CHEMIA 2

Transkrypt

CHEMIA 2

GCN2-NP-001_017_GCN1-NP-1_5 10-07-14 12:00 Strona 1
Janina Waszczuk
Maria Barbara Szczepaniak
CHEMIA 2
PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM
Gdynia
2010
Projekt okładki: Artur Tarasiewicz
Redaktor prowadzący: Maria Kosznik
Redakcja językowa: Piotr Salewski
Redakcja graficzna i skład: Maria Skrzypek
Korekta: Magdalena Sikora
© Copyright by Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON Sp. z o.o. & Janina Waszczuk, Maria
Barbara Szczepaniak
Gdynia 2010
Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie w całości lub we fragmentach bez zgody wydawcy
zabronione.
8-10/N2895/V
Wydawca:
Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON Sp. z o.o.
81-212 Gdynia, ul. Hutnicza 3
tel. centrali 58 679 00 00
e-mail: [email protected]
http://www.operon.pl
ISBN: 978-83-7680-226-8
3
Spis treści:
I. Wstęp
4
II. Regulamin pracowni i przepisy BHP
5
III. Wykaz doświadczeń i odczynników oraz szkła i sprzętu laboratoryjnego
6
IV. Proponowana siatka godzin
11
V. Wymagania na poszczególne oceny – propozycja przedmiotowego systemu
oceniania (PSO)
VI. Rozkład materiału i plan wynikowy
12
18
VII. Sprawdzian diagnozujący opanowanie wiadomości i umiejętności po pierwszej
klasie gimnazjum
32
VIII. Przykładowe sprawdziany
39
IX. Przykładowe scenariusze
57
X. Przykładowe projekty edukacyjne
81
XI. Literatura
85
4
I. Wstęp
Przewodnik dla nauczyciela stanowi jeden z elementów obudowy dydaktycznej
podręcznika Chemia 2. Podręcznik dla gimnazjum autorstwa Janiny Waszczuk i Marii
Barbary Szczepaniak.
Do każdego tomu podręcznika Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON przygotowało
oprócz przewodnika również scenariusze lekcji, foliogramy i stereogramy oraz filmy
edukacyjne.
Zestaw edukacyjny zawiera także program nauczania chemii w gimnazjum, zgodny
z nową podstawą programową, który można zaproponować do realizacji w swojej
szkole. Wszystkie elementy zestawu edukacyjnego wzajemnie się uzupełniają i są przeznaczone dla nauczycieli pracujących z podręcznikami Wydawnictwa Pedagogicznego
OPERON.
W przewodniku zamieszczono tematy doświadczeń wraz z koniecznymi odczynnikami do ich przeprowadzenia. Są to doświadczenia zamieszczone w podstawie programowej, które oznaczono literami PP, jak również doświadczenia, które według autorek podręcznika są niezbędne do ukazania uczniom wszystkiego, co się wokół nich
dzieje, a także wykazania, że uczeń musi mieć rozbudzoną potrzebę dokonywania
ocen skutków swojego postępowania w codziennym życiu.
Proponowany plan wynikowy uwzględnia zalecenia MEN dotyczące monitorowania
realizacji podstawy programowej. Nauczyciel może wykorzystać zawarte w nim treści
w całości lub przygotować wymagania na poszczególnie stopnie zgodnie z możliwościami intelektualnymi swoich uczniów.
W przewodniku znajdują się propozycje rozkładu nauczania oraz przykładowe scenariusze lekcji. Treści nauczania tam zawarte wychodzą poza ścisły zakres podstawy
programowej, a przykładowy scenariusz zajęć pozalekcyjnych oraz przykłady zadań reprezentujących ponadpodstawowy poziom wymagań mają na celu rozwijanie zainteresowań chemią, zwrócenie uwagi na rangę przedmiotu, jak również poszukiwanie
utalentowanej młodzieży.
W przewodniku znajduje się bardzo ważna pozycja dotycząca sprawdzianu diagnozującego opanowanie wiadomości i umiejętności po klasie pierwszej gimnazjum. Wyniki tego sprawdzianu pozwolą nauczycielowi podjąć odpowiednie działania w celu
uzupełnienia ewentualnych braków w wykształceniu jego uczniów.
Przykładowe testy i zadania otwarte podsumowujące działy, podana punktacja
do tych zadań oraz schemat punktowania posłużą nauczycielowi w sprawdzeniu osiągnięć uczniów.
Życzymy nauczycielom satysfakcji z pracy zawodowej oraz sukcesów ich uczniów.
5
II. Regulamin pracowni
i przepisy BHP1
1. W pracowni chemicznej uczniowie mogą przebywać tylko w obecności nauczyciela.
2. Każdy uczeń zajmuje w pracowni stałe miejsce, wyznaczone na początku roku
szkolnego.
3. Obowiązkiem ucznia jest utrzymywanie czystości w miejscu pracy.
4. Wszystkie doświadczenia należy przeprowadzać zgodnie z instrukcją podaną
przez nauczyciela.
5. Substancje w pracowni należy traktować jako trucizny. Nie wolno ich dotykać
ani brać do ust.
6. Podczas sprawdzania zapachu badanej substancji, należy kierować jej pary ruchem wachlującym dłoni w stronę nosa.
7. Podczas ogrzewania substancji, wylot probówki należy skierować tam, gdzie nikogo nie ma.
8. Każde uszkodzenie sprzętu lub szkła laboratoryjnego należy zgłaszać nauczycielowi.
9. Naczynia z chemikaliami zaraz po użyciu należy zamykać właściwym korkiem. Nie
wolno dopuścić do pomieszania chemikaliów.
10. Resztki niebezpiecznych substancji należy zbierać do przeznaczonych do tego
pojemników.
11. Nie wolno wrzucać do zlewu stłuczonego szkła i substancji stałych, które mogą
spowodować zapchanie przewodów kanalizacyjnych.
12. Z pracowni nie wolno wynosić żadnych substancji chemicznych.
13. W pracowni nie wolno jeść ani trzymać żywności na stołach.
14. Wszelkie skaleczenia i oparzenia należy natychmiast zgłaszać nauczycielowi.
15. Po opuszczeniu pracowni uczeń, który wykonywał doświadczenia, musi dokładnie umyć ręce.
1 Przedstawiony regulamin pracowni chemicznej został ujęty w ten sposób, aby można było z niego skorzystać w niezmienionej formie. Warto jednak zaznaczyć, że jest to autor-
ska propozycja, którą nauczyciel może zmodyfikować w zależności od swoich potrzeb.
6
III. Wykaz doświadczeń i odczynników
oraz szkła i sprzętu laboratoryjnego
W nauczaniu chemii niezbędnym elementem kształcenia jest eksperyment laboratoryjny. Rozbudza on zainteresowanie przedmiotem, kształtuje umiejętności obserwacji
i formułowania wniosków. Celem eksperymentu laboratoryjnego jest takie przygotowanie ucznia, aby samodzielnie interpretował zjawiska obserwowane w życiu codziennym, jak i przestrzegał przepisów BHP podczas stosowania niebezpiecznych substancji.
Nauczyciel dba o to, by pracownia chemiczna była wyposażona w odpowiednie odczynniki, szkło i sprzęt laboratoryjny. Odpowiada również za to, by doświadczenia były
przeprowadzone zgodnie z obowiązującym prawem, czyli by były dla ucznia bezpieczne.
Poniżej zamieszczono wykaz trzydziestu ośmiu doświadczeń wraz z odczynnikami
potrzebnymi do ich wykonania. Doświadczenia, które są uwzględnione w podstawie
programowej, oznaczono literami: PP.
I. Wodorotlenki i kwasy
Lekcja 1.1. Jak zachowują się tlenki metali wobec wody?
1. Doświadczenie: Badanie zachowania się tlenku magnezu i miedzi(II) wobec
wody
Odczynniki: tlenek magnezu, tlenek miedzi(II), woda, wywar z czerwonej kapusty
Lekcja 1.2. Sposoby otrzymywania wodorotlenków
2. Doświadczenie 1: Badanie zachowania się sodu i wapnia wobec wody
w obecności fenoloftaleiny (PP)
Odczynniki: wapń, sód, fenoloftaleina, woda
3. Doświadczenie 2: Otrzymywanie wodorotlenku glinu (PP)
Odczynniki: chlorek glinu, wodorotlenek sodu, woda
Lekcja 1.3. Budowa i właściwości wodorotlenków
4. Doświadczenie 1: Badanie barwy i stanu skupienia wodorotlenków: sodu, potasu, miedzi(II) oraz żelaza(III)
Odczynniki: wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu, siarczan(VI) miedzi(II),
chlorek żelaza(III)
5. Doświadczenie 2: Badanie rozpuszczalności w wodzie wodorotlenków sodu
i potasu
Odczynniki: wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu, woda
6. Doświadczenie 3: Badanie efektów energetycznych podczas rozpuszczania
wodorotlenku sodu i potasu w wodzie
III. Wykaz doświadczeń ...
Odczynniki: wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu
7. Doświadczenie 4: Badanie zachowania się lakmusu w wodnych roztworach
wodorotlenku sodu i potasu
Odczynniki: lakmus, wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu
8. Doświadczenie 5: Badanie żrących właściwości wodorotlenku sodu i potasu
Odczynniki: wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu, jedwab, wełna
Lekcja 1.4. Zastosowanie wybranych wodorotlenków
9. Doświadczenie: Zachowanie się tlenku wapnia wobec wody
Odczynniki: oranż metylowy, tlenek wapnia, woda
Lekcja 1.5. Jak zachowują się tlenki niemetali wobec wody?
