Uprawnienia misyjne poszczególnych członków Ludu Bożego

www.archpoznan.org.pl
Uprawnienia misyjne poszczególnych członków Ludu Bożego.
Dekret Soboru Watykańskiego II Ad gentes divinitus stwierdza, że: Kościół posłany przez
Boga do narodów, aby był „powszechnym sakramentem zbawienia”, usiłuje głosić Ewangelię
wszystkim ludziom z najgłębszej potrzeby własnej katolickości oraz z nakazu swego Założyciela1.
Prawda ta potwierdzona po raz kolejny przez Sobór wyraża główne i podstawowe przesłanie
Kościoła jakim jest praca misyjna, warunkująca Jego istnienie oraz ustawiczny rozwój. Działalność
misyjną poszczególnych wiernych Kościoła katolickiego możemy podzielić na następujące
kategorie: misjonarzy duchownych, a więc tych którzy posiadają święcenia diakonatu, prezbiteratu i
episkopatu, misjonarzy zakonnych oraz misjonarzy świeckich.
Podjęta próba przedstawienia zagadnienia posługi misjonarza pozwoli bardziej czytelnikowi
zrozumieć uniwersalny charakter posłannictwa Kościoła oraz ukaże stosowne regulacje prawne
jakie podejmuje Kościół w celu jak najlepszej realizacji głoszenia Prawdy Objawionej.
Misjonarz i jego miejsce w Kościele partykularnym.
Pełna realizacja nakazu misyjnego Kościoła powszechnego aktualizuje się na płaszczyźnie
Kościołów lokalnych.2 Prawodawca kodeksowy wyszczególniając zadania urzędu biskupiego wśród
zadań pasterskich bardzo mocno wpisuje posługę misyjną, zwracając uwagę na troskę o osoby
niewierzące3, odpowiedni rozwój apostolstwa4 oraz usilne umacnianie wiary chrześcijańskiej.5
Współodpowiedzialni w pracy misyjnej, a także współpracownikami w wykonywaniu
święceń biskupich są prezbiterzy.6 Do nich należy zasadnicza część pracy misyjnej na
przekazywaniu prawd wiary7 oraz pomoc w tworzeniu poszczególnych mniejszych struktur
kościelnych8.
Sobór Watykański II pragnąc większej integracji na terenie Kościoła lokalnego, szczególnie
na terenach misyjnych zwrócił uwagę na większą i znacznie szerszą działalność osób świeckich w
głoszeniu Słowa Bożego.9 Wraz z odnową soborową podkreślono pozytywny charakter działalności
apostolskiej świeckich, zwracając uwagę, że nie tylko dbają o swoje zbawienie ale przyczyniają się
do rozszerzenia Królestwa Niebieskiego.10 W liście apostolskim Jana Pawła II Misyjna posługa
laikatu wskazano na coraz to bardziej zwiększające się znaczenie wiernych świeckich w posłudze
misyjnej.11
Orędzie misyjne jest skierowane również do osób zakonnych, które jak pokazuje historia
miały wielki wpływ na kształtowanie się misji katolickich w świecie. Posługa zakonna, która
realizuje się na bazie rad ewangelicznych poprzez regułę danego instytutu ubogaca wspólnotę
Kościoła lokalnego. Zawsze jednak należy pamiętać, że reguła danego instytutu stanowi normę
nadrzędną w stosunku do podjętej pracy ewangelizacyjnej.12
Inkardynacja.
Ważnym problemem w działalności misyjnej osób duchownych i zakonnych jest
przynależność do danego Kościoła lokalnego lub wspólnoty zakonnej. Praca misyjna wiąże się z
opuszczeniem własnej diecezji lub innej jednostki terytorialnej Kościoła bądź wspólnoty zakonnej,
tak aby rozpocząć pracę ewangelizacyjną na terenach misyjnych. Pociąga to za sobą szereg
regulacji prawnych związanych z inkardynacją, ekskardynacją danego duchownego czy też osoby
zakonnej.
Włączenie do stanu duchownego następuję poprzez przyjęcie święceń diakonatu i tym
samym jest określeniem przynależności do diecezji lub prawnie z nią zrównanej jednostki
administracyjnej Kościoła albo też prałatury personalnej czy jakiegoś instytutu życia
konsekrowanego lub jakiegoś stowarzyszenia życia apostolskiego. Przynależność do instytutu
świeckiego i przyjęcie święceń diakonatu powoduje inkardynację do Kościoła partykularnego, dla
posługi której został promowany, chyba że na mocy zezwolenia Stolicy apostolskiej został
inkardynowany do samego instytutu.13 Kodeks Prawa Kanonicznego Jana Pawła II jasno precyzuje,
1
www.archpoznan.org.pl
że nie może zaistnieć sytuacja w której duchowny nikomu by nie podlegał i nie posiadał określonej
przynależności, czy to do diecezji, czy innej jednostki administracyjnej Kościoła czy też do
instytutu życia konsekrowanego lub instytutu świeckiego 14. Inkardynacja jest aktem prawnym
wiążącym duchownego z danym Kościołem partykularnym, jednakże nie posiada ona charakteru
bezwzględnego15.
Duchowny, który był inkardynowany we własnej diecezji, a następnie wstąpił do instytutu
zakonnego lub stowarzyszenia życia apostolskiego, dopiero od chwili wieczystego lub
definitywnego związania16 z instytutem bądź stowarzyszeniem jest na mocy prawa ekskardynowany
z diecezji, do której należał, a inkardynowany do tegoż instytutu lub stowarzyszenia17.
Dokonywanie inkardynacji powinno odbywać się według określonych prawem zasad. Prawodawca
kodeksowy wskazuje, iż jest to możliwe, gdy domaga się tego konieczność, a także pożytek
Kościoła partykularnego, z zachowaniem przepisów dotyczących godziwego utrzymania
duchownych18. Inkardynacja jest możliwa wtedy, gdy na podstawie pisemnego dokumentu
stwierdzi się udzielenie ekskardynacji19. Ostatnim warunkiem jest skierowanie pisma przez
duchownego do biskupa miejsca inkardynacji, oświadczając, że pragnie się poświęcić służbie w
nowym Kościele partykularnym zgodnie z zachowaniem przepisów prawa20. Ekskardynacji można
godziwie udzielić na podstawie słusznej przyczyny, jakim jest pożytek Kościoła albo dobro samego
duchownego. Nie wolno jednak odmawiać udzielania ekskardynacji, chyba że zachodzą poważne
przyczyny. Duchowny, który otrzymał odpowiedź negatywną od swego biskupa diecezjalnego,
czując się pokrzywdzonym, ma prawo do wniesienia rekursu21.
Agregacja.
Niezwykle istotnym elementem prawnym w działalności misyjnej Kościoła jest agregacja,
czyli opuszczenie przez duchownego własnej diecezji celem podjęcia świętej posługi w innym
Kościele partykularnym, zwłaszcza na terenach misyjnych, gdzie odczuwa się dotkliwy brak
kapłanów.22 Na problem dostosowania norm prawnych do potrzeb pracy misyjnej zwrócono uwagę
podczas Soboru Watykańskiego II.23 Zagadnienia prawne z tym związane zostały przedstawione po
raz pierwszy w dokumencie posoborowym Motu Proprio Ecclesiae Sanctae.24
Dla ułatwienia przejścia duchownych z jednej diecezji do drugiej, z zachowaniem praw o
inkardynacji i ekskardynacji, dokument Ecclesiae Sanctae przewidywał przejście dla tych
duchownych, którzy wyrażą taką gotowość, okażą należyte przygotowanie i będą posiadali zgodę
własnego biskupa25. Duchowny, który uzyskał takie prawo i przebywa na terenie innej diecezji,
może jednak być ze względu na słuszną przyczynę odwołany przez własnego biskupa, byleby
zawarta umowa z drugim biskupem została nienaruszona. Również biskup diecezjalny Kościoła
przyjmującego, zachowując te same warunki, w skutek słusznej przyczyny może cofnąć prawo
pobytu na terenie jego diecezji26. Podstawą do pracy duchownego w innej diecezji jest zawarcie
umowy pomiędzy biskupami a quo i ad quem27. Umowa zawiera szereg praw i obowiązków
podjętych przez zainteresowanego duchownego, a także określony czas pobytu28.
Relacja misjonarza w stosunku do diecezji a quo i ad quem.
Agregacja misjonarza do diecezji służby w sposób znaczący modyfikuje jego relację w
stosunku do macierzystej diecezji. Powoduje to zawieszenie bądź ograniczenie niektórych praw
wobec własnego Kościoła partykularnego29. Poprzez zawarcie umowy pomiędzy biskupami
następuje przekazanie praw przez biskupa własnego, nie tracąc przy tym władzy wobec tego
kapłana, biskupowi diecezji służby, bądź innemu przełożonemu kościelnemu. Przepis ten stwarza
ciągłość zachowania praw we własnej diecezji, stając się prostą aplikacją zasady troski o cały
Kościół.
Więź misjonarza z diecezją a quo.
2
www.archpoznan.org.pl
Utrzymanie więzi z kapłanem pracującym poza terytorium własnej diecezji, który
podejmuje działalność misyjną winno przekształcić się w prawo miłości (vinculo della carita)30.
Biskup, aby dobrze zachować więź z kapłanem pracującym poza jego diecezją, winien troszczyć się
o niego poprzez wspólne nawiązanie dialogu (wizytacje, korespondencja) albo czynić to za
pośrednictwem delegata31. Można w tym celu wypracować odpowiednie instytucje na szczeblu
partykularnym32. Należy pamiętać, iż kapłan jest nadal związany ze swoją diecezją na mocy swoich
święceń kapłańskich jak i inkardynacji33. Ważną rzeczą jest uregulowanie wszelkich świadczeń
zdrowotnych34, emerytalnych oraz innych, które pozwolą poprawnie funkcjonować danemu
misjonarzowi po powrocie do rodzimej diecezji. Te zadania powierzone są Konferencjom
Episkopatów poszczególnych krajów35. Czas podjęcia służby w diecezji przeznaczenia również
powinien być jasno sprecyzowany. Kwestia ta może być rozwiązana przez trzy warianty: powrót do
własnej diecezji, pozostanie w diecezji służby poprzez fakt inkardynacji albo przejście do diecezji
służby na mocy kanonu 268 § 2. Podstawową kwestią jest zachowanie więzi danego kapłana ze
swoim macierzystym prezbiterium.
Więź misjonarza z diecezją ad quem.
Kapłan na mocy prawa agregacji do diecezji służby jest zobligowany do podjęcia
zobowiązań zawartych zgodnie z umową. Na podstawie prawa zamieszkania, przyjętych święceń 36 i
powierzonego urzędu37 misjonarz staje się członkiem nowego prezbiterium, będąc tym samym
bliskim współpracownikiem swego nowego biskupa38. Przez fakt agregacji kapłan zyskuje prawa i
obowiązki, jakie wykonują kapłani inkardynowani do tej diecezji. Duchowny jest zobowiązany do
przestrzegania praw i obowiązków związanych z jego stanem39. Ważną rzeczą jest, aby węzeł
prawny misjonarza z diecezją ad quem został przekształcony w realną więź o charakterze
społecznym, duszpasterskim i duchowym. Przejawem takiej integracji jest włączenie misjonarza do
miejscowych struktur kościelnych40. Rzeczą nieodzowną jest podjęcie współpracy pomiędzy
kapłanami miejscowego pochodzenia, a misjonarzami przybyłymi do diecezji służby41. Misjonarz
jest także zobligowany do podjęcia obowiązku rezydencji wobec diecezji służby42.
Kompetencje duszpasterskie.
Działalność Kościoła a szczególnie praca misyjna winna przejawiać się w pracy
duszpasterskiej, która ma przepajać świat duchem chrześcijańskim, zwłaszcza podczas pełnienia
posługi sakramentalnej.
Przedstawiając kompetencje duszpasterskie pragnę jedynie zwrócić uwagę na ważniejsze
problemy z jakimi styka się misjonarz podczas swojej pracy ewangelizacyjnej nie omawiając tym
samym historii i genezy sakramentów w Kościele katolickim.
Z punktu widzenia dzieła misyjnego pierwszym i najważniejszym sakramentem jest chrzest.
Szafarzami tego sakramentu poza biskupem, który jako pierwszy stoi na straży właściwego
rozumienia wszystkich sakramentów43 są prezbiterzy, diakoni44 oraz osoby świeckie45.
Wprowadzenie takiej regulacji prawnej pozwala wszystkim, którzy posiadają dobrą intencję w
niebezpieczeństwie śmierci udzielić sakramentu chrztu świętego.
W warunkach misyjnych, jeżeli zachodzi taka konieczność na mocy zezwolenia przez
ordynariusza miejsca, szafarzami chrztu mogą być katechiści46. Misjonarz także analogicznie do
zadań proboszcza winien odpowiednio się zatroszczyć o przygotowanie rodziców i chrzestnych47.
Następnym sakramentem inicjacji chrześcijańskiej jest sakrament bierzmowania, którego
przyjęcie jest koniecznym dopełnieniem chrztu świętego. Zwyczajnym szafarzem tego sakramentu
jest biskup48. Prezbiter zaś może udzielić tegoż sakramentu na podstawie prawa powszechnego lub
na podstawie szczególnej zgody otrzymanej przez kompetentną władzę duchowną49. Na mocy
samego prawa ważnie udzielają bierzmowania również ci , którzy są prawnie zrównani z biskupem
diecezjalnym; w warunkach misyjnych dotyczy to prefektów, administratorów i wikariuszy
apostolskich50.
3
www.archpoznan.org.pl
Działalność ewangelizacyjna winna się wyrażać bardzo mocno w sakramencie Eucharystii.
Pozostałe sakramenty Kościoła, a także wszystkie dzieła apostolatu bardzo są złączone z
Najświętszą Eucharystią i ku niej ukierunkowane51.
Prawodawca kodeksowy uściślił obowiązek odprawiania Mszy Świętych wskazując, iż do
istoty święceń prezbiteratu należy codzienne sprawowanie tegoż sakramentu52, jednocześnie
podkreślając, że Eucharystia jest centralnym elementem życia Kościoła53. Do obowiązku
kanonicznego misjonarza należy także troska, aby chorzy mieli również okazję do częstego
przyjmowania Komunii Świętej oraz, aby nie umierali bez wiatyku, analogicznie do posług
proboszcza, wikariuszy, kapelanów szpitali oraz innych zakładów, którzy roznoszą Komunii
Świętej oraz udzielają Wiatyku chorym czy umierającym54. Obecny kodeks prawa kanonicznego
zaleca także wprowadzenie nadzwyczajnego szafarza komunii świętej, jakim jest akolita55, którego
funkcje w warunkach misyjnych może spełniać katechista.
Do obowiązków każdego kapłana należy także troska, by nie otrzymali Komunii Świętej ci,
którzy są obłożeni interdyktem, ekskomuniką, a także ci, którzy z uporem trwają w grzechu
ciężkim. Jeżeli zaś sprawy te są tajne, przystępującemu należy udzielić Ciała Pańskiego56. Innym
ważnym obowiązkiem nałożonym przez prawo na proboszcza, także misyjnego jest składanie ofiary
za lud, czyli sprawowanie Eucharystii za parafian57.Wydaje się rzeczą stosowną wspomnieć, o tym,
iż misjonarz wobec trudnego i nieregularnego docierania do wiernych, zwłaszcza z sakramentem
Eucharystii winien posiadać możliwość częstszego jej sprawowania. O stosowne zezwolenie jednak
należy zwrócić się za pośrednictwem danego biskupa miejsca do Kongregacji ds. Kultu Bożego i
Dyscypliny Sakramentów. Również należy mieć na uwadze miejsce sprawowania Najświętszej
Ofiary, aby było godziwie i należycie przygotowane według ogólnie przyjętych zasad
liturgicznych58.
Kolejnym sakramentem ważnym ze względów społecznych jest sakrament małżeństwa,
który nakłada rozliczne obowiązki na misjonarza zrównanego w prawie z proboszczem. Przede
wszystkim do jego kompetencji należy wytłumaczenie wiernym istoty małżeństwa jako sakramentu
oraz związku monogamicznego59, zwłaszcza na terenach misyjnych, gdzie zwyczaje kulturowe
mogą kultywować inną tradycję60. Kościół zawsze nakładał na duszpasterzy obowiązek
przygotowania wiernych do sakramentu małżeństwa i życia w rodzinie. Papież Jan Paweł II w
adhortacji apostolskiej Familiaris consortio, ponownie wskazał na pryncypialną rolę Kościoła w
odniesieniu do rodziny61.
Sakrament pojednania stanowi także niezwykle istotne miejsce w posłudze misyjnej.
Zwyczajnym szafarzem sakramentu pokuty jest kapłan ważnie wyświęcony62. Jednakże obok aktu
święceń od czasów Soboru Trydenckiego63 do ważności udzielanej absolucji jest wymagane, aby
szafarz posiadał władzę zwyczajną lub delegowaną w stosunku do penitenta 64. Upoważnienie do
rozgrzeszania może kapłan otrzymać z mocy samego prawa albo przez posiadanie określonego
urzędu. Podczas wykonywania sakramentu spowiedzi świętej należy zwrócić uwagę, że
niejednokrotnie w warunkach misyjnych istnieje realne zagrożenie, że penitenci mogą pozostawać
przez dłuższy czas bez łaski sakramentalnej, w takim przypadku jak i podczas zagrożenia życia
penitenta można udzielić rozgrzeszenia penitentów bez spowiedzi świętej65. Ocena co do normy
prawnej odnośnie udzielenia absolucji ogólnej należy do zadań biskupa diecezjalnego jak i również
do poszczególnych Konferencji Episkopatów66.
Analizując poszczególne normy kodeksowe dotyczące sakramentu pojednania możemy
zauważyć, iż prawodawca udziela kapelanom szpitali oraz innym zakładów możliwość zwalniania z
cenzur latae santentiae w miejscach swej kompetencji, wymieniając również urząd kanonika
penitencjarza, który posiada władzę zwyczajną do rozgrzeszania w zakresie sakramentalnym z
cenzur latae sententiae nie zdeklarowanych i nie zastrzeżonych Stolicy Apostolskiej67. Na terenie
diecezji może rozgrzeszać wszystkich a poza diecezją diecezjan. Spowiednik może zwolnić w
4
www.archpoznan.org.pl
zakresie wewnętrznym sakramentalnym z cenzury ekskomuniki i interdyktu zaciągniętej ipso facto
i nie stwierdzonej, jeżeli penitentowi trudno byłoby pozostać w stanie grzechu ciężkiego do czasu
zaradzenia przez kompetentnego przełożonego. Udzielając zwolnienia winien zobowiązać penitenta
w ciągu miesiąca, pod karą ponownego wpadnięcia w poprzednią cenzurę, ażeby zwrócił się do
kompetentnego przełożonego albo kapłana posiadającego stosowne uprawnienia. Spowiednik
winien nałożyć odpowiednią pokutę i w razie potrzeby nakazać zgorszenia68.
Misjonarz pełniący funkcje kapelana posiada zatem stosowne uprawnienia do zwalniania z
cenzur latae santentiae, które są nie zarezerwowane i nie zdeklarowane Stolicy apostolskiej.
Misjonarzowi również mogą przysługiwać prawa kanonika penitencjarza w zakresie sakramentu
pokuty, jeżeli w danej diecezji nie ma ustanowionej kapituły i został on mianowany przez swego
biskupa do tego zadania, bądź też istnieje kapituła i został on mianowany kanonikiem
penitencjarzem69. Kodeks prawa Kanonicznego z roku 1983, podkreśla również, że w wypadku
zagrożenia życia, każdy kapłan, nawet ekskomunikowany, czy też obdarzony interdyktem, nawet
przeniesiony do stanu świeckiego, dalej heretyk, czy apostata ważnie i godziwie rozgrzesza ze
wszystkich cenzur i grzechów każdego penitenta70.
Działalność duszpasterska zwłaszcza na terenach misyjnych wyrażać się powinna troską o
osoby chore, cierpiące, aby w pełni było realizowane prawo miłości ustanowione przez Chrystusa.
Uwidacznia się to przez sakrament chorych71.
Wśród zadań duszpasterskich ważną rzecz stanowią pozasakramentalne środki uświęcania.
Należą do nich sakramentalia, poświęcenia, błogosławieństwa, pogrzeb oraz kult Świętych.
Sakramentalia są znakami ustanowionymi przez Kościół, które przez jego wstawiennictwo
udzielają dóbr duchowych
Uprawnienia misjonarza zakonnika.
Dzieje misji katolickich wskazują, iż w znacznej mierze pokrywają się one z działalnością i
powstawaniem wielu wspólnot zakonnych72. Możemy zauważyć, że konsekracja misyjna bardzo
często była związana z konsekracją zakonną. Częstsze było przeświadczenie, że powołanie zakonne
osiągnie swoje najlepsze owoce podczas realizacji posługi misyjnej. Według dokumentów Soboru
Watykańskiego II stan zakonny oparty na profesji rad ewangelicznych nie dotyczy hierarchicznej
struktury Kościoła, lecz należy do jego życia i świętości73. Istotą życia zakonnego jest zobowiązanie
przez ślub lub przyrzeczenie do praktykowania trzech rad ewangelicznych, by dojść w pełni do
doskonałej jedności z Bogiem74.
Uprawnienia osób konsekrowanych są regulowane prawem powszechnym oraz prawnymi
kodeksami danych rodzin zakonnych, takimi jak reguły, konstytucje, dyrektoria, które stanowią
źródła prawa zakonnego75. Historia działalności misyjnej Kościoła pokazała jak ważną rolą było i
jest nadal powstawanie instytutów życia konsekrowanego.
Działalność osób zakonnych szczególnie w pracy misyjnej jest znacząco związana z
podjęciem pracy apostolskiej w określonym Kościele partykularnym76.Wraz z podjęciem pracy
duszpasterskiej przez kapłanów zakonnych na terenie danej diecezji powstaje problem
przynależności ich do lokalnego prezbiterium, bowiem kapłani zakonni nie są inkardynowani do
diecezji, ale do zakonu77. Egzempcja nie oznacza wcale niezależności od biskupa, gdyż podlegają
oni miejscowemu biskupowi we wszystkim, co dotyczy budowania Kościoła diecezjalnego. Reguła
zakonna oraz inne przywileje nie mają na celu wyizolowania kapłanów zakonnych z Kościoła, lecz
ubogacenie lokalnego prezbiterium78. W tym ujęciu należy skłonić się bardziej ku teologicznemu
rozumieniu prezbiterium, iż każdy kapłan, zarówno diecezjalny jak i zakonny przynależy do
określonej diecezji i podlega miejscowemu biskupowi w zakresie wykonywania posługi
duszpasterskiej79. Na terenach misyjnych, gdzie jest szczególnie zauważalny brak kapłanów, biskup
ma prawo zaprosić do udziału w podjęciu pracy duszpasterskiej wspólnotę niekapłańską, a więc
5
www.archpoznan.org.pl
braci i siostry zakonne80. W tym wypadku jednak winien mianować jednego kapłana,
wyposażonego we władzę proboszczowską, do kierowania działalnością pasterską81.
Praca duszpasterska braci i sióstr zakonnych może wyrażać się także w podejmowaniu
różnorakich posług pozasakramentalnych, posiadających bardzo wysokie znaczenie w dziele
misyjnym Kościoła82. W momencie podjęcia pracy duszpasterskiej na terenie diecezji przez osoby
zakonne należy sporządzić odpowiednią umowę pomiędzy ordynariuszem miejsca a instytutem
reprezentowanym przez kompetentnego przełożonego83. Do obowiązków biskupa jako kierownika i
koordynatora należy troska o rozwój pracy duszpasterskiej na podległym mu terytorium. Dlatego
zakonnicy pełniący dzieła apostolskie w diecezji są zobowiązani wykonywać je w taki sposób, jak
przystało na współpracowników urzędu biskupiego84 i mają być poddani biskupowi zgodnie z
przepisami prawa kanonicznego85.
Prawa misjonarza świeckiego.
Sobór Watykański II, przedstawił definicję świeckiego rozumianego jako każdego
chrześcijanina, który nie jest członkiem stanu kapłańskiego ani zakonnego, lecz na mocy chrztu
świętego, uczestniczy w kapłańskiej, prorockiej oraz królewskiej misji Chrystusa, realizując swoje
posłannictwo w Kościele i świecie86.
Posługa świeckich w działalności misyjnej Kościoła zajmuje posiada ogromne znaczenie,
Ewangelia nie może bowiem zapuścić swoich korzeni bez ich udziału, zwłaszcza iż działając i
wywodząc się z określonego narodu i środowiska swoim świadectwem kształtują i tworzą dojrzały,
chrześcijański laikat87.
Prawodawca kodeksowy zwraca bardzo mocno uwagę na fundamentalną rolę małżeństwa88
jako najmniejszej wspólnoty Kościoła. Instytucja małżeństwa podkreśla także rodzicom
chrześcijańskim obowiązek wychowania dzieci w duchu nauki Kościoła89. Problem ten porusza w
swojej adhortacji apostolskiej Evangelii nuntiandi Paweł VI, podkreślając znaczącą rolę rodziny w
przekazywaniu wiary90, uznając tę podstawową komórkę społeczną jako element kształtujący rysy
Kościoła powszechnego91.
Świeccy, aby byli zaangażowani do różnych zadań powierzonych im przez Kościół, winni
posiadać określone prawem przygotowanie, by podjęte zadania mogli wykonać świadomie, gorliwie
i starannie, posiadając prawo do określonego wynagrodzenia z tytułu wykonywania określonych
funkcji. Prawodawca kodeksowy gwarantuje także właściwe ubezpieczenie, zabezpieczenie
społeczne oraz świadczenia zdrowotne92. W działalności misyjnej będą to głównie katechiści, a
więc wierni świeccy odpowiednio przygotowani i wyróżniający się życiem chrześcijańskim93.
Kodeks Jana Pawła II przewiduje, iż świeccy mogą podjąć święte posługi lektora i akolity94,
oraz przy braku duchowieństwa, w ich zastępstwie - niektóre czynności sakramentalno-liturgiczne,
w razie konieczności głoszenie Słowa Bożego zgodnie z zasadami ustalonymi przez poszczególne
episkopaty z zastrzeżeniem jednak, iż homilia jako część stała liturgii jest zarezerwowana
kapłanowi lub diakonowi 95. Świeccy też wypracowują jedyną i niepowtarzalną duchowość
ewangeliczną dostosowaną do warunków i okoliczności, w jakich spełniają swój zawód96.
Wierni świeccy na mocy sakramentów chrztu i bierzmowania partycypują w misji
pasterskiej Kościoła. Osoby świeckie, zarówno mężczyźni jak i kobiety, mogą pełnić w trybunałach
kościelnych funkcje sądowe i funkcje z nimi związane: sędziego, audytora, rzecznika
sprawiedliwości oraz obrońcy węzła, a nadto funkcje notariusza, pełnomocnika sądowego i
adwokata oraz postulatora w sprawach kanonizacyjnych. Prawodawca dopuszcza również udział
laikatu w pełnieniu funkcji legatów papieskich, jak również urzędów notariusza i kanclerza kurii
diecezjalnej oraz ekonoma diecezji97. Laikat posiada także wpływ na kształt ustawodawstwa
Kościoła powszechnego jak i partykularnego poprzez pracę w poszczególnych organach Kurii
Rzymskiej oraz udział w synodach plenarnych, prowincjalnych i diecezjalnych a także w radzie
duszpasterskiej98.
6
www.archpoznan.org.pl
Wymieniony zakres możliwości wykonywania kościelnej władzy jurysdykcyjnej przez
świeckich wypływa z udziału we władzy, którą sprawują duchowni, która została im dana na mocy
święceń99.
Laikat w pracy misyjnej w znacznej mierze staje się pomocny w głoszeniu Orędzia
Zbawienia poprzez czynny udział w działalności duszpasterskiej oraz w wykonywaniu władzy
ustawodawczej, sadowniczej i administracyjnej Kościoła.
Zakończenie.
Podsumowując zagadnienie związane z posługą misyjną poszczególnych członków Ludu
Bożego zauważamy, że przepisy prawa kościelnego nie przedstawiają osobnych, specjalnych praw
dotyczących misjonarza nie stwarzając tym samym specjalnego urzędu misjonarza, który cieszyłby
się specjalnymi prawami czy też przywilejami. Równocześnie jednak możemy znaleźć odpowiednie
regulacje prawne prawa powszechnego Kościoła, które w zastosowaniu ułatwiają pracę misyjną,
zaś prawo partykularne będące niejako uzupełnieniem prawa ogólnego jeszcze bardziej przyczynia
się do jak najowocniejszej działalności misyjnej.
Trzeba też jednocześnie podkreślić, że powołani do dzieła misyjnego są wszyscy
ochrzczeni: osoby duchowne, zakonne i wierni i świeccy, nie ma zatem uprzywilejowanej grupy
wiernych, która posiadałaby wyłączność w odniesieniu do zadań misyjnych.
Historia Kościoła Katolickiego, jego rozwój i przemiany w nim zachodzące pokazują
również, że praca misyjna jest centralnym zadaniem Kościoła, który dzięki temu nieustannie się
rozwija i staje się otwarty na aktualne zadania i problemy dzisiejszego człowieka.
7
1
AG nr 1.
AG nr 6.
3
kan. 383 § 4; CHD nr 16.
4
kan. 394; CH nr 13, nr 14.
5
kan. 386; CH nr 17.
6
PO nr 2.
7
PO nr 4.
8
Każda diecezja lub inny Kościół partykularny powinny być podzielone na odrębne części czyli parafie., kan. 374 § 1.
9
AA nr 1.
10
J. Dyduch, Prawny aspekt powołania świeckich w nauczaniu Soboru Watykańskiego II, PK 27 (1984) nr 3-4, s.109.
11
Powołania świeckich, wezwania do tego, by wnosić specyficzny wkład w życie kościelnej wspólnoty, jeszcze wciąż są
ujawniającym się wśród Ludu Bożego dobitnym i wymownym wyrazem oddania sprawie misji., Jan Paweł II, orędzie, Misyjna
działalność laikatu, Światowy Dzień Misyjny 1987,s. 306.
12
PC nr 2abc; VC nr 3.
13
kan. 265; kan. 266.
14
kan. 266.
15
KPK z 1917 roku pod względem ekskardynacji duchownego z własnej diecezji i inkardynacji do innej, dopuszczał taką możliwość
za pisemną zgodą biskupów ale w sposób stały i bezwzględny., por. kan. 112 KPK’17; M. Źurowski, Hierarchiczne funkcje
zarządzania Kościołem, t. 1, Warszawa 1979, s.136.
16
Sam fakt przejścia osoby duchownej, do jakiegokolwiek zakonu nie pociąga za sobą od razu ekskardynacji z własnej diecezji.
Duchowny zyskuje przez to jedynie przynależność do zakonu, czyli tzw. adscriptio., M. Żurowski, Hierarchiczne funkcje... ,s.135.
17
kan. 268 § 2.
18
kan. 269 1°.
19
kan.269 1°.
20
kan. 269 2°; E. Sztafrowski, Podręcznik Prawa Kanonicznego, t. 1, Warszawa 1985, ss.322-323.
21
kan. kan. 270; 271 § 1., T. Pawluk, Prawo kanoniczne według kodeksu Jan Pawła II, t. 2, Olsztyn 1986, s.81
22
T. Pawluk, dz. cyt., t.2, s.81.
23
CHD nr 6; PO nr 10.
24
M. Żurowski, dz. cyt., s.141; T. Pieronek, Próba dostosowania norm prawa kanonicznego o inkardynacji i ekskardynacji do
współczesnych potrzeb duszpasterstwa , PK 11 (1968) nr 1-2, s.56.
25
MPES I nr 3 § 4; M. Żurowski, dz. cyt.,s.141.
26
kan. 271 § 1; § 2.
27
Podobną praktykę przewiduje także Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich; por. kan. kan. 360- 361.
28
T. Pawluk, dz. cyt., t. 2, s.82; J. Bakalarz, Misjonarz migrantów w prawodawstwie powszechnym Kościoła, Poznań 1992, ss.122124.
29
Dotyczy to praw i obowiązków, które z natury rzeczy nie mogą być wykonywane we własnej diecezji, jak np. prawa rezydencji,
prawa do utrzymania, a także obowiązku służby w Kościele macierzystym., J. Bakalarz, Misjonarz migrantów., s.127.
30
Lettera Chiesa e mobilita umana, nr 35, cyt. za J. Bakalarz, Misjonarz migrantów...,s.125.
31
S. Barela, Vita comunis. Kontakty, wspólnoty, formy życia wspólnotowego kapłanów diecezjalnych, Concilium, nr 1-5 (1969),
s.200.
32
Tamże, s. 127.
33
PO nr 8.
34
Dla przykładu świadczenia zdrowotne w Polsce zostały uregulowane przez Konferencję Episkopatu Polski na podstawie przepisów
Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej., Biuletyn Misyjny Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gniezno 1999, ss.36-37.
35
AG nr 38
36
kan. 274 § 1.
37
kan. 274 § 2.
38
J. Bakalarz, Misjonarz migrantów..., s.124; S. Kosowski, Kapłani współpracownicy biskupa w świetle soborowych uchwał, PK 14
(1971) nr 1-2, s.77.
39
T. Pawluk, dz. cyt., t. 2, ss.83-99; kan. kan. 273-289.
40
J. Bakalarz, Misjonarz migrantów..., s.126; M. Fąka, Rada kapłańska nowym senatem biskupa diecezjalnego, PK 21 (1978) nr 34,s.48; LG nr 28; CD nr 16; PO; nr 8 kan. 275 § 1.
41
AG nr 20.
42
kan. 283 § 1.
43
Instrukcja na temat pasterskiej posługi biskupów Ecclesiae Imago, PPK, t. VI,z. I, s. 129.
44
B. Glinkowski, Prawo Kościoła na co dzień. Chrzest., Poznań 2001, s.17; kan. 861 § 1.
45
kan. 861 § 2.
46
B. Glinkowski, Chrzest..., s.18.
47
J. Dudziak, Kanoniczna rola proboszcza. Realizacja podstawowych zadań kościelnych; nauczania, uświęcania, rządzenia. Tarnów
2001, s. 39; kan. 855.
48
B. Glinkowski, Prawo Kościoła na co dzień. Bierzmowanie., Poznań 2001, s. 15; kan. kan. 882;886.
49
P. Hemperek, W. Góralski, F. Przytuła, J. Bakalarz, Komentarz do kodeksu Prawa Kanonicznego, t.3, Lublin 1986, ss.103-104.
50
Kongregacja ds. duchowieństwa, Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego
tysiąclecia chrześcijaństwa, Poznań 1999, s.25.
2
51
kan. 879.
kan. 904; P. Hemperek, W. Góralski, (...), .dz. cyt., s.116.
53
kan. 528 § 2.
54
kan. 911 § 1; kan. 922.
55
kan. kan. 910 § 2; 230.
56
T. Pawluk, dz. cyt. ,t. 2, s.383-384.
57
E. Sztafrowski, Pozycja proboszcza w prawie kodeksowym, PK 35 (1992), nr1-2, s.45.
58
kan.kan. 905; 932; B. Glinkowski, Prawo Kościoła na co dzień Eucharystia., Poznań 2001, s.15.
59
kan. 1055.
60
J. Dudziak, Kanoniczna rola proboszcza. Realizacja podstawowych zadań: nauczania, uświęcania, rządzenia,Tarnów 2001, ss.4445, kan. kan.1018; 1020 § 2 KPK 1917.
61
Jan Paweł II, adh. apost., Familiaris Consortio, nr 65.
62
kan. 965.
63
P. Hemperek, Władza rozgrzeszania, RTK, 27 (1980), z.5, s.26.
64
kan. 872 KPK’ 17.
52
65
kan. 961 § 1 2°; Jan Paweł II, adh. apost., Reconciliatio et poenitentia, nr 32-34.
P. Hemprek, W. Góralski, (…), dz. cyt., s.152-153; Obrzędy pokuty nr 38.
67
G. Ciccola, Poradnik spowiednika, tłum., A. Gamcarz, Kraków 1999, s. 39.
68
kan. 1357.
69
kan. 508.
66
70
kan. 976; G. Cicola. dz. cyt., ss.38-39.
kan. 998; Sakramenty Chorych- obrzędy i duszpasterstwo, Katowice 1995, nr 1.
72
Elio Gambari, Życie zakonne po Soborze Watykańskim II, tłum. J.E. Bielecki, Kraków 1998, s149.
73
LG nr 43.
74
J. R. Bar, Prawo zakonne po Soborze Watykańskim II, Warszawa 1972, s.36.
75
kan. 587 § 1.
76
MPES I nr 24; CHD nr 6; PC nr 20; E. Gambari, dz. cyt.,s.531; kan. 677 § 1.
77
W. Krawczyk, Rola misji kanonicznej w realizacji prezbiterium diecezjalnego, PK 23 (1980) nr 3-4, s.7.
78
Tamże, ss.6-7.
79
CHD nr 35 § 3.
80
Kanon 588 § 1 stwierdza bardzo wyraźnie, iż stan zakonny ze swej natury nie jest ani stanem kleryckim ani niekleryckim. Z faktu
posiadania święceń nie mogą wynikać różnice co do rozumienia powołania zakonnego. Kościół z całą mocą akcentuje równość
powołania poprzez złożenie profesji zakonnej przez kleryka i niekleryka, przez siostrę zakonną i przez kapłana-zakonnika.,
E.Gambari, dz, cyt.,s.252; PO nr 10.
81
kan. 517 § 2.
82
PC nr 8, E. Gambari, dz. cyt.,ss.254-256.
83
kan. kan. 681 § 2; 682.
84
AG nr 30; AG nr 32; R. Sobański, Powierzenie parafii zakonnikom według Motu Proprio „Ecclesiae Sancte“, PK 11 (1968), nr 1-2,
ss.63-79.
85
CHD nr 35; kan. kan. 678 § 1; 683 § 1.
86
LG nr 31; J. Dyduch, Wierni świeccy w nowym prawodawstwie Kościołów Wschodnich, PK 35 (1992), nr 3-4, ss.177-196.
87
AA nr 9; W. Góralski, Pozycja prawna osób świeckich w Kościele według nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego, PK 28 (1985),
nr 1-2, ss.50-51.
88
kan. 226 § 1.
89
kan. 226 § 2; J. Dyduch, Obowiązki i prawa świeckich w prawodawstwie posoborowym, Kraków 1988, s.239.
90
M. Żurowski, Uprawnienia członków Ludu Bożego a uprawnienia laikatu, PK 13 (1970) nr 1-2, s.110.
91
Paweł VI, adh. apost, Evangelii nuntiandi, nr 71.
92
kan. 231.
93
kan. 785.
94
kan. 230.
95
AA nr 24; kan. kan. 766; 767 § 1.
96
AA nr 4.
97
kan. kan. 142 § 2; 1424;1428 § 2; 1435;1483;363 1; 482;495; B. Cieślak, „Wybiła godzina laikatu“. Status prawny wiernych
świeckich w Kościele., AK 134 (2000), z.2 (546), s.236.
98
kan. kan. 129;443 §4;463 § 1, 5°, 212 § 2; LG nr 37; J. Dyduch, Obowiązki i prawa wiernych świeckich w prawodawstwie
posoborowym, Kraków 1985, ss.164-166.
99
kan. 274 § 4.
71
Praca napisana na podstawie pracy magisterskiej – ks. Dawid Szymański.