜone najgłębsze polskie jezioro
Hańcza (108,5 m) o niespotykanej przezroczystości wód i wyjątkowo piękne, objęte
parkiem narodowym jezioro Wigry. Na okolicznych terenach moŜna z łatwością
podpatrzeć, jak bobry budują swoje Ŝeremia, zachwycić się niezwykłą roślinnością
borealną (północną) i zdobyć szczyt „suwalskiej FudŜijamy” – Góry Cisowej.
Na zachód od Mazur leŜy inny wspaniały region – Kaszuby. Nie ma tu duŜych
ośrodków turystycznych ani głośnych imprez. Kaszuby to wymarzone miejsce
wypoczynku dla rodzin z małymi dziećmi, zwolenników karawaningu czy „traperów”
wolących namioty. Oprócz czystych, malowniczych jezior i rzek oferują oryginalne
atrakcje. Za sprawą niezwykłej budowy geologicznej część regionu została
nazwana Szwajcarią Kaszubską. Pofałdowane wzgórza, urokliwe doliny i wąwozy
tworzą niemal górskie krajobrazy. Latem moŜna pływać w jeziorach i podziwiać
wielkie stada Ŝurawi, a zimą... jeździć na nartach.
Niedaleko stąd do największego leśnego kompleksu w Polsce – Borów
2
Tucholskich (1170 km ). Sosnowe lasy generują swoisty, zdrowy mikroklimat.
Rowerzysta moŜe przebyć nawet 30 km śródleśną szosą, nie napotykając ludzkiej
osady.
2
Kanał Elbląski, jeden z najcenniejszych zabytków konstrukcyjnych w Polsce, wybudowany
w latach 1848-1876, to jedyny tego typu szlak wodny w Europie.
7
Polska moimi oczami
Polskie góry i doliny
Jeśli ktoś kocha góry, powinien koniecznie przyjechać do Polski. Południe kraju
okalają górskie łańcuchy Karpat i Sudetów. W polskich górach znajduje się aŜ
dziesięć parków narodowych. Szlaki są świetnie zagospodarowane.
NajwyŜsze pasmo Karpat to Tatry. Aby docenić ich urodę, nie trzeba zdobywać
szczytów, wystarczy spacer jedną z dolin – Kościeliską, Chochołowską czy
Rybiego Potoku. Polskie Tatry dzielą się na Wysokie i Zachodnie. Wysokie
wymagają większej wprawy, ale kto raz przemierzy szlak Orlej Perci, zdobędzie
Kościelec, Świnicę czy najwyŜszy szczyt, Rysy (2499 m n.p.m.), juŜ zawsze
będzie chciał w te miejsca wrócić.
Fot. 2. Wielka Siklawa (po lewej),
Morskie Oko (po prawej)
Tu moŜna zobaczyć największy wodospad
w Polsce – Wielką Siklawę (70 m)
i kilkadziesiąt wspaniałych jezior polodowcowych o szmaragdowo-błękitnych taflach.
Największe z nich, a jednocześnie najłatwiej dostępne dla turystów jest Morskie
Oko (34,9 ha), nieco więcej trudu trzeba
sobie zadać, by obejrzeć wodne cuda natury
w Dolinie Pięciu Stawów Polskich i Dolinie
Gąsienicowej.
3
Tatry Zachodnie są bezpieczniejsze, bardziej przyjazne dla turysty , oferują więcej
przestrzeni i zieleni oraz jaskinie. Na wszystkich tatrzańskich szlakach przy
odrobinie szczęścia zobaczy się objęte ochroną kozice i świstaki. MoŜna odpocząć
w zacisznych miejscach wśród kosodrzewiny oraz w duŜych schroniskach górskich.
Karpaty to równieŜ inne, liczne pasma górskie. Kopulaste wzniesienia Beskidów
i Gorców, o łagodnych zboczach, porośnięte lasami, przypadną do gustu
miłośnikom długich, spokojnych wędrówek. W Pieninach moŜna wziąć udział
w spływie pięknym przełomem Dunajca. Wąskie drewniane czółna, łączone po
pięć w tratwy, kierowane przez góralskich flisaków, od stu kilkudziesięciu lat woŜą
turystów pełną wraŜeń drogą przez serce Pienin. Rzeka na odcinku 15 km
trzykrotnie zakręca, wijąc się w wąskim wąwozie wśród górskich zboczy.
3
W Tatrach nadal kultywuje się obecny od ponad stu lat zwyczaj pozdrawiania mijanych na
szlaku wędrowców.