10. Doświadczenie 1: Zachowanie się tlenku siarki(IV) wobec wody (PP)
Odczynniki: oranż metylowy, siarka, woda
11. Doświadczenie 2: Zachowanie się tlenku krzemu(IV) względem wody
Odczynniki: oranż metylowy, tlenek krzemu(IV), woda
Lekcja 1.7. Badamy właściwości kwasu siarkowego(VI)
12. Doświadczenie 1: Rozcieńczanie kwasu siarkowego(VI)
Odczynniki: stężony kwas siarkowy(VI), woda
13. Doświadczenie 2: Badanie właściwości higroskopijnych kwasu siarkowego(VI)
Odczynniki: stężony kwas siarkowy(VI), cukier puder
14. Doświadczenie 3: Badanie żrących właściwości kwasu siarkowego(VI)
Odczynniki: kwas siarkowy(VI), kawałek drewna, bawełna
Lekcja 1.8. Kwas azotowy(V)
15. Doświadczenie: Badanie żrących właściwości kwasu azotowego(V)
Odczynniki: kwas azotowy(V), wełna, ptasie pióro, biały ser
Lekcja 1.10. Kwasy beztlenowe
16. Doświadczenie: Badanie rozpuszczalności chlorowodoru w wodzie (PP)
Odczynniki: lakmus, woda, kwas siarkowy(VI), chlorek sodu
Lekcja 1.13. Doświadczalny sposób sprawdzania obecności jonów w roztworze
17. Doświadczenie 1: Badanie przewodnictwa elektrycznego kwasu solnego (PP)
Odczynniki: kwas solny, woda
18. Doświadczenie 2: Badanie przewodnictwa elektrycznego wodnych roztworów cukru, wodorotlenku sodu, alkoholu etylowego i kwasu siarkowego(VI)
Odczynniki: cukier, alkohol etylowy, wodorotlenek sodu, kwas siarkowy(VI), woda
Lekcja 1.14. Skala pH jako miara odczynu roztworu
19. Doświadczenie 1: Badanie przewodnictwa elektrycznego wody destylowanej
Odczynniki: woda destylowana
20. Doświadczenie 2: Badanie barwy fenoloftaleiny, lakmusu i oranżu metylowego w wodzie destylowanej oraz po dodaniu do wody kwasu solnego i wodorotlenku potasu (PP)
Odczynniki: woda, kwas solny, wodorotlenek potasu, fenoloftaleina, lakmus,
oranż metylowy
Lekcja 1.15. Kwaśne opady
21. Doświadczenie: Badanie działania tlenku siarki(IV) na zieloną gałązkę świerku
Odczynniki: tlenek siarki(IV), gałązka świerku
7
8
CHEMIA 2 • PRZEWODNIK DLA NAUCZYCIELA GIMNAZJUM
II. Sole
Lekcja 2.1. Sole w naszym otoczeniu
22. Doświadczenie (dodatkowe): Ogrzewanie gipsu krystalicznego
Odczynniki: gips krystaliczny
Lekcja 2.3. Dysocjacja jonowa soli
23. Doświadczenie: Sprawdź, czy wodne roztwory KCl, Ca(NO3)2, Na2SO4 i CaCl2
przewodzą prąd elektryczny
Odczynniki: chlorek sodu, azotan(V) wapnia, siarczan(VI) sodu, chlorek wapnia, woda
Lekcja 2.4. Otrzymywanie soli w reakcji kwasu z wodorotlenkiem
24. Doświadczenie 1: Obserwacja przebiegu reakcji kwasu chlorowodorowego
z wodorotlenkiem sodu (PP)
Odczynniki: kwas chlorowodorowy, wodorotlenek sodu, woda, wywar z czerwonej
kapusty
25. Doświadczenie 2: Badanie przebiegu reakcji między kwasem azotowym(V)
a wodorotlenkiem wapnia
Odczynniki: kwas azotowy(V), wodorotlenek wapnia, woda, fenoloftaleina
Lekcja 2.5. Otrzymywanie soli w reakcji kwasu z metalem
26. Doświadczenie 1: Badanie zachowania się żelaza, magnezu i miedzi wobec
kwasu chlorowodorowego
Odczynniki: żelazo, magnez, miedź, kwas chlorowodorowy, woda
27. Doświadczenie 2: Badanie zachowania się miedzi wobec stężonego kwasu
azotowego(V)
Odczynniki: miedź, kwas azotowy(V)
28. Doświadczenie (dodatkowe): Badanie przebiegu reakcji między siarczanem(VI) miedzi(II) i żelazem
Odczynniki: siarczan(VI) miedzi(II), płytka żelazna
Lekcja 2.6. Inne sposoby otrzymywania soli (część 1)
29. Doświadczenie 1: Badanie przebiegu reakcji kwasu solnego z tlenkiem miedzi(II)
Odczynniki: kwas solny, tlenek miedzi(II), woda
30. Doświadczenie 2: Badanie przebiegu reakcji kwasu siarkowego(VI) z tlenkiem magnezu
Odczynniki: kwas siarkowy(VI), tlenek magnezu, woda
31. Doświadczenie 3: Badanie przebiegu reakcji pomiędzy wodorotlenkiem wapnia a tlenkiem węgla(IV)
Odczynniki: tlenek wapnia, mineralna woda gazowana
32. Doświadczenie 4: Badanie przebiegu reakcji żelaza z siarką
Odczynniki: siarka, żelazo
Lekcja 2.7. Reakcje strąceniowe
33. Doświadczenie 1: Badanie rozpuszczalności soli w wodzie
Odczynniki: chlorek sodu, chlorek wapnia, azotan(V) potasu, fosforan(V) wapnia,
woda
34. Doświadczenie 2: Badanie, czy w reakcji kwasu chlorowodorowego z azotanem(V) srebra(I) powstanie osad (PP)
Odczynniki: kwas chlorowodorowy, azotan(V) srebra(I), woda
III. Wykaz doświadczeń ...
35. Doświadczenie 3: Badanie, czy między kwasem chlorowodorowym i azotanem(V) sodu zajdzie reakcja chemiczna
Odczynniki: kwas chlorowodorowy, azotan(V) sodu, woda
36. Doświadczenie (dodatkowe): Badanie przebiegu reakcji węglanu wapnia
z kwasem chlorowodorowym (PP)
Odczynniki: węglan wapnia, kwas chlorowodorowy
Lekcja 2.8. Inne reakcje powstawania osadu
37. Doświadczenie 1: Badanie przebiegu reakcji między siarczanem(VI) miedzi(II)
a wodorotlenkiem sodu (PP)
Odczynniki: siarczan(VI) miedzi(II), wodorotlenek sodu, woda
38. Doświadczenie 2: Badanie przebiegu reakcji między chlorkiem sodu i azotanem(V) srebra(I) (PP)
Odczynniki: chlorek sodu, azotan(V) srebra(I), woda
Spis wszystkich odczynników niezbędnych do wykonania doświadczeń zamieszczonych w podręczniku:
– metale: żelazo (płytka, opiłki), miedź (drut), sód, wapń,
– niemetale: siarka,
– tlenki: wapnia, magnezu, miedzi(II), wodoru (woda), krzemu(IV),
– wskaźniki: fenoloftaleina, lakmus, oranż metylowy,
– sole: chlorek glinu, chlorek żelaza(III), siarczan(VI) miedzi(II), manganian(VII) potasu, chlorek potasu, azotan(V) wapnia, siarczan(VI) sodu, chlorek wapnia, chlorek
sodu, azotan(V) sodu, fosforan(V) wapnia, azotan(V) srebra(I), węglan wapnia,
– wodorotlenki: sodu, potasu,
– kwasy: siarkowy(VI), azotowy(V), chlorowodorowy.
Inne substancje i produkty spożywcze:
cukier, alkohol etylowy, woda mineralna, woda destylowana, zielona gałązka
świerku, gips krystaliczny, wywar z czerwonej kapusty, papierki wskaźnikowe, jedwab, wełna, bawełna, zapałki, łuczywka, ptasie pióro, ser.
Wykaz naczyń laboratoryjnych:
– probówki żaroodporne,
– wkraplacze,
– lejki,
– kolby destylacyjne,
– rurki szklane,
– łączniki,
– zlewki,
– szkiełka zegarkowe,
– pręciki szklane.
Wykaz sprzętu laboratoryjnego:
– łapy do probówek,
– palniki laboratoryjne,
– szczypce metalowe,
– termometry,
– łyżeczki do spalań,
– łyżeczki plastikowe,
9
10
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
bagietki,
waga laboratoryjna,
bibuła filtracyjna,
elektrody,
przewody elektryczne,
korki gumowe,
baterie,
żabki do połączeń elektrycznych,
żarówki,
oprawki do żarówki,
trójnogi,
statywy,
siatki ceramiczne,
parownica.
