1. Prolog na Ziemi Swietej
Transkrypt
1. Prolog na Ziemi Swietej
Polska Warmia Polnisches Ermland Tło historyczne i pradzieje 1. Prolog na Ziemi Świętej Zdobycie Jerozolimy w 1187 r. przez sułtana Saladyna wywołało na Zachodzie trzecią krucjatę. Dwie armie krzyŜackie ruszyły w drogę do Palestyny, jedna pod przywództwem cesarza Fryderyka Barbarossa na lądzie i druga pod przywództwem króla angielskiego Ryszarda I (Lwie Serce) drogą morską. W październiku 1190 r. połączyły się pod miastem Akkon, które juŜ od roku oblegały chrześcijańskie wojska. W oblęŜeniu równieŜ brały udział, oprócz wojska królestwa Jerozolimy, niemieckie wojska pod przywództwem hrabiego Adolfa von Holstein, który juŜ jesienią 1189 r. popłynął do Palestyny. Walki przyniosły znaczne straty wśród niemieckich rycerzy, przy jednoczesnym niewystarczającym medycznym zaopatrzeniu. Według legendy przybywający w lecie 1190 r. pod Akkon kupcy z Lubeki i Bremy, przejęci cięŜką sytuacją, spontanicznie zdemontowali Ŝagle swoich statków i udostępnili je do wzniesienia prowizorycznego lazaretu. Przybywający niedługo potem ksiąŜę Fryderyk Szwabski, syn oraz następca w funkcji przywódcy, umarłego w drodze cesarza Barbarossa, postanowił wykorzystać okazję zastanego lazaretu i urzeczywistnić prawdopodobnie od dawna snuty plan swego ojca: załoŜyć osobny, niemiecki, zakon rycerski. Duchowne zakony rycerskie Ziemi Świętej pierwotnie stanowiły czysto charytatywne organizacje zajmujące się opieką nad chorymi pielgrzymami. JuŜ w 603 r. zakon benedyktyński załoŜył schronisko ze szpitalem w pobliŜu Bazyliki Grobu Świętego w Jerozolimie, które nie tylko istniało dalej po zdobyciu Jerozolimy przez Arabów, lecz było nawet traktowane przez nich z szacunkiem. Ciągle narastający prąd pielgrzymów spowodował, Ŝe załoŜono tutaj w 1071 r. osobny zakon pod wezwaniem Jana Chrzciciela zajmujący się opieką nad chorymi, zwany Bracia Szpitalnicy św. Jana (Fratres hospitales Sancti Johanni), krótko - Joannici. Po powstaniu Królestwa Jerozolimy w 1099 r. jako rezultat pierwszej krucjaty nasuwał się problem zorganizowania jego wojska i administracji. Nie moŜna było przy tym polegać ani na miejscowej islamskiej ludności, gdyŜ była ona wrogo nastawiona wobec zdobywców, ani na samych KrzyŜowcach, którzy szybko powrócili do swoich rodzinnych krajów. W tej krytycznej sytuacji doszło do przekształcenia zakonu Joannitów w organizację stanowiącą podstawę władzy nowego państwa. Nazywał się teraz Rycerski Zakon św. Jana ze Szpitala w Jerozolimie i jego statuty uzupełniono oprócz opieki nad chorymi – o drugi, w jednakowej mierze waŜny cel - zbrojną ochronę pielgrzymów. Jednak właśnie Joannici jako najstarszy zakon rycerski ciągle przywiązywali do opieki nad chorymi szczególne znaczenie, co przynosiło im nawet konkretne militarne korzyści. Na przykład przy obronie Malty przeciw Turkom w 1595 r. Joannitom udało się, przede wszystkim dzięki ich o wiele lepszemu medycznemu zaopatrzeniu, odeprzeć i ostatecznie zmusić do wycofania o wiele silniejsze, nieprzyjacielskie wojsko. W 1119 r. odłączyła się od Joannitów bojowa grupa francuskich rycerzy i załoŜyła odrębny zakon zajmujący się przewaŜnie wojskowością. Pierwotnie słuŜyli jako straŜ pałacu i mieszkali w skrzydle jerozolimskiego pałacu królewskiego w gmachu dawnego meczetu El-Aksa, na miejscu zniszczonej w 70 r. n. e. przez Rzymian 1. Prolog na Ziemi Świętej / strona 1 z 3 Polska Warmia Polnisches Ermland świątyni (łac. templum) króla Salomona. Od miejsca zamieszkania wywodziła się ich nazwa: Zakon Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona czyli Templariusze. Dwa zakony zostały uzupełnione o trzeci zakon rycerski, kiedy w październiku 1190 r. Fryderyk Szwabski przyjął szpital polowy pod Akkonem, jednocześnie wypraszając od króla Jerozolimy Guido w zdobywanym mieście działkę pod budowę stałego szpitala. Kiedy Akkon w następnym roku nareszcie upadł, nowy zakon został zaraz za pośrednictwem cesarza Henryka VI (brata Fryderyka) wstępnie uznany przez papieŜa. Otrzymał nazwę „Zakon Braci Domu Niemieckiego św. Maryi w Jerozolimie”. Odniesienie do Jerozolimy było przy tym głównie zabiegiem propagandowym - nazwa świętego miasta miała nadać prestiŜ i zwiększyć powaŜanie zakonu. Uzasadniono ją niemieckim szpitalem, który istniał w XII wieku w Jerozolimie, którego powstanie w przeciwieństwie do początków szpitala Joannitów nie jest jednak udokumentowane. Według legendy mieszkające w czasach pierwszej krucjaty w Jerozolimie bogate, bezdzietne, niemieckie starsze małŜeństwo przyjęło i pielęgnowało spotkanego na ulicy rannego rycerza. Opieka ta, tak spodobała się staruszkom, Ŝe postanowili sfinansować załoŜenie formalnie podlegającego Joannitom szpitala z poświęconą Maryi Pannie kaplicą. Szpital upadł juŜ w 1187 r. wskutek zdobycia Jerozolimy przez Saladina i nie miał Ŝadnego czasowego ani organizacyjnego związku z załoŜonym 4 lata później szpitalem w Akkonie. Pozostało tylko odniesienie do Matki Boskiej, którą jako uzasadnienie nazwy wybrano za patronkę nowego zakonu. Jego dość długą nazwą skrócono później do „Zakon Niemiecki”, w polskim piśmiennictwie zaś do „Zakon KrzyŜacki” albo po prostu „KrzyŜacy”. Pierwotny byt jako czysto charytatywna organizacja na wzór Joannitów nie trwał za długo. JuŜ w 1198 r. nastąpiło przekształcenie w zakon rycerski, który w ten sam sposób jak Joannici i Templariusze pod ideologicznym pretekstem krucjaty przeciw poganom, prowadził wojenną politykę skierowaną na rozszerzanie wpływów. Materialne zasoby zapewniały mu liczne darowizny pienięŜne i w postaci nieruchomości, co wynikało z faktu, Ŝe idea krucjaty odpowiadała duchowi czasu średniowiecza. Poza tym wstępujący do zakonu rycerze i zwykli bracia wnosili z reguły znaczną część swojego majątku do organizacji. Na jej czele stał Wielki Mistrz, z przywilejami absolutnego władcy, podległy tylko kapitule jako instancji kontrolnej i doradczej zajmującej się m.in. wyborem jego następcy. Wszyscy pełnoprawni członkowie Zakonu KrzyŜackiego pochodzili z bogatych i na ogół szlacheckich rodzin Rzeszy Niemieckiej, tak jak Templariusze składali się wyłącznie z francuskich rycerzy. Joannici natomiast byli międzynarodową organizacją rekrutującą się z całego Zachodu. W 1210 r. wybrano pochodzącego z Turyngii Hermanna von Salza na czwartego Wielkiego Mistrza. Przewidując brak moŜliwości długoterminowego utrzymania Ziemi Świętej, próbował znaleźć dla zakonu nowe pola działania, zapewniające mu materialną i ideologiczną rację bytu. Pierwsza okazja nadarzyła się juŜ w następnym roku, kiedy król węgierski Andrzej II wezwał zakon na pomoc przeciw tubylczej ludności naleŜącej wówczas do królestwa Węgier Transylwanii. Udzielenie pomocy związane było z darowiznami ziemi, na co nie zgadzała się jednak węgierska szlachta i zmusiła zakon w 1225 r. do opuszczenia kraju. Krótki pobyt Zakonu KrzyŜackiego w Transylwanii pozostawił tylko nieliczne ślady; jednym z nich jest niemiecka nazwa miasta Sibiu – Hermannstadt, nazwanego po Hermannie von Salza. 1. Prolog na Ziemi Świętej / strona 2 z 3 Polska Warmia Polnisches Ermland Jeszcze w tym samym roku, tuŜ po BoŜym Narodzeniu, Wielki Mistrz dostał inną prośbę o pomoc. Oddalony na północ o 2 tys. km od stolicy zakonu w Akkonie, znajdujący się na krańcu świata chrześcijańskiego, słowiański ksiąŜę przeliczył się ze swoimi militarnymi przedsięwzięciami i był naraŜony na burzliwe kontrataki swoich sąsiadów. PoniewaŜ sąsiedzi ci byli jeszcze poganami, wszystkie napady na nich moŜna było uzasadnić ideologią krucjaty. KsiąŜę ten nazywał się Konrad Mazowiecki ( Wczesne państwo polskie), a sąsiedni lud – Prusowie. 1. Prolog na Ziemi Świętej / strona 3 z 3