docRok 2015 - rokiem kultury
download 
Reklamacja Transkrypt
Rok 2015 - rokiem kultury
Z życia i wiary Dekada Lutra Rok 2015 – rokiem kultury ewangelickiej I. Wstęp Lata popedzające jubileusz 500 lat reformacji, który będziemy obchodzili w 2017 roku, są podpoądkowane pewnym tematom, które zostały pyjęte pez nasz kościół w ramach obchodzonej „Dekady Lutra”. Tematy te mają zwrócić naszą uwagę na wpływ myśli reformacyjnej na świat, w którym żyjemy. Tutaj nie chodzi tylko o samą teologię, choć jest ona w myśli reformacyjnej najważniejsza, ale także o życie ołene, o rodzinę, wychowanie i jesze inne zagadnienia dotyące życia ołenego. Rok 2015 jest w naszym kościele obchodzony jako „Rok kultury ewangelickiej”. Teba zaraz na samym poątku zaznayć, że pojęcie „kultura” jest pojęciem bardzo szerokim. Niemiecki filozof epoki oświecenia Johann Herder napisał, że: „Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura”. Rzeywiście nie ma jednej, ścisłej definicji kultury. Definicje te będą różne w zależności od tego, jaką dziedzinę nauki reprezentuje formułująca ją osoba. Inaej będzie rozumiał kulturę archeolog, inaej antropolog, a jesze inaej socjolog. Znalazłem następującą słownikową definicję tego pojęcia: „Kultura (z łaciny cultura – uprawa, kształcenie), całokszta materialnego i duchowego dorobku ludzkości, a także ogół waości, zasad i norm wółżycia pyjętych pez dane zbiorowości; wszystko to, co powstaje dzięki pracy łowieka, co jest wytworem jego myśli i działalności. Kultura dzieli się na: materialną, której zakres pokrywa się z pojęciem cywilizacja i duchową - ogół wytworów i osiągnięć z dziedziny sztuki, nauki, moralności, funkcjonujących w postaci np. dzieł aystynych, wieeń, obyajów, a także uznanych waości, takich jak: prawda, rawiedliwość, wolność, równość itp. Kultura odnosi się do poszególnych sfer życia ołenego, np. kultura polityna, kultura prawna, kultura pracy, kultura życia codziennego. Pojęcie „kultura” ma długą tradycję. W starożytności termin ten używany był poątkowo w znaeniu „uprawy roli”, Cyceron (103–43 p.n.e.) używał tego pojęcia, nazywając filozofię cultura animi – „uprawww.parafiajawoe.pl wa umysłu”. Później kultura oznaała kształcenie, doskonalenie ynności i tworów działalności ludzkiej. W XVIII w. pojęcie kultury odnoszono do umysłowego życia łowieka oraz do rozwoju sztuki i wiedzy. W XIX w. posługiwano się zamiennie terminem kultura i cywilizacja. W XX w. rozpowszechniło się pojmowanie kultury jako systemu waości, norm i ideałów w peciwieństwie do cywilizacji traktowanej jako zeół procesów i osiągnięć materialnych. Obecnie kulturę pojmuje się szeroko, tj. zarówno jako normy, waości i wzory zachowań, jak i efekty oraz procesy twoenia dóbr naukowych, aystynych y technino-cywilizacyjnych. Widzimy zatem, że pojęcie kultury jest naprawdę bardzo szerokie. Tu teba dodać definicję kultury cheścijańskiej, która „jest syntezą kultury religijnej, biblijnej oraz antyne”j. Według niej poątkiem wszystkiego jest Bóg jako samoistny byt, Absolut, Jahwe, yli „ten, który jest”. Świat istnieje dzięki aktowi stwoenia, który trwa nadal. Jedynym bytem, który musi bezwzględnie trwać jest Bóg. Bóg stwaa łowieka podobnego do siebie, a ęścią tego podobieństwa jest fakt, iż odtąd łowiek popez swoje działania będzie uestniył w Bożym dziele stwaania, twoenia świata. Będzie go poddawał działaniu swoich myśli i rąk. Reformacja XVI w. dotyka każdej sfery życia łowieka, twoy więc nową kulturę we wszystkich jej warstwach – kulturę materialną i duchową, które się wzajemnie penikają. Twoy się nowa pobożność ewangelicka opaa na Biblii i osobistym związku cheścijanina z Bogiem. Referat, który pedstawiam, nie wyerpuje pojęcia ewangelickiej kultury i jej wpływu na kulturę naszego kraju, bo do takiego wycinka kultury chcę się odnieść w moim wystąpieniu. Myślę także, że każdy, kto miałby mówić na temat kultury ewangelickiej, mówiłby inaej, zwracając może uwagę