11
IV. Proponowana siatka godzin
Proponowana siatka godzin nie uwzględnia lekcji powtórzeniowych oraz sprawdzianów wiadomości. W wypadku, gdy nauczyciel dysponuje dodatkową liczbą godzin,
może zwiększyć liczbę jednostek lekcyjnych na realizację poszczególnych tematów celem utrwalenia wiadomości i umiejętności lub rozszerzyć treści nauczania, biorąc
pod uwagę intelektualne możliwości swoich uczniów.
Rozdział
1. Wodorotlenki i kwasy
2. Sole
Razem
Liczba godzin przeznaczona na realizację
poszczególnych rozdziałów
16
11
27
12
V. Wymagania na poszczególne
oceny – propozycja przedmiotowego
systemu oceniania (PSO)
Na początku roku szkolnego nauczyciel informuje uczniów o zakresie wymagań
na poszczególne oceny. Przypomina, że wymagania z klasy niższej obowiązują przez
cały cykl kształcenia.
Podane przykłady wymagań, sformułowane dla każdego działu, mają na celu pomóc
nauczycielom w planowaniu procesu dydaktycznego, jak również mogą posłużyć
do opracowania własnego systemu oceniania, uwzględniającego specyfikę szkoły oraz
realizowany program nauczania. Wymagania na ocenę celującą nie zostały zamieszczone w planie wynikowym.
I. Wodorotlenki i kwasy
Wymagania na ocenę dopuszczającą
Uczeń:
– dzieli tlenki na tlenki metali i tlenki niemetali,
– podaje barwy, jakie przyjmują w wodnych roztworach wodorotlenków i kwasów, wywar z czerwonej kapusty, fenoloftaleina, uniwersalny papierek wskaźnikowy,
– odróżnia pojęcia: zasada i wodorotlenek,
– zapisuje wzory sumaryczne najprostszych wodorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH)2,
Al(OH)3,
– zna wartość ładunku kationu wodoru i anionu wodorotlenkowego,
– wymienia poznane sposoby otrzymywania wodorotlenków,
– zapisuje słownie schemat otrzymywania wodorotlenków w reakcji aktywnego metalu z wodą i tlenku aktywnego metalu z wodą,
– wymienia wodorotlenki rozpuszczalne w wodzie,
– wymienia właściwości fizyczne wodorotlenków sodu, potasu, wapnia oraz kwasów:
węglowego, siarkowego(IV), siarkowego(VI), fosforowego(V), azotowego(V), chlorowodorowego, siarkowodorowego,
– wymienia zastosowanie poznanych wodorotlenków i kwasów,
– definiuje kwasy jako związki zbudowane z wodoru i reszty kwasowej,
– zapisuje słownie równania reakcji otrzymywania kwasów: węglowego, siarkowego(IV), siarkowego(VI), fosforowego(V), azotowego(V),
– pisze wzory sumaryczne kwasów: siarkowego(IV) i siarkowego(VI), azotowego(V),
węglowego i fosforowego(V), chlorowodorowego, siarkowodorowego,
V. Wymagania na poszczególne oceny ...
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
podaje nazwy kwasów na podstawie ich wzorów,
wyjaśnia, w jaki sposób należy rozcieńczać kwas siarkowy(VI),
dzieli kwasy na tlenowe i beztlenowe,
podaje przykłady kwasów beztlenowych,
wyjaśnia pojęcie: dysocjacja jonowa,
wyjaśnia pojęcia: kwas i zasada, zgodnie z teorią S. Arrheniusa,
w równaniu dysocjacji wskazuje anion wodorotlenkowy i kation wodoru,
wyjaśnia pojęcia: elektrolit, nieelektrolit,
wymienia przykłady elektrolitów i nieelektrolitów,
wymienia rodzaje odczynu roztworu,
określa odczyn roztworu na podstawie barwy wskaźników: wywaru z czerwonej kapusty i papierka wskaźnikowego,
– określa odczyn roztworu na podstawie wartości skali pH,
– wymienia tlenki, które powodują powstawanie kwaśnych opadów.
Wymagania na ocenę dostateczną
Uczeń:
– wyjaśnia pojęcia: wskaźnik, wodorotlenek, zasada,
– opisuje budowę kwasów i wodorotlenków,
– podaje barwy, jakie przyjmują w wodnych roztworach wodorotlenków i kwasów lakmus i oranż metylowy,
– tworzy nazwę wodorotlenku na podstawie podanego wzoru,
– oblicza wartościowość metalu we wzorach sumarycznych wodorotlenków,
– ustala wzór wodorotlenku przy podanej wartościowości metalu,
– wymienia przykłady tlenków metali, które reagują z wodą, oraz takich, które z nią nie
reagują,
– wyjaśnia, jakie kwasy nazywamy kwasami beztlenowymi,
– wymienia poznane wskaźniki,
– odczytuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków poznanymi sposobami,
– projektuje doświadczenie w celu zbadania wpływu roztworów wodorotlenków
na materiały pochodzenia naturalnego,
– uzasadnia sposób rozcieńczania kwasu siarkowego(VI),
– odczytuje równania otrzymywania kwasów: węglowego, siarkowego(IV), siarkowego(VI), azotowego(V), fosforowego(V), chlorowodorowego, siarkowodorowego,
– zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenku sodu i wapnia dwoma metodami,
– zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów: węglowego, siarkowego(IV), siarkowego(VI), chlorowodorowego, siarkowodorowego,
– wyjaśnia, jakie kwasy nazywamy kwasami beztlenowymi,
– określa wartościowość reszty kwasowej w cząsteczce kwasu,
– wyjaśnia, na czym polega dysocjacja jonowa kwasów i wodorotlenków,
– projektuje doświadczenie, za pomocą którego zbada żrące właściwości niektórych
kwasów,
– określa odczyn roztworu na podstawie barwy wskaźników: lakmusu i oranżu metylowego,
– wyjaśnia, jakie jony są odpowiedzialne za odczyn kwasowy i zasadowy roztworu,
– podaje źródła emisji tlenku węgla(IV) i tlenku siarki(IV) do atmosfery,
– planuje sposoby zapobiegania emisji tlenku węgla(IV) do atmosfery.
13
14
Wymagania na ocenę dobrą
Uczeń:
– dzieli tlenki metali i niemetali na reagujące z wodą i niereagujące z wodą,
– wyjaśnia pojęcia: tlenek zasadowy, tlenek kwasowy,
– wyjaśnia, od czego zależy liczba grup wodorotlenowych we wzorze wodorotlenku,
– wymienia tlenki, które mają charakter zasadowy,
– zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków poznanymi metodami,
– wymienia właściwości fizyczne wodorotlenków miedzi(II) i żelaza(III),
– wylicza liczbę anionów wodorotlenkowych przypadających na jeden kation w wodorotlenku,
– projektuje doświadczenie pozwalające zbadać efekt energetyczny zachodzący podczas rozpuszczania w wodzie wodorotlenku sodu i potasu,
– wyjaśnia przyczyny odczynu kwasowego, zasadowego i obojętnego,
– projektuje doświadczenie w celu otrzymania wodorotlenku wapnia,
– wyjaśnia pojęcia: wapno palone, wapno gaszone, woda wapienna, mleko wapienne,
– projektuje doświadczenie w celu sprawdzenia barwy oranżu metylowego w wodnym
roztworze wodorotlenku wapnia,
– pisze równania reakcji otrzymywania kwasów: azotowego(III), fosforowego(V),
– oblicza wartościowość pierwiastka centralnego w cząsteczkach kwasów,
– wyjaśnia pojęcie: higroskopijność,
– przeprowadza bilans ładunków w równaniu procesu dysocjacji,
– nazywa reszty kwasowe,
– pisze równania reakcji dysocjacji kwasów i wodorotlenków,
– planuje doświadczenie, w którym sprawdzi, czy dana substancja jest elektrolitem,
– wyjaśnia, dlaczego przez wodne roztwory elektrolitów płynie prąd,
– wyjaśnia, jakie znaczenie ma znajomość odczynu roztworu,
– proponuje sposoby zapobiegania zjawisku kwaśnych deszczy.
Wymagania na ocenę bardzo dobrą
Uczeń:
– zapisuje wzór ogólny kwasów i wodorotlenków,
– interpretuje wzory ogólne kwasów i wodorotlenków,
– rysuje wzory strukturalne kwasów tlenowych i beztlenowych,
– wyjaśnia, dlaczego grupa wodorotlenowa jest jednowartościowa,
– projektuje doświadczenie wykazujące, że dany tlenek metalu reaguje lub nie reaguje z wodą,
– zna zasady nazewnictwa wodorotlenków i kwasów,
– zapisuje schemat powstawania wiązania w tlenkach metali,
– wymienia właściwości kwasu borowego,
– planuje doświadczenie, w wyniku którego otrzymuje kwas beztlenowy,
– zapisuje równanie procesu dysocjacji wodorotlenku i kwasu za pomocą wzoru ogólnego,
– projektuje doświadczenie pozwalające zbadać, jak barwi się lakmus w roztworach
wodorotlenków,
– zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków poznanymi metodami
za pomocą modeli,
– wyjaśnia rolę wody w procesie rozpuszczania wodorotlenków,
– zapisuje równania dysocjacji kwasów i zasad za pomocą modeli,
– projektuje doświadczenia w celu otrzymania wodorotlenków: sodu, potasu, wapnia
i glinu,
– wyjaśnia, dla jakich wodorotlenków nie będzie zapisywał równania procesu dysocjacji,
– wymienia założenia teorii dysocjacji jonowej S. Arrheniusa,
– planuje doświadczenie, które pozwoli zbadać pH produktów występujących w życiu
codziennym człowieka (żywność, środki czystości itp.),
– analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania,
– omawia zmianę aktywności metali w grupie głównej oraz okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych ze wzrostem liczby atomowej,
– rysuje modele cząsteczek kwasu węglowego, kwasów: siarkowego(IV) i siarkowego(VI), azotowego(V) i azotowego(III), węglowego, fosforowego(V), chlorowodorowego i siarkowodorowego.
