przeczytaj całość wstępu i spis treści książki

MIECZYS AW GOGACZ
M!DRO"# BUDUJE PA$STWO
CZ OWIEK I POLITYKA.
ROZWA%ANIA FILOZOFICZNE I RELIGIJNE
Niepokalanów 1993
© Mieczys&aw Gogacz
SPIS TRE"CI
Wst'p...................................................................................................................................................................... 4
1. Podstawy dominacji polityki ........................................................................................................................... 8
2. Dziedziny wyznaczaj(ce polityk'.................................................................................................................. 13
3. Kilka koncepcji polityki ................................................................................................................................ 18
Wa)niejsze laickie koncepcje polityki........................................................................................................... 18
Wa)niejsze religijne koncepcje polityki ........................................................................................................ 22
4. Rewolucja francuska jako utrwalenie laickiej koncepcji polityki.................................................................. 26
Okre*lenie cz&owieka..................................................................................................................................... 28
Przekszta&canie programów nauczania .......................................................................................................... 31
Krótkie uj'cia narodu, spo&ecze+stwa, konstytucji, pa+stwa, organizacji politycznych................................ 32
5. Aktualna tre*, poj', politycznych................................................................................................................. 35
Polityka.......................................................................................................................................................... 36
Pa+stwo.......................................................................................................................................................... 37
Kultura........................................................................................................................................................... 38
Laicyzm ......................................................................................................................................................... 41
Ateizm ........................................................................................................................................................... 42
Wolno*,......................................................................................................................................................... 45
Bezpiecze+stwo i wspó&praca ........................................................................................................................ 49
Inne poj'cia polityczne i krótkie podsumowanie rozdzia&u........................................................................... 51
6. Stosowane w Polsce poj'cia polityczne......................................................................................................... 52
Polityka.......................................................................................................................................................... 52
Odwaga jako typowo polskie poj'cie polityczne........................................................................................... 55
Pa+stwo.......................................................................................................................................................... 56
Zaufanie i cierpliwo*,.................................................................................................................................... 58
Kultura........................................................................................................................................................... 60
Prawda ........................................................................................................................................................... 62
Tolerancja jako równowaga mi'dzy *wiecko*ci( i religijno*ci( uto)samiana dzi* z demokracj(................. 65
Inne poj'cia polityczne i krótkie podsumowanie rozdzia&u........................................................................... 67
7. Polityka i religia............................................................................................................................................. 69
Struktura religii.............................................................................................................................................. 70
Niepe&no*, i ograniczenia polityki ................................................................................................................ 75
8. Kultura powszechna ...................................................................................................................................... 79
Kultura wewn'trzna....................................................................................................................................... 83
Kultura zewn'trzna jako odniesienia do osób................................................................................................ 87
Kultura zewn'trzna jako zespó& dzie& ............................................................................................................ 89
2
9. Zagro)enia kultury......................................................................................................................................... 96
Wa)niejsze zagro)enia kultury wewn'trznej................................................................................................. 97
Zagro)enia kultury zewn'trznej..................................................................................................................... 99
10. W kierunku polityki powszechnej ............................................................................................................... 102
Racja stanu................................................................................................................................................... 103
