Raport_maj_2014

Raport z monitoringu za miesiąc maj 2014 r.
Raport z monitoringu został przygotowany w ramach projektu „EAPN Polska – wspólnie budujemy Europę
Socjalną“ współfinansowanego przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi
krajami członkowskimi Unii Europejskiej
1
Streszczenie
Raport zawiera omówienie wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich, wybranych projektów
ustawodawczych procedowanych przez Sejm RP, programu współpracy z organizacji
pozarządowymi "Synergia" przygotowywanego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej
oraz dwóch raportów: jednego z kontroli Najwyższej Izby Kontroli w służbie zdrowia i raportu
Głównego Urzędu Statystycznego dotyczącego ubóstwa ekonomicznego. Szczególnie istotny
wydaje się skierowany do Senatu z końcem maja projekt przewidujący zapewnienie dostępu
do darmowych podręczników, początkowo uczniom klas pierwszych, a następnie kolejnych.
Projekt ten wydaje się przełomowy a także bardzo ważny z punktu widzenia gospodarstw
domowych zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem, a te są – jak pokazują opracowania GUS,
w tym ten omówiony w niniejszym raporcie – szczególnie często wśród rodzin gdzie
wychowuje się większa liczba dzieci. Ważnych zagadnień dotknęła też w swych wystąpieniach
Rzecznik Praw Obywatelskich: jedno z nich w sprawie ochrony przed eksmisją na bruk,
drugie w sprawie nieuwzględniającej sytuacji najuboższych wysokości kwoty wolnej od
podatku, a dwa kolejne w sprawie skutkujących wykluczeniem społecznym utrudnień w
dostępie do zasiłku dla opiekuna dla osób opiekujących się niesamodzielnym małżonkiem
oraz braku możliwości skorzystania ze świadczenia pielęgnacyjnego dla osób, które nabyły
uprawnienie do świadczeń emerytalno–rentowych. Na uwagę zasługuje też projekt klubu PSL
dotyczący wprowadzenia systemu bezpłatnej informacji prawnej dla osób fizycznych.
2
Struktura raportu:
Streszczenie..........................................................................................................................2
Wprowadzenie.....................................................................................................................4
Promocja zatrudnienia, rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych........5
Wystąpienie RPO do MPiPS ws. zasiłku dla osób opiekujących się współmałżonkiem..........5
Wystąpienie do MPiPS ws. wykluczania z prawa do ubiegania się o świadczenie
pielęgnacyjne........................................................................................................................7
Polityka fiskalna ..................................................................................................................9
Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministerstwa Finansów w sprawie kwoty
wolnej od podatku................................................................................................................9
Polityka zdrowotna.............................................................................................................10
Raport NIK z kontroli nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej............................................10
Mieszkalnictwo ..................................................................................................................13
Wystąpienie RPO do MSW ws. braku jednolitego standardu ochrony lokatorów przed
eksmisją „na bruk”..............................................................................................................13
Oświata .............................................................................................................................14
Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw
(dotyczący bezpłatnego podręcznika).................................................................................14
Dobre rządzenie.................................................................................................................16
Projekt Klubu Poselskiego PSL ustawy o nieodpłatnej informacji prawnej dla osób
fizycznych ...........................................................................................................................16
Projekt Programu współpracy MPiPS z organizacjami pozarządowymi na lata 2015–2017
pt. „Synergia”......................................................................................................................18
Pomoc społeczna ...............................................................................................................20
Raport Głównego Urzędu Statystycznego „ Ubóstwa ekonomicznego w Polsce w 2013
roku” ..................................................................................................................................20
Zakończenie i wnioski.........................................................................................................22
3
Wprowadzenie
Maj nie obfitował w działania w zakresie przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu. Pojawiło
się jednak kilka, które należy uznać za ważne. Z pewnością należy do nich poddanie pod
konsultacje przygotowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Programu
"Synergia", który reorganizuje i w założeniach usprawnia zasady współpracy resortu
z organizacjami pożytku publicznego w takich dziedzinach jak praca, rodzina i zabezpieczenie
społeczne. W ich ramach znajdują się szczegółowe zagadnienia bezpośrednio ocierające się
o problem ubóstwa i wykluczenia. Program ma raczej formalny charakter i dotyczy
mechanizmów dialogu wokół wspomnianych spraw, ale w obliczu niskiej dotychczasowej
skuteczności polityki przeciwdziałania ubóstwu (o czym dobitnie świadczy przywołane w
raporcie opracowanie GUS) usprawnienie współpracy wszystkich interesariuszy wydaje się
rzeczą pilną.
Opracowany w maju raport GUS choć nie odnosi się do okresu bezpośrednio
poprzedzającego jego publikację, a danych za rok 2013 i zmian jakie zaszły względem lat
wcześniejszych, może stanowić istotne źródło wiedzy o strukturze ubóstwa i jego dynamice,
z czym warto się zapoznać monitorując i ewaluując bieżącą politykę w tym zakresie, jak
i wyznaczając priorytety na kolejne miesiące i lata. Wspomniany raport wskazuje na istotne
zróżnicowanie zagrożenia ubóstwem między różnymi grupami społecznymi, typami
gospodarstw czy mieszkańcami ośrodków o różnej wielkości bądź poszczególnych
województw.
Wśród grup szczególnie zagrożonych ubóstwem są te dotknięte niepełnosprawnością i ich
opiekunowie, o których prawa upomina się Rzecznik Praw Obywatelskich wskazując na wady
istniejącego prawa, które wyklucza część potrzebujących ze wsparcia. Owe słabości skutkują
pogłębianiem ubóstwa i wykluczenia części rodzin (a konkretnie osób opiekujących się
niepełnosprawnym małżonkiem). W innym wystąpieniu, które powinno wzbudzić
zainteresowanie PK EAPN, RPO wskazuje także na to, że polski system fiskalny wymaga
rewizji, bowiem kwota wolna od podatku jest niska i nie uwzględnia sytuacji osób
najuboższych.
W opracowaniu został przytoczony także jeden z raportów NIK ukazujący nieprawidłowości
w świątecznej i nocnej opiece zdrowotnej, który stanowi swoistą egzemplifikację problemów
sfery usług publicznych.
Jednocześnie w innym segmencie polityki publicznej – edukacji – szykowane są zmiany, które
mogą poprawić realną sytuację mniej zamożnych gospodarstw, ograniczając za sprawą
4
dostępnych bezpłatnie podręczników koszty jakie one ponoszą w związku z rozpoczęciem
roku szkolnego. Ten projekt zmian ustawowych i jego dalsze losy z pewnością zasługują na
dalsze monitorowanie ze strony PK EAPN.
Promocja zatrudnienia, rehabilitacja społeczna i zawodowa
osób niepełnosprawnych
W zakresie polityki na rzecz osób niepełnosprawnych MPiPS przygotował projekt dotyczący
pomocy finansowej udzielanej pracodawcom prowadzącym zakłady pracy chronionej ze
środków PFRON, a także szereg projektów rozporządzeń regulujących kwestię wydawania
karty parkingowej dla osób z niepełnosprawnością. Miesiąc ten nie przyniósł zmian jeśli
chodzi o świadczenia pieniężne dla osób niepełnosprawnych i ich opiekunów, których
sytuacja została uregulowana w poprzednich miesiącach. Jednocześnie przyjęte wcześniej
zmiany, które weszły w życie w połowie maja ujawniły pewne ograniczenia dla osób
opiekujących się niepełnosprawnym małżonkiem. W tej sprawie Rzecznik Praw
Obywatelskich skierował pismo do Ministra Pracy i Polityki Społecznej.
Wystąpienie RPO do MPiPS ws. zasiłku dla osób opiekujących się
współmałżonkiem
Wystąpienie Rzecznika do Ministra Pracy i Polityki Społecznej dotyczy dalszego ciągu głośnej
sprawy wsparcia opiekunów niepełnosprawnych osób dorosłych, którzy swego czasu utracili
prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Choć ustawodawca przywrócił uprawnienia osobom
wcześniej pobierającym owe świadczenia wprowadzając ustawę o wypłacie zasiłku dla
opiekuna, po jej wejściu w życie w połowie maja 2014 r. okazało się, że część
poszkodowanych ma trudności z otrzymaniem świadczenia, co stało się przedmiotem skarg
do Rzecznika. Chodzi o osoby opiekujące się współmałżonkiem, które nabyły prawo do
świadczenia pielęgnacyjnego przed 1 lipca 2013 roku, ale na mocy wniesienia środka
odwoławczego od decyzji pierwszej instancji, tj. świadczenie pielęgnacyjne zostało przyznane
przez samorządowe kolegium odwoławcze lub sąd administracyjny.
5
Osoby te obecnie w niektórych gminach napotykają na trudności w staraniach o uzyskanie
zasiłku dla opiekuna.
W myśl art.2 ustawy o wypłacie zasiłku dla opiekuna, przysługuje on
−
za okresy od dnia 1 lipca 2013 r. do dnia poprzedzającego dzień wejścia w życie
ustawy, w których osoba spełniała warunki do otrzymania świadczenia
pielęgnacyjnego określone w ustawie o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu
obowiązującym w dniu 31 grudnia 2012 r.,
−
od wejścia w życie ustawy, jeżeli osoba spełnia warunki do otrzymania świadczenia
pielęgnacyjnego określone w ustawie o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu
obowiązującym w dniu 31 grudnia 2012 r.
Źródłem problemu wydają się same zapisy wspomnianej ustawy o świadczeniach rodzinnych,
wedle której świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeśli osoba wymagająca opieki
pozostaje w związku małżeńskim. Zapis ten już wcześniej budził kontrowersje i wiele osób,
które rezygnowały z pracy by opiekować się niepełnosprawnym małżonkiem zabiegały
o nabycie uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego. Otrzymywały je niejednokrotnie na
drodze decyzji samorządowego kolegium odwoławczego lub sądu administracyjnego.
Jednocześnie obecnie odwołanie w ustawie o wypłacie zasiłku dla opiekuna do przepisów
ustawy o świadczeniach rodzinnych, która nie dawała czytelnych podstaw do wypłaty
świadczenia pielęgnacyjnego małżonkom, nie gwarantuje także że osobom tym przyznany
zostanie zasiłek dla opiekuna.
Rzecznik w swym wystąpieniu podkreśla, że "pojawiające się wątpliwości w sytuacji, gdzie
Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 grudnia 2013 r. sygn. Akt K 27/13
wskazał, że przywrócenie stanu zgodnego z Konstytucją wymaga bezzwłocznej interwencji
ustawodawcy, mogą wywołać dodatkowe napięcia społeczne w środowisku osób
sprawujących pieczę nad osobami niepełnosprawnymi".
Warto przypomnieć, że jest to grupa szczególnie zagrożona wykluczeniem, dla której
niemożność odzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego (co odbywa się w rozumieniu
ustawodawcy pod postacią zasiłku dla opiekuna, a co budzi zastrzeżenia części środowiska)
oznacza nie tylko brak środków do życia, ale także dla wielu z nich dalsze pozostawanie poza
system zabezpieczenia społecznego, w tym zdrowotnego.
W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich prosi Ministerstwo Pracy Polityki
Społecznej o przeanalizowanie problemu, przedstawienie stanowiska i rozważenie możliwości
6
podjęcia niezwłocznych działań zmierzających do wyeliminowania pojawiających się
wątpliwości.
Znaczenie dla PK EAPN:
Zarówno kwestia utrudnień w dostępie do zasiłku dla opiekuna dla małżonków jak i szersze
problemy tzw. wykluczonych opiekunów osób niepełnosprawnych, wydają się ważne z
punktu widzenia PK gdyż mamy do czynienia z grupą zagrożoną ubóstwem i wykluczeniem
(por. Ekspertyza PK EAPN poświęcona tejże grupie). Okazuje się, że obecny stan prawny nadal
nie jest pozbawiony luk jeśli chodzi o zabezpieczenie społeczne przedstawicieli tejże grupy
społecznej. Na marginesie można dodać, że także rozpoczęty 30 kwietnia cykl konsultacji w
ramach tzw. Okrągłego Stołu w sprawie systemu wsparcia osób niepełnosprawnych również
nie przyniósł dotąd rozstrzygnięć, a niejawny i nieusystematyzowany przebieg spotkań budzi
zastrzeżenia dużej części środowiska opiekunów osób niepełnosprawnych. Wobec
powyższego działania Rzecznika Praw Obywatelskich są tym cenniejszym głosem w obronie
praw osób niepełnosprawnych i ich opiekunów.
Dokument dostępny na:
http://www.brpo.gov.pl/sites/default/files/Do_MPIPS_ws_zasilku_dla_osob_
%20opiekujacych_sie_%20wspolmalzonkiem.pdf
Data wpływu
27.05.2014 r.
Zgłoszony przez
Rzecznik Praw
Obywatelskich
Aktualny Stan Prac
Skierowany do
Ministra Pracy i
Polityki Społecznej
Znaczenie dla PK EAPN
wysokie
Wystąpienie do MPiPS ws. wykluczania z prawa do ubiegania się o
świadczenie pielęgnacyjne
Wystąpienie jakie RPO wysłał do Ministerstwa Pracy i Polityki odnosi się do sytuacji osób
opiekujących się niepełnosprawnymi, które z uwagi na ustalone prawo do świadczeń
emerytalnych stają się wykluczone z możliwości ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne.
W obecnym stanie prawnym opiekun dziecka lub osoby, której niepełnosprawność pojawiła
się w okresie niepełnoletności (lub do 25 roku, gdy pobierała w tym okresie naukę), jeśli ma
ustalone prawo do świadczeń emerytalno–rentowych i równocześnie spełnia ustawowe
warunki do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, nie ma możliwości dokonania wyboru czy
będzie korzystał ze świadczenia emerytalno–rentowego czy też pielęgnacyjnego. W opinii
Rzecznika jest to krzywdzące zwłaszcza dla tej grupy opiekunów, którzy wcześniej nabyli
7
uprawnienia do wcześniejszej emerytury w związku ze sprawowaniem opieki. Jej wysokość
jest niższa niż wysokość świadczenia pielęgnacyjnego, a w świetle ostatniej nowelizacji
ustawy o świadczeniach rodzinnych, na mocy której podniesiono wysokość świadczenia
pielęgnacyjnego, różnica między wysokością tego świadczenia a świadczeniem emerytalno–
rentowym może rosnąć. Jak czytamy w tekście wystąpienia:
„Zróżnicowanie wysokości świadczeń bardzo wyraźnie uwidoczniło się po nowelizacji ustawy
o świadczeniach rodzinnych dokonanej ustawą z dnia 24 kwietnia 2014 r. (Dz.U. z dnia 30
kwietnia 2014 r, poz. 559), na mocy której podniesiono wysokość świadczenia
pielęgnacyjnego przysługującego rodzicom, którzy rezygnują z pracy, by zajmować się
niepełnosprawnym dzieckiem. Od maja 2014 r. świadczenie podniesione zostało do 1000 zł
netto, od stycznia 2015 roku będzie wynosiło 1200 zł netto, a od stycznie 2016 roku wzrośnie
do kwoty 1300 zł netto. W listach do Rzecznika Zainteresowani wyrażają swoje
niezadowolenie i poczucie krzywdy”.
Rzecznik przypomina że problem ten był już poruszany w Komisji Polityki Społecznej i Rodziny
Sejmu RP w lutym 2014 r. RPO stoi na stanowisku, że brak wyboru nie ma uzasadniania i
należałoby rozważyć możliwość wprowadzenia do wspomnianej ustawy wyraźnej regulacji
prawnej, pozwalającej na dokonanie wyboru korzystniejszego świadczenia, gdy dochodzi do
zbiegu uprawnień w tej sprawie. W przytoczonym wystąpieniu Minister Pracy i Polityki
Społecznej został poproszony o zaprezentowanie stanowiska w tej sprawie i rozważenie
możliwości podjęcia stosownym kroków legislacyjnych.
Dokument dostępny na:
http://www.rpo.gov.pl/pl/content/do–mpips–ws–wykluczania–z–prawa–do–ubiegania–sie–
o–swiadczenie–pielegnacyjne
Znaczenie dla PK EAPN
Wystąpienie RPO przypomina o niedoskonałości systemu zabezpieczenia społecznego osób
długoterminowo
opiekujących
się
niesamodzielnymi
bliskimi.
Choć
świadczenie
pielęgnacyjne adresowane do opiekunów osób niepełnosprawnych od dzieciństwa zostało w
ostatnim czasie podniesione, co może wpłynąć na zmniejszenie zagrożenia ubóstwem
(zwłaszcza skrajnym) osób je pobierających i ich rodzin, okazuje się, że część osób przez długi
czas poświęcających się opiece nie może odczuć pozytywnych skutków wprowadzonych
zmian. I choć wprawdzie dotyczy to osób, które nabyły prawo do świadczeń emerytalno–
rentowych (a więc nie pozostają bez zagwarantowanych środków do życia) ich wysokość jest
niższa niż świadczenie pielęgnacyjne i zasadniczo wiąże się z ryzykiem ubóstwa i wykluczenia.
Stąd też sugestia Rzecznika Praw Obywatelskich by wprowadzić regulacje dające osobom dla
8
których zbiegną się uprawnienia do obydwu rodzajów świadczeń wybór z którego z nich chcą
korzystać. Gdyby została ona uwzględniona może przyczynić się do poprawy sytuacji
materialnej wielu gospodarstw z niepełnosprawnym pod opieką i zmniejszyć skalę i
głębokość ubóstwa wśród nich. Poszerzenie pola wyboru jest też krokiem w kierunku
większej podmiotowości wspomnianej grupy. Z tych oto względów wystąpienie to
koresponduje z celami jakie stawia sobie PK EAPN.
Data wpływu
30.05.2014 r.
Zgłoszony przez
Rzecznik Praw
Obywatelskich
Aktualny Stan Prac
Skierowany do
Ministra Pracy i
Polityki Społecznej
Znaczenie dla PK EAPN
średnie
Polityka fiskalna
Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministerstwa Finansów w
sprawie kwoty wolnej od podatku
Zaniepokojenie RPO budzi fakt, że wysokość kwoty wolnej od podatku jest kształtowana
w oderwaniu od sytuacji materialnej najuboższych obywateli korzystających ze świadczeń
pieniężnych z pomocy społecznej. Zdaniem Rzecznika dochody do wysokości minimum
egzystencji nie powinny być opodatkowane. W obecnym stanie prawnym sytuacja wygląda
inaczej. Od 2009 roku kwota wolna od podatku nie była waloryzowana w związku z trudną
sytuacją budżetową i wynosi 3091 złotych rocznie, czyli 257,5 złotych miesięcznie.
Kwota ta jest niższa zarówno niż kryterium z pomocy społecznej jak i wysokość tzw. minimum
egzystencji (linia ubóstwa skrajnego), poniżej której zagrożone jest biologiczne przetrwanie
jednostek. Zgodnie z wyliczeniami Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych granica ubóstwa
skrajnego wyniosła w IV kwartale 2013 roku 551 złotych dla gospodarstwa jednoosobowego.
Kwota wolna od podatku jest niższa niż kryterium dochodowe uprawniające do korzystania ze
świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (tzw. ustawowej linii ubóstwa). Zgodnie z
rozporządzeniem z 17 lipca 2012 dotyczącym kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń
pieniężnych z pomocy społecznej, próg dochodowy jest obecnie na poziomie 542 złotych dla
osoby samotnie gospodarującej i 456 złotych w przeliczeniu na osobę żyjącą w rodzinie (w
okresie poprzedzającym wejście w życie rozporządzenia kwoty te wynosiły odpowiednio 477
9
i 351 złotych).
Progi dochodowe przewyższają kwotę wolną od podatku, co prowadzi
Rzecznika do wniosku iż „wysokość kwoty wolnej od podatku jest kształtowana w oderwaniu
od sytuacji najuboższej części społeczeństwa, do której kierowane są świadczenia pomocy
społecznej. W obowiązującym stanie prawnym podatek dochodowy od osób fizycznych płacą
nawet ci obywatele, którzy nie są w stanie zaspokoić własnych potrzeb bytowych.
Opodatkowanie niewielkich dochodów pogłębia zatem ubóstwo”.
Rzecznik zaznacza, że wprawdzie rolą systemu podatkowego nie jest realizowanie zadań
przypisanych pomocy społecznej, ale powinien on respektować sytuację dochodową grup
najuboższych korzystających z pomocy o charakterze socjalnym.
W związku z powyższymi zastrzeżeniami Rzecznik Praw Obywatelskich wnioskuje do Ministra
Finansów o zajęcie stanowiska w tej materii.
Znaczenie dla PK EAPN
Wydaje się, że problem poruszony przez Rzecznika Praw Obywatelskich jest bardzo istotny
z punktu widzenia Polskiego Komitetu EAPN, bowiem dotyczy polityki państwa przekładającej
się na poziom zaspokojenia podstawowych potrzeb osób niezamożnych, w tym najuboższych,
obywateli, a jednocześnie otwiera dyskusję wokół tego, na ile i w jaki sposób polityka fiskalna
powinna realizować zasady sprawiedliwości społecznej i uwzględniać sytuację materialną
grup najuboższych.
Dokument do pobrania:
http://www.brpo.gov.pl/sites/default/files/Do_MF_ws_wysokosci_kwoty_wolnej_od
%20_podatku%20_dochodowego.pdf
Data wpływu
27.05.2014 r.
Zgłoszony przez
Rzecznik Praw
Obywatelskich
Aktualny Stan Prac
Skierowany do
Ministra Finansów
Znaczenie dla PK EAPN
wysokie
Polityka zdrowotna
Raport NIK z kontroli nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej
Na polu polityki zdrowotnej wart odnotowania jest raport NIK poświęcony nocnej
i świątecznej opiece zdrowotnej, której nieprawidłowości skutkują dezorganizacją wielu
placówek służby zdrowia, na przykład za sprawą przeciążenia szpitalnych oddziałów
10
ratunkowych i pogotowia ratunkowego. To zaś może zwiększać zagrożenie dla zdrowia i życia
pacjentów, którzy znajdą się w potrzebie nagłej interwencji medycznej.
NIK w swym raporcie wskazuje na dysproporcje między obciążeniem pogotowia ratunkowego
i szpitalnych oddziałów ratunkowych (SOR), a obciążeniem placówek nocnej i świątecznej
opieki doraźnej. Wyniki raportu są potwierdzeniem tezy, którą stawiała NIK już wcześniej, że
część osób jest przyjmowanych na SOR–ach mimo, że w ogóle nie powinny tam trafić, gdyż
kwalifikują się do podstawowej opieki zdrowotnej. Jak czytamy w komunikacie na stronie NIK
„jeśli w szpitalu z opieką nocną nie ma SOR–u, przyjmuje ona w ciągu doby średnio 54
pacjentów. Jeśli natomiast jest tam jednocześnie i opieka nocna i ratunkowa – opieka nocna
przyjmuje średnio 80 osób, czyli niemal o połowę więcej. Wynika to z tego, że pacjenci
szukają głównie doraźnej pomocy na oddziałach ratunkowych, skąd – jeśli to możliwe –
przekierowywani są do opieki nocnej. Nocna opieka działająca obok SOR–u stanowi więc dla
niego naturalne odciążenie”.
W opinii autorów kontroli zasadniczym problemem nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej
jest wadliwa organizacja pracy zespołów lekarsko–pielęgniarskich. Wśród najważniejszych
nieprawidłowości, wymagających eliminowania, autorzy raportu wymieniają:
−
zaniżanie liczby dyżurujących zespołów: w ponad 30 proc. kontrolowanych
miejscowości było za mało zespołów dyżurujących – mniej, niż wymagają przepisy,
i mniej, niż opłacił NFZ;
−
zaniżanie czasu pracy: ponad 20 proc. skontrolowanych świadczeniodawców
regularnie skracała zespołom czas dyżurowania i dostępności dla pacjentów
(najczęściej o godzinę lub dwie), wyznaczając samowolnie godziny pracy inne niż
zapisane w kontraktach, ustawowo gwarantujące pacjentom podstawową opiekę
zdrowotną nieprzerwanie przez całą dobę;
−
pełnienie dyżurów przez lekarzy w domach „pod telefonem” zamiast w wyznaczonej
do tego placówce, wbrew zarządzeniu Prezesa NFZ, które w żadnym przypadku nie
przewiduje możliwości takiej formy dyżurowania;
−
niedostosowanie trybu pracy zespołów do potrzeb pacjentów: wyniki kontroli
wskazują na znaczne różnice w liczbie pacjentów zgłaszających się do przychodni
w dni powszednie (od poniedziałku do piątku w godz. 18.00 do 8.00 dnia
następnego) i w dni wolne od pracy (soboty, niedziele i święta w godz. od 8.00 do
8.00 dnia następnego). W dni robocze po poradę zgłaszało się – w zależności od
wielkości obszaru zabezpieczenia – przeważnie od 4 do 20 osób, w weekendy – od 30
do nawet 200 osób. W efekcie w dni powszednie zespołów dyżurujących było za dużo
11
w stosunku do faktycznych potrzeb pacjentów, a w dni wolne od pracy – najczęściej
za mało.
Zastrzeżenia wzbudziła także organizacja wizyt domowych
−
nieuzasadniony podział na zespół dyżurujący na miejscu i wyjeżdżający,
−
zatrudnianie podwykonawców wyjazdowych, które jest wprawdzie dozwolone, ale
pod warunkiem, że będą one dyżurowały w placówce, a nie w swojej bazie co miało
miejsce w części skontrolowanych podmiotów. Rezultatem tego stanu rzeczy była
utrata kontroli nad terminowością i kontrolą jakości ze strony świadczeniodawcy,
wydłużanie czasu oczekiwania ze strony pacjentów na wizytę, a w placówce
przyjmującej dyżurowało w praktyce mniej osób niż powinno.
Obiekcje wzbudził też skład zespołów lekarsko – pielęgniarskich, gdyż nie wszystkie zespoły
dyżurowały w składzie deklarowanym przez świadczeniodawcę w momencie podpisania
kontraktu. Dał też się odczuć w wielu placówkach brak pediatrów lub lekarzy w trakcie tej
specjalizacji.
NIK zwraca uwagę, że wszystkie wymienione nieprawidłowości działają na szkodę pacjentów,
mogą zagrażać ich bezpieczeństwu, przynoszą świadczeniodawcom nienależny zysk i realną
stratę finansową dla NFZ. Świadczą też o braku odpowiedniego nadzoru i kontroli nad
wydawanymi pieniędzmi ze strony samego płatnika, czyli Funduszu.
NIK zaleca zatem organizowanie nocnej i świątecznej opieki zdrowotnej w tej samej
placówce, w której funkcjonują szpitalne oddziały ratunkowe co pozwoliłoby na
zrównoważenie pracy opieki nocnej i ratunkowej i odciążyło przeładowane SOR–y
(umożliwiając kierowanie pacjentów, którzy nie kwalifikują się do udzielenia świadczeń
z zakresu medycyny ratunkowej, do pomocy doraźnej). Sugerowane jest też dostosowanie
i zróżnicowanie liczby zespołów opieki zdrowotnej, dyżurujących w dni powszednie oraz
w dni wolne od pracy, w zależności od rzeczywistych, lokalnych potrzeb pacjentów
Znaczenie dla PK EAPN
Wydaje się, że wyniki raportu nie pozostają bez znaczenia z punktu widzenia polityki
antywykluczeniowej. Ujawnione nieprawidłowości mogą prowadzić do zagrożenia dla życia
i zdrowia pacjentów, a z pewnością ograniczają jakość i dostępność do adekwatnej pomocy,
także gdy zachodzi potrzeba nagłej interwencji. Wskazane braki też przyczyniają się do
niekorzystnego funkcjonowania placówek służby zdrowia i rzutują na negatywną ocenę
systemu publicznej służby zdrowia. Jest to szczególnie dotkliwe dla pacjentów o niskim
statusie materialnym, którzy w pełni są zależni od tego jak działa publiczny system opieki
zdrowotnej.
12
Dokument dostępny na:
http://www.nik.gov.pl/aktualnosci/nik–o–nocnej–i–swiatecznej–opiece–zdrowotnej.html
Data udostępnienia
15.05.2014 r.
Zgłoszony przez
Najwyższa Izba Kontroli
Aktualny Stan Prac
Znaczenie dla PK EAPN
średnie
Mieszkalnictwo
Wystąpienie RPO do MSW ws. braku jednolitego standardu ochrony
lokatorów przed eksmisją „na bruk”
Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z prośbą
o przedstawienie przebiegu prac nad zmianami przepisów, prowadzonych w MSW przez
zespół powołany do wypracowania projektu zmian zawierających wprowadzenie standardu
ochrony lokatorów przed eksmisją i zapewnienie choćby pomieszczenia tymczasowego
w sytuacji, gdy egzekucja obowiązku opróżnienia lokalu wykonywana jest w drodze
administracyjnej. Jak przypomina RPO obecnie ustawa o postępowaniu egzekucyjnym
w (Dz.U. z 2012 r. poz. 1015 ze zmianami) nie zapewnia osobom eksmitowanym choćby
minimalnej ochrony przed bezdomnością. Ochronie takiej nie polegają nawet te osoby, które
powinny być szczególnie chronione przed bezdomnością (osoby niepełnosprawne, kobiety
w ciąży, osoby nieletnie czy w podeszłym wieku, bowiem istniejące prawo dopuszcza
możliwość przeprowadzenia eksmisji bez zapewnienia osobie eksmitowanej jakiegokolwiek,
nawet tymczasowego, schronienia. Zdaniem RPO status quo pozostaje w sprzeczności
z wyrażoną w art. 30 Konstytucji RP zasadą poszanowania i ochrony godności człowieka, do
której zobowiązana jest władza publiczna oraz obowiązkiem szczególnej pomocy rodzinom
w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (zgodnie z artykułem 71. ust. 1 ustawy
zasadniczej).
Z wystąpienia możemy dowiedzieć się, że sprawa od dłuższego czasu jest przedmiotem
zainteresowania i interwencji RPO: „W ostatnim wystąpieniu w tej sprawie z dnia 23 kwietnia
2013r. (RPO–529615/06) zwróciłam się do Prezesa Rady Ministrów z prośbą o rozważenie
potrzeby podjęcia działań legislacyjnych w celu ujednolicenia standardów ochrony wszystkich
eksmitowanych lokatorów
przed bezdomnością”. W odpowiedzi na to wystąpienie,
podsekretarz Stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych powiadomił w październiku 2013
13
roku, że w Resorcie podjęto decyzję o powołaniu Zespołu, którego celem byłoby opracowania
projektu zmian przepisów prawa, które regulowałyby sytuację lokatorów zajmujących lokale
mieszkalne pozostające w dyspozycji organów i jednostek podległych i nadzorowanych przez
Ministra Spraw Wewnętrznych w przypadku egzekucji obowiązku opróżnienia lokalu.
Obecne pismo Rzecznika do MSW jest motywowane chęcią sprawdzenia w jakim stadium są
przygotowania zapowiedzianych regulacji.
Znaczenie dla PK EAPN
Problem poruszony w wystąpieniu dotyczy sfery wykluczenia mieszkaniowego, niezwykle
istotnej z punktu widzenia PK EAPN jak i poszczególnych organizacji wchodzących w skład
sieci, działających w obszarze polityki mieszkaniowej i przeciwdziałania bezdomności.
Monitorowane przez Rzecznika Praw Obywatelskich ryzyko eksmisji na bruk to sytuacja
zagrażająca najbardziej podstawowym prawom osób w trudnej sytuacji życiowej.
Dokument dostępny na:
http://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Do_MSW_ws_braku_jednolitego_standardu_ochro
ny_lokatorow_przed_eksmisja_na_bruk.pdf
Data wpływu
15.05.2014 r.
Zgłoszony przez
Rzecznik Praw
Obywatelskich
Aktualny Stan Prac
Skierowany do
Ministra Spraw
Wewnętrznych
Znaczenie dla PK EAPN
wysokie
Oświata
Projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych
innych ustaw (dotyczący bezpłatnego podręcznika)
W maju miało miejsce sejmowe czytanie projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie
oświaty oraz niektórych ustaw dotyczącego zwiększenia dostępności podręczników dla
uczniów. Z dniem 30 maja projekt został skierowany do Senatu, zaś w czerwcu Prezydent RP
podpisał ustawę.
Główna zmiana przewidywana w projekcie dotyczy wyposażaniu szkół podstawowych
w podręczniki do zajęć z zakresu edukacji: polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej
i społecznej w klasach I–III. Ma je zapewnić Minister edukacji za pośrednictwem dotacji
14
celowej. Służyć to ma docelowo zapewnieniu wszystkim uczniom szkół podstawowych
i gimnazjów prawa do bezpłatnego dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych oraz
materiałów ćwiczeniowych przeznaczonych do obowiązkowych zajęć edukacyjnych z zakresu
kształcenia ogólnego.
W przypadku klasy I szkoły podstawowej zmiany dotyczące podręczników, materiałów
edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych rozpoczną się już od najbliższego roku szkolnego
2014/2015. W kolejnych latach zmiany obejmą kolejne klasy szkoły podstawowej, a także
gimnazjum. Niektóre zaproponowane zmiany (w zakresie programów nauczania oraz
sposobu wyboru podręczników, materiałów edukacyjnych oraz materiałów ćwiczeniowych),
dotyczą również szkół ponadgimnazjalnych.
Projekt zakłada, że od 2017 roku wszyscy uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów będą
mogli korzystać z bezpłatnych podręczników będących własnością szkół.
Znaczenie dla PK EAPN
Wydaje się, że projekt daje szanse na rozwiązanie a przynajmniej złagodzenie problemu jakim
są wysokie wydatki rodzin w związku z edukacją dzieci i młodzieży, nasilające się zwłaszcza
z początkiem roku szkolnego, gdy zachodzi konieczność zakupu podręczników szkolnych.
Poziom wydatków jakie ponoszą z własnej kieszeni rodziny, zwłaszcza te niezamożne był
dotąd wysoki w relacji do zasobów jakimi dysponują. Koszty te stanowiły więc obciążenie,
a w niektórych przypadkach wręcz barierę ograniczającą możliwość kupienia całego kompletu
podręczników i innych materiałów potrzebnych do nauki szkolnej. Istniejące programy
wsparcia socjalnego z tego tytułu zazwyczaj pokrywały tylko część potrzeb, a ponadto
możliwość korzystania z nich obwarowano szeregiem kryteriów, w tym dochodowych, wobec
czego nie wszyscy potrzebujący mogli skorzystać ze wsparcia. Wspomniany projekt zdaje się
wychodzić naprzeciw tym problemom. Nie tylko radykalnie redukuje koszty ponoszone dotąd
przez same rodziny, ale także gwarantuje wszystkim uczniom, że nie zostaną bez podręcznika.
Wiele wskazuje, że ta reforma, choć reguluje tylko część problemów materialnych jakie
nastręcza uczestnictwo w systemie edukacyjnym, może stanowić wydarzenie przełomowe.
Dokument dostępny na:
http://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/204462/204513/dokument109187.pdf
Data wpływu
18.04.2014 r.
Zgłoszony przez
Rada Ministrów
Aktualny Stan Prac
Ustawa podpisana
przez Prezydenta RP
Znaczenie dla PK EAPN
wysokie
15
Dobre rządzenie
Projekt Klubu Poselskiego PSL ustawy o nieodpłatnej informacji
prawnej dla osób fizycznych
Projekt ustawy o nieodpłatnej informacji prawnej dla osób fizycznych odnosi się do
wprowadzenia instytucjonalnego systemu udzielania nieodpłatnej informacji prawnej
polegającej na udzielaniu każdej osobie fizycznej przebywającej na terytorium RP informacji
prawnej.
Zgodnie z art 3.1 wspomnianego projektu informacja prawna obejmowałaby informację o
1) treści obowiązującego prawa;
2) prawach i obowiązkach wynikających z obowiązujących regulacji prawnych;
3) instytucjach właściwych do załatwienia sprawy oraz trybie postępowania;
4) możliwości,
trybie
i
przesłankach
uzyskania
bezpłatnej
pomocy
prawnej
w poszczególnych rodzajach postępowań.
Projekt zakłada, że za udzielanie informacji prawnej będzie odpowiadał Minister
Sprawiedliwości poprzez Centrum Informacji Prawnej i podlegające mu ośrodki informacji
prawnej, finansowane z budżetu.
Podstawowym powodem przystąpienia do opracowywania omawianego projektu była –
w opinii jego autorów – konieczność stworzenia systemu, zapewniającego każdej osobie
fizycznej prawo do korzystania z informacji prawnej. Tymczasem – jak czytamy
w uzasadnieniu do projektu: „Brak dostępu do pomocy prawnej przyczynia się do sytuacji
wykluczenia społecznego osób najuboższych, które z uwagi na towarzyszący im, w większości
przypadków,
deficyt wiedzy prawnej, nie są w stanie samodzielnie wyegzekwować
przysługujących im roszczeń lub uzyskać ochrony przewidzianej przepisami
prawa.
Obowiązkiem państwa jest zapewnienie – na poziomie możliwym do udźwignięcia przez
budżet – pomocy nie tylko w sferze materialnej, ale również intelektualnej”.
Autorzy zwracają też uwagę, iż poszczególne sfery polskiego prawa uległy znacznemu
skomplikowaniu. O ile osoby wykształcone i o wysokim statusie materialnym mogą w obliczu
zagubienia w gąszczu przepisów prawnych skorzystać z fachowej odpłatnej porady, osoby
o niskim statusie społecznoekonomicznym nie mogą sobie z reguły na to pozwolić.
W rezultacie niejednokrotnie rezygnują wówczas z dochodzenia swoich praw oraz
uzasadnionych roszczeń.
16
Autorzy projektu odwołują się także do dokumentów międzynarodowych, które uzasadniają
potrzebę budowania systemu bezpłatnej informacji prawnej w Polsce. W uzasadnieniu
czytamy: „Prawo dostępu osób ubogich do wymiaru sprawiedliwości jest przedmiotem
regulacji Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Z art. 47 Karty wynika, że osobom,
które nie posiadają wystarczających środków, udzielana jest pomoc prawna w zakresie
w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru
sprawiedliwości. W celu zagwarantowania dostępu osób o niskim statusie materialnym do
wymiaru sprawiedliwości Komitet Rady Ministrów Rady Europy przyjął w dniu 8 stycznia
1993 r. Zalecenie nr R (93) dla państw członkowskich co do efektywnego dostępu do prawa
i sprawiedliwości dla najuboższych. W Zaleceniu tym podkreśla się m.in., że dostęp osób
ubogich do wymiaru sprawiedliwości wynika z rezolucji ONZ o prawach człowieka i skrajnym
ubóstwie, zwłaszcza z Rezolucji Zgromadzenia Ogólnego nr 46/121/ z 17 grudnia 1991 r. oraz
Rezolucji Komisji Praw Człowieka nr 1991/11 z 18 lutego 1992 r. Komitet Ministrów Rady
Europy przyjął ponadto Zalecenie nr 76 (5) o pomocy prawnej w sprawach cywilnych,
handlowych i administracyjnych oraz 78 (8) o pomocy i poradach prawnych. Zalecenie nr
R (93) zobowiązuje państwa członkowskie do „ułatwiania osobom ubogim w sytuacji
wszelkiego ubóstwa dostępu do prawa poprzez wspieranie służb świadczących tym osobom
doradztwo prawne oraz pokrywanie kosztów doradztwa prawnego dla tych osób poprzez
system pomocy prawnej”.
Znaczenie dla PK EAPN
Wydaje się, że projekt – bez względu na szanse jego powodzenia – jest ważny z punktu
widzenia polityki ochrony praw osób ubogich, jak i większych szans w innych obszarach, ale
także budowania kompleksowego systemu informacji prawnej dostępnego dla wszystkich.
Dokument do pobrania
http://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/Projekty/7–020–990–2014/$file/7–020–990–2014.pdf
Data wpływu
9.05.2014 r.
Zgłoszony przez
Klub Poselski PSL
Aktualny Stan Prac
Projekt był
opiniowany po czym
zwrócono się do
wnioskodawcy o
uzupełnienie
uzasadnienia
Znaczenie dla PK EAPN
wysokie
17
Projekt Programu współpracy MPiPS z organizacjami pozarządowymi na lata
2015–2017 pt. „Synergia”
Departament
Pożytku
Publicznego
przygotowuje
Program
współpracy
MPiPS
z organizacjami pozarządowymi na lata 2015–2017 w ramach projektu „Synergia – program
współpracy MPiPS z organizacjami pozarządowymi na lata 2015–2017” finansowanego ze
środków PO KL.
Głównym celem programu jest stworzenie, a następnie wdrażanie systemowych rozwiązań,
które umożliwiłyby aktywny udział organizacji pozarządowych i innych podmiotów
prowadzących działalność pożytku publicznego w procesie polityki publicznej realizowanej
przez Ministerstwo, zarówno jeśli chodzi o planowanie, implementację jak i jej monitoring.
Temu celowi nadrzędnemu przyporządkowane zostały cele szczegółowe, wyszczególnione
w projekcie Programu poddanego konsultacjom (mają zakończyć się na początku lipca
2014 r.).
Jeśli chodzi o zakres zagadnień, który ma być objęty programem został on podzielony na trzy
bloki tematyczne (Praca, Rodzina i Zabezpieczenie Społeczne) w ramach których znajdują się
zagadnienia ważne dla PK EAPN.
Program ma opierać się na realizacji szeregu zadań we wskazanym wyżej obszarze
tematycznym. Te zadania to:
1) Skuteczne wykorzystanie potencjału ciał opiniodawczo–doradczych Ministra Pracy
i Polityki Społecznej oraz zwiększenie przepływu informacji pomiędzy nimi oraz
tworzenie nowych ciał opiniodawczo–doradczych
2) Ujednolicenie procedur związanych ze współpracą MPiPS z organizacjami
pozarządowymi
3) Wzajemne informowanie się o najważniejszych przedsięwzięciach
4) Wzmocnienie konsultacji społecznych, w tym wdrożenie siedmiu zasad konsultacji,
poprzez wypracowanie jednolitej formy przeprowadzania konsultacji społecznych
5) Komunikacja dotycząca współpracy, wsparcie informacyjno–promocyjne organizacji
poprzez wykorzystywanie narzędzi będących w dyspozycji Ministerstwa (strona
internetowa, materiały promocyjne, zakładki na stronie poświęcone konsultacjom
dokumentów, multimedialna informacja nt. współpracy administracji publicznej
i organizacji pozarządowych, w tym współpracy MPiPS, która będzie zawierać
informacje potrzebne do wdrożenia Programu)
6) Pomoc merytoryczna w realizacji zadania publicznego np. informacja, doradztwo
7) Realizacja programów rządowych i resortowych
18
8) Wzmocnienie potencjału i sprawności działań trzeciego sektora
9) Nowa perspektywa finansowa 2014–2020
10) Wzmacnianie partnerstwa publiczno–społecznego
Program zakłada różne formy realizacji jego głównych zadań i celów. Jeśli chodzi o zadanie
jakim jest skuteczne wykorzystanie potencjału ciał opiniodawczo–doradczych Ministra Pracy
i Polityki Społecznej oraz zwiększenie przepływu informacji pomiędzy nimi oraz tworzenie
nowych ciał opiniodawczo–doradczych, służyć temu będą miały spotkania następujących
organów opiniodawczo–doradczych MPiPS: Rada Działalności Pożytku Publicznego; Rada
Rynku Pracy; Rada Pomocy Społecznej; Krajowa Rada Konsultacyjna ds. Osób
Niepełnosprawnych; Rada ds. Polityki Senioralnej;Polska Rada Języka Migowego; Rada
ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Ujednolicenie procedur związanych ze współpracą MPiPS z organizacjami pozarządowymi
ma się dokonać poprzez ujednolicenie zasad udzielania patronatów, o które wnioskują
organizacje pozarządowe.
Zadanie wzajemnego informowania się o najważniejszych przedsięwzięciach będzie
realizowane za pośrednictwem spotkań zespołów tematycznych takich jak:
−
Zespół Monitorujący ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie,
−
Zespół ds. Rozwiązań Systemowych w Zakresie Ekonomii Społecznej,
−
Zespół ds. wdrażania Działania 5.4 Priorytetu V PO KL,
−
Komitet Sterująco–Monitorujący Programu FIO 2014–2020.
W celu poprawy komunikacji i pomocy merytorycznej w realizacji zadań publicznych
przewidziana jest rozbudowa strony Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej o zakładki
dotyczące Programu współpracy i programów rządowych/resortowych realizowanych przez
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, umożliwiająca szerokiemu gronu podmiotów
włączenie się w ten proces, tj. zapoznanie się z projektem dokumentu, wyrażenie opinii,
a także zapoznanie się z wynikami konsultacji co ułatwi Ministerstwu przeprowadzanie
procesu konsultacji.
Wzmocnienie partnerstw publiczno–prywatnych ma się dokonać przez realizowanie
projektów partnerskich i inicjowania powstawania kolejnych, do których zalicza się (opisane
szerzej w załączniku do projektu Programu):
−
projekty systemowe realizowane w formule partnerskiej w ramach EFS,
−
projekty realizowane w formule partnerskiej w Rządowym Programie na rzecz
Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–2020,
−
kryteria strategiczne dotyczące partnerstwa w ramach Programu FIO 2014–2020,
19
−
wybór organizacji partnerskich w ramach Programu Operacyjnego „Pomoc
Żywnościowa”,
−
wspieranie budowania partnerstw na poziomie samorządu poprzez rekomendacje i
wytyczne.
Znaczenie dla EAPN:
Wydaje się, że program jest bardzo ważny dla organizacji wchodzących w skład PK EAPN gdyż
zapowiada nową formułę współpracy Ministerstwa z organizacjami działającymi w obszarze
ubóstwa i wykluczenia społecznego.
Do pobrania na:
http://www.mpips.gov.pl/bip/projekty–aktow–prawnych/projekty–programow–i–
inne/programu–wspolpracy–mpips–z–organizacjami–pozarzadowymi–na–lata–2015–
2017/
Data wpływu
14.05.2014
Zgłoszony przez
MPiPS
Aktualny Stan Prac
Projekt skierowany do
konsultacji
Znaczenie dla PK EAPN
wysokie
Pomoc społeczna
Raport Głównego Urzędu Statystycznego „ Ubóstwa ekonomicznego w
Polsce w 2013 roku”
W maju GUS opublikował raport „Ubóstwo ekonomiczne w Polsce w 2013 r.”, który jest
cennym źródłem najważniejszych informacji statystycznych dla organizacji działających
w obszarze polityki zwalczania ubóstwa i wykluczenia.
Raport wskazuje na to, że w 2013 roku zagrożenie ubóstwem skrajnym wzrosło o 6 punktów
procentowych z 6,8% do 7,4%. Zagrożenie nim jest najwyższe w gospodarstwach
utrzymujących się z innych niż emerytury i renty źródeł niezarobkowych (21,5%); rencistów
(13,2%) oraz rolników (13,4%). Na poziomie zbliżonym do stopy ubóstwa skrajnego ogółem
zagrożeni nim są członkowie gospodarstw pracowniczych (6,4%). Lepiej pod tym względem
20
wygląda statystyczna sytuacja emerytów i osób pracujących na własny rachunek. Poziom
zagrożenia ubóstwem skrajnym w tych grupach wyniósł 4,8 i 3,9%.
Zestawiając sytuację różnych typów gospodarstw domowych widać, że zagrożenie skrajnym
ubóstwem rośnie wraz z liczbą dzieci na utrzymaniu (najwyższy wskaźnik skrajnej biedy jest
wśród rodzin z 4 lub więcej dzieci (22,8%), a najmniejszy wśród małżeństw bez dzieci na
utrzymaniu (1,9%). Wśród gospodarstw jednoosobowych wynosi 2,5%, a w gospodarstwach
z matką lub ojcem i dziećmi na utrzymaniu wynosi 7,8%. Duże zagrożenie ubóstwem rodzin
wielodzietnych przekłada się na strukturę wiekową polskiej biedy: 10,1% dzieci żyje na
granicy minimum egzystencji, podczas gdy dla osób w wieku produkcyjnym (18–65) wskaźnik
ten kształtuje się na poziomie 7,0 %, zaś wśród seniorów – 4,4%.
Na uwagę zasługuje też sytuacja gospodarstw z osobami niepełnosprawnymi. Pojawienie się
niepełnosprawności w rodzinie zwiększa ryzyko ubóstwa. Wśród gospodarstw, których głową
jest osoba niepełnosprawna wynosi ono 10,9%), a wśród gospodarstw z niepełnosprawnymi
dziećmi 11,5%, co stanowi znacząco wyższe wartości procentowe niż wśród gospodarstw bez
osoby niepełnosprawnej (6,4%). Wskaźniki skłaniają do pytania, czy system wsparcia rodzin
z osobą niepełnosprawną działa sprawnie. Trzeba przy tym pamiętać, że są to dane za 2013 r.,
podczas gdy w pierwszych miesiącach 2014 r. zaszły – m.in. pod wpływem społecznych
protestów – zmiany legislacyjne jeśli chodzi o wysokość świadczeń finansowych kierowanych
do części rodzin z niepełnosprawnymi pod opieką.
Na wyłaniający się z raportu obraz polskiego ubóstwa warto też spojrzeć w ujęciu
przestrzennym. Zagrożenie skrajnym ubóstwem maleje wraz ze zmniejszaniem się jednostki
osadniczej, w której żyje dana rodzina. W dużych miastach o liczbie mieszkańców powyżej
500 tys. i więcej zagrożenie ubóstwem skrajnym wynosi 0,8%, podczas gdy w miastach
o liczbie mieszkańców poniżej 20 tys. aż 10 razy więcej (8,1%). Jeszcze powszechniejsza jest
bieda na wsi (11,6%). Warto jednak pamiętać, że stosowane tu miary nie uwzględniają różnic
w realnych kosztach życia pomiędzy poszczególnymi miejscami zamieszkania. Także spora
rozpiętość występuje między województwami: od 4,9% w województwie śląskim, do 13,2%
w województwie warmińsko–mazurskim.