Wymagania na ocenę celującą
Uczeń:
– bierze udział i odnosi sukcesy w konkursach szkolnych i pozaszkolnych,
– samodzielnie poszerza swoja wiedzę, korzystając z różnych źródeł informacji,
– wyjaśnia przebieg niektórych zjawisk w życiu codziennym,
– projektuje doświadczenia ilustrujące różnicę w aktywności pierwiastków grupy
pierwszej,
– interpretuje skrócone wzory wodorotlenków,
– opisuje sposób wykrywania białka za pomocą kwasu azotowego(V)(reakcja ksantoproteinowa),
– dzieli elektrolity na mocne i słabe oraz zapisuje reakcję dysocjacji mocnego elektrolitu
z zapisaniem jednej strzałki i słabego, używając wówczas zapisu strzałek w obie strony,
– wyjaśnia pojęcie: hydratacja,
– określa odczyn roztworu za pomocą stężeń jonów wodorowych i wodorotlenkowych,
– ocenia wpływ składu zanieczyszczeń powietrza na zmianę odczynu wody deszczowej,
– wykonuje obliczenia stechiometryczne na podstawie równania reakcji.
II. Sole
Wymagania na ocenę dopuszczającą
Uczeń:
– wymienia przykłady soli, które mają zastosowanie w życiu codziennym, rolnictwie
i lecznictwie,
– wymienia nazwy soli poznanych kwasów,
– dzieli sole na sole kwasów tlenowych i beztlenowych,
– we wzorze soli wskazuje kation metalu i anion reszty kwasowej,
– podaje definicję soli według S. Arrheniusa,
– wyjaśnia pojęcie: reakcja zobojętniania,
– zapisuje słownie przebieg reakcji zobojętniania,
– wymienia przykłady metali aktywnych i szlachetnych,
– wymienia poznane sposoby otrzymywania soli w reakcjach wodorotlenków z tlenkami kwasowymi, metali z niemetalami, kwasów z metalami, kwasów z wodorotlenkami oraz kwasów z tlenkami metali,
15
16
– dzieli sole ze względu na ich rozpuszczalność w wodzie na sole rozpuszczalne, trudno rozpuszczalne i praktycznie nierozpuszczalne,
– przeprowadza doświadczenie sprawdzające rozpuszczalność soli w wodzie,
– opisuje przebieg reakcji strącania osadu.
Wymagania na ocenę dostateczną
Uczeń:
– wymienia zastosowanie przykładowych chlorków, węglanów, azotanów(V), fosforanów(V), siarczanów(VI),
– wymienia sole, które mają zastosowanie w rolnictwie i lecznictwie,
– opisuje budowę soli,
– zapisuje wzór sumaryczny soli, znając wartościowość metalu i reszty kwasowej,
– podaje nazwy soli zapisanych wzorem sumarycznym dla metali z pierwszej, drugiej
i trzynastej grupy układu okresowego,
– określa stosunek liczbowy jonów uwalnianych w procesie dysocjacji soli,
– oblicza bilans ładunków jonów uwalnianych w procesie dysocjacji soli,
– pisze proste równania dysocjacji soli na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie,
– zapisuje cząsteczkowo proste równania reakcji zobojętniania,
– wyjaśnia, jaką rolę pełni wskaźnik w reakcjach zobojętniania,
– korzysta z szeregu aktywności metali,
– przewiduje, które metale reagują z kwasami,
– odczytuje równania reakcji metali z kwasami,
– pisze cząsteczkowo proste równania reakcji kwasu z metalami i tlenkami metali,
– zapisuje słownie przebieg reakcji wodorotlenków z tlenkami kwasowymi, metali
z niemetalami, kwasów z tlenkami metali, kwasów z metalami,
– korzystając z tabeli rozpuszczalności, wymienia sole rozpuszczalne w wodzie, trudno rozpuszczalne i praktycznie nierozpuszczalne,
– na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków ustala wzory soli rozpuszczalnych w wodzie, trudno rozpuszczalnych i praktycznie nierozpuszczalnych,
– zapisuje słownie równania reakcji kwasu z solą, wodorotlenku z solą i soli z inną solą.
Wymagania na ocenę dobrą
Uczeń:
– wymienia sole, które mają zastosowanie w rolnictwie i lecznictwie,
– opisuje zasady tworzenia nazw soli i wzorów soli,
– ustala wzór sumaryczny soli na podstawie nazwy i odwrotnie,
– oblicza wartościowość metalu na podstawie wzoru sumarycznego soli,
– pisze równania reakcji dysocjacji soli,
– nazywa jony uwalniane w procesie dysocjacji soli,
– wyjaśnia mechanizm reakcji zobojętniania,
– pisze w formie cząsteczkowej równania reakcji zobojętniania,
– pisze w formie cząsteczkowej równania reakcji metali z kwasami,
– przewiduje, jak metale szlachetne zachowują się wobec kwasów,
– identyfikuje gazowy produkt reakcji metali z kwasami,
– pisze w formie cząsteczkowej równania reakcji kwasów z tlenkami metali, wodorotlenków z tlenkami kwasowymi i metali z niemetalami,
– pisze równania reakcji strąceniowych soli z kwasem w formie cząsteczkowej,
– zapisuje równanie reakcji wodorotlenku z solą oraz soli z solą w formie cząsteczkowej.
Wymagania na ocenę bardzo dobrą
Uczeń:
– na podstawie wzorów sumarycznych soli podaje ich nazwy zwyczajowe,
– wyjaśnia na podstawie obliczeń sumy ładunków oraz stosunku liczbowego jonów
tworzących daną sól, czy wzór sumaryczny jest poprawny,
– zapisuje ogólny wzór soli,
– opisuje zasady tworzenia nazw soli i wzorów soli,
– wyjaśnia mechanizm dysocjacji jonowej soli,
– projektuje doświadczenie badające przewodnictwo elektryczne wodnych roztworów soli,
– wyjaśnia, jakie sole zaliczamy do soli praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie,
– pisze równania reakcji kwasu z wodorotlenkiem w formie jonowej pełnej i skróconej,
– projektuje doświadczenie przedstawiające reakcję zobojętniania,
– projektuje doświadczenie pozwalające stwierdzić, czy kwasy reagują z metalami,
– wyjaśnia konstrukcję szeregu aktywności metali,
– pisze równania reakcji otrzymywania wybranej soli trzema sposobami,
– przewiduje możliwość zajścia reakcji między substancjami o określonych właściwościach,
– projektuje doświadczenie pozwalające otrzymać związek praktycznie nierozpuszczalny w reakcji kwasu z solą,
– wyjaśnia przebieg reakcji strąceniowych,
– przewiduje przebieg reakcji strąceniowych,
– pisze równania reakcji strąceniowych soli z kwasem w formie jonowej pełnej i jonowej skróconej,
– zapisuje równanie reakcji wodorotlenku z solą oraz soli z solą w formie jonowej pełnej i jonowej skróconej,
– na postawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków projektuje doświadczenia
otrzymywania soli i wodorotlenków w reakcjach strąceniowych.
Wymagania na ocenę celującą
Uczeń:
– bierze udział i odnosi sukcesy w konkursach szkolnych i pozaszkolnych,
– samodzielnie poszerza swoją wiedzę, korzystając z różnych źródeł informacji,
– rozwiązuje zadania i problemy w sposób nowatorski i oryginalny,
– pisze jonowo równania reakcji otrzymywania soli w reakcji kwasu z metalem oraz
kwasu z tlenkiem metalu,
– pisze cząsteczkowo i jonowo równania reakcji soli z metalem,
– projektuje doświadczenie kwasu azotowego(V) z miedzią,
– projektuje doświadczenie, które wykazuje, że sole mogą zawierać wodę krystalizacyjną,
– podaje przykłady wodorosoli, hydroksosoli i soli amonowych.
17
Temat lekcji
2.
Jak zachowują
się tlenki metali
wobec wody?
Lp.
1.
1.
2
3.
Liczba
jednostek
lekcyjnych
5.
Wymagania
podstawowe
Uczeƒ:
– wskaźniki (indy– dzieli tlenki na tlenki mekatory) pH
tali i tlenki niemetali
– budowa wodoro- – wyjaśnia pojęcia: wskaźtlenków
nik, wodorotlenek, zasada
– nazewnictwo
– podaje barwy wywaru
wodorotlenków
z czerwonej kapusty, fe– wodorotlenek
noloftaleiny, uniwersalnea zasada
go papierka wskaźnikowe– tlenki zasadowe
go, lakmusu i oranżu
metylowego, jakie wskaźniki te przyjmują w wodnych roztworach wodorotlenków
– odróżnia pojęcia: zasada
i wodorotlenek
– tworzy nazwę wodorotlenku na podstawie podanego wzoru
– zapisuje wzory sumaryczne najprostszych wodoro-
4.