na inne aekty kultury. W moim referacie chcę się ograniyć do dwóch dziedzin, które będą wpisywały się w szeroko rozumianą kulturę, a mianowicie chcę mówić na temat literatury i muzyki. Mówiąc o literatue i muzyce, chcę się ograniyć do XVI wieku. II. Literatura Reformacja XVI wieku w Polsce pypada na „Złoty Wiek” Rzepoolitej Obojga Narodów. Miała ona wpływ na wiele dziedzin życia nasze- Informator Paraalny nr 80 17 Z życia i wiary Dekada Lutra go kraju. Można powiedzieć, że rozbudziła życie umysłowe w większym jesze stopniu niż jakikolwiek ruch polityny. W tym asie w Polsce rawy religijne budziły wielkie zaciekawienie, wielu pyjmowało nową wiarę. Każdy jako tako wykształcony łowiek, duchowny y świecki, nie tylko politykował, le nadto rozprawiał o religii i Kościele; rozwijał się więc umysł, budził się zmysł krytyny. Dawniej jedynym niemal środowiskiem życia umysłowego był Kraków, teraz powstawały ogniska nowe: Pińów, Raków, Lublin, Wilno, Beść Litewski, Leszno, Królewiec i inne. Trwałą uścizną polskiej reformacji jest powstanie bogatej literatury, głównie religijnej, w języku polskim, co skutkowało rozwinięciem i rozpowszechnieniem języka literackiego. Powstały wówas takie znaące dzieła, jak polskie tłumaenie Biblii Beskiej (jedno z pierwszych na świecie tłumaeń Biblii na język narodowy), rozwinęła się literatura polityna i polemina (taką literaturę twoyli m.in. Marcin Czechowic, Andej Fry Modewski i Szymon Budny). Protestantami było wielu pionierów polskiej literatury, m.in. ojciec literatury polskiej Mikołaj Rej. Zwolennicy reformacji, chcąc doteć do jak najszerszych mas ołenych, musieli się posługiwać zarówno w mowie, jak i w piśmie językiem powszechnie zrozumiałym, a więc ojystym. Reformacja stawiała sobie za cel dotarcie poselstwa biblijnego do wszystkich, widząc w Biblii fundament nauki Kościoła. Teba więc było zrobić wszystko, aby Pismo Święte było dostępne dla wszystkich; stąd pierwszy drukowany pekład polski terech Ewangelii zawdzięa literatura nasza nie katolikom, tylko ewangelikom, mianowicie Stanisławowi Muynowskiemu. Ewangelikom także, nie katolikom, zawdzięa literatura XVI wieku pierwsze postylle polskie (to 18 jest kazania pisane, objaśniające teksty Ewangelii) oraz pierwsze kancjonały (to jest zbiory pieśni religijnych z nutami). Tym osobem rozwinęło się piśmiennictwo religijne, które stanowi najbogatszą gałąź literatury polskiej XVI wieku, a na które opró pekładów Pisma Świętego i pieśni religijnych złożyły się kazania, dzieła teologine, a nade wszystko bogata, niezmiernie żywa i gwaowna polemika religijna (to jest pisma, w których zwolennicy jednego wyznania walyli z pedstawicielami innego). Otóż to wywołane pez reformację piśmiennictwo religijne, z jednej strony, pyyniło się w najwyższym stopniu do wyrobienia języka polskiego , a z drugiej, do utrwalenia w literatue języka ojystego; innymi słowy reformacja była ynnikiem unarodowienia literatury ze wszystkich najpotężniejszym. Cztery Ewangelie w pekładzie Muynowskiego ukazały się w Królewcu w roku 1551 nakładem księgaa Jana Seklucjana; w roku następnym wydał Seklucjan cały Nowy Testament w pekładzie tegoż Muynowskiego (tzw. Biblia Seklucjana, yli królewiecka). W pedmowie do króla, któremu swoje wydawnictwo poświęcił, pięknie mówi Seklucjan, że pekład Pisma Świętego na język ojysty więcej znay, niż gdyby król całe kraje do swego królestwa pyłąył. W roku 1563 wyszła w Beściu Litewskim, nakładem ewangelika, Mikołaja Radziwiłła Czarnego, Biblia zwana Biblią Beską, albo Radziwiłłowską. 