Program polityczny...................................................................................................................................... 109
11. Naród i dobro wspólne................................................................................................................................. 114
Wspólnota.................................................................................................................................................... 114
Teorie dobra wspólnego .............................................................................................................................. 116
Naród ........................................................................................................................................................... 118
Ojczyzna ...................................................................................................................................................... 119
12. Pa+stwo i w&adza ......................................................................................................................................... 121
Spo&ecze+stwo jako struktura po*rednia mi'dzy narodem i pa+stwem ....................................................... 121
Pa+stwo........................................................................................................................................................ 123
Kilka uwag o prawie.................................................................................................................................... 124
Subtelny problem w&adzy ............................................................................................................................ 125
13. Ró)norodne ustroje pa+stwa........................................................................................................................ 131
Ustroje wyznaczone teori( w&adzy .............................................................................................................. 133
Ustroje oparte na ideologiach ...................................................................................................................... 139
14. Rodzina i parafia.......................................................................................................................................... 146
Rodzina........................................................................................................................................................ 146
Parafia.......................................................................................................................................................... 150
15. Uniwersytet i nauki polityczne .................................................................................................................... 154
Nauki polityczne.......................................................................................................................................... 155
Uniwersytet.................................................................................................................................................. 158
16. Moralno*, i polityka .................................................................................................................................... 162
Wychowanie moralne jako prawid&owe odniesienie do osób ...................................................................... 164
Równowaga mi'dzy religi( i polityk( w obszarze moralno*ci .................................................................... 169
17. Problem jedno*ci Europy............................................................................................................................. 171
Jedno*, gospodarcza.................................................................................................................................... 171
Jedno*, moralna i kulturalna lub jedno*, humanistyczna ........................................................................... 173
Jedno*, oparta na religii i humanizmie........................................................................................................ 176
Zako+czenie ....................................................................................................................................................... 177
3
WST-P
Tytu& ksi()ki M dro!" buduje pa#stwo jest zmienion( wersj( zdania wyj'tego z
Ksi'gi Starego Testamentu pod tytu&em M(dro*, Syracha. W tej Ksi'dze zdanie to
brzmi nast'puj(co: „m(dro*, w&adców zbuduje miasto”.
Zauwa)my najpierw, )e miasto i pa+stwo s( cz'sto tym samym na staro)ytnym
Wschodzie, a tak)e w staro)ytnej Grecji. Po prostu obszar miasta by& obszarem
pa+stwa. Ze wzgl'du na t' to)samo*, to, co w Ksi'dze Syracha odnosi si' do miasta,
odnosi si' tak)e do pa+stwa, a zarazem do w&adców, do narodu lub ludu, do ustroju i
sposobu rz(dzenia. Potwierd.my te stwierdzenia szerszym cytatem:
„M(dry w&adca dobrze swój lud prowadzi,
a rz(dy rozumnego b'd( dobrze uporz(dkowane.
Jaki w&adca ludu, tacy i jego ministrowie,
jaki w&adca miasta, tacy i jego mieszka+cy.
Król bez nauki zgubi swój lud,
a m(dro*, w&adców zbuduje miasto.
W r'ku Pana s( rz(dy na ziemi”.
(Syr 10,1-4. Biblia Tysi(clecia, wyd. III, Pozna+-Warszawa 1980).
Zacytowany fragment Starego Testamentu nie wyznacza& problematyki ksi()ki
M dro!" buduje pa#stwo. W ksi()ce zosta& podj'ty jednak zespó& tematów, na które
zwraca uwag' cytowany fragment M(dro*ci Syracha. O tematach tych informuje spis
tre*ci. W tym miejscu, a wi'c na wst'pie, wymagaj( wyra.nego podkre*lenia jedynie
g&ówne tendencje ksi()ki lub raczej stawiane w niej akcenty.
Tendencja ksi()ki to tyle, co kierunek rozwa)a+ lub prowadzenie my*li. Zmierza
si' tu do analizy bytowej struktury cz&owieka i rozwini'cia tematu osoby w celu
okre*lenia jej dzia&a+, zgodnych z natur( osób. Skutki tych dzia&a+ stanowi(
wewn'trzn( i zewn'trzn( kultur' ludzi, a w niej struktury, tworzone przez cz&owieka,
takie jak wiedza, polityka, pa+stwo, ustroje pa+stw, sposoby rz(dzenia, stanowione
prawa. Wymienione tu struktury nale)( do kultury zewn'trznej. Kultur' wewn'trzn(
stanowi( usprawnienia intelektu i woli cz&owieka, uzyskiwane przez wierno*, prawdzie
i dobru osób. Ta wierno*, pozwala na uzyskanie m(dro*ci.
4
G&ównym akcentem stawianym w ksi()ce jest w&a*nie m(dro*,. Akcent ten
znalaz& swój wyraz tak)e w tytule ksi()ki.
Zauwa)my wi'c z kolei, )e nale)y odró)ni, uzyskiwan( przez nas, poprzez
wierno*, prawdzie i dobru, m(dro*, naturaln( od m(dro*ci nadnaturalnej lub
nadprzyrodzonej, udzielanej ludziom przez Ducha "wi'tego jako Jego dar, gdy
ukochamy Chrystusa. M(dro*, naturalna jest usprawnieniem intelektu cz&owieka. Jest
wynikiem naszej pracy, polegaj(cej na uwa)nym wi(zaniu skutków z w&a*ciwymi im
przyczynami. Gdy w sposób sprawny &(czymy skutek z przyczyn(, a tym samym dobro
z prawd(, ukazywan( woli przez intelekt, nabywamy takiego odniesienia do osób i»
rzeczy, które nazywa si' m(dro*ci( naturaln(. M(dro*, nadnaturalna, jako udzielony
nam dar Ducha "wi'tego, nie sytuuje si' w intelekcie, lecz w relacji mi&o*ci, w której
stanowi warstw' nadprzyrodzon(, wi()(c( cz&owieka jako osob' z Bogiem jako osob(.
Dzi'ki darowi m(dro*ci mi&o*, nadprzyrodzona zaczyna istnie,, pog&'bia, si' i
utrwala,. T( mi&o*ci( Duch "wi'ty wi()e nas z Bogiem w Osobie Chrystusa.
Stawianym w ksi()ce drugim i podobnie g&ównym akcentem jest Chrystus. Jest
On swoistym „miejscem”, w którym cz&owiek mo)e powi(za, si' mi&o*ci( z Bogiem.
Zarazem mi&o*, staje si', jako najwa)niejsza relacja wi()(ca osoby, podstawow( zasad(
wszystkich dzia&a+ cz&owieka, tak)e jego dzia&a+ politycznych. Jest to zasada, któr(
odkrywamy dzi'ki kierowaniu si' m(dro*ci( i dobrem osób, zarazem wi'c dzi'ki
wierno*ci Chrystusowi. Badania nad kultur(, referowane w tej ksi()ce, ujawniaj(, )e
zasad( lub nawet przyczyn( kultury, tworzonej prawid&owo, a wi'c dla dobra osób, jest
pos&ugiwanie si' m(dro*ci( i wierno*, Chrystusowi. W takiej kulturze mog( pog&'bia,
si' i utrwala, relacje cz&owieka do wszystkich osób, do ludzi i do Boga. Dominuje
wtedy w kulturze humanizm i religia, dwa nurty wyznaczone natur( osób.
Tak stawiane w ksi()ce akcenty sk&aniaj( do uzupe&nienia jej tytu&u. Tym
uzupe&nieniem jest podtytu&: „Cz&owiek i polityka. Rozwa)ania filozoficzne i religijne”.
Nie ulega w(tpliwo*ci, )e chodzi tu przede wszystkim o religi' chrze*cija+sk( w jej
wersji katolickiej. Inaczej mówi(c, podstawow( tendencj( ksi()ki lub propozycj(
rozwi(zywania podejmowanych w niej zagadnie+ jest katolicyzm. Wynika to mo)e z
faktu, )e znam i rozumiem katolicyzm, a ponadto ceni' t' wersj' chrze*cija+stwa. Po
5
prostu zgodnie z filozoficznym odczytaniem natury cz&owieka i tre*ci( Ewangelii chc'
ukazywa, dziedziny i tematy, rozwa)ane w tej ksi()ce.
Adresuj' j( do polityków, a wi'c do wszystkich jej Czytelników, gdy) wszyscy
ludzie w naszych czasach zostali przyzwyczajeni do zajmowania si' polityk(.