TreÊci
nauczania
– zapisuje schemat powstawania wiązania w tlenkach metali
– dzieli tlenki metali na reagujące z wodą i niereagujące
z wodą
– wyjaśnia pojęcie: tlenek zasadowy
– zapisuje wzór ogólny wodorotlenków
– interpretuje wzór ogólny wodorotlenków
– wyjaśnia, dlaczego grupa wodorotlenowa jest jednowartościowa
– wyjaśnia, od czego zależy
liczba grup wodorotlenowych
we wzorze wodorotlenku
– wymienia tlenki, które mają
charakter zasadowy
6.
Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
1. Wodorotlenki i kwasy
6.1. – definiuje pojęcie:
wodorotlenek, rozróżnia
pojęcia: wodorotlenek
i zasada, zapisuje wzory
najprostszych wodorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH)2,
Al(OH)3
6.2. – opisuje budowę wodorotlenków
6.3. – planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać wodorotlenek;
zapisuje odpowiednie równania reakcji
7.
Wymagania szczegó∏owe
z podstawy
programowej
Uczeƒ:
8.
Notatki
nauczyciela
Poniżej zamieszczono propozycje rozkładu materiału oraz plan wynikowy. Treści nauczania podzielono na zakres podstawowy i ponadpodstawowy. Przedstawiając treści kształcenia, wykorzystano nie tylko materiał zawarty w podstawie programowej, ale również treści dodatkowe. Treści te wykorzystuje nauczyciel, kierując się zainteresowaniem swoich uczniów oraz ich możliwościami intelektualnymi.
W proponowanym planie wynikowym zamieszczono odpowiednią kolumnę, w której wpisano odniesienia do podstawy programowej
gimnazjum. W ostatniej rubryce można zaznaczać na przykład daty i kolejny numer zrealizowanej lekcji w danej klasie.
VI. Rozk∏ad materia∏u i plan wynikowy
GCN2-NP-018_031_GCN1-NP-6 10-07-14 12:01 Strona 18
18
2.
Sposoby otrzymywania wodorotlenków
Budowa i właściwości wodorotlenków
1.
2.
3.
1
1
3.
–
–
–
–
5.
6.
tlenków: NaOH, KOH,
– zapisuje równania reakcji nieCa(OH)2, Al(OH)3
których tlenków metali z wodą
oblicza wartościowość
– projektuje doświadczenie
metalu we wzorach suwykazujące, że dany tlenek
marycznych wodorotlenmetalu reaguje lub nie reków
aguje z wodą
ustala wzór wodorotlenku
– zna zasady nazewnictwa woprzy podanej wartościodorotlenków
wości metalu
wymienia przykłady tlenków metali, które reagują
z wodą oraz takich, które
z nią nie reagują
wymienia wskaźniki pH
– jonowa budowa
wodorotlenków
– sieci krystaliczne
wodorotlenków
– badanie stanu
skupienia wodo-
– opisuje budowę wodorotlenków
– wymienia właściwości
fizyczne wodorotlenków: sodu, potasu,
wapnia
– omawia zmianę aktywności
metali w grupie głównej
oraz okresie układu okresowego pierwiastków chemicznych ze wzrostem liczby
atomowej
– otrzymywanie
– wymienia poznane sposo- – zapisuje równania reakcji
wodorotlenków
by otrzymywania wodootrzymywania wodorotlenw reakcji tlenków
rotlenków
ków poznanymi sposobami
zasadowych z wo- – odczytuje równania reak- – projektuje doświadczenia
dą oraz metali
cji otrzymywania wodorow celu otrzymania wodorogrupy 1 i 2 z wotlenków poznanymi spotlenku sodu, potasu, wapnia
dą (oprócz berylu
sobami
i glinu
i magnezu)
– omawia zmianę aktywności
– zapisuje słownie schemat
metali w grupie głównej oraz
otrzymywania wodorotlen– otrzymywanie
okresie układu okresowego
ków w reakcji aktywnego
wodorotlenku glipierwiastków chemicznych ze
metalu z wodą i tlenku zanu w reakcji soli
wzrostem liczby atomowej
sadowego z wodą
glinu z zasadą
– zapisuje równanie reakcji
otrzymywania wodorotlenku sodu i wapnia
dwoma metodami
4.
6.2. – opisuje budowę wodorotlenków
6.4. – opisuje właściwości
niektórych wodorotlenków
6.3. – planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać wodorotlenek; zapisuje odpowiednie równania reakcji
7.
8.
19
Temat lekcji
2.
Zastosowanie
wybranych wodorotlenków
Lp.
1.
4.
1
3.
Liczba
jednostek
lekcyjnych
– zastosowanie wo- – wymienia zastosowanie
dorotlenków sopoznanych wodorotlendu, potasu, wapków
nia i magnezu
– wapno palone,
wapno gaszone,
woda wapienna,
mleko wapienne
5.
– wymienia wodorotlenki
rozpuszczalne w wodzie
w celu zbadania wpływu
zasad na materiały pochodzenia naturalnego
4.
Wymagania
podstawowe
Uczeƒ:
rotlenków, barwy, rozpuszczalności w wodzie,
zmiany wskaźników w roztworach wodnych
na przykładzie
wodorotlenków:
sodu, potasu,
miedzi(II) i żelaza(III)
– higroskopijne
właściwości wodorotlenku sodu
i potasu
– działanie wodnych roztworów
wodorotlenków
na materiały pochodzenia naturalnego
TreÊci
nauczania
– projektuje doświadczenie w celu
otrzymania wapna gaszonego
– wyjaśnia pojęcia: wapno palone, wapno gaszone, woda
wapienna, mleko wapienne
w celu sprawdzenia barwy
oranżu metylowego w wodnym roztworze wodorotlenku wapnia
– wymienia właściwości fizyczne wodorotlenków miedzi(II)
i żelaza(III)
– wylicza liczbę anionów wodorotlenkowych przypadających
na jeden kation w wodorotlenku
– zapisuje wzory wodorotlenków za pomocą modeli
– zapisuje równania reakcji
otrzymywania wodorotlenków poznanymi metodami
za pomocą modeli
– projektuje doświadczenie pozwalające zbadać efekt energetyczny zachodzący podczas rozpuszczania w wodzie
wodorotlenku sodu i potasu
– projektuje doświadczenie pozwalające zbadać, jak barwi
się lakmus w roztworach wodorotlenków
6.
Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
i wynikające z nich zastosowania niektórych wodorotlenków
7.
z podstawy
programowej
Uczeƒ:
8.
Notatki
nauczyciela
20
2.
Jak zachowują
się tlenki niemetali wobec wody?
Ustalamy nazwy
i wzory strukturalne kwasów
tlenowych
1.
5.
6.
1
1
3.
5.
– definiuje kwasy jako
związki zbudowane z wodoru i reszty kwasowej
– opisuje budowę kwasów
– odczytuje równania otrzymywania kwasów węglowego i siarkowego(IV)
– pisze słownie równania
reakcji otrzymywania
kwasów węglowego i siarkowego(IV)
– pisze równania reakcji
otrzymywania kwasów węglowego i siarkowego(IV)
– określa barwy lakmusu,
oranżu etylowego i uniwersalnego papierka
wskaźnikowego, jakie
wskaźniki te przyjmują
w roztworach kwasów
6.
– definiuje pojęcie: tlenek kwasowy
– dzieli tlenki niemetali na tlenki reagujące z wodą i niereagujące z wodą
– pisze i odczytuje równania
reakcji otrzymywania kwasów
węglowego i siarkowego(IV)
– pisze wzory i nazwy tlenków,
które w reakcji z wodą tworzą kwas węglowy i kwas siarkowy(IV)
– najważniejsze
– pisze wzory sumaryczne
– oblicza wartościowość pierkwasy tlenowe
kwasów: siarkowego(IV),
wiastka centralnego w czą– wartościowość
siarkowego(VI), azotowesteczkach kwasów
reszt kwasowych
go(V), azotowego(III), wę- – rysuje modele cząsteczek
– wzory tlenków
glowego i fosforowekwasów: siarkowego(IV), siarkwasowych najgo(V)
kowego(VI), azotowego(V),
ważniejszych
– określa wartościowość
azotowego(III), węglowego
kwasów
reszty kwasowej w cząi fosforowego(V)
– ustalanie wartosteczce kwasu
ściowości atomu – podaje nazwy kwasów
centralnego
na podstawie ich wzorów
w cząsteczce
kwasu tlenowego
– metoda rysowania wzorów strukturalnych kwasów tlenowych
– wskaźniki kwasowe
– budowa kwasów
– tlenki kwasowe
– ogólne równanie
reakcji otrzymywania kwasów
tlenowych z ich
tlenków
– otrzymywanie
kwasów węglowego i siarkowego(IV)
4.
7.
6.1. – zapisuje wzory kwasów: H2SO4, H2SO3, HNO3,
H2CO3, H3PO4
6.1. – definiuje pojęcie:
kwas
6.2. – zapisuje wzory kwasów: H2SO3, H2CO3
6.3. – planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać kwas tlenowy
8.
21
2.
Badamy właściwości kwasu siarkowego(VI)
Kwas azotowy(V)
1.
7.
8.