18 listopada 1632 roku w Gdańsku zostaje wydana Biblia Gdańska. Ta Biblia pez ponad tysta lat pozostawała oficjalnym pekładem biblijnym polskich protestantów. Teba tutaj womnieć Mikołaja Reja, który jest ojcem literatury polskiej. Spośród utworów Mikołaja Reja na szególną uwagę zasługuje jego Postylla, zbiór kazań realizujących założenia ideowe i ołene protestantyzmu. Publikując te kazania, Rej najpełniej zrealizował reformacyjny postulat powszechnego kapłaństwa. Pełożył też biblijną Księgę Psalmów i opracował parafrazę okalipsy św. Jana, utwór pt. „ocalypsis, to jest dziwna rawa skrytych tajemnic Pańskich”, w którym wykoystał tekst okalipsy peciw ymskiemu katolicyzmowi, zgodnie zresztą z protestancką tradycją, która w upadającym Babilonie widziała Rzym, a w antychryście papieża etc. Wydał też Rej dwa dramaty - „Żywot Józefa z pokolenia żydowskiego” i „Kupiec”. Życie Józefa, patriarchy ze Starego Testamentu, było ęsto wy- Informator Paraalny nr 80 www.parafiajawoe.pl Z życia i wiary Dekada Lutra koystywane pez protestanckich pisay owego okresu, ponieważ można było łatwo je zinterpretować w luterańskim ujęciu wiary w zbawienie niezależne od zasługi łowieka. Drugi dramat Reja to „Kupiec” - peróbka utworu bawarskiego luteranina omasa Naogeorga. Bohater tego utworu to Kupiec dokonujący ped śmiercią rachunku sumienia. W utwoe ważne są sceny, które - w duchu protestanckim - kwestionują wartość dobrych uynków. Dramat ten - podobnie jak „Krótka rozprawa” - jest pełen rodzajowych scen, nieadko humorystynych i potonej, barwnej mowy. Inne utwory Reja, jak „Wizerunek własny żywota łowieka pociwego”, „Zwieyniec” y „Zwierciadło” nie są już tak ściśle związane z kwestiami religijnymi, choć stale podejmują problemy życiowych, światopoglądowych wyborów. Popez rozwój literatury pięknej, piśmiennictwa poleminego, drukarstwa reformacja pyyniła się w znaący osób do rozwoju kultury polskiej. III. Muzyka Reformacja miał też wpływ na muzykę. Luter powiedział: „muzyce wyznaam najwyższe miejsce i najwyższe zaszyty – tuż za teologią. Nie zmieniłbym tej odrobiny wiedzy o muzyce na żadne waniałości”, a muzykowanie popez śpiew, grę na lutni i ecie oraz słuchanie muzyki towayszyły mu pez całą życiową wędrówkę. Zasługi Lutra są bezcenne. Trudno nam dziś wyobrazić sobie, że moglibyśmy pyjść do kościoła, w którym nie byłoby muzyki, śpiewu. Muzyka i śpiew w luteranizmie, ale myślę, że nie tylko, dają nam coś takiego, jak poucie wólnoty, wzajemnej bliskości, jedności, a pede wszystkim ogromnej radości wielbienia Stwórcy i Jego dzieła. Reformator, uzasadniając rangę aystyną muzyki, powoływał się na fakt jej powszechnego występowania. Muzyka towayszyła łowiekowi od poątku boskiej kreacji świata i nie ma na świecie niego, co nie wydawałoby dźwięków. Muzyka jest zatem jednym z najważniejszych darów Bożych. Dzięki reformatorowi możliwość uestnienia w kościelnym życiu muzynym zrewolucjonizowała wszystko. Śpiewać mogli wszyscy. Powstawały pieśni wielogłosowe, wzbogacone ze skarbca muzyki ludowej. Śpiewano w języku ojystym, pez co intensywniej uono się ytać, aby potem swobodnie wólnie muzykować. Teksty np. www.parafiajawoe.pl Paula Gerhardta pozwoliły pebywać w świecie poezji religijnej. Takie zjawisko pobudzało duszę do religijnej kontemplacji oraz ksztaowało sakralną estetykę, nie tylko muzyną. Dostępność i powszechność kontaktu z muzyką, poezją wpłynęły nie tylko na sam jej rozwój, ale także rozwój ogólnoołeny. To właśnie Marcin Luter rawił, że obecny cheścijański świat chyba już nie wyobraża sobie egzystencji bez ynnego udziału w kościelnym muzykowaniu. Muzyna tradycja luteranizmu miała bardzo rozległe konsekwencje. Każda parafia musiała teraz mieć własnego kantora, własnego organistę, własną szkołę dla chóru kościelnego oraz własny zeół śpiewaków i instrumentalistów. Odegrała w ten osób istotną rolę w uynieniu z Niemców najbardziej wykształconego muzynie narodu Europy - najbogatszego źródła, z którego erpała muzyka świecka Europy. Geniusz Jana Sebastiana Bacha znalazł w luteranizmie najpodatniejszą glebę. Według jednej z hipotez u źródeł wybitnych osiągnięć Niemców w dziedzinie muzyki leżał niemiecki język i jego szególny rytm. Można w to wieyć lub nie. Natomiast już w roku 1525 Luter powiedział, że „zarówno tekst, jak i nuty, akcent, melodia i wykonanie winny wyrastać