Przemiany w europejskim szkolnictwie wyższym wynikające z

Przemiany w europejskim
szkolnictwie wyŜszym wynikające z
Procesu Bolońskiego
Marek Wilczyński
Zespół Ekspertów Bolońskich
WyŜsza Szkoła Administracji i Biznesu
im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni
Gdynia 21 lutego 2011
1
Proces Boloński w świetle mitów
Narzucony został przez Unię Europejską aby zniszczyć
krajowe struktury kształcenia, często duŜo lepsze
Ma ułatwić wprowadzenie studiów odpłatnych
Zamyka drogę do dalszego wykształcenia części
studentów, którzy zakończą studia licencjackie.
ObniŜa poziom kształcenia
MoŜna bez problemu studiować co się chce
MoŜliwe są przeskoki z najbardziej odległych
dyscyplin naukowych do innych.
Bez wysiłku moŜna studiować w uczelniach całej
Europy
2
A liczba jego …
44
7
Deklarację Bolońska w 1999 r. podpisało 29
krajów wśród nich Rzeczpospolita Polska
Obecnie Proces Boloński realizowany jest w
47 krajach
Krajem ostatnio włączonym do realizacji Procesu
Bolońskiego jest Kazachstan
3
Cele Procesu Bolońskiego
Budowa Europejskiego Obszaru
Szkolnictwa WyŜszego
Powszechnie zrozumiały, godny zaufania i zróŜnicowany
system szkolnictwa wyŜszego w Europie
Podniesienie atrakcyjności i zwiększenie konkurencyjności
systemu szkolnictwa wyŜszego w Europie
Zatrzymanie „odpływu talentów” z Europy
DąŜenie do większego dostosowania systemu kształcenia
do potrzeb rynku pracy
Budowa społeczeństwa obywatelskiego opartego na
wiedzy
4
Drogi do celu
Szerokie upowszechnienie studiów trójstopniowych.
Uczenie się zamiast nauczania – indywidualizacja: SCL
Tworzenie elastycznych programów studiów z przyjęciem
efektów uczenia się (learning outcomes - LO) za punkt
wyjścia
Kształtowanie LO tak by przygotować absolwenta do
podejmowania i utrzymania pracy w warunkach zmian na
rynku. (employability).
Upowszechnienie systemu punktów ECTS (European Credit
Transfer and Accumulation System)
Ciągłość kształcenia przez całe Ŝycie lifelong learning – LLL
Promocja mobilności nauczycieli akademickich, badaczy i
studentów (mobility).
Powstanie wspólnych mechanizmów zapewniania jakości
kształcenia
Porównywalność i uznawalność kolejnych etapów
5
kształcenia. (WaŜnym elementem EQF i KRK)
ZałoŜenia Procesu Bolońskiego
w kontekście Strategii Lizbońskiej
Rada Europejska
Lizbona 2000 r. (RE)
Europa powinna stać się obszarem silnej gospodarki opartej na wiedzy
aspirującym do ogrywania roli wiodącej w skali światowej
Barcelona 2002 r. (RE)
Zalecenie kierowania w krajach EU najpóźniej od 2010 r. 3 % PKB na
badania naukowe. Równocześnie dąŜenie do osiągnięcia przez
europejski system edukacji pozycji wzorca w skali światowej.
