Kościół parafialny w Końskowoli pod rozszerzonym wezwaniem

Zabytki
Kościół parafialny w Końskowoli pod rozszerzonym wezwaniem Znalezienia Krzyża Św. i
św. Andrzeja Apostoła, ufundowany został w połowie XVI w. przez Andrzeja Tęczyńskiego,
wojewodę lubelskiego i kasztelana krakowskiego. Jego metryka jest jednak starsza: pierwszy,
drewniany kościół p.w. Znalezienia Krzyża Św. powstał w końcu XIV w. Jak chce tradycja,
murowane prezbiterium wystawiono w 1442 r. z fundacji Jana Konińskiego.
Przebudowa, zlecona ok. 1670 r. przez marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza
Lubomirskiego, prowadzona przez Tylmana z Gameren, nadała kościołowi bryłę trójnawowej
bazyliki. Kolejna przebudowa, prowadzona w I połowie XVIII w. z inicjatywy Elżbiety
Sieniawskiej i następnie Augusta Czartoryskiego oraz jego żony Zofii z Sieniawskich nadała
świątyni obecny kształt.
Świątynia ta jest swego rodzaju mauzoleum Rodziny Tęczyńskich. Dzięki dokumentacji z
wizytacji parafii końskowolskiej, jaka odbyła się w 1595 r. wiemy, że po północnej stronie tej
świątyni istniała kaplica Tęczyńskich, w której mieli być pochowani ?(?) dziedzice miasta
Tęczyńscy (?)?. Pod obecnie istniejącą kaplicą północną (pierwotna nie przetrwała do naszych
czasów) spoczywa ostatnia przedstawicielka tego rodu ? Izabela z Tęczyńskich Opalińska (zm.
1667). W krypcie pod kaplicą południową złożono ciało jej córki, Zofii z Opalińskich Lubomirskiej
? również i na jej sarkofagu wyryto herb Tęczyńskich ? Topór.
Krypta kaplicy północnej, zwanej kaplicą Suchodolskich. Znajduje się w niej grobowiec z
pomnikiem personifikującym Vanitas ? Marność Życia, opatrzony herbem Łodzia, który należy
wiązać, jak się wydaje, z marszałkiem nadwornym koronnym Łukaszem z Bnina Opalińskim
(zm. 1662) i jego żoną, Izabelą z Tęczyńskich (zm. 1667). Rzeźba ta stanowi jedyne tego typu
znane na terenie Polski przedstawienie zmarłego. W chwili obecnej trwają badania nad metryką
tego niezwykłego zabytku.
1/3
Zabytki
Nagrobek Zofii z Opalińskich księżnej Lubomirskiej. W toku prac nad przebudową kościoła,
zleconych przez Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, Marszałka Wielkiego Koronnego a
prowadzonych pod nadzorem Tylmana z Gameren, księżna zmarła i nieoczekiwanie
najtrwalszą i najpiękniejszą pamiątką po tej przebudowie jest jej nagrobek, autorstwa Tylmana z
Gameren, przedstawiający portretowo postać zmarłej. Ciekawostką jest znajdujący się na
nagrobku wiersz, napisany przez jej męża. ?Dulcis Imago Mei? ? ?Najsłodszy Mój Obrazie??
pisał o zmarłej żonie Lubomirski. Ciało marszałkowej złożono w sarkofagu z czarnego marmuru,
z wyrażonymi herbami Opalińskich, Lubomirskich i Tęczyńskich w krypcie zlokalizowanej pod
kaplicą.
Tablica z udostojnionym herbem Tęczyńskich: Na czterodzielnej, wypukłej tarczy, nad którą
umieszczono wyobrażenie hełmów z koronami: rycerską i hrabiowską, umieszczono wizerunki
dwugłowego orła cesarskiego oraz herbu Topór. W herbie sercowym (pośrodku) znajduje się
lew trzymający topór. Po 1527 r., kiedy Tęczyńscy zostali hrabiami Świętego Cesarstwa
Rzymskiego Narodu Niemieckiego, zwykły Topór zastapiła tarcza herbowa czterpolowa z
wyobrażeniami orłów i Toporów ? bez tarczy sercowej. Tę dostał herb po drugim nadaniu
dyplomu cesarskiego, dopiero w 1561 roku. W związku z tym powstanie tej tablicy należy
wiązać z synem założyciela miasta, Andrzejem Tęczyńskim, wojewodą bełzkim.
Krypty:
Do chwili obecnej rozpoznano trzy systemy krypt. Pierwszy zlokalizowany jest pod ołtarzem
głównym, gdzie pochowany został m.in. Franciszek Zabłocki. Nie jest ustalona metryka oraz
zasięg krypt umiejscowionych pod ołtarzem. Część z nich pochodzi zapewne z czasu powstania
murowanego kościoła (XV/XVI w.?).
Krypta północna: wiadomo było o niej tyle, że znajduje się w niej pomnik symbolizujący Vanitas.
W ostatnim czasie ustalono, że w istocie krypta ta jest salą główną (o wymiarach ok. 10 × 5 m)
systemu krypt rozciągających się pod północną częścią kościoła. Oprócz pomnika odnaleziono
w niej liczne pochówki szlacheckie z XVIII w. Z sali tej wychodzą cztery wyjścia do kolejnych
krypt lub korytarzy, z których trzy zostały zamurowane prawdopodobnie już w XVI i XVII w. W
jedynym dostępnym korytarzu odnaleziono pochówek opatrzony napisem ?A+D 1647?.
2/3
Zabytki
W krypcie
doczesne
szczątki
południowej
Zofii
znajduje
zpołożony
Opalińskich
się
grobowiec
Lubomirskiej.
zdo
marmuru,
w którym
Kościół
pw.
Anny
Pierwotnie
dworska
świątyni
śmierci
ojca
chciał
w6802
drewniany,
czasie
wŚw.
czasie
uhonorować
lokacji
wyprawy
prawdopodobnie
miasta.
swoją
Jana
Przypuszcza
jest
matkę,
Olbrachta
naprzeciwko
wystawiony
Annęsię,
zczarnego
Konińskich,
Mołdawii.
że
dworu
przez
fundator
Tęczyńskich,
Andrzeja
wychowującą
wybierając
Tęczyńskiego
obecnie
wezwanie
gozłożono
po
plebanii.
tragicznej
jako
dlakaplica
tej
[Rozmiar:
bajtów][Rozmiar:
7536
bajtów]
Obecnie
lubelskim?,
istniejący,
został
konsekrowany
wybudowany
w
w
stylu
1613
r.
nazywanym
?renesansem
Murowana,
dekoracyjny
szczyty
estetyczny
wieńczącego
zapewne
kościoła
szeroka
wygląd
niewielka
iwspaniałe
-funkcjonalny
ożywionego
-maszkaron.
opaska
komina
świątynia
tynkowa.
wznoszącego
jak
na
oraz
na
narożach
zserce
wschodni
początku
kościółek
puttami
się
oddzielający
XVII
przyszpitalny:
nad
wieku
oraz
segmentem
okien,
otrzymała
prezbiterium
Bogato
które
zakrystii,
zadziwiająco
udekorowano
otaczała
od
fryzu
nawy.
niegdyś
iproboszcza
gzymsu
bogaty
Zadbano
sterczynowe
malowana
o skoro
Okienko
płaskorzeźbiony
korytarza
prowadzącego
zwłaścicieli
empory
muzycznej
do
dwóch
izb
nad
zakrystią
zdobi
1618
O
kominek
lawabo
nakrytym
wzbogaconym
artystyczną
roku.
oraz
o
sklepieniem
piaskowcowym,
oprawę
aplikacjami
dekorowanym
zadbano
drzwi
płaskorzeźb,
niegdyś
malarską
także
polichromowanym
stiukowymi
we
główny
imitacją
wnętrzu.
akcent
listwami
pasowego
W
zakrystii
zwieńczeniu,
stanowi
układanymi
okucia.
przetrwał
manierystyczny
W
rzeźbione
w
geometryczne
do
naszych
w
ołtarz
kamieniu
wnętrzu,
czasów
główny
wzory
Zasadnicze
dwuizbowe
obie
polichromię
nieistniejący
klęcznikiem
interpretacji
szczególnie
izby
wyposażono
lokum
ścian
znaczenie
iwiększej
znaczących
-oknem
w
izachodni
położone
sklepień,
otwartym
ogrzewanej
w
dla
postaci
dekoracyjnie
rekonstrukcji
nad
azszpitalnego
także
II).
?
zakrystią.
izby.
kościół.
W
okienko
większym
opracowane
Pomieszczenie
funkcji
Taki
Pełniło
zśw.
miasta,
układ
siedziskami
kościoła
lokum
ono
kominki,
nie
fundatorów
szczególnie
nad
(II
ma
pozostawia
izba)
(w
zakrystią
jednak
bogatą
Iherbowy
założono
izbie)
kościoła.
empora
eksponowane
(dobrze
wątpliwości
przeznaczono
oraz
także
piec
zachodnia
zachowaną)
niszę
(dziś
co
funkcje,
dla
do
zprogram
oraz
Świątynia
stanowiła
do
dziś
w
również
ścianie
pod
wezwaniem
założenie
św.
zachowały
obronne,
Anny
pełniła
w
się
swej
otwory
przede
istocie
strzelnicze.
wszystkim
ściśle
powiązane
funkcję
kaplicy
zskromnym
dworem
dworskiej,
Tęczyńskich
Na
identyfikuje
końskowolskiego
której
najprawdopodobniej
obrazie
przedstawiono
w
się
lewym
zpomieszczeniu
księdzem
ipółnocnej
prepozyta
dolnym
pochowany
czerwone
Stanisławem
rogu
w
ołtarza
kościółku
przekute
zarchitektonicznym
przedstawiono
towarzyszy
Zalesia
strzałą.
Anny.
Lisowiczem.
też
Ksiądz
duchownego
znak
Stanisław
Wizerunkowi
fundatora
w
Lisowicz
kształcie
ołtarza,
został
tarczy,
którego
na iz?
Dwór
Tęczyńskich.Do
źródła,
Polskę.
zakładano,
dworem
został
Dzięki
rodu
że
Tęczyńskich.
zniszczony
powstała
badaniom
między
niedawna
dr.
w
czasie
Adama
1613
jednej
sądzono,
Soćko
a
1630
związać
zawieruch
wiemy,
r.
że
?
zamek
że
istocie
obecna
dziejowych,
Tęczyńskich,
plebania
jest
jakie
o
którym
?
niemal
przetoczyły
co
do
zaświadczają
wiek
której
się
starszym
przez
Budynek
szosy
wyglądem
czworobok
węższe
Lublin-Radom,
skrzydło
obecnej
sugeruje,
kwadratowego
tworzą
plebanii,
iż
która
jego
obszerny
w
położony
oddziela
pierwotne
planie
korpusu
go
w
przeznaczenie
zachodniej
od
niewielkiego
gmach.
kamienicy
części
musiało
oraz
kościółka
miejscowości,
dobudowane
być
św.
inne
Anny,
od
po
doń
obecnego.
południowej
już
od
swym
Zwarty
stronie
Posadowienie
terenu
wznosi
którego
jeszcze
częściowo
potwierdza
się
częściowo
przebieg
ona
od
wschodu.
gmachu
na
rysują
także
krawędzi
czytelne
na
rosnące
lotnicza
wyraźnym
dawnego,
otoczeniu
"w
fotografia
okręg"
wzniesieniu
zapewne
budynku
drzewa.
rejonu
drewniano-ziemnego
sugeruje
plebanii
plebanii,
Relikty
tego
obronne
zwłaszcza
którym
funkcje
obwodu
po
stronie
-się
obwodu
aspekt
warownego,
widać,
zachodniej
obronności
są
iż
dziś
Pierwotne
powstanie
rezydencjonalnej
jako
Trybunalskim.
dworzaninem
kamienica
rozplanowanie
na
drugą
króla
Warto
-Piramowicz
wzorowany
w
Zygmunta.
Polsce
ćwierć
zaznaczyć,
dworu
nowy
XVI
na
królewskim
pozwala
że
model
Andrzej
Właśnie
pałacu
Tęczyński,
w
budynek
mieszkalnego
tym
Zygmunta
czasie
założyciel
z-rzeczy
założycielem
upowszechnia
Starego
-warownego
dwór
miasta,
w
murowany,
Piotrkowie
miasta
do
1532
w
ipołudnia
architekturze
datować
określany
r.swe
był
jego
Dwór
Bnina
Krzysztofa,
Odbudowę
wychwalał
został
Opaliński,
marszałka
dworu
upamiętnionego
spalony
marszałek
w
w
w
czasie
skierowanym
nadworny
przez
?potopu?
upamiętnił
Sienkiewicza
do
koronny,
szwedzkiego
niego
Andrzej
poemacie
był
ww
Potopie
wiernym
Morsztyn,
?
ówczesny
?Lutnia?
-na
?stronnikiem
w
poeta
odróżnieniu
właściciel
(1661
i odoskonale
dyplomata,
Jana
r.)
miasta,
od
Kazimierza.
swojego
który
Łukasz
tak
brata
zi
Albo
jeśli
liniją
ciągniesz
w
tablaturze,
Zaraz
ją
znać
w
ogrodzie,
na
dachu,
na
murze,
jak
Amfijon
grając
gromadzisz
do
kupy
Marmury
w
Spytkowicach,
w
Końskiej
Woli
słupy.
A
moja
lutnia
dołem
-Końskowoli
lecz
spysznieje
zrezydencja
deką,
"Marszałek
przecie
pochwalił
ją"
-budynku
rzeką,
IKiedy:
będzie
tym
bezpieczniej
póki
żywa:
"Niech
zdrów
będzie
Marszałek!
Viva!
Viva!
Viva!"
Użyte
średniowiecza
przez
poetę
jako
określenie
oznaczenie
?słup?,
rycerskiej
wówczas
siedziby
już
orezydencji
trochę
charakterze
przestarzałe,
wieży
mieszkalno-obronnej.
funkcjonowało
od
Po
zapewne
pierwszej
dawnego
także
zameczku
poeta
wybudowaniu
Grzegorz
Franciszek
około1700
zamku
połowie
zamieszkał
powodowała,
pałacu
Kniaźnin,
XIX
roku
też
w.
w
kamienicę
-nucić,
generał
została
Puławach
którym
iw
Franciszek
iżwieku.
zpiętrowy
Józef
murami
przekazana
opiekował
powiększono
Orłowski,
Zabłocki
dawnej
się
parafii;
końskowolska
Zabłocki.
?
okomendant
tutejsi
skrzydło
proboszczowie
proboszczowie.
południowe.
Tęczyńskich
Kamieńca
straciła
urządzili
na
Podolskiego
Nowa
Możliwe,
związali
znaczeniu
tu
funkcja
plebanię.
że
ioraz
-w
losy
W
Szpital w
Końskowoli
kościele
staraniom
kościołem
rodziny
Suchodolskich
św.
księdza
szpitalnym,
Anny, Stanisława
prawdopodobnie
znacznie
powstał
powstałLisowicza
przy
jeszcze
uposażonym
farze
fundacji
zkościół
inicjatywy
drugi
Czartoryskich.
przez
szpital.
św.właścicieli
Tęczyńskich,
Anny
Nastał
zdjęciu
się
miasta.
w
być
budynek
pierwszej
może
Ok. 1675
szpitalny
jużpołowie
w
r. XVI
z fundacji
przy
w.
XVII
Dzięki
w.
Folwark
Sieniawskich.
siedzibą
miast
na
folwark
mieszkania
browary,
ichi obszarze.
7?pożogowski?.
administracji
wydzielonych
Istniejący
mielcach,
urzędników,
Za Sam
rządów
już
gorzelnię,
nadwiślańskich
folwark
za
folwarków,
Folwark
mieszkania
Aleksandra
Tęczyńskich,
młyny,
?konińskowolski?
w Końskowoli
jakoraz
składy,
Augusta
dóbr
również
został
warsztaty
?Familii?.
spichlerz,
znacznie
obejmował,
młyny,
księcia
obejmował
rzemieślników
Administracji
jatki,
Czartoryskiego,
stajnie
rozbudowany
oprócz
cegielnie,
900
i obory
ha;
pałacu
kilkudziesięciu
tej
niewiele
tartatki
przez
podlegało
Końskowola
ekonoma,
Lubomirskich
iustępował
karczmy
33
profesji,
stała
wsie,
także
położona
mu
się
kilka
itrzy
Ratusz
wczesnym
układ
zaprojektował
przestrzenny
wybudowany
stylu
go
klasycystycznym.
wrzemieślników
zMariana
profesjonalnych
r. zPosiada
fundacji
Jest
głównym
wartości
Aleksandra
budowniczych
budynkiem
artystyczne
Augusta
świeckim
świadczące
księcia
kształtującym
Czartoryskiego
na
o
dworze
tym,
że
księcia.
miejski
weParku
Cmentarz
sprowadzili
społeczności
ewangelicko-augsburski.
są
ok.
pozostałości
300
malowniczo
Czartoryscy,
zsłowiańskiego;
Niemiec,
położonego
głównie
dbając
nad
oa
zzatrudnionych
rozwój
Saksonii.
rzeką
Kurówką
gospodarczy
Jedyną
cmentarza.
pamiątką
Końskowoli
po
tejUB i
Inne
ciekawe
miejsca:
1.
wczesnośredniowiecznego
Opoka:
kopiec-wał
zcmentarzyska
kamienia
grodziska
wapiennego,
prawdopodobnie
cmentarzysko
pozostałości
kultury
wenedzkiej.
2.dowodzonym
Pożóg
Stary
?Końskowoli.
zespół
folwarczny
zkultury
XIX
i XX
w.
3.
kulistych.
Stok
itu
Las
Stocki
?1775
lejkowatych
oraz
kultury
amfor
4.
AK,
MO;
Krajobrazowym.
niepowtarzalna
Las
Stocki
?któryś
przez
obelisk
sieć
wąwozów
upamiętniający
Bernaciaka
lessowych
bitwę
ps.
?pucharów
stoczoną
miejscowość
?Orlik?
24
połączonymi
maja
położona
1945
oddziałami
w
r. Kazimierskim
między
oddziałem
NKWD,
Opracowanie:
Przemysław
Pytlak
3/3