8
Od Bałtyku do Tatr
Jesienią najpiękniejsze są Bieszczady, grupa górska w Karpatach Wschodnich: we
wrześniu i październiku porośnięte bukami zbocza stają się czerwone, barw
nabierają wysokogórskie łąki – połoniny. Bieszczady to jedyny tak duŜy obszar
w Polsce, gdzie przyrodzie udało się powrócić do pierwotnej formy i naturalnej
równowagi. To królestwo duŜych zwierząt: Ŝubrów, niedźwiedzi, rysi, Ŝbików
i wilków. Wczesnym rankiem na polanach moŜna spotkać stadka saren i jeleni
karpackich albo łosia-samotnika, na niebie kołują sokoły, jastrzębie, myszołowy
i orły przednie.
Rozpościerające się na południowym zachodzie kraju Sudety są bardzo łatwe do
zdobycia, w zasadzie nie wędruje się po nich, ale spaceruje. Są niewątpliwie
jednym z najlepiej zagospodarowanych pod kątem turystyki rejonów Polski. To
mozaika pasm górskich o róŜnorodnym charakterze: od masywnych Karkonoszy,
poprzez fantazyjne w kształtach Góry Stołowe, aŜ po niskie, rozległe wzniesienia
Gór Izerskich, Bialskich czy Złotych. MoŜna tu podziwiać ukryte w lesie
wodospady, wielkie polodowcowe kotły, zagłębić się w skalnych labiryntach,
sfotografować muflony i znaleźć cenne minerały. Kiedyś Sudety były zwane
„skarbcem Europy”, a kamienie sprowadzone z tych gór zdobią niejedną zabytkową
kamienicę we Francji czy Włoszech. I dziś wśród skał moŜna natknąć się na
kryształy górskie, agaty, ametysty, jaspisy, granaty, topazy, nefryty.
Góry Świętokrzyskie to jedne z najstarszych gór w Europie. Liczą sobie 650 mln
lat. Ich imponujący wiek jest niemal odczuwalny. Wzniesienia są niskie, pokryte
rumowiskami zwietrzałych skał, porośnięte zachowanymi fragmentami prastarych
puszcz, Jodłowej i Świętokrzyskiej.
Na obszarze utworzonego tu parku
narodowego i rezerwatów przyrody
jest aŜ 670 pomników przyrody –
drzew i skał.
MoŜna odwiedzić słynną Łysą Górę,
legendarne
miejsce
sabatów
czarownic. Badania archeologiczne
potwierdziły jedynie, Ŝe przed
wiekami był tutaj pogański ośrodek
kultu słowiańskich bogów.
Fot. 3. Opactwo Święty KrzyŜ
na szczycie Łysej Góry
Wokół Gór Świętokrzyskich zalegają młodsze utwory skalne, a wśród nich
wapienie, więc nie brakuje jaskiń i grot. Tutaj właśnie znajduje się najpiękniejsza
polska jaskinia Raj.
9
Polska moimi oczami
Polskie góry gwarantują nie tylko przyrodnicze atrakcje. W dolinach ulokowane są
urocze miasteczka, wioski i miejscowości wypoczynkowe. W większości z nich
zachowały się stare drewniane chaty, zabytkowe kościoły i cerkwie. W wielu
miejscach wciąŜ kultywuje się tradycje i fascynujący folklor. Szczególnie
interesujące pod tym względem są okolice Tatr – obszar Podhala i Zakopane.
Cuda natury
Chlubą polskiej flory są potęŜne kilkusetletnie dęby – pomniki przyrody. Obwód
ich pni dochodzi do 13 metrów. MoŜna je podziwiać w róŜnych częściach Polski.
Najbardziej znany jest tysiącletni dąb Bartek w Górach Świętokrzyskich oraz
liczący 700 lat Chrobry (nazwany na cześć pierwszego polskiego króla) w Borach
Dolnośląskich. W środkowej Polsce, w pobliŜu miejscowości Rogalin, znajduje się
największe w Europie skupisko starych dębów. Jest ich prawie 1000, najstarsze
mają po 600 lat, a najbardziej znane są trzy dęby-bracia: Lech, Czech i Rus.
RównieŜ przyroda nieoŜywiona przybiera zachwycające formy. Przykładem są
Góry Stołowe: niesamowita plątanina skalnych grzybów, iglic, bram, przepaści,
szczelin, wielkich tarasów i skalnego labiryntu o powierzchni 20 ha.
W okolicach Krakowa, w wapiennym krajobrazie Ojcowskiego Parku Narodowego,
wyrasta 20-metrowa skała w kształcie maczugi, nazwana Maczugą Herkulesa,
a niedaleko moŜna zajrzeć do 400 jaskiń. Jednak najpiękniejsze są jaskinie: Raj
w Górach Świętokrzyskich i Niedźwiedzia w Sudetach. W obydwu moŜna oglądać
odnalezione kości zwierząt plejstoceńskich – mamuta, nosoroŜca włochatego,
niedźwiedzia i lwa jaskiniowego, a takŜe kościane narzędzia, dzieło człowieka
neandertalskiego sprzed 40–50 tys. lat. Wiodące przez jaskinie trasy są łatwe
i dostępne nawet dla małych dzieci. Wspaniałe oświetlenie wydobywa z mroku
stalaktyty, stalagmity, kolumny, draperie, kaskady i podziemne jeziorka. W jaskini
Raj z jednego metra kwadratowego stropu zwisa nawet 200 stalaktytów. Występują
tu takŜe – będące rzadkością na świecie – pizoidy (perły jaskiniowe – nacieki
w kształcie kulek).
W Polsce są 23 parki narodowe. Chronią niepowtarzalną urodę i przyrodnicze
osobliwości terenów połoŜonych nad morzem i jeziorami, a takŜe cenne puszcze,
unikalne w skali Europy rozlewiska rzek, wapienne skałki i jaskinie oraz góry.
Siedem z nich – Słowiński, Białowieski, Kampinoski, Babiogórski, Karkonoski,
Tatrzański i Bieszczadzki – zostało wpisanych na listę Światowych Rezerwatów
Biosfery UNESCO. Parki są w całości dostępne dla turystów, a ich zwiedzanie
umoŜliwiają wytyczone szlaki piesze, konne, rowerowe i wodne o łącznej długości
2,5 tys. km. Za wstęp do parków są pobierane symboliczne opłaty, a obowiązujące
10
Od Bałtyku do Tatr
w nich przepisy są dość łagodne: nie wolno schodzić ze szlaków, obozować poza
wyznaczonymi miejscami, śmiecić, a polować na zwierzęta moŜna tylko
obiektywem.
Oprócz tego w Polsce jest ponad sto
pięknych parków krajobrazowych
i ponad tysiąc rezerwatów przyrody.
Szczególną atrakcją są rezerwaty
pokazowe zwierząt: w BiałowieŜy
i Międzyzdrojach moŜna obejrzeć
Ŝyjące w naturalnych warunkach Ŝubry,
dziki, sarny i jelenie, a w Popielnie
i Kadzidłowie na Mazurach – koniki
polskie, bobry i wilki.
Fot. 4. Koniki polskie w rezerwacie
Rozlewiska dwóch rzek, Narwi i Biebrzy to obszar nazywany „polską Amazonią”,
a Ŝeby przekonać się o słuszności tego twierdzenia, trzeba tu po prostu przyjechać.
Wielbiciele ptaków nie znajdą wielu takich miejsc w Europie. Dolina Biebrzy,
najrozleglejszy i jeden z najlepiej zachowanych na naszym kontynencie naturalny
zespół torfowisk, została objęta nie tylko parkiem narodowym, który otrzymał
Dyplom Europy, ale i międzynarodową konwencją Ramsar, chroniącą szczególnie
wartościowe obszary o duŜym znaczeniu dla ptactwa wodno-błotnego. Nad Biebrzą
mieszka 270 gatunków ptaków, nad Narwią – 200. Tłumnie zatrzymuje się w tych
okolicach ptactwo w czasie jesiennych i wiosennych przelotów. Park moŜna
zwiedzać drogą wodną, pieszo lub na rowerze, obserwując perkozy, zagroŜone
wymarciem w skali światowej derkacze i wodniczki oraz rzadkie w Europie
bataliony, dzikie gęsi, bekasy, rybitwy i orły, czaple, Ŝurawie, czarne i białe bociany.
Nietrudno teŜ dojrzeć na brzegu łosia, który ma tu największą w Polsce ostoję –
nad Biebrzą Ŝyje ich ponad 500.
11
Śladami ponad tysiącletnich dziejów
państwowości
Turystyczne szlaki w Polsce zostały wytyczone tak, by oprócz kontaktu z przyrodą,
moŜna było poznać zabytki historii i kultury: średniowieczne zamki, barokowe
pałacyki, rezydencje magnackie, obiekty sakralne, świadectwa rozwoju róŜnych
religii i tradycji, skanseny oraz tajemnicze budowle sprzed naszej ery.
Zamki
Na północy kraju zachowały się zamki, które w XIII i XIV wieku wybudowali
KrzyŜacy. Najsłynniejsza jest twierdza w Malborku. Ogromne warownie
o regularnych kształtach i surowej bryle po dziś dzień budzą respekt. W środku
moŜna zwykle obejrzeć zrekonstruowane wnętrza z częściowo oryginalnym
wyposaŜeniem i ekspozycje muzealne.
Na zamkach w Bytowie, Gniewie czy Golubiu-Dobrzyniu latem odbywają się
turnieje rycerskie.
ZjeŜdŜają tu wówczas bractwa rycerzy
z całej Europy. Razem z nimi moŜna
przenieść się na chwilę w odległe czasy:
obejrzeć pojedynki na kopie i topory,
popisy w strzelaniu z łuku i kuszy, próby
zdobycia warowni za pomocą machin
oblęŜniczych, a wieczorami posiedzieć
z rycerzami przy ogniskach, wziąć udział
w ucztach i obejrzeć pokazy tańców
dworskich.
Fot. 6. Ruiny zamku w Ogrodzieńcu
Fot. 5. Turniej rycerski
w Golubiu-Dobrzyniu
Z kolei na południu Polski znajduje się unikalny
Szlak Orlich Gniazd – ruin kilkudziesięciu
zamków obronnych z XIV i XV wieku,
usytuowanych na wapiennych wzgórzach
i skałach. Część została wzniesiona przez
króla Kazimierza Wielkiego, część naleŜała do
polskich ksiąŜąt i biskupów. Dziś pozostały po
nich ruiny, malowniczo wkomponowane
w krajobraz.
13
Polska moimi oczami
Najbardziej imponujące są zamki w Bobolicach, Mirowie, Olsztynie, Tenczynie
i Ogrodzieńcu.
Warto dodać, Ŝe teren, przez który przebiega Szlak Orlich Gniazd, to Jura
Krakowsko-Częstochowska – ulubiony rejon wspinaczy skałkowych. To takŜe
wymarzone tereny dla rowerzystów i wielbicieli jazdy konnej.
W całym kraju moŜna teŜ spotkać zamki, które naleŜały niegdyś do rodów
magnackich. Często są to średniowieczne budowle, przebudowane w późniejszych
latach w stylu renesansowym, barokowym lub neogotyckim. We wnętrzach moŜna
podziwiać kolekcje dzieł sztuki, mebli, tkanin i broni palnej. Rezydencje są zwykle
otoczone ogrodami i parkami z rzadko spotykanymi gatunkami drzew.
Te zamki warto zobaczyć:
Niedzica – śliczny zameczek z XIV wieku, przebudowany w stylu renesansowym,
uznawany za cenny zabytek budownictwa obronnego w Polsce. Usytuowany jest na
skale wcinającej się w taflę zalewu gromadzącego wody Dunajca.
Kórnik – romantyczny średniowieczny zamek, przebudowany w XIX wieku w stylu
angielskiego neogotyku. Mieści się w nim muzeum z wieloma unikatowymi
eksponatami. Jak głosi legenda: nocą po zamku i otaczającym go parku spaceruje
„Biała Dama”. Do zamku przylega arboretum – największy i najstarszy ogród
dendrologiczny w Polsce, załoŜony w I połowie XIX wieku Na około 30 ha rośnie
kilka tysięcy drzew i krzewów z Europy, Azji i obu Ameryk.
Łańcut – średniowieczna twierdza, stopniowo przekształcona w pałacową rezydencję.
Od XVII wieku zasłynęła w Europie, zwłaszcza
ze względu na wspaniały wystrój wnętrz, dzieło
znanych architektów i artystów. Znajduje się tu
równieŜ bogaty zbiór karet, bryczek i sań.
W maju, podczas odbywającego się od 1961 r.
Festiwalu Muzycznego, pałac gości wybitnych
wykonawców z całego świata.
Fot. 7. Pałac w Łańcucie
Baranów Sandomierski – renesansowa siedziba magnacka z II połowy XVI wieku,
zwana „małym Wawelem” i „Perłą Renesansu”, zaprojektowana przez słynnego
włoskiego architekta Santi Gucciego. Przez cały rok, w czwartki, organizowane są
Biesiady Zamkowe. Konsumpcji staropolskich potraw towarzyszy muzyka z epoki.
Krasiczyn – ten renesansowo-manierystyczny zamek powstał na przełomie XVI
i XVII wieku jako budowla obronna, ale baszty i mury ma zwieńczone pięknymi
14
Śladami ponad tysiącletnich dziejów państwowości
attykami. Usytuowany
Przemyskiego.
nad
Sanem,
w
Parku
Krajobrazowym
Pogórza
Kościoły, cerkwie, synagogi
Nie mniej niŜ zamki, warte uwagi są rozsiane po całej Polsce obiekty sakralne.
W ubiegłych stuleciach Polskę zamieszkiwała ludność róŜnych narodowości i religii.
Stąd obok świątyń rzymskokatolickich w kraju moŜna znaleźć sporo budowli
wzniesionych przez wyznawców prawosławia, grekokatolików, ewangelików
i śydów.
W GiŜycku, niewielkiej miejscowości na Mazurach, oprócz kościołów: katolickiego
i ewangelickiego, dwóch cerkwi: prawosławnej i grecko-katolickiej, swoje świątynie
mają Baptyści, Zielonoświątkowcy i Świadkowie Jehowy. Na wschodnich rubieŜach
Polski, w małych wioskach: Bohonikach i Kruszynianach, znajdują się zabytkowe
meczety, w których modlą się polscy muzułmanie.
Przy nizinnych i górskich szlakach pełno jest malutkich XV i XVI-wiecznych
drewnianych kościółków, które we wnętrzu kryją nieraz arcydzieła malarstwa
i rzeźby.
Niezwykłą świątynią jest ewangelickoaugsburski kościółek Wang w Karpaczu,
w Karkonoszach.
Wzniesiony w XIII wieku w Norwegii,
został kupiony przez króla pruskiego
Fryderyka Wilhelma IV i w częściach
sprowadzony do Berlina, a następnie do
Karpacza.
Fot. 8. Kościółek Wang w Karpaczu
W drewnianym wnętrzu zachowały się oryginalne elementy wystroju, pokryte
tajemniczymi runami – staroŜytnym pismem plemion germańskich.
W Bieszczadach moŜna przemierzyć
Szlak Ikon. Zaczyna się w Sanoku, przy
największym w Polsce Muzeum Ikon
i zatacza 70-kilometrową pętlę, wiodąc
przez zbocza gór i bieszczadzkie wioski.
Cerkiew w Uluczu jest najstarsza
w Polsce (z 1510 roku).
Fot. 9. Cerkiew w Uluczu
15
Polska moimi oczami
Po drodze mija się dwa muzea i dziesięć pięknych drewnianych cerkwi
z bezcennymi malowidłami i ikonostasami. Szlak moŜna pokonać pieszo, konno, na
rowerze lub płynąc Doliną Sanu.
We wschodniej części kraju najczęściej
moŜna teŜ natknąć się na zabytki
judaistyczne. Synagogi, mykwy i kirkuty
zachowały się w wielu miejscach na
Lubelszczyźnie i Polesiu. Barokową
synagogę obronną moŜna zwiedzić
w Tykocinie, na Białostocczyźnie. To
druga, co do wielkości synagoga w Polsce
(największa jest w Krakowie).
Za najcenniejszy zabytek judaistyczny
w kraju
wielu
znawców
uwaŜa
manierystyczną synagogę obronną
w Lesku w Bieszczadach i połoŜony
przy niej ogromny prastary cmentarz
Ŝydowski z XVI-wiecznymi, rzeźbionymi
nagrobkami.
Fot. 10. Synagoga w Tykocinie
Ale największy w kraju (oraz w Europie Środkowo-Wschodniej i jeden
z największych na świecie) kirkut znajduje się w centralnej Polsce, w Łodzi. MoŜna
na nim obejrzeć aŜ 200 tys. macew z lat 1893-1939. Kilkaset z nich zostało
uznanych za zabytki najwyŜszej klasy.
Skanseny
Osobliwą atrakcją na szlakach całej Polski są skanseny – muzea ludowego
budownictwa pod gołym niebem. Zgromadzono w nich stare, oryginalne budynki:
gospodarstwa, zagrody i drewniane chaty, stajnie, wiatraki i kuźnie, kościoły
i cerkwie. Najczęściej moŜna obejrzeć rekonstrukcję całej wsi oraz odtworzone
z najdrobniejszymi detalami wnętrza chat i warsztatów. Ale główną zaletą polskich
skansenów jest to, Ŝe nie są martwą wystawą. Przez cały rok tętni w nich Ŝycie.
W wielu z nich organizowane są festyny i pokazy pod nazwą „śywy Skansen”. We
wnętrzach XVII- czy XVIII-wiecznych karczm moŜna spróbować tradycyjnych
potraw. MoŜna teŜ przyjrzeć się, jak powstają dzieła sztuki ludowej: obrazy
malowane na szkle, hafty i koronki, wspaniałe wyroby ceramiczne – kolorowe
dzbany i misy, a takŜe rzeźbione w drewnie świątki.
16
Śladami ponad tysiącletnich dziejów państwowości
Najbardziej znanym skansenem jest rezerwat archeologiczny w Biskupinie.
W latach 30. XX wieku na półwyspie nad Jeziorem Biskupińskim odkryto
pozostałości dawnego grodziska obronnego kultury łuŜyckiej, którego wiek
oszacowano na lata 750–400 p.n.e.
Jest to najstarsza odkryta w Europie
obronna osada otoczona bagnami. Była
swego czasu dość znacząca – mieszkało
w niej ok. 1200 ludzi. śyli z rolnictwa,
hodowli, i handlu – niedaleko przebiegał
słynny „szlak bursztynowy”, łączący Bałtyk
z basenem Morza Śródziemnego. Osada
prawdopodobnie
została
zniszczona
podczas najazdu Scytów, koczowniczej
ludności pochodzenia irańskiego.
Fot. 11. Rezerwat archeologiczny
w Biskupinie
Miejsca na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO
Dziesięć miejsc w Polsce zostało wpisanych na tę Listę – cztery miasta, jeden
zamek, dwa klasztory, muzeum obozu zagłady, zabytek techniki oraz... puszcza.
Pierwszą Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO utworzono w 1978 roku. To
prestiŜowe wyróŜnienie otrzymało wówczas tylko dwanaście najcenniejszych
obiektów na świecie. Wśród nich znalazł się Kraków.
Tysiącletni Kraków, dawna stolica Polski, to niewątpliwie jedno z najpiękniejszych
europejskich miast. Zachowała się w nim w całości średniowieczna zabudowa
Starego Miasta. Niektóre budowle, np. kościół św. Wojciecha na Rynku Głównym
czy kościół św. Andrzeja przy ulicy Grodzkiej pochodzą z czasów wczesnego
średniowiecza, z X-XI wieku. Kraków to miasto studentów: uczy się ich ponad 100
tysięcy na dwunastu wyŜszych uczelniach, przez co to jedno z najstarszych miast
w kraju jest jednocześnie jednym z najmłodszych duchem. Tu działa jedna
z najstarszych europejskich uczelni, Uniwersytet Jagielloński załoŜony w 1364 roku.
Fot. 12. Zamek królewski – Wawel
Oprócz Starego Miasta, na Listę został teŜ
wpisany zamek królewski na Wawelu –
siedziba władców i królów polskich (od X do
XVI wieku).Usytuowany na wzgórzu nad
Wisłą, przez wieki przebudowywany, tworzy
mieszaninę stylów: romańskiego, gotyckiego
i renesansowego.
17
Polska moimi oczami
Na Wawelu moŜna równieŜ obejrzeć największą i najcenniejszą na świecie kolekcję
stu kilkudziesięciu arrasów – wielkich renesansowych gobelinów.
Na Liście UNESCO znajduje się równieŜ Warszawska Starówka jako przykład
wiernej rekonstrukcji z zachowaniem oryginalnych fragmentów zabudowy. Patrząc
dzisiaj na to miasto, trudno uwierzyć, Ŝe w czasie II wojny zostało niemal zrównane
z ziemią. Zwane kiedyś „ParyŜem Północy”, szczycące się XIII-wieczną zabudową,
zbombardowane i wysadzone w powietrze, przestało istnieć. Kolorowe kamieniczki
otoczone murami obronnymi, wieŜe kościołów i bryła Zamku Królewskiego –
wszystko to jest efektem odbudowy przeprowadzonej w latach powojennych.
Fot. 13. Pomnik Fryderyka Chopina
w Łazienkach
Chlubą stolicy są parki. Prawdziwym
skarbem – Łazienki, XVIII-wieczny zespół
architektoniczno-parkowy.
Słyną z plenerowych koncertów fortepianowych, które odbywają się od wiosny do
jesieni pod pomnikiem Fryderyka Chopina
siedzącego w cieniu wierzby.
Osobliwą atrakcją mogą być równieŜ budowle socrealistyczne z czasów
komunizmu. Najsłynniejszy jest Pałac Kultury i Nauki, wybudowany w latach 50
XX w. według projektu radzieckiego architekta, wciąŜ najwyŜszy budynek w kraju
i szósty co do wielkości w Europie.
Na Liście są takŜe dwa inne zespoły miejskie: Toruń i Zamość. Toruń, w którym
urodził się Mikołaj Kopernik, słynie z ponad 300 zabytków wpisanych w historię
sztuki europejskiej. Układ rynku i przylegających do niego ulic nie zmienił się od
700 lat. Osobliwością jest Krzywa WieŜa, wybudowana na przełomie XII i XIV
wieku i pochylona jak słynna wieŜa w Pizie. Nieco młodszy od Torunia Zamość
powstał w XVI wieku z woli potęŜnego magnata Jana Zamoyskiego jako stolica jego
latyfundiów, zbudowana według włoskich wzorów. To prawdziwa perła renesansu.
Zamek Zakonu KrzyŜackiego w Malborku
figurujący na liście UNESCO wciąŜ wzbudza
podziw turystów. Jest on największą gotycką
twierdzą w Europie. Składa się z trzech
zamków otoczonych odrębnymi fortyfikacjami
i zajmuje ok. 20 ha. Jest tu równieŜ muzeum
z kolekcją bursztynu.
18
Fot. 14. Zamek w Malborku
Śladami ponad tysiącletnich dziejów państwowości
Szczególną atrakcją jest nocne zwiedzanie zamku. Latem na zamkowych
dziedzińcach odbywa się historyczny spektakl „OblęŜenie Malborka”.
W 2002 roku na Liście tej znalazły się równieŜ dwa zabytkowe kościoły –
w Świdnicy i w Jaworze. Ale w kolejce czeka jeszcze kilka innych miejsc.
Na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO zostało wpisane muzeum obozu
zagłady Auschwitz-Birkenau (Oświęcim-Brzezinka). Odwiedza je co roku kilkaset
tysięcy osób. W czasie II wojny hitlerowcy mordowali w obozie śydów, Polaków,
Romów i Rosjan. 90% z tej liczby stanowili śydzi deportowani ze wszystkich krajów
okupowanej Europy.
Fot. 15. Muzeum obozu zagłady
Auschwitz-Birkenau
Do muzeum ludobójstwa w Auschwitz
wchodzi się przez – uwiecznioną na wielu
filmach i fotografiach – bramę z napisem
„Arbeit macht frei”.
Dalej
moŜna
zobaczyć
kilkanaście
ceglanych budynków, w których mieszkali
więźniowie. Wstrząsający widok stanowią
urządzone
w
więziennych
blokach
ekspozycje przedmiotów zagrabionych
więzionym i zamordowanym..
Puszcza Białowieska – największy naturalny obszar leśny w Europie, ostatni
fragment pierwotnej puszczy o niespotykanym w innych lasach europejskich
bogactwie fauny i flory, równieŜ figuruje na Liście UNESCO.
Białowieski Park Narodowy zaliczono
równieŜ do Światowych Rezerwatów
Biosfery i uhonorowano Dyplomem
Europy.
W puszczy mieszkają m.in. Ŝubry,
największe europejskie ssaki, rośnie aŜ
26 gatunków drzew i 56 gatunków
krzewów. Średni wiek drzew to 126 lat.
Fot. 16. śubr w puszczy
19
Polska kultura
Kultura polska ma bardzo długą tradycję i bogate współcześnie Ŝycie artystyczne
w wielu dziedzinach: muzyce i filmie, literaturze i plastyce. Jest znana na świecie
i nadal zyskuje w nim duŜe uznanie.
W polskich miastach nie moŜna się nudzić. Szczególnie w duŜych ośrodkach
handlowych, naukowych i kulturalnych – nadmorskim Trójmieście, Warszawie,
Łodzi, Poznaniu, Toruniu, Wrocławiu czy Krakowie – w dzień i w nocy kwitnie
Ŝycie towarzyskie i kulturalne. Turyści mogą wziąć udział w wielu cyklicznych
imprezach cieszących się uznaniem w całej Europie.
Na koneserów sztuki, oprócz zabytków – kościołów i zamków – czekają muzea.
Najwięcej, bo aŜ ¼ wszystkich zasobów muzealnych kraju skupia się w Krakowie.
W 2000 roku gród ten pełnił zaszczytną funkcję Europejskiego Miasta Kultury.
Najciekawsze są ekspozycje historyczne, archeologiczne, etnograficzne
i przyrodnicze, które pozwalają zapoznać się z kulturą i bogactwem przyrody
poszczególnych regionów. Nie zawiodą się wielbiciele malarstwa – będą mogli
obejrzeć prace cenionych w Europie juŜ na pocz. XX w. malarzy: Jana Matejki,
Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Jacka Malczewskiego. W sieci
Muzeów Narodowych poszczególnych miast organizowane są wystawy czasowe,
na których eksponowane są dzieła wybitnych twórców z całego świata – Chagalla,
Salvadora Dalego, Picassa czy Warhola.
Nie brakuje teŜ oryginalnych placówek, które warto odwiedzić: wielkie oceanarium
i pływające statki-muzea w Gdyni, Muzeum Instrumentów Muzycznych
usytuowane przy pięknym poznańskim rynku, czy dysponujące znakomitą
kolekcją Muzeum Geologiczne i Mineralogiczne we Wrocławiu. Na wielbicieli
muzyki klasycznej czekają cieszące się bogatymi tradycjami filharmonie, sceny
operowe i baletowe, z którymi współpracują wybitni dyrygenci i wykonawcy
z całego świata.
Odpoczynek od miejskiego zgiełku gwarantują ogrody botaniczne i zoologiczne.
Mają zasadniczą zaletę – są zwykle pięknie połoŜone, wśród zieleni i malowniczych
terenów, często w parkach krajobrazowych. Na pewno warto odwiedzić ogrody
zoologiczne połoŜone na obrzeŜach Krakowa i Gdańska. AŜ dwa ogrody
zoologiczne są w Poznaniu. Koniecznie trzeba obejrzeć Nowe Zoo, w którym
zwierzęta Ŝyją w warunkach zbliŜonych do naturalnych. Obiekt jest usytuowany
w pobliŜu centrum rekreacyjnego nad Jeziorem Maltańskim – znanego ośrodka
sportów wodnych i narciarstwa. Znajduje się tu m.in. jeden z najnowocześniejszych
21
Polska moimi oczami
w Europie torów regatowych i całoroczny stok dla narciarzy i snowboardzistów.
Najsłynniejszym i najładniejszym w Polsce ogrodem jest zoo we Wrocławiu, znane
w kręgach specjalistów na całym świecie. Mieszka w nim ponad 4 tys. zwierząt – to
jedna z większych europejskich kolekcji. We Wrocławiu warto teŜ zwiedzić unikalny
w tej części świata, prawdziwy ogród japoński, dzieło japońskich mistrzów sztuki
ogrodniczej.
Odwiedzając Polskę, moŜna uczestniczyć w licznych festiwalach, często o długiej
tradycji i wysokiej renomie, zapewniają kontakt z przejawami odmiennych tradycji
i kultur. Artyści róŜnych dziedzin, od wirtuozów muzyki klasycznej, poprzez
jazzmanów, performerów, twórców eksperymentalnego teatru po reprezentantów
nieraz egzotycznego folkloru, bardzo chętnie przybywają do nadwiślańskiego kraju,
zgodnie podkreślając wyjątkowo ciepłe przyjęcie i specyficzną, Ŝywiołowo
reagującą publiczność.
Najciekawsze imprezy cykliczne w Polsce:
•
Misteria wielkopostne w Kalwarii Zebrzydowskiej, Wielki Tydzień.
•
Międzynarodowe Targi KsiąŜki w Warszawie, maj.
•
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Cerkiewnej w soborze Świętej Trójcy
w Hajnówce, ostatni tydzień maja.
•
Koncerty Chopinowskie w warszawskich Łazienkach, w kaŜdą niedzielę
od maja do września.
•
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina,
najstarszy i jeden z najbardziej prestiŜowych konkursów wykonawczych
odbywający się co 5 lat w Warszawie, październik.
•
Międzynarodowy Festiwal Teatralny Malta w Poznaniu, czerwiec.
•
Festiwal Mozartowski, Warszawa, czerwiec.
•
Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej w Katedrze Oliwskiej,
Gdańsk, czerwiec-sierpień.
•
Festiwal Kultury śydowskiej w Krakowie, lipiec.
•
Turnieje rycerskie w Gniewie, Ogrodzieńcu i Bytowie, lipiec, sierpień.
•
Międzynarodowy Festiwal Teatrów Ulicznych w Krakowie, sierpień.
•
Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem,
koniec sierpnia.
22
Polska kultura
•
Międzynarodowy Festiwal „Wratislavia Cantans”, Wrocław, początek
września.
•
Festyn archeologiczny w Biskupinie, wrzesień.
•
Festiwal „Warszawska jesień”.
23
Polska moimi oczami
Spis ilustracji:
Rysunek 1. Flaga i godło Polski................................................................................ 3
Rysunek 2. Długości granic Polski z innymi krajami ................................................. 4
Rysunek 3. Najpopularniejsza trasa Ŝeglarska – Szlak Wielkich Jezior Mazurskich. 6
Fot. 1. Polska plaŜa .................................................................................................. 5
Fot. 2. Wielka Siklawa (po lewej), Morskie Oko (po prawej) ..................................... 8
Fot. 3. Opactwo Święty KrzyŜ na szczycie Łysej Góry ............................................. 9
Fot. 4. Koniki polskie w rezerwacie......................................................................... 11
Fot. 5. Turniej rycerski w Golubiu-Dobrzyniu .......................................................... 13
Fot. 6. Ruiny zamku w Ogrodzieńcu ....................................................................... 13
Fot. 7. Pałac w Łańcucie......................................................................................... 14
Fot. 8. Kościółek Wang w Karpaczu ....................................................................... 15
Fot. 9. Cerkiew w Uluczu ........................................................................................ 15
Fot. 10. Synagoga w Tykocinie............................................................................... 16
Fot. 11. Rezerwat archeologiczny w Biskupinie...................................................... 17
Fot. 12. Zamek królewski – Wawel ......................................................................... 17
Fot. 13. Pomnik Fryderyka Chopina w Łazienkach................................................. 18
Fot. 14. Zamek w Malborku .................................................................................... 18
Fot. 15. Muzeum obozu zagłady Auschwitz-Birkenau ............................................ 19
Fot. 16. śubr w puszczy.......................................................................................... 19
24
Spis treści:
Co naleŜy wiedzieć o Polsce ..................................................................... 3
Od Bałtyku do Tatr ..................................................................................... 5
Polskie wybrzeŜe................................................................................... 5
Kraina Tysiąca Jezior ............................................................................ 6
Polskie góry i doliny............................................................................... 8
Cuda natury ......................................................................................... 10
Śladami ponad tysiącletnich dziejów państwowości................................ 13
Zamki................................................................................................... 13
Kościoły, cerkwie, synagogi ................................................................ 15
Skanseny............................................................................................. 16
Miejsca na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO ........................ 17
Polska kultura .......................................................................................... 21
Spis ilustracji: ........................................................................................... 24
25