z prawdziwie ojystego języka i z jego odbicia.” To oywiście miało pełożenie na polski protestantyzm. Z powodu limitu asu womnę tylko o jednym z kompozytorów, mianowicie o Wacławie z Szamotuł, którego utwór „Powszechna Spowiedź” usłyszeliśmy w wykonaniu naszego chóru. Był on jednym z najwybitniejszych pedstawicieli Informator Paraalny nr 80 19 Z życia i wiary Dekada Lutra muzyki renesansu w Polsce. Był to pierwszy polski twórca, którego dzieła drukowano za granicą. „Gdyby losy pozwoliły mu żyć dłużej, z pewnością nie potebowaliby Polacy zazdrościć Włochom Palestriny”. (Ze względu na swój ogromny wpływ na ksztaowanie się renesansowej muzyki religijnej, Palestrina zwany jest ęsto „Bachem Renesansu” i „księciem muzyków”). Wacław peżył zaledwie 36 lat – mniej więcej dziesięć lat ped śmiercią związał się z ruchem reformacyjnym, peszedł z katolicyzmu na kalwinizm i zapyjaźnił się z Andejem Tecieskim, wółumaem Biblii Beskiej, pierwszego protestanckiego pekładu Pisma Świętego na język polski, oraz twórcą linych pieśni religijnych, uwzględnionych z asem w wielu kalwińskich kancjonałach. Andej Teciewski jest autorem słów pieśni „Modlitwa Powszechna”, którą słyszeliśmy w wykonaniu chóru. Był „etatowym” kompozytorem królewskim, co w tamtych asach nie było wcale tak powszechne. W 1555 roku zmienił protektora i związał się z dworem księcia Mikołaja Radziwiłła Czarnego w Wilnie. Wokół księcia Radziwiłła skupili się polscy zwolennicy kalwinizmu. Życie Wacława z Szamotuł było więc rozdae pomiędzy dwoma konfesjami – katolicką (gdy był na dwoe Zygmunta Augusta) i kalwińską (gdy związał się z księciem Radziwiłłem), a także pomiędzy dwoma, złąonymi wówas unią, krajami – Polską (Poznaniem i Krakowem) i Litwą (Trokami i Wilnem). Nic dziwnego więc, że kompozytor cieszy się niezwykłą estymą wśród polskich ewangelików, a Litwini chętnie wpisują go na kay historii muzyki swo- jego kraju. Realizując postulaty reformacji, która stawiała na prostszą i pystępniejszą muzykę dla wszystkich wiernych, Wacław komponował również nieskomplikowane pieśni. Obok utworów na jeden głos jest wśród nich osiem krótkich kompozycji peznaonych na tery głosy. Jakże różnią się one od motetów: na próżno w nich szukać polifoninych „sztuek kompozytorskich”, melodie i rytm są proste, tekst podany w osób pystępny i wyrazisty. Były one peznaone dla „zwykłych” ludzi (podobnie jak późniejsze psalmy Mikołaja Gomółki), zapewniając im możliwość modlitwy popez śpiew. Wacław z Szamotuł komponował te pieśni między innymi do tekstów Mikołaja Reja, choć sam też parał się poezją, tyle że w języku łacińskim. IV. Zakońenie Kultura ewangelicka, która pyznawała się do wiary i cheścijaństwa, we wszystkich swoich pejawach zawsze sięgała do biblijnej iniracji. To wynika z zasady wiary naszego Kościoła, która opiera się na Bożym Słowie. Choć asem zaucano ewangelikom dość chłodny stosunek do kultury i próbowano umniejszać ich rolę w kulturowym dziedzictwie, to nie osób nie zauważyć, że w każdej dziedzinie odnajdziemy wśród znanych nazwisk, zarówno w Polsce, jak i poza jej granicami, całą plejadę ewangelików. Świat muzyki, malarstwa, eźby, książki, filmu i wielu innych dziedzin kultury wypełniony jest twórcami wyznania ewangelickiego. Zakońę cytatem z wykładu ks. bp prof. Marcina Hintza zatytułowanego „Protestancka koncepcja łowieka i kultury”, gdzie autor odnosi się do wółesności, do wółesnego rozumienie kultury: „Kultura jest miejscem realizacji ludzkiej ekresji, może mieć charakter religijny, ale wółeśnie kultura jest zjawiskiem coraz bardziej świeckim, w którym działają i składają swe świadectwo poszególni, indywidualni cheścijanie. Protestantyzm widzi więc w sekularyzacji kultury nie zło, ale raej szansę i pesteń dla zwiastowania Słowa Bożego i składania świadectwa wiary”. ks. Władysław Wantulok (referat wygłoszony w asie Akademii Reformacyjnej w Jawou 08.11.2015) 20 Informator Paraalny nr 80 www.parafiajawoe.pl