Proponuj' tu na*wietlenia, cz'sto rozwi(zania, których mo)e szukaj( osoby
zainteresowane wierno*ci( Ko*cio&owi katolickiemu jako wspólnocie osób kochaj(cych
Chrystusa. Takie uj'cie tematu nie narusza tolerancji, przez któr( rozumiemy szacunek
dla osób, lecz zarazem bezwzgl'dn( wierno*, prawdzie. Ta wierno*, nie pozwala na
akceptowanie b&'dów, fa&szu i z&a. Zarazem Ewangelia zaleca, aby wszyscy kochaj(cy
Chrystusa szli i nauczali chrzcz(c ludzi. Chrzest oznacza nawi(zywanie realnych relacji
cz&owieka z Bogiem. Chroni te relacje kultura. W jej obszarze mieszcz( si' moje
rozwa)ania i zarazem ta ksi()ka.
Do jej napisania zach'cili mnie wspó&pracuj(cy ze mn( studenci. Najpierw grupa
studentów Uniwersytetu Warszawskiego poprosi&a o kilka wyk&adów na tematy
polityczne, ujmowane z pozycji katolicyzmu. G&osi&em te wyk&ady raz w miesi(cu przez
ca&y rok akademicki w salach przy ko*ciele Wszystkich "wi'tych w Warszawie.
Wydawa&o mi si' czym* potrzebnym i naturalnym uj'cie wyk&adów w form' ksi()ki.
Przy jej pisaniu przyj'li*my sprawdzony ju) wcze*niej sposób wspó&pracy, polegaj(cy
na dyktowaniu tekstu osobie zapisuj(cej go na maszynie. Dzi'kuj' tym osobom i jako
wyraz wdzi'czno*ci za ich pracowito*, i cierpliwo*,, za rad' i udzia& w moim
my*leniu, wymieniam ich nazwiska:
Pawe& Milcarek, Tomasz Glanz, Andrzej Heldwein, Artur Andrzejuk.
Wielokrotnie wspomagali mnie swoj( wytrwa&o*ci( i odwag(, gdy podejmowane
zagadnienia okazywa&y si' trudne. Wspomagali mnie te) mo)e marzeniem, aby uzyska,
obraz polityki, któr( móg&by realizowa, ka)dy, kto chce by, wierny wskazaniom i
nauczaniu Ko*cio&a katolickiego. Oznacza to bowiem zarazem wierno*, Chrystusowi, a
ponadto s&u)enie ze czci( osobom, stanowi(cym rodziny i naród.
W zacytowanym fragmencie z M(dro*ci Syracha wymienione s( kolejno
nast'puj(ce tematy: m(dry w&adca, lud, rz(dy, ministrowie, miasto, jego mieszka+cy,
król, m(dro*,, Pan. Zwraca uwag' m(dro*, i Bóg, który jest Panem. W Starym
Testamencie imi' Pana przypisuje si' tylko Bogu. W Nowym Testamencie imi' Pana
6
odnosi si' do Chrystusa. W tek*cie Syracha znajdujemy stwierdzenie, )e „w r'ku Pana
s( rz(dy na ziemi”. W r'ku Chrystusa s( rz(dy na ziemi. Potwierdza to Psalm 2. Jest to
psalm g&osz(cy chwa&' Mesjasza. Przypomnijmy tre*, tego psalmu.
Jego autor dziwi si' najpierw, )e narody i królowie wyst'puj( przeciw Bogu i
przeciw Chrystusowi. G&osz( program zerwania wi'zi z Bogiem. Bóg reaguje na to
stwierdzeniem, )e królem na tronie Dawida jest Syn Bo)y. On jest w&adc( ziemi i ma
prawo kwestionowania projektu zerwania wi'zi z Bogiem. Autor psalmu radzi królom i
w&adcom, aby szukali w Bogu pomocy i odnosili si' do Niego z czci( chroni(c w ten
sposób swoje relacje z Bogiem, który jest z nami w Osobie swego Syna.
Przes&aniem ksi()ki jest pro*ba, by*my kierowali si' m(dro*ci( i byli wierni
mi&o*ci do Chrystusa.
7