Temat lekcji
Lp.
1
1
3.
Liczba
jednostek
lekcyjnych
5.
Wymagania
podstawowe
Uczeƒ:
– kwas azotowy(V)
– wzór sumaryczny, strukturalny, model
cząsteczki, otrzymywanie, właściwości i zastosowanie
– pisze wzór kreskowy kwasu
oraz model cząsteczki kwasu
siarkowego(VI)
– wyjaśnia pojęcie: higroskopijność
6.
Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
– pisze wzór sumaryczny
– pisze wzór kreskowy oraz
kwasu azotowego(V)
model cząsteczki kwasu azo– wymienia właściwości fitowego(V)
zyczne kwasu azotowe– projektuje doświadczenie,
go(V)
za pomocą którego zbada
– omawia zastosowanie
żrące właściwości kwasu azokwasu azotowego(V)
towego(V)
– pisze słownie i za pomocą
wzorów równanie otrzymywania kwasu azotowego(V)
– kwas siarkowy(VI) – pisze wzór sumaryczny
– wzór sumaryczkwasu siarkowego(VI)
ny, strukturalny,
– wymienia właściwości fimodel cząsteczki,
zyczne kwasu siarkoweotrzymywanie,
go(VI)
właściwości i za– wylicza zastosowania
stosowanie
kwasu siarkowego(VI)
– wyjaśnia i uzasadnia, w jaki
sposób należy rozcieńczać
kwas siarkowy(VI)
– projektuje doświadczenie,
za pomocą którego zbada
żrące właściwości kwasu
siarkowego(VI)
– zapisuje słownie i za pomocą wzorów równanie
reakcji otrzymywania
kwasu siarkowego(VI)
– odczytuje równanie reakcji otrzymywania kwasu
siarkowego(VI)
4.
TreÊci
nauczania
6.2. – zapisuje wzór kwasu
HNO3
6.3. – planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać kwas tlenowy
i wynikające z nich zastosowania kwasów
H2SO4
6.3 – planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać kwas tlenowy
6.4 – opisuje właściwości
7.
z podstawy
programowej
Uczeƒ:
8.
Notatki
nauczyciela
22
2.
Właściwości i zastosowanie wybranych kwasów
tlenowych
Kwasy beztlenowe
Dysocjacja jonowa wodorotlenków
1.
9.
10.
11.
1
1
1
3.
5.
– odczytuje równanie reakcji otrzymywania kwasu
azotowego(V)
– wymienia właściwości kwasu
borowego
6.
– zapisuje równanie procesu
dysocjacji wodorotlenku
za pomocą wzoru ogólnego
– przeprowadza bilans ładunków w równaniu procesu dysocjacji
– pisze równania reakcji dysocjacji jonowej zasad
– wyjaśnia pojęcie: zasada
– wyjaśnia rolę wody w procesie rozpuszczania wodorotlenków
– dzieli kwasy na tlenowe
– rysuje wzory strukturalne
i beztlenowe
kwasów beztlenowych
– podaje przykłady kwasów – tworzy modele kwasów bezbeztlenowych
tlenowych
– wymienia właściwości fi– planuje doświadczenie,
zyczne kwasu chlorowow wyniku którego otrzymuje
dorowego
kwas beztlenowy
– przedstawia zastosowanie
kwasu chlorowodorowego
– pisze wzory sumaryczne
kwasów beztlenowych
– wyjaśnia, jakie kwasy nazywamy kwasami beztlenowymi
– przypomnienie
– wyjaśnia pojęcie: dysocjajonowej budowy
cja jonowa
wodorotlenków
– wyjaśnia pojęcie: zasada,
– przypomnienie
zgodnie z teorią S. Arrhepolarnej budowy
niusa
wody
– w równaniu dysocjacji
– rola wody w prowskazuje anion wodorocesie rozpuszczatlenkowy, który jest
nia wodorotlenku
obecny w roztworach
wszystkich wodorotlen– wprowadzenie poków i decyduje o właścijęcia: hydratacja
wościach zasadowych
– definicja dysoroztworu
cjacji jonowej
– kwas chlorowodorowy i siarkowodorowy – wzory sumaryczne
i strukturalne,
modele cząsteczek
– kwas chlorowodorowy – otrzymywanie,
właściwości i zastosowanie
– właściwości i za– wymienia właściwości
stosowanie
i zastosowanie kwasów:
kwasów: siarkosiarkowego(IV), węglowewego(IV), węglogo, fosforowego(V)
wego, fosforowego i borowego
4.
6.5. – wyjaśnia, na czym
polega dysocjacja elektrolityczna zasad, zapisuje
równania reakcji dysocjacji
elektrolitycznej zasad, definiuje zasady (zgodnie
z teorią Arrheniusa)
H2S i HCl
6.3. – planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać kwas beztlenowy
7.
8.
23
Temat lekcji
2.
Dysocjacja jonowa kwasów
Doświadczalny
sposób sprawdzania obecności jonów w roztworze
Lp.
1.
12.
13.
1
1
3.
Liczba
jednostek
lekcyjnych
5.
Wymagania
podstawowe
Uczeƒ:
– podział substancji na elektrolity
i nieelektrolity
– badanie prze-
– wyjaśnia pojęcia: elektrolit, nieelektrolit
– wymienia przykłady elektrolitów i nieelektrolitów
– mechanizm
– wyjaśnia, na czym polega
przebiegu reakcji
dysocjacja jonowa kwadysocjacji jonosów
wej kwasów
– definiuje kwasy zgodnie
– modelowe rówz teorią S. Arrheniusa
nania reakcji dysocjacji kwasów
– dysocjacja jonowa
kwasu solnego
– dysocjacja innych kwasów
– jon, który jest
obecny w roztworach wszystkich kwasów
– nazwy anionów
reszt kwasowych
– zapis równań reakcji dysocjacji
jonowej
– definicja zasad jako wodorotlenków, które
pod wpływem
wody dysocjują
na kationy metali
i aniony grup wodorotlenowych
4.
TreÊci
nauczania
– planuje doświadczenie,
w którym sprawdzi, czy dana substancja jest elektrolitem
– zapisuje równanie dysocjacji
kwasów za pomocą wzoru
ogólnego
– zapisuje równania dysocjacji
za pomocą modeli
– przeprowadza bilans ładunku
w równaniu dysocjacji
– nazywa reszty kwasowe
– pisze równania reakcji dysocjacji kwasów
6.
Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
polega dysocjacja elektrolityczna kwasów, zapisuje
polega dysocjacja elektrolityczna kwasów, zapisuje
elektrolitycznej kwasów,
definiuje kwasy (zgodnie
6.6. – wskazuje na zastosowanie wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika
uniwersalnego); rozróżnia
doświadczalnie kwasy i zasady za pomocą wskaźników
7.
z podstawy
programowej
Uczeƒ:
8.
Notatki
nauczyciela
24
Skala pH jako
miara odczynu
roztworu
Kwaśne opady
15.
2.
14.
1.
1
1
3.
– kwaśne opady –
zanieczyszczenie
powietrza
– wymienia tlenki, które
powodują powstawanie
kwaśnych opadów
– podaje źródła emisji tlenku węgla(IV) i tlenku siarki(IV) do atmosfery
– planuje sposoby zapobiegania emisji tlenku węgla(IV) do atmosfery
– odczyn roztworu: – określa odczyn roztworu
kwasowy, zasana podstawie barwy
dowy, obojętny
wskaźników
– skala pH jako
– wyjaśnia, jakie jony są odmiara odczynu
powiedzialne za odczyn
roztworu
kwasowy i zasadowy roztworu
– określa odczyn roztworu
na podstawie wartości
skali pH
– wymienia rodzaje odczynu roztworu
5.
– zna wartość ładunku kationu wodoru i anionu
wodorotlenkowego
4.
wodnictwa elektrycznego wodnych roztworów
– teoria S. Arrheniusa
– podział elektrolitów na mocne
i słabe
6.
7.
– analizuje proces powstawania
kwaśnych opadów i skutki ich
działania
– proponuje sposoby zapobiegania zjawisku kwaśnych
deszczy
– pisze reakcje chemiczne odpowiednich tlenków z parą
wodną
– wyjaśnia, jakie znaczenie ma
znajomość odczynu roztworu
– planuje doświadczenie, które
pozwoli zbadać pH produktów występujących w życiu
codziennym człowieka (żywność, środki czystości itp.)
– wymienia przyczyny odczynu
kwasowego, zasadowego
i obojętnego
6.9. – analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania;
proponuje sposoby ograniczające ich powstawanie
6.7. – wymienia rodzaje
odczynu roztworu i przyczyny odczynu kwasowego,
zasadowego i obojętnego
6.8. – interpretuje wartość
pH w ujęciu jakościowym
(odczyn kwasowy, zasadowy, obojętny), wykonuje
doświadczenie, które pozwoli zbadać pH produktów występujących w życiu codziennym człowieka
(żywność, środki czystości
itp.)
– wyjaśnia, dlaczego przez
elektrolitycznej kwasów,
wodne roztwory elektrolitów definiuje kwasy (zgodnie
płynie prąd
– wymienia założenia teorii dysocjacji jonowej S. Arrheniusa
– wyjaśnia, dla jakich wodorotlenków nie będzie zapisywał
równania procesu dysocjacji
– zapisuje ładunek jonu za pomocą symbolu w indeksie
górnym – najpierw liczbę,
a potem znak
8.
25
2.
1.
Sole w naszym
otoczeniu
Temat lekcji
Lp.
1.
Sprawdzian wiadomości
17.
1
3.
Liczba
jednostek
lekcyjnych
1
1
3.
2.
Podsumowanie
1.
Liczba
jednostek
lekcyjnych
Temat lekcji
16.
Lp.
– nazwy zwyczajowe soli obecnych
w naszym otoczeniu
– szkodliwość używania nadmiaru
niektórych soli
– nazwy i budowa
soli
– zastosowanie soli
m.in. węglanów,
siarczanów(VI),
azotanów(V),
4.
TreÊci
nauczania
– dowolna forma
sprawdzenia wiadomości
– według zadań
z zeszytu ćwiczeń
oraz pytań zamieszczonych
w podsumowaniu
w podręczniku
4.
TreÊci
nauczania
2. Sole
6.
Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
6.
Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
– dzieli sole na sole kwasów – na podstawie wzorów sumatlenowych i beztlenowych
rycznych soli podaje ich na– wymienia nazwy soli pozwy zwyczajowe
znanych kwasów
– wymienia sole, które mają
zastosowanie w gospodarstwie domowym, rolnictwie oraz lecznictwie
– wymienia zastosowanie
przykładowych: węglanów, siarczanów(VI), azotanów(V), fosforanów(V),
chlorków
5.
Wymagania
podstawowe
Uczeƒ:
5.
Wymagania
podstawowe
Uczeƒ:
7.6. – wymienia zastosowanie najważniejszych soli:
węglanów, siarczanów(VI),
azotanów(V), fosforanów(V) i chlorków
7.
z podstawy
programowej
Uczeƒ:
7.
z podstawy
programowej
Uczeƒ:
8.
Notatki
nauczyciela
8.
Notatki
nauczyciela
26
2.
Tworzymy nazwy
soli na podstawie
ich wzoru sumarycznego i układamy wzory
na podstawie nazwy
Dysocjacja jonowa soli
1.
2.
3.
1
2
3.
– badanie przewodnictwa elektrycznego roztworów soli
– wodne roztwory
soli elektrolitami
– mechanizm przebiegu reakcji dysocjacji jonowej soli
– modelowe równanie procesów
dysocjacji jonowej soli
– ćwiczenia w pisaniu równań reakcji dysocjacji soli
– pojęcie soli według Arrheniusa
– zasady tworzenia
nazw soli
– wzory soli i ich
nazwy
– zasady ustalania
wzoru soli
– obliczanie wartościowości metalu
w soli
– hydroksosole
i wodorosole
(treści dodatkowe)
fosforanów(V),
chlorków
– sole uwodnione
(treści dodatkowe)
4.
6.
– podaje definicję soli według Arrheniusa
– określa stosunek liczbowy
jonów uwalnianych
w procesie dysocjacji soli
– oblicza bilans ładunków
jonów uwalnianych
w procesie dysocjacji
– pisze proste równania dysocjacji na podstawie tabeli rozpuszczalności soli
i wodorotlenków
7.2. – pisze wzory sumaryczne soli: węglanów,
siarczanów(VI), azotanów(V), fosforanów(V),
chlorków, siarczków; tworzy nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie
7.
– wyjaśnia mechanizm dysocja- 7.3. – pisze równania reakcji jonowej soli
cji dysocjacji elektrolitycz– projektuje doświadczenie ba- nej wybranych soli
dające przewodnictwo elektryczne wodnych roztworów
soli
– pisze równania reakcji dysocjacji soli
– nazywa jony uwalniane
w procesie dysocjacji soli
– wyjaśnia, jakie sole zaliczamy
do soli praktycznie nierozpuszczalnych
– opisuje budowę soli
– ustala wzór sumaryczny soli
– we wzorze soli wskazuje
na podstawie nazwy
kation metalu i anion
– oblicza wartościowość metareszty kwasowej
lu na podstawie wzoru suma– podaje nazwy soli zapisarycznego soli
nych wzorem sumarycz– wyjaśnia na podstawie oblinym
czeń sumy ładunków oraz
– zapisuje wzór sumaryczny
stosunku liczbowego jonów
soli, znając wartościowość
tworzących daną sól, czy wzór
metalu i reszty kwasowej
sumaryczny jest poprawny
– zapisuje ogólny wzór soli
– opisuje zasady tworzenia
nazw soli i wzorów soli
5.
8.
27
2.
Otrzymywanie
soli w reakcji
kwasu z wodorotlenkiem
Otrzymywanie
soli w reakcji
kwasu z metalem
1.
4.
5.
Temat lekcji
Lp.
1
1
3.
Liczba
jednostek
lekcyjnych
– sól i wodór jako
produkty reakcji
metali aktywnych z kwasami
– podział metali
na aktywne
i szlachetne
– szereg aktywności metali
– wykorzystanie szeregu aktywności
metali do przewidywania przebiegu
reakcji kwasu
z metalem z wydzieleniem wodoru
– zapis równań reakcji kwasu z metalem w formie
cząsteczkowej
– otrzymywanie
soli w reakcji
kwasów z wodorotlenkami
– reakcja zobojętniania
– równania reakcji
zobojętniania:
cząsteczkowe,
jonowe pełne,
jonowe skrócone
4.
TreÊci
nauczania
– wymienia przykłady metali aktywnych i szlachetnych
– korzysta z szeregu aktywności metali
– przewiduje, które metale
reagują z kwasami
– odczytuje równania reakcji metali z kwasami
– zapisuje słownie przebieg
reakcji kwasów z metalami
– zapisuje cząsteczkowo
proste równania reakcji
kwasów z metalami
– wyjaśnia pojęcie: reakcja
zobojętniania
– zapisuje słownie przebieg
reakcji zobojętniania
– pisze cząsteczkowo proste równania zobojętniania
– wyjaśnia, jaką rolę pełni
wskaźnik w reakcjach zobojętniania
5.
Wymagania
podstawowe
Uczeƒ:
7.1. – wyjaśnia przebieg
reakcji zobojętniania
7.4. – pisze równania reakcji otrzymywania soli (kwas
+ wodorotlenek metalu)
7.
z podstawy
programowej
Uczeƒ:
– projektuje doświadczenie po- 7.4. – pisze równania reakzwalające stwierdzić, czy
cji otrzymywania soli (kwas
kwasy reagują z metalami
+ metal)
– potrafi wyjaśnić konstrukcję
szeregu aktywności metali
– pisze w formie cząsteczkowej
równania reakcji metali
z kwasami
– przewiduje, jak metale szlachetne zachowują się wobec
kwasów
– identyfikuje gazowy produkt
reakcji metali z kwasami
– wyjaśnia mechanizm reakcji
zobojętniania
– pisze równania reakcji kwasu
z wodorotlenkiem w formie
cząsteczkowej, jonowej pełnej i skróconej
przedstawiające reakcję zobojętniania
6.
Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
8.
Notatki
nauczyciela
28
6.
1.
Inne sposoby
otrzymywania
soli
2.
2
3.
5.
6.
– otrzymywanie
– wymienia poznane sposo- – pisze w formie cząsteczkowej
soli w reakcjach:
by otrzymywania soli
równania reakcji kwasów
kwasu z tlenkiem
w reakcjach wodorotlenz tlenkami metali, wodorometalu, wodoroków z tlenkami kwasowytlenków z tlenkami kwasowytlenku z tlenkiem
mi, metali z niemetalami
mi i metali z niemetalami
kwasowym, meoraz kwasów z tlenkami
– pisze równania reakcji otrzytalu z niemetametali
mywania wybranej soli trzelem (tlenku me– zapisuje słownie przebieg
ma sposobami
talu z tlenkiem
reakcji wodorotlenków
– przewiduje możliwość zajścia
niemetalu – treść
z tlenkami kwasowymi,
reakcji między substancjami
dodatkowa)
metali z niemetalami,
o określonych właściwościach
– zapis przebiegu
kwasów z tlenkami metali
wyżej wymienio- – zapisuje cząsteczkowo
nych reakcji
proste równania reakcji
w formie cząkwasów z tlenkami metali
steczkowej
– zapis przebiegu
reakcji kwasu
z tlenkiem metalu
w formie jonowej
pełnej i jonowej
skróconej (treść
dodatkowa)
i jonowej (treść
dodatkowa)
– wykorzystanie
szeregu aktywności do przewidywania przebiegu reakcji soli
z metalem (treść
dodatkowa)
– jak metale szlachetne zachowują się wobec HCl
i HNO3
4.
7.4. – pisze równania reakcji otrzymywania soli (kwas
+ tlenek metalu, wodorotlenek metalu + tlenek
niemetalu)
7.
8.
29
Inne reakcje powstawania osadu
8.
2.
Reakcje strąceniowe
1.
7.
Temat lekcji
Lp.
1
2
3.
Liczba
jednostek
lekcyjnych
– przeprowadza doświadczenie sprawdzające rozpuszczalność soli w wodzie
– dzieli sole ze względu
na ich rozpuszczalność
w wodzie na sole rozpuszczalne, trudno rozpuszczalne i praktycznie
nierozpuszczalne
– korzystając z tabeli rozpuszczalności, wymienia
sole rozpuszczalne, trudno rozpuszczalne i praktycznie nierozpuszczalne
w wodzie
– na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków ustala wzory
soli rozpuszczalnych
w wodzie, trudno rozpuszczalnych i praktycznie nierozpuszczalnych
5.
Wymagania
podstawowe
Uczeƒ:
– pisze równania reakcji strąceniowych soli z kwasem w formie cząsteczkowej, jonowej
i jonowej skróconej
– projektuje doświadczenie pozwalające otrzymać związek
praktycznie nierozpuszczalny
w reakcji kwasu z solą
– przewiduje przebieg reakcji
strąceniowych
6.
Wymagania
ponadpodstawowe
Uczeƒ:
– otrzymywanie
– opisuje przebieg reakcji
– wyjaśnia pojęcie: reakcja
osadu w reakcji
strącania osadu
strąceniowa
soli z wodoro– zapisuje słownie równanie – zapisuje równanie reakcji wotlenkiem oraz soreakcji kwasu z wodorodorotlenku z solą oraz soli
li z solą
tlenkiem i soli z inną solą
z solą w formie cząsteczko-
– podział soli
na rozpuszczalne
i praktycznie nierozpuszczalne
w wodzie
– tabela rozpuszczalności soli
i wodorotlenków
w wodzie
– wykorzystanie
tabeli rozpuszczalności
do przewidywania
powstawania osadu w reakcjach
soli z kwasem
– zapis przebiegu
reakcji powstawania osadu w formie cząsteczkowej i jonowej
– zapis przebiegu
reakcji pomiędzy
węglanem wapnia
i kwasem chlorowodorowym
(treść dodatkowa)
4.
TreÊci
nauczania
7.5. – wyjaśnia pojęcie: reakcja strąceniowa; projektuje doświadczenie pozwalające otrzymać sole
w reakcjach strąceniowych
7.5. – wyjaśnia pojęcie: reakcja strąceniowa; projektuje doświadczenie pozwalające otrzymać sole
w reakcjach strąceniowych
i pisze odpowiednie równania reakcji w sposób
cząsteczkowy i jonowy;
na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku reakcji strąceniowej
7.
z podstawy
programowej
Uczeƒ:
8.
Notatki
nauczyciela
30
2.
Podsumowanie
Sprawdzian wiadomości
1.
9.
10.
1
1
3.
– dowolna forma
sprawdzenia wiadomości
– według zadań
z zeszytu ćwiczeń
oraz pytań zamieszczonych
w podsumowaniu
w podręczniku
– zapis przebiegu
reakcji w formie
cząsteczkowej
i jonowej
– otrzymywanie
soli w reakcjach
strąceniowych
4.
5.
6.
wej, jonowej pełnej i jonowej
skróconej
– na postawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków projektuje doświadczenia otrzymywania soli
i wodorotlenków w reakcjach
strąceniowych
7.
i pisze odpowiednie równania reakcji w sposób
cząsteczkowy i jonowy;
na podstawie tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku reakcji strąceniowej
8.
31
GCN2-NP-032_056_GCN-NP-7_11 10-07-14 12:02 Strona 32
32
VII. Sprawdzian diagnozujący
opanowanie wiadomości i umiejętności
po pierwszej klasie gimnazjum
„Nie nabędzie mądrości, komu brak cierpliwości”
Ta łacińska sentencja niech będzie dla ciebie drogowskazem w trakcie sprawdzianu.
Uważnie przeczytaj zadania, zastanów się nad odpowiedzią, pomyśl – a na pewno znajdziesz rozwiązanie.
Sprawdzian składa się z 27 zadań. Liczba punktów, jaką można uzyskać za rozwiązanie
zadania, jest podana po jego treści. Łącznie za sprawdzian można uzyskać 50 punktów.
Powodzenia!
1. Podaj trzy właściwości soli kamiennej. (1 pkt )
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
2. Podaj przykład mieszaniny: (2 pkt )
a) jednorodnej .........................................................................................................
b) niejednorodnej ....................................................................................................
3. Opisz sposób, za pomocą którego rozdzielisz na składniki podane mieszaniny: (2 pkt )
woda z piaskiem
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
kreda z cukrem
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
4. Zaznacz zestaw zawierający wyłącznie pierwiastki chemiczne. (1 pkt )
a) żelazo, woda, powietrze
b) ołów, wodór, tlen
c) azot, węgiel, cukier
d) cyna, miedź, stal
VII. Sprawdzian diagnozujàcy ...
5. Zaznacz punkt, w którym podano poprawny wzór do obliczenia objętości
substancji. (1 pkt )
a) V = d $ m
d
b) V = m
c) V =
m
d
d) V = d $ m $ t
6. Uzupełnij definicję atomu. (1 pkt )
Atom jest najmniejszą ilością ………………………….. chemicznego zachowującą jego ……………………….. chemiczne.
31
7. Pewien atom przedstawiono za pomocą zapisu: 15
P. Ustal liczbę atomową, liczbę
masową, liczbę protonów, elektronów i neutronów w tym atomie. (5 pkt )
Liczba atomowa .......................................................................................................
Liczba masowa .........................................................................................................
Liczba protonów ......................................................................................................
Liczba elektronów ....................................................................................................
Liczba neutronów ....................................................................................................
8. Zaznacz zapis, który oznacza trzy dwuatomowe cząsteczki tlenu. (1 pkt )
a) 12 O
b) 4 O3
c) 3 O2
d) 3 O
9. Oblicz masę cząsteczkową podanych związków. (2 pkt )
N2O3 .........................................................................................................................
H2S ...........................................................................................................................
10. Na podstawie układu okresowego ustal numer grupy, numer okresu i wartościowość względem wodoru oraz maksymalną wartościowość względem
tlenu dla azotu. (4 pkt )
Numer grupy .........................................................................................................
Numer okresu ........................................................................................................
Wartościowość względem wodoru ........................................................................
Maksymalna wartościowość względem tlenu ........................................................
11. Dobierz współczynniki w podanych równaniach reakcji. (4 pkt )
…. Cu + …. O2 $ …. CuO
…. Al + …. S $ …. Al2S3
…. H2 + …. O2 $ … H2O
…. Mg + …. HCl $ …. MgCl2 + …. H2
33
34
12. Podczas spalania 4,8 g magnezu powstało 8 g tlenku magnezu. Oblicz, ile gramów tlenu wzięło udział w reakcji oraz w jakim stosunku masowym połączył
się magnez z tlenem. (3 pkt )
13. Wybierz zestaw, w którym podane są tylko procesy chemiczne. (1 pkt )
a) czernienie cukru podczas ogrzewania, kwaśnienie mleka
b) parowanie wody, topnienie wosku
c) topnienie śniegu, rozpuszczanie cukru w wodzie
d) rdzewienie żelaza, rozpuszczanie soli w wodzie
14. Napisz nazwy produktów podanej reakcji chemicznej. (1 pkt )
Fe2O3 + 2 Al $ Al2O3 + 2 Fe
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
15. Określ typ podanych reakcji chemicznych. (3 pkt )
C + O2 $ CO2 .......................................................................
2 HgO $ 2 Hg + O2 .......................................................................
NaOH + HCl $ NaCl + H2O .......................................................................
16. Uzupełnij definicję dotyczącą energii w reakcjach chemicznych. (1 pkt )
Reakcje chemiczne przebiegające z wydzieleniem energii nazywamy reakcjami
....................................... .
17. Opisz, w jaki sposób można wykryć tlenek węgla(IV) w powietrzu wydychanym z płuc. (2 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
18. Narysuj wzory strukturalne związków o wzorach sumarycznych: CO2, N2O5
i SO3. (3 pkt )
19. Uzupełnij zdanie. (1 pkt )
Zjawisko samorzutnego przemieszania się drobin jednej substancji względem innej nazywamy .......................................... .
20. Zaproponuj dwa sposoby zabezpieczenia przed rdzewieniem produktów
zawierających w swoim składzie żelazo. (2 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Informacja do zadań 21. i 22.
Wykres krzywych rozpuszczalności wybranych związków chemicznych
250
KNO3 – azotan(V) potasu
Kl – jodek potasu
CuSO4 – siarczan(VI) miedzi(II)
NaCl – chlorek sodu
Na2CO3 – soda (w´glan sodu)
240
230
220
KN
O
3
210
200
190
KI
170
160
150
140
130
120
SO
4
110
100
Cu
rozpuszczalność [ g na 100 g wody ]
180
90
80
70
60
50
40
NaCl
30
20
C
Na 2
10
0
0
10
O3
20
30
40
50
60
70
80
90
100
temperatura [°C]
35
36
21. Na podstawie krzywych rozpuszczalności ustal, która z substancji ma największą rozpuszczalność w temperaturze 50°C. (1 pkt )
a) węglan sodu
b) siarczan(VI) miedzi(II)
c) chlorek sodu
d) azotan(V) potasu
22. Do 100 g wody w temperaturze 40°C wsypano 160 g jodku potasu. Całość zamieszano. Na podstawie krzywych rozpuszczalności zaznacz prawidłową odpowiedź. (1 pkt )
a) Rozpuściło się 160 g jodku potasu i otrzymano roztwór nasycony.
b) Rozpuściło się 160 g jodku potasu i otrzymano roztwór nienasycony.
c) Pewