System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie
Transkrypt
System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie
Bzdêga J., £akomy R., Bzdêga W. System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie www.phie.pl 83 www.phie.pl Probl Hig Epidemiol 2006; 87(2): 83-85 System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie The system of work risk management in a military shelter JERZY BZDÊGA1/, ROMAN £AKOMY1/, WOJCIECH BZDÊGA2/ 1/ 2/ Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie Wojskowy Orodek Farmacji i Techniki Medycznej w Celestynowie Schron jest szczególnego rodzaju budowl¹ (nisz¹ ekologiczn¹) przeznaczon¹ do ochrony znajduj¹cych siê w nim ludzi. W schronach (równie¿ w czasie pokoju) lokalizuje siê najwa¿niejsze stanowiska dowodzenia. Przebywanie ludzi w schronie mo¿na podzieliæ na dwa zasadnicze rodzaje: przebywanie w okresie pokoju oraz przebywanie w okresie zagro¿enia wojennego lub wojny. W czasie pokoju na za³ogê obiektu ujemnie oddzia³uj¹ niekorzystne warunki mikroklimatu. Okres zagro¿enia wojennego lub wojny jest dla za³ogi schronu okresem krótkim, w czasie którego g³ównymi czynnikami zagro¿enia dla ludzi w nim przebywaj¹cych s¹ czynniki ra¿enia broni¹ masowego ra¿enia. Niekorzystne dzia³anie parametrów mikroklimatu wewn¹trz schronu jest znikome w porównaniu do zagro¿enia broni¹ masowego ra¿enia. W czasie pokoju w skali Wojska Polskiego kilkuset oficerów i pracowników cywilnych pe³ni dy¿ury bojowe na stanowiskach zlokalizowanych w schronach stanowiskach kierowania, stanowiskach dowodzenia. Schron jest dla nich miejscem codziennej pracy, w którym powinny panowaæ odpowiednie warunki pracy, nie stwarzaj¹ce zagro¿enia dla zdrowia za³ogi. Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie posiada schron dowiadczalny. W schronie tym prowadzone s¹ badania sanitarno-higieniczne warunków pracy i s³u¿by ¿o³nierzy i pracowników cywilnych. W czasie pokoju w schronie pracuje kilka osób. W pracy podjêto próbê oszacowania ryzyka zawodowego zwi¹zanego z prac¹ w schronach. A military shelter is a special building (an ecological niche) intended for protection of people who stay inside. Shelters are places, where (also during peace time) the key command stations are placed. Presence of people in the shelters includes two main situations: peace time and danger of war or war time. During peace time, unfavorable conditions of the microclimate may affect the crew of the shelter. War danger or war time is a short period of time for the crew of the shelter, during which the most severe danger for the crew are potential effects of weapons of mass destruction. In comparison to that, the influence of the shelters microclimate is slight. During peace time in the Polish Army, a few hundred officers and civilian workers work on shifts at battle stations located in shelters managing stations, command stations. For them, the shelter is a place of every day work, and should be characterized with appropriate conditions creating no health risk for the crew. Military Institute of Hygiene and Epidemiology in Warsaw is equipped with an experimental shelter. In this shelter, sanitary research, concerning working conditions of soldiers and civilian workers is conducted. During peace time, several people work in the shelter. The aim of the present work was to assess occupational hazards related to workin shelters. Key words: military shelter, risk management S³owa kluczowe: schron, ryzyko zawodowe Wprowadzenie Schrony s¹ budowlami przygotowanymi zawczasu lub doranie, przeznaczonymi do ochrony ludzi w czasie wojny przed skutkami dzia³ania broni masowego ra¿enia, a w czasie pokoju przed katastrofami Adres do korespondencji / Address for correspondence Jerzy Bzdêga Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii w Warszawie, ul. Kozielska 4, 01-163 Warszawa telefax (0-22) 68-53-154, e-mail: [email protected] Nades³ana: 07.06.2005 r. Zakwalifikowana do druku: 18.06.2006 r. przemys³owymi, ekologicznymi lub w niektórych przypadkach atakiem terrorystycznym. W czasie pokoju schrony o przeznaczeniu wojskowym s¹ utrzymywane w gotowoci bojowej lub trwa³ej konserwacji. W niektórych schronach, w czasie pokoju, s¹ lokalizowane stanowiska dowodzenia wojskami. Na stanowisku dowodzenia pe³ni¹ dy¿ury bojowe ¿o³nierze zawodowi oraz pracownicy cywilni wojska, dla których schron jest miejscem pracy. Schrony o przeznaczeniu cywilnym w czasie pokoju utrzymywane s¹ w sta³ej konserwacji. W ka¿dej z tych z tych budowli zawsze pracuje za³oga licz¹ca kilka osób. Z konstrukcji schronu wynika, ¿e nie wszystkie wymogi BHP wynikaj¹ce z Kodeksu Pracy mog¹ byæ spe³nione (sztuczne owietlenie, ma³a kubatura pomieszczeñ, opuszczenie stanowiska pracy mo¿liwe tylko za zgod¹ dowódcy obiektu itp.) [1,2]. 84 Zarz¹dzanie ryzykiem pracy w schronie ma na celu: - okrelenie zagro¿eñ wystêpuj¹cych na stanowiskach pracy - oszacowanie ryzyka zawodowego zwi¹zanego ze zidentyfikowanymi zagro¿eniami - udokumentowanie przeprowadzonej analizy zagro¿eñ i zastosowanie odpowiednich rodków ochronnych - wyposa¿enie i organizacjê stanowiska pracy powoduj¹ce zmniejszenie ryzyka - zapewnienie ci¹g³oci systemu nadzorowania i poprawy warunków bezpieczeñstwa i higieny pracy. Ryzyko zawodowe osób pracuj¹cych w schronie szacowano zgodnie z Polsk¹ Norm¹, z uwzglêdnieniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych, które mog¹ wystêpowaæ w takim obiekcie [3,4,5]. Schron w zale¿noci od stanu zagro¿enia przewidzianego dla danego typu budowli pracuje w trzech okresach wentylacji. Okres I wentylacji czystej wystêpuje wtedy, gdy na zewn¹trz schronu nie ma zagro¿enia czynnikami ra¿enia (w tym po¿arem zewnêtrznym) [6]. Powietrze do wnêtrza schronu t³oczone jest z atmosfery zewnêtrznej bez uzdatniania. Okres II filtrowentylacji wystêpuje wtedy, gdy na zewn¹trz wystêpuje zagro¿enie rozpoznanymi czynnikami ra¿enia (z wyj¹tkiem substancji wysokotoksycznych i po¿aru zewnêtrznego). Powietrze do wnêtrza schronu t³oczone jest z atmosfery zewnêtrznej przez system uzdatniania (stacjê filtropoch³aniaczy). Okres III izolacji wystêpuje wtedy, gdy schron jest odciêty od atmosfery zewnêtrznej. Powietrze do oddychania jest czerpane z kubatury i zasobów w³asnych. Identyfikacja zagro¿eñ Zagro¿enia dla za³ogi schronu wynikaj¹ przede wszystkim z samej konstrukcji i wyposa¿enia obiektu: brak owietlenia naturalnego, wymuszona wentylacja (sztucznie kszta³towany mikroklimat), niskie i ma³e pomieszczenia (klaustrofobia, trudnoci w poruszaniu siê po obiekcie), mo¿liwoæ przenikania gazów spalinowych z zainstalowanych silników, ha³as, poczucie zagro¿enia wynikaj¹ce z izolacji obiektu oraz mo¿liwoci zawleczenia przez osoby wchodz¹ce ska¿eñ i zaka¿eñ [7,8,9,10]. W okresie III pracy schronu (izolacji) dochodzi do: dyskomfortu mikroklimatu, podwy¿szonego stê¿enia dwutlenku wêgla (w sytuacjach krytycznych nawet do 3%), ograniczonej iloæ wody do picia, itp. Probl Hig Epidemiol 2006; 87(2): 83-85 Czynniki zagro¿enia w okresie I wentylacji czystej Kszta³towanie mikroklimatu: temperatura 18-23 oCo; ruch powietrza 0,1-0,5 m/s; wilgotnoæ powietrza do 80%; iloæ wymian w pomieszczeniu: od 2/h do 10/h; ha³as do 85 dB; sk³ad powietrza: brak czynników ra¿enia w powietrzu czerpanym; tlen 19-21%; dwutlenek wêgla do 0,5%, tlenek wêgla nieobecny; powietrze wolne od odorów; owietlenie ewakuacyjne minimalnie 5 lx, ogólne pomieszczeñ 200 lx; zaopatrzenie w wodê do 100 l/osoba/doba (minimalnie 25 l/osoba/doba); woda technologiczna bez ograniczeñ. w okresie II filtrowentylacji Kszta³towanie mikroklimatu: temperatura 18-23oC; ruch powietrza 0,1-0,5 m/s; wilgotnoæ powietrza do 90%; iloæ wymian w pomieszczeniu 2/h; powietrze w recyrkulacji; ha³as do 85 dB; sk³ad powietrza tlen 19-21%; dwutlenek wêgla do 1%; tlenek wêgla nieobecny; mo¿e zawieraæ obce zapachy; owietlenie tak jak w okresie I; zaopatrzenie w wodê do 25 l/osoba/doba; woda technologiczna bez ograniczeñ. w okresie III izolacji Kszta³towanie mikroklimatu: temperatura do 26oC, ruch powietrza ograniczony do 0,1 m/s; wilgotnoæ powietrza do 100%; powietrze w recyrkulacji; sk³ad powietrza: tlen minimum 19%; dwutlenek wêgla do 2%; tlenek wêgla nieobecny; powietrze zawiera odory; owietlenie: ewakuacyjne minimum 5 lx, ogólne pomieszczeñ 50 lx; zaopatrzenie w wodê 1,5-2 l/osoba/osoba; woda technologiczna ograniczona. Z przedstawionych wymagañ wynika, ¿e w okresie I wentylacji czystej za³oga schronu ma zapewniony komfort mikroklimatu i warunków pracy (bytowania); w okresie II filtrowentylacji za³oga ma ograniczony komfort mikroklimatu i wzglêdnie dobre warunki pracy (bytowania), natomiast w okresie III izolacji s¹ zabezpieczone tylko minimalne warunki zapewniaj¹ce za³odze obiektu przetrwanie. Utrzymanie ryzyka zawodowego na akceptowalnym minimalnym poziomie, wymaga ci¹g³ego monitorowania mikroklimatu w czasie rzeczywistym [11,12]. Do ci¹g³ego monitorowania mikroklimatu w schronie nadaj¹ siê monitory gazów (np. Solomat MPM 4100) z detektorami elektrochemicznymi lub inne dzia³aj¹ce na zasadzie spektrofotometru (np. MIRAN SapphlRe). Analizator powinien posiadaæ wyjcie umo¿liwiaj¹ce po³¹czenie z komputerem lub pamiêæ wewnêtrzn¹ i mo¿liwoæ cyklicznej transmisji danych do komputera. Mo¿na równie¿ wykorzystaæ miernik nie posiadaj¹cy wyjcia cyfrowego, ale wyposa¿ony w gniazdo umo¿liwiaj¹ce odczyt wartoci Bzdêga J., £akomy R., Bzdêga W. System zarz¹dzania ryzykiem pracy w schronie analogowej sygna³u. Wtedy sygna³ z gniazda analogowego podawany jest do przetwornika analogowocyfrowego i po zamianie na wartoæ cyfrow¹ do mikrokomputera. W przypadku obs³ugi schronu wymagana jest karta przetwornika A/C z multiplekserem. Multiplekser steruje punktami odczytu, przez co zapewnia mo¿liwoæ cyklicznego odczytu lub odczytu w okrelonym czasie wartoci wskazywanych przez mierniki. Do pomiaru temperatury i wilgotnoci powietrza mo¿na zastosowaæ mierniki elektroniczne na analogicznych zasadach. W schronie powinny byæ równie¿ mierzone parametry fizyczne wiadcz¹ce o poprawnej pracy urz¹dzeñ technicznych zapewniaj¹cych odpowiedni mikroklimat w schronie. Takimi parametrami s¹: temperatura ³o¿ysk wentylatora, stan czujek po¿arowych, linie hermetyzacji. Pomieszczenia w schronie podlegaj¹ce monitorowaniu mikroklimatu: - pomieszczenia przeznaczone do pracy: sala odpraw, pokój badañ, pokój lekarza, dyspozytornia, wêze³ zabiegów specjalnych, laboratorium, kuchnia - pomieszczenia przeznaczone do odpoczynku (sale sypialne) - pomieszczenia techniczne: agregatów pr¹dotwórczych, akumulatorni, magazynu gazów sprê¿onych. Zmiany wartoci parametrów mikroklimatu w schronie s¹ wolnozmienne. Dlatego nie jest wymagana du¿a czêstotliwoæ próbkowania czujników mikroklimatu (temperatura, wilgotnoæ, ruch powie- 85 trza, stê¿enie gazów, hermetyzacja). Sygna³ z analizatorów nale¿y traktowaæ jako wolnozmienny i dla tych parametrów przyjêto czêstotliwoæ próbkowania co 5 minut. Inne wielkoci fizyczne, np. czujki po¿arowe nadzorowane przez mikrokomputer, a wiadcz¹ce o istniej¹cym zagro¿eniu lub niebezpieczeñstwie, powinny byæ próbkowane co 10 sekund. Schron jako budowla przeznaczona do ochrony ¿ycia i zdrowia ludzi ze wzglêdu na swoj¹ specyfikê mo¿e stanowiæ zagro¿enie dla przebywaj¹cej w nim za³ogi. Analiza wystêpuj¹cych zagro¿eñ i warunków pracy w schronie wskazuje, ¿e przy przestrzeganiu re¿imów technologicznych ryzyko zawodowe jest akceptowalne, a skutki zdrowotne wynikaj¹ce z dyskomfortu w stanie zagro¿enia nieporównywalnie mniejsze od skutków dzia³ania czynników zagro¿enia. Wnioski 1. W nowoprojektowanych i nowobudowanych obiektach schronowych nale¿y uwzglêdniæ normatyw sanitarno-higieniczny taki, jak na stanowiskach pracy. 2. Modernizowane i remontowane obiekty schronowe, zw³aszcza stanowiska dowodzenia pracuj¹ce w systemie ca³odobowych dy¿urów bojowych, powinny zapewniaæ komfort mikroklimatu. 3. Zapewnienie komfortu mikroklimatu mog¹ zagwarantowaæ systemy sterowane komputerem. Pimiennictwo / References 1. ***Kodeks Pracy, Dz. U. 21, poz. 94, 1998 (z pón. zm.). 2. ***PN-EN 12464-1. wiat³o i owietlenie. Owietlenie miejsc pracy. Czêæ 1: Miejsca pracy we wnêtrzach. 3. ***PN-N-18002:2000. Systemy zarz¹dzania bezpieczeñstwem i higien¹ pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. 4. ***PN-80/Z-08052: Niebezpieczne i szkodliwe czynniki wystêpuj¹ce w procesie pracy. Klasyfikacja. 5. ***Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwy¿szyc h dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w rodowisku pracy. Dz. U. 217, poz. 1833, 2002. 6. Bzdêga J, Sciesiñski K: Ochrona schronów przed po¿arami zewnêtrznymi. Miêdzynarodowa Konferencja NaukowoTechniczna In¿ynieria rodowiska w Eksploatacji Kompleksów Wojskowych, 7-9 padziernika 1998 r., Szklarska Porêba, str. 91-97. 7. Sciesiñski K, Bzdêga J, Korcz S: Zagadnienie owietlenia w schronach. XVI Miêdzynarodowa Konferencja NaukowoTechniczna In¿ynieria rodowiska w Eksploatacji Kom pleksów Wojskowych, 4-6 wrzenia 2002 r., Zakopane, s. 304-308. 8. Sciesiñski K, Bzdêga J, Korcz S: Mapa poziomów natê¿eñ ha³asu w schronie. XVI Miêdzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna In¿ynieria rodowiska w Eksploatacji Kompleksów Wojskowych, 4-6 wrzenia 2002 r., Zakopane, s. 294-303. 9. Sciesiñski K, Witecki J: Ochrona akustyczna w schronach. XIV Miêdzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna In¿ynieria rodowiska w Eksploatacji Kompleksów Wojskowych,4-6 padziernika 2000 r., Zakopane, s. 384-393. 10. Sciesiñski K, Bzdêga J: Wêze³ zabiegów specjalnych w obiektach schronowych. XVII Miêdzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna Ekologiczne i Energooszczêdne Budownictwo oraz Mieszkalnictwo Wojskowe, 3-5 wrzenia 2003 r., Zakopane, str. 331-335. 11. Wasilczuk J: Problemy kszta³towania mikroklimatu w budowlach obronnych. XIV Miêdzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna In¿ynieria rodowiska w Eksploatacji Kompleksów Wojskowych, 4-6 padziernika 2000 r., Zakopane s. 453-458. 12. £akomy R, Bzdêga J: Koncepcja za³o¿eñ komputerowego systemu pomiarów i kszta³towania mikroklimatu w schronie. XVII Miêdzynarodowa Konferencja NaukowoTechniczna Ekologiczne i Energooszczêdne Budownictwo oraz Mieszkalnictwo Wojskowe, 3-5 wrzenia 2003 r., Zakopane, str. 209-216.