Barcelona 2005 r. (RE)
Miejsce szkół wyŜszych w priorytetowym procesie rozwoju wiedzy i
zasobów ludzkich
Hampton Court 2005 (RE)
Badania naukowe i szkolnictwo wyŜsze podstawą konkurencyjności
Europy
6
ZałoŜenia Procesu Bolońskiego
w kontekście Strategii Lizbońskiej
Komisja Europejska
KE 2003 – The role of the univesities in the Europe of knowledge
-Pozycja szkół wyŜszych w nowoczesnym społeczeństwie i
gospodarce
- Po raz pierwszy od dekady KE poświęciła cały dokument tylko
zagadnieniom szkół wyŜszych
KE 2005
Apel o pełne zaangaŜowanie się państw UE w realizację Strategii
Lizbońskiej
KE 2006
Wezwanie do realizacji w krajach UE reform prowadzących do:
- trójstopniowej struktury studiów
-elastycznych, nowoczesnych programów studiów
- wiarygodnych systemów zapewniania jakości
- powiązanie programów studiów z potrzebami rynku pracy
7
Wspólne i rozbieŜne interesy
8
Sensacyjne wydarzenia w
Monarchii Naddunajskiej
Zgodnie z oficjalnym komunikatem, podczas
konferencji ministrów państw uczestniczących w
realizacji Procesu Bolońskiego w Budapeszcie i
Wiedniu ogłoszono Ŝe po latach pracy powołany
do Ŝycia został Europejski Obszar Szkolnictwa
WyŜszego. [Komunikat p.1]
Fakt, Ŝe nowy byt powstał pomiędzy stolicą ziem
Korony św. Stefana a stolicą Cesarstwa Austrii
gwarantować moŜe jego międzynarodowy,
wielokulturowy i polietniczny charakter
9
Dwa oblicza Europejskiego
Obszaru Szkolnictwa WyŜszego
Idealna i w pełni sterowalna konstrukcja
zbudowana przez fachowców,
funkcjonująca według ustalonych ściśle
procedur.
Autonomiczny, wieloelementowy organizm
rozwijający się z korzyścią dla elementów
składowych, którego rozwój naleŜy pilnie
obserwować i rozwaŜnie kształtować
10
Proces Boloński
Europejski Obszar Szkolnictwa WyŜszego
11
Cele Procesu Bolońskiego
Budowa Europejskiego Obszaru
Szkolnictwa WyŜszego
Powszechnie zrozumiały, godny zaufania i zróŜnicowany
system szkolnictwa wyŜszego w Europie
Podniesienie atrakcyjności i zwiększenie konkurencyjności
systemu szkolnictwa wyŜszego w Europie
Zatrzymanie „odpływu talentów” z Europy
DąŜenie do większego dostosowania systemu kształcenia
do potrzeb rynku pracy
Budowa społeczeństwa obywatelskiego opartego na
wiedzy
12
Drogi do celu
pozostają nadal te same
choć zmieniać się moŜe
rozłoŜenie akcentów
13
Studia wielostopniowe
W Deklaracji Bolońskiej w 1999 r. postulowano
dwustopniową strukturę studiów
Berlin 2003 – dodano studia trzeciego stopnia –
doktoranckie
W roku 2009/2010 ocena zaawansowania we
wdraŜaniu dwustopniowej struktury była róŜna :
Polska otrzymała ocenę dobrą, porównywalną z
Estonią, Francją, Grecją i Rumunią
Na wyŜszym poziomie znalazły się np. Irlandia,
Finlandia, Stolica Apostolska,
Na niŜszym – Węgry, Niemcy, Albania, Portugalia
14
Aktualne moŜliwości kształcenia w Polsce
Studia III
stopnia
Studia
podyplomowe
Studia II
stopnia
Praca 3
Praca 2
Studia I stopnia
Kursy, kolegia,
szkoły policealne
Praca 1
Matura
15
Wielostopniowość - problemy
Czy posiadający tytuł licencjata ma wykształcenie wyŜsze?
(brak jasnego i znanego opisu efektów kształcenia)
Mechaniczne stosowanie modelu 3+2
Traktowanie
kontynuacji
studiów drugiego stopnia jako bezpośredniej
i uzupełnienia studiów pierwszego stopnia
Powszechne podejmowanie studiów drugiego stopnia przez
absolwentów studiów pierwszego stopnia – powinny istnieć
mechanizmy zapewniania wysokiego poziomu studiów
drugiego stopnia
Problem zmiany kierunku przy przejściu na wyŜszy poziom
studiów.
16
Studia III stopnia (bez ECTS)
Studia II
stopnia
60 – 120
ECTS
Studia 1
stopnia
180240
ECTS
Studia II
stopnia
60 – 120
ECTS
Studia 1
stopnia
180240
ECTS
Studia 1
stopnia
180240
ECTS
Studia II
stopnia
60 – 120
ECTS
Studia II
stopnia
60 – 120
ECTS
Studia 1
stopnia
180240
ECTS
17
Elastyczne programy studiów
Powinny zapewnić:
Zatrudnialność
absolwentów
Zatrudnialność
absolwentów
czy
Zatrudnienie
pracownikom
uczelni
Zatrudnienie
pracowników
uczelni
18
„Filary ziemi” – czyli jak budować …
Mobilność
Translatoria
Elastyczność
Praktyki
Przedmioty kierunkowe
Przedmioty ogólne
Języki obce
Praktyka
Erasmus
Kształcenie skoncentrowane na studencie
SCL – Student Centred Learning
Realne przejście od ustalania tego „czego będziemy uczyli
studenta” (najlepiej tego, czego juŜ od dawna uczymy) do
ustalenia „co powinien wiedzieć i umieć, by być
konkurencyjnym na zmiennym rynku pracy”
Koniec „kultury poŜółkłych kartek”.
NIE OZNACZA to przejścia w zaleŜność USŁUGODAWCA –
KLIENT
Oznacza natomiast indywidualizację podejścia do studenta,
kierowanie jego indywidualnym procesem uczenia się,
zwiększenie roli doradczej nauczyciela akademickiego,
rozwój doradztwa w sprawach planowania kariery
zawodowej
Uczestnictwo studentów w monitorowaniu i aktualizacji
programów studiów oraz w procesie zapewniania jakości.
20
Jakość, jakość i jeszcze raz jakość !
Berlin 2003 – inicjatywa stworzenia w kaŜdym z krajów
realizujących załoŜenia Procesu Bolońskiego stworzony
zostanie system zapewniania jakości.
Powołano do działania European Network for Quality
Assurance in Higher Education (ENQUA)
Bergen 2005 – Standards and Guidelines for Quality
Assurance in the European Higher Education Area
21
„Standardy i wskazówki dotyczące
wewnętrznego zapewnienia jakości w
instytucjach szkolnictwa wyŜszego”
Bergen 19 – 20 maja 2005 r.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Polityka oraz procedury zapewnienia jakości
Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd
programów oraz ich efektów
Ocenianie studentów
Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej
Zasoby do nauki oraz środki wsparcia dla studentów
Systemy informacyjne
Publikowanie informacji
ENQA
Udział studentów w procedurach
zapewniania jakości
Oceniają:
1. Program
2. Proces nauczania
3. Nauczycieli
4. Organizację
5. Instytucję
6. Ogólną satysfakcję z odbytych studiów
Bardzo waŜne jest by studenci byli zapoznani z zmierzonymi
Z „Gazety
dla kursu, przedmiotu
czyWyborczej”
programu efektami kształcenia i
by z ramach samooceny i oceny nauczyciela oceniali czy
zostały one osiągnięte.
23
Mobilność – podstawowe problemy
Bariera językowa
Niedostateczna elastyczność programów studiów i
problem z zaliczaniem („zespół traumy po erazmusowej”)
Problemy finansowe (w tym zagadnienie pracy
studentów)
Niedowartościowanie mobilności
wewnątrzkrajowej (w Polsce MOST) jako
„rozgrzewki” do wymiany międzynarodowej
Jak wykorzystywać moŜliwości „e-mobilności” ?
24
Studenci o mobilności –
pozytywnie:
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Nabieranie doświadczeń, które zaowocują w kraju
Uczenie się języka
Poznawanie innych kultur, partnerskie związki międzykulturowe
Promocja własnego kraju, kultury
Kształtowanie tolerancji, otwartości
Sprawdzenie się w samodzielności
Sprawdzian dla trwałych związków
Łatwiejszy dostęp do rynku pracy (postrzeganie osoby mobilnej
jako gotowej na zmiany, nie bojącej się ryzyka)
MoŜliwość korzystania z zajęć niedostępnych na naszej uczelni,
lepsze zaplecze naukowe za granicą
Opracowanie wg ankiet studenckich z 2006 r. – dr hab. Marek Frankowicz
25
Studenci o mobilności –
negatywnie:
-
Koszty/Problemy finansowe
Bariera językowa
Przerwanie realizacji planów i drogi rozwojowej w miejscu
zamieszkania/Utrata więzi
Tęsknota
Problemy z akomodacją po powrocie
MoŜliwość utraty ludzi, którzy wyjechali i nie chcą
wrócić/Napędzanie obcej koniunktury
Zatrata własnej kultury
Poczucie alienacji w obcej kulturze/Brak akceptacji
RóŜnice programowe/Problemy z realizacją programu studiów
Brak opiekuna, koordy
Opracowanie wg ankiet studenckich z 2006 r. – dr hab. Marek Frankowicz
26
ECTS – system szeroko stosowany
Początkowo traktowany jako narzędzie transferu i
rozliczania osiągnięć studenta (głównie zdobytych w innej
uczelni).
Powszechnie wprowadzany jako system akumulacji
osiągnięć i ich rozliczania w wymiarze kursu, semestru,
roku czy poziomu kwalifikacji
Obecnie wyzwaniem dla europejskiego szkolnictwa
wyŜszego związanym z LLL jest problem zaliczania
osiągnięć uzyskanych poza formalnym systemem
szkolnictwa wyŜszego ( ECVET, czy polski pomysł SATO)
27
ECTS – problemy
(takŜe, a moŜe przede wszystkim nasze)
Podstawowym problemem z ECTS nie jest to czy
jest wprowadzany, ale JAK JEST WPROWADZANY
Niestety powszechną praktyką jest „dopisywanie”
punktów ECTS do istniejących programów, czyli
postawienie całej procedury na głowie.
W wymiarze polskim smutną prawdą jest, Ŝe
tylko jedna polska uczelnia moŜe poszczycić się
prestiŜowym ECTS Label
28
Uczenie się przez całe Ŝycie
Rola szkolnictwa wyŜszego
Społeczny wymiar Procesu Bolońskiego dobrze uwidacznia
się w procesie uczenia się przez całe Ŝycie
LLL dotyczy grupy interesariuszy znacznie większej niŜ
środowisko akademickie
Wiele krajów zakłada w perspektywie najbliŜszej dekady
znaczny procentowy przyrost liczby obywateli
legitymujących się wyŜszym wykształceniem
Zdobywanie wykształcenia średniego, potwierdzonego
egzaminem maturalnym staje się obecnie powszechne
Z w/w powodu cięŜar rozwijania procesu uczenia się przez
całe Ŝycie w duŜej mierze spoczywa na szkolnictwie
wyŜszym
Konieczne jest rozwijanie oferty „nieklasycznej” – kursy
doskonalące, studia podyplomowe, doskonalenie
zawodowe i ogólne, e-lerning itp.
29
29
Zaawansowanie przemian
Na konferencję w Londynie w 2009 r. przygotowano rodzaj analizy
zaawansowania zmian w szkolnictwie wyŜszym w krajach
realizujących Proces Boloński.
Oceniono 12 elementów w zakresie struktury studiów,
zapewniania jakości, uznawalności dyplomów , wdraŜania ECTS,
LLL, wspólnych programów studiów.
Przyjęto skalę w kolorach – malejąco od ciemnozielonego, przez
zielony, Ŝółty, pomarańczowy i czerwony
Najbardziej „zielona” jest, co nie powinno dziwić …. Irlandia,
O jeden punkt za nią plasuje się Szkocja.
Polska zajmuje niezłe miejsce, porównywalne z oceną Niemiec,,
czy Francji
Za najsłabsze strony realizacji Procesu Bolońskiego w Polsce
uznano realizację LLL i wdroŜenie Krajowych Ram Kwalifikacji
TO SIĘ JEDNAK ZMIENIA ………
30
Dziękuję za uwagę !
www.ekspercibolonscy.org.pl
[email protected]
31