Raport choć bezpośrednio nie odnosi się do realizowanej polityki społecznej, pokazuje jednak
jakie są jej niektóre rezultaty oraz zarysowuje pewne wyzwania jakie stoją przed polityką
społeczną w kraju. Ukazuje między innymi, że w okresie, którego dotyczy raport
i wcześniejszym statystycznie szczególnie słabo zaspokojone są potrzeby bytowe rodzin
wielodzietnych, gospodarstw z niepełnosprawnymi, a także gospodarstw rolniczych.
21
Znaczenie dla PK EAPN
Raport to ważne źródło wiedzy jeśli chodzi o podstawowe informacje statyczne w zakresie
ubóstwa w Polsce, jego skali, struktury i dynamiki w latach 2011–2013. Wydaje się, że dla
EAPN dane te mogą być przydatne przy formułowaniu uzasadnień dla podjęcia działań na
rzecz określonych grup zagrożonych ubóstwem.
Dokument dostępny na:
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/WZ_ubostwo_w_polsce_2013.pdf
Zakończenie i wnioski
Analiza raportów, które ukazały się w maju, nie napawa optymizmem. Raport GUS pokazuje,
że w ubiegłych latach 2011–2013 miała miejsce tendencja zwyżkowa jeśli chodzi o skalę
ubóstwa skrajnego – z 6,7% do 7,4% – co jest bardzo wysokim wskaźnikiem i powinno
wywołać zaniepokojenie zarówno ze strony PK EAPN jak i innych uczestników polityki
publicznej. Ponadto – jak zauważa w swym wystąpieniu do Ministra Finansów Rzecznik Praw
Obywatelskich – nawet dochody osób żyjących na poziomie minimum egzystencji ulegają
opodatkowaniu, bowiem kwota wolna od podatku od lat nie była waloryzowana i w tej chwili
jest na poziomie niższym niż próg minimum egzystencji a także próg interwencji socjalnej,
poniżej którego obywatele mogą się starać o świadczenia pieniężne z pomocy społecznej. Nie
uwzględnienie w systemie podatkowym sytuacji najuboższych budzi zaniepokojenie
Rzecznika i wydaje się także warte podniesienia także przez organizacje wchodzące w skład
PK EAPN. Brak sukcesów polityki publicznej wobec wyzwania jakim jest wysoka skala
ubóstwa w tym skrajnego powinien być potraktowany jako impuls do wzmożenia lub
sprawniejszego skonsolidowania różnych podmiotów walczących z ubóstwem i wykluczeniem
przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu. Być może przygotowywany przez
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej program "Synergia" otworzy pole do bardziej
skutecznego współdziałania Ministerstwa z organizacjami pozarządowymi także w obszarach
związanych z przeciwdziałaniem ubóstwu i wykluczeniu.
Raport NIK dostarcza niepokojących informacji jeśli chodzi o funkcjonowanie szczególnie
newralgicznego obszaru polityki społecznej jakim jest publiczna służba zdrowia. Z raportu
z kontroli nocnej opieki i świątecznej dowiadujemy się o szeregu nieprawidłowościach, które
mogą prowadzić do zagrożenia dla zdrowia i życia, a na pewno rzutują na jakość i dostęp do
22
odpowiednich usług medycznych oraz przekładają się także na inne elementy systemu służby
zdrowia (np. poprzez przeciążenie szpitalnych oddziałów ratunkowych i pogotowia
ratunkowego). Informacje te skłaniają do stwierdzenia, że nie tylko odpowiedni poziom
dochodów nie jest zabezpieczony na minimalnym poziomie, ale także nie dość sprawnie
działają wybrane usługi publiczne, adresowane do wszystkich, ale mające szczególne
znaczenie w kontekście potrzeb osób o niskim statusie, które nie mogą skorzystać
z komercyjnej alternatywy.
Do pozytywnych oznak należą zapowiedzi zmian w systemie edukacji w projekcie zmian
ustawy o systemie oświaty i innych ustaw, którego centralnym punktem jest wprowadzenie
bezpłatnego podręcznika (początkowo dla uczniów pierwszej klasy, a w kolejnych latach
stopniowo dla uczniów późniejszych klas szkoły podstawowej i gimnazjum). Projekt ten
można uznać za przełomowy w tym sensie, że zmienia rozkład odpowiedzialności między
rodzinę a instytucje publiczne za finansowanie pomocy naukowych dla dzieci i młodzieży.
Najbardziej bezpośrednią i kluczową z perspektywy celów PK EAPN korzyścią z wprowadzenia
owej reformy będzie zmniejszenie wydatków, jakie muszą ponieść rodziny niezamożne
w związku z rozpoczęciem roku szkolnego. Warto zwrócić też uwagę na to że
przygotowywany instrument mieści się w logice świadczeń uniwersalnych (adresowanych nie
tylko do najuboższych, ale do wszystkich rodzin) co może zmniejszyć ryzyko stygmatyzacji
w kontekście nabywaniu szkolnych podręczników. W tym duchu jest również projekt
wniesiony przez klub PSL, zakładający wprowadzenie systemu bezpłatnej informacji prawnej
dla wszystkich mieszkańców. Liczba kontekstów, w których osoby doświadczające ubóstwa
i wykluczenie są narażone na trudności w walce o swoje prawa jest rozległa. Jednym z nich
jest sytuacja mieszkaniowa. Z wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich mogliśmy się
dowiedzieć, że nadal część lokatorów nie jest chroniona przed eksmisją na bruk, nawet gdy
istnieją silne przesłanki ochrony (np. w przypadku osób niepełnosprawnych, sędziwych,
kobiet w ciąży czy nieletnich).
Inną z poruszonych przez Rzecznika Praw Obywatelskich sytuacji jest ta dotycząca opiekunów
osób niepełnosprawnych. Jeśli chodzi o osoby opiekujące się dziećmi i niepełnosprawnymi od
dzieciństwa
zastrzeżenia
Rzecznika
wzbudził
brak
wyboru
między
świadczeniem
pielęgnacyjnym a świadczeniem emerytalno–rentowym dla osób w przypadku których
zaistniał zbieg uprawnień do obu typów świadczeń. Konieczność pobierania świadczenia
w postaci emerytury lub renty, zazwyczaj niższego od świadczenia pielęgnacyjnego (po jego
ostatniej podwyżce) zwiększa zagrożenie ubóstwem części opiekunów, zwłaszcza tych którzy
przeszli na wcześniejszą emeryturę o minimalnej lub bliskiej jej wysokości. Jeszcze bardziej
dramatyczne są trudności przy staraniach o zasiłek dla opiekuna przez małżonków osób
23
niesamodzielnych, którym niegdyś odebrano świadczenie pielęgnacyjne, przyznane wcześniej
w trybie odwoławczym. Niemoc otrzymania zasiłku dla opiekuna na skutek nieprecyzyjnych
i nieraz niekorzystnie interpretowanych przez organ wydający decyzję przepisów sprawia, że
niemała część ludzi opiekujących się bliskimi może zostać bez zabezpieczonych środków do
życia a także poza systemem zabezpieczenia zdrowotnego. Z powyższych powodów wydaje
się, że wciąż nieuregulowana w pełni sytuacja opiekunów osób niepełnosprawnych zasługuje
na monitorowanie i rzecznictwo także ze strony EAPN.
24