Sprawozdanie - rok 2010 - Muzeum i Instytut Zoologii PAN

Sprawozdanie z działalności statutowej
Fundacji Natura optima dux za rok 2010
1, Wydano Annales Zooiogici tom 60. z. 1-4.
W 2010 roku w piśmie Annaies Zooiogici opublikowane zostały przede wszystkim prace
z zakresu taksonomii. Były to zarówno wyodrębnione opisy 112 nowych taksonów (w tym 10
rodzajów), jak i obszerne rewizje systematyczne, a także publikacje obejmujące zagadnienia
wyższej taksonomii i fiiogenetyki. Ukazały się również opracowania zawierające wyniki
badań porównawczych morfologii i anatomii (obejmujące formy dorosłe i młodociane) oraz
przedstawiające analizę cech przydatnych do badań systematycznych uzyskanych na
podstawie obserwacji biologii (fazy rozwojowe, dane środowiskowe, dane genetyczne, DNA
etc.). Prace obejmowały problemy systematyki kręgowców i bezkręgowców, głównie owadów
i roztoczy oraz pająków, nicieni i ślimaków.
Przedstawione powyżej zagadnienia realizowane były w oparciu o badania gatunków
współcześnie żyjących, jednak spora grupa prac dotyczyła gatunków wymarłych (inkluzje,
fossylia).
W tomie 60, o objętości 664 stron (4 zeszyty), opublikowano 60 prac. Maszynopisy
opracowywało 133 autorów, w tym 88 autorów zagranicznych. Z redakcją współpracowało 72
recenzentów; nie przyjęto do druku 21 maszynopisów.
W skład Redakcji wchodzili: Dariusz Iwan (Redaktor Naczelny), Joanna Mąkol, Marcin
Popiołek, Adam Stroiński, Wioletta Tomaszewska. Członkowie Redakcji oraz
Międzynarodowej Rady Redakcyjnej otrzymali po jednym egzemplarzu każdego zeszytu
Annales Zooiogici. Oprócz tego zostały rozesłane egzemplarze obowiązkowe (17 sztuk
każdego zeszytu) do polskich bibliotek oraz do następujących instytucji: Thomson Reuters,
Institute of Scientific Information, Zoological Record, Eisevier Bibliographic Databases, AllRussian institute of Scientific and Technical Information VINITI.
Forma elektroniczna opublikowanych prac (PDF) została wysłana do autorów, a także
umieszczona na stronie internetowej MMZ PAN, Ingenta oraz BioOne.
Czasopismo indeksowane jest w: SciSearch (Science Citation Index-Expanded), IS!
Alerting Services, Current Contents/Agriculture, Biology and Environmental Sciences,
Entomological Abstracts i Zoological Record. IF za 2005 - 0.412, IF za 2006 - 0.362, IF za
2007 - 0.272, IF za 2008 - 0.397, za 2009 - 542. Wersja elektroniczna dostępna poprzez
www.inqentaconnect.com
2. Wydano Acta Chiropterologica tom 12 z. 1-2
Czasopismo jest indeksowane w: Elsevier GEO Abstracts, Pascal, Science Citation
Index-Expanded, iSI Alerting Services,
Current Contents (Agriculture, Biology and
Environmental Sciences), Polish Scientific Journals Contents (Agriculture & Biology),
Referativnyi Zhurnal, Wildlife Review Abstracts i Zoological Record.
Jest to jedyne czasopismo w całości poświęcone nietoperzom, które znajduje się na tzw.
liście filadelfijskiej. Powstało w 1999 r., a już w 2001 r. zostało włączone do bazy Institute for
Scientific Information w Filadelfii. Czasopismo indeksowane jest m. in. w: SciSearch
(Science Citation index-Expanded), ISI Alerting Services, Current Contents/Agriculture,
Biology and Environmental Sciences, Entomological Abstracts i Zoological Record. IF za
2005 - 0.925, IF za 2006 - 0.945, IF za 2007 - 0.857, IF za 2008 - 0.825. Wersja
elektroniczna dostępna poprzez www.bioone.org oraz wwwjnqentaconnect.com.
W skład Redakcji wchodzili: Wiesław Bogdanowicz (Warszawa, Polska - Redaktor
Naczelny), R. Rutkowski (Warszawa, Polska - zastępca redaktora naczelnego), Grażyna
Winiszewska (Warszawa, Polska - sekretarz redakcji), Rick A. Adams (Greeley, USA), Luis
F Aguirre (Cochabamba, Bolivia), Robert J. Baker, (Lubbock, USA), Paul J. J. Bates
(Sevenoaks, Great Britain), R. Mark Brigham (Regina, Canada), Jakob Fahr (Ulm,
Germany), M. Brock Fenton (North York, Canada), William L. Gannon (Albuquerque, USA),
Suzanne J. Hand (Sydney, Australia), Ivan Horaćek (Praha, The Czech Republic), David S
Jacobs (Cape Town, South Africa), Gareth Jones (Bristol, Great Britain), Sergiey V. Kruskop
(Moskva, Russia), Thomas H. Kunz (Boston, USA), Brad Law (Beecroft, Australia), Lindy
Lumsden (Heidelberg, Australia), Ganapathy Marimuthu (Madurai, India), Gary McCracken
(Knoxville, USA), Rodrigo A. Medellfn (Mexico, D.F., Mexico), Robert D. Owen (Lubbock,
USA), Jorge M. Palmeirim (Lisboa, Portugal), Stuart Parsons (Auckland, New Zeland), Paul
A. Racey (Aberdeen, Great Britain), Björn M. Siemers (Seewiesen, Germany), Nancy B.
Simmons (New York, USA), Peter J. Taylor (Durban, South Africa), Emma Teeling (Dublin,
Ireland), Ronald A. Van Den Bussche (Stillwater, USA).
3. Wydano Acta Ornithologica torn 45 z. 1-2.
W 2010 roku w piśmie Acta Ornithologica opublikowano artykuły z szeroko pojętej ekologii
ptaków. W tomie 45 opublikowano 23 prace (w tym 2 krótkie doniesienia). Tematyka prac
była bardzo zróżnicowana i obejmowała m.in. różnorodne aspekty biologii lęgów, analizę
głosów, fizjologię, czynniki wpływające na rozmieszczenie gatunków. Opublikowano także
kolejną z prac opisujących zmiany zachodzące w zespole ptaków lasu pierwotnego Puszczy
Białowieskiej (podsumowania takie publikowane są w Acta co ok. 4-5 lat).
Wśród autorów dominowali badacze z zagranicy (16 prac - 70%). Do redakcji nadchodziły
prace z całego świata (Europa, Azja, Afryka, Ameryka Południowa, Ameryka Północna). W
trakcie prac redakcyjnych w 2010 odrzucono 66 prac, a więc 74% maszynopisów
rozważanych w tym okresie do druku (dla przypomnienia w roku 2005 było to ponad 40%, w
2006 - ok. 50%, 2007 - 55%, w 2008 - 66%, 2009 - 71%). W przypadku 39 prac z 66
odrzuconych decyzję podjęto od razu w redakcji bez wysyłania do recenzji, 18 prac
otrzymało szansę na ponowne złożenie pracy po zmianach sugerowanych przez
recenzentów i redakcję, ponownie otrzymano 5 takich prac, zaakceptowana została tylko
jedna.
Recenzentami w roku 2010 oprócz członków Rady Redakcyjnej było 60 ornitologów z kraju i
zagranicy.
W 2010 roku Redakcja pracowała w składzie Tomasz Mazgajski (Redaktor Naczelny),
Przemysław Chylarecki, Łukasz Rejt. W skład Rady Redakcyjnej wchodzili: Jerzy Bańbura,
Joerg Boehner, Andrzej Elżanowski, Marcel M. Lambrechts, Maciej Luniak, John Marzluff,
Tomasz Osiejuk, Gilberto Pasinelli, Peter Senn, Timothy Sparks, Piotr Tryjanowski, Kareł
Weidinger, Tomasz Wesołowski. Z końcem 2010 upłynęła kadencja obecnej Rady, nowe
nominacje zostały rozesłane w styczniu 2011 r.
Czasopismo indeksowane jest przez filadelfijski Instytut Informacji Naukowej (obecnie
Thompson Scientific), IF za 2009 - 1.018 (miejsce 6 na 18 czasopism w dziale ornitologia,
poprzedni IF za 2008 wyniósł 0.882). na podstawie tak wysokiego IF, Ministesterstwo nauki
przyznaje za publikacje w Acta 27 punktów.
Wersja elektroniczna dostępna poprzez serwisy Ingenta oraz BioOne.
4. Wydano drugi i trzeci tom serii Fauna Mundi (vol. 2, vol. 3)
Tomaszewska W. 2010. Rhyzobius Stephens, 1829 (Coleoptera, Coccinellidae), a
revision of the world species. Fauna Mundi, Vol. 2, Natura optima dux Foundation,
Warszawa, 475 pp.
Monograficzne studium gatunków, drapieżnych biedronek z rodzaju Rhyzobius. Niektóre z
nich, w różnych częściach świata oddają nieocenione usługi w walce biologicznej z
roślinożernymi pluskwiakami, zwłaszcza czerwcami i mszycami. Opracowanie, obejmuje
rewizję systematyczną wszystkich światowych gatunków, nazewnictwo i synonimikę, a także
zestawienie danych biologicznych i zoogeograficznych; zawiera bogato ilustrowane
redyskrypcje wszystkich już znanych oraz opisy nowych dla nauki gatunków (w sumie 104
gatunki w tym 42 nowe). Opracowanie to, stanowi podstawę do dalszych badań nad
rodzajem Rhyzobius oraz nad filogenezą plemienia Coccidulini, którego pozycja
systematyczna w obrębie rodziny Coccinellidae jest niejednoznaczna.
2
Radchenko A. G., Eimes G. W. 2010. Myrmica ants (Hymenoptera, Formicidae) of the Old
World. Fauna Mundi, Voi. 3. Natura Optima Dux Foundation, Warszawa, 789 pp.
Opracowanie jest pierwszym w historii myrmekologii całościowym systematycznym
przeglądem mrówek z rodzaju Myrmica, występujących w Starym Świecie. Obejmuje 142
gatunki współczesne i pięć kopalnych, znanych z tego obszaru. Blisko 800-stronicowa
monografia znacznie wykracza zakresem poza tradycyjne przeglądy systematyczne:
przedstawia taksonomiczną historię omawianego rodzaju, zarysowuje aktualny stan wiedzy o
biologii społecznej i ekologii tych mrówek, podaje szczegółowe dane o rozmieszczeniu
geograficznym poszczególnych gatunków (ilustrowane mapami zasięgu dla każdego
gatunku) oraz prezentuje poglądy autorów na przebieg ewolucji i specjacji w obrębie rodzaju.
Opracowanie zawiera oryginalne klucze do oznaczania gatunków, odrębne dla każdego z
siedmiu wyróżnionych regionów Starego Świata, co bardzo ułatwia posługiwanie się nimi.
5. Wydano publikację książkową pt. The Palaearctic Chrysomeiidae. Identification keys.
Vol. 1-2, 1212 pp, CII plates - Andrzej Warchaiowski. Fundacja „Natura optima dux",
Warszawa, 2010.
Jest to jedyne na świecie kompletne opracowanie chrząszczy należących do rodziny
stonkowatych (Chrysomeiidae) Regionu Palearktycznego. Zawiera klucz do oznaczania
wszystkich podrodzin, rodzajów, grup rodzajowych, gatunków i podgatunków. Obszar
Paiearktyki został potraktowany zgodnie z wyznaczeniem Wallace. W włączono do niego
Orient (Pakistan, kraje "himalajskie", Indie, pd. Chiny, Indochiny, wyspy Riukiu i Tajwan), a
także wyspy Kanaryjskie, Afrykę na pn. od Sahary, Bliski Wschód, Półwysep Arabski, Iran,
Afganistan, pn. Chiny (prowincje Xinjiang, Qinghai, Gansu, Shaanxi, Shansi, Hebei i
Shandong), Japonię oraz Eurazję. Gatunki podrodzin Galerucinae i Alticinae występujące w
chińskiej prowincji Xizang również zostały włączone do powyższego klucza. Zamieszczono
5505 rysunków kreskowych czarno-białych oraz 102 tablice z 918 barwnymi fotografiami.
Książka zawiera kompletny indeks nazw łacińskich wszystkich szczebli klasyfikacji rodziny
Chrysomeiidae obszaru Palearktycznego.
6. Kontynuowano sprzedaż publikacji książkowej pt. "Life beetles (Coleoptera:
Chrysomeiidae) of Europe and Mediterran area", A. Warchałowskiego.
Do końca ubiegłego roku rozprowadzono cały nakład spośród wydrukowanych 500
egzemplarzy w roku 2003.
7. Udostępniono dla nauki zasoby muzealne - Dygitalizacja i udostępnianie dla nauki
kolekcji Coleoptera
W ramach współpracy 4 placówek naukowych i muzealnych: Muzeum i Instytut
Zoologii PAN w Warszawie (MIZ), Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie
(ISEZ), Wydział Nauk Biologicznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Dział Przyrody
Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu (MGB), opracowano chrząszcze należące do rodziny
Tenebrionidae zdeponowane w kolekcjach naukowych powyższych instytucji. Grupę
wybranych chrząszczy potraktowano jako modelową dla projektu "Coleoptera Poloniae"
(ColPol, http://coleoptera.ksib.pl/) realizowanego w ramach "Mapy bioróżnorodności Polski"
przez Krajową Sieć Informacji o Bioróżnorodności (KSIB (http://www.ksib.pl) — węzeł krajowy
międzynarodowego systemu GBIF (Global Biodiversity Information Facility),
Zrealizowane prace obejmowały:
- oznaczanie, weryfikację oznaczeń oraz (w przypadku okazów pochodzących z terenu
Polski) powiązanie z danymi literaturowymi, opracowanie danych faunistycznych w systemie
GIS obejmujące ponad 18 tysięcy okazów chrząszczy zdeponowanych w kolekcjach MIZ,
ISEZ i MGB;
- utworzenie kompletnej i aktualnej bazy zawierającej 1573 rekordy (MIZ), 1661 rekordów
(iSEZ) i 681 rekordów (USMB), które zostały przekazane do zbiorczej bazy "Coleoptera
Poloniae" (ColPol, http://coleoptera.ksib.pl/)
- zamieszczenie danych w przeglądarce kolekcji zoologicznych Muzeum i Instytut Zoologii
PAN w Warszawie (Muzeum Zoologiczne, www.miiz.waw.pl), ponad 9 tysięcy rekordów;
przeglądarka zawiera podstawowe dane (nazwa rodzinowa, rodzajowa, gatunkowa, status
typu, lokalizacja)
- przedstawienie wyników prowadzonych prac nad dygitalizacją chrząszczy w ramach
Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej z cyklu "Ochrona owadów w Polsce" nt. "Eniomofauna
górska - stan aktualny oraz perspektywy jej ochrony w Polsce" organizowanej przez Polskie
Towarzystwo Entomologiczne (Huta Szklana, 16-19 września 2010); wygłoszenie referatu
"Stan poznania Tenebrionidae (Coleoptera) polskich Karpat i Sudetów" (D. Kubisz, D. Iwan).
- opublikowanie w czasopiśmie Fragments Faunistica (2010 rok, 53 tom, zeszyt 1) wjęzyku
angielskim dwóch oryginalnych artykułów naukowych: "The occurrence of Tenebrionidae
(Coleoptera) in Poland based on the largest national museum collections", str. 1-95,
autorstwa D. Iwan, D. Kubisz, M. A. Mazur oraz "Scope and applicability of information
stored in natural history collections - a case study based on the largest museum collections
of Tenebrionidae (Coleoptera) in Poland" str. 96-115, autorstwa P. Tykarski.
8, Zaprenumerowano czasopisma do czytelni.
Fundacja zatrudnia pracownika do obsługi zadań związanych z prenumeratą i
obsługą czytelni. Celem zaprenumerowania czasopism przeprowadzone zostało zapytanie o
cenę, które skierowano do pięciu firm. Każda z firm otrzymała pełną listę tytułów potrzebnych
czasopism. Wybrano trzy firmy, typując w każdej z niech te tytuły, które miały
najkorzystniejszą cenę.
W czytelni dostępny jest największy księgozbiór z zakresu zoologii jaki jest na terenie
Polski. W przypadku wielu tytułów są to jedyne egzemplarze na terenie kraju. Kontynuacja
prenumeraty czasopism umożliwiła czytelnikom, pracownikom naukowym, studentom i
amatorom z całej Polski na korzystanie z najnowszej światowej literatury w zakresie zoologii.
Zgodnie z regulaminem zbiory w czytelni są ogólnodostępne, wypożyczanie za
pośrednictwem wypożyczalni międzybibliotecznych. W czytelni jest 12 miejsc. W ciągu roku
z czytelni skorzystało 893 osoby, udostępniono w czytelni 9 664 woluminów, a poza
czytelnię wypożyczono 4 028 woluminy.
9. Uzyskane dodatkowe dofinansowanie
a. Grupa Lotos S.A. dofinansowała Program edukacyjny "Chrońmy Naturę na Wyspie
Sobieszewskiej", którego jednym z elementów było cykl 40 szkoleń, adresowanych do
uczniów klas szkół podstawowych. Program został zrealizowany przez pracowników Stacji
badawczej w Górkach Wschodnich.
b. W ramach współpracy z p. E. Dmowską Fundacja uzyskała dofinansowanie z Institut de
Recherche pour le Developpement - Representation France Sud Service de Gestion des
Unites na wykonanie ekspertyz dotyczących identyfikacji nicieni.
Sprawozdanie sporządziła: K. Wiśniewska
Warszawa, dnia 3 marca 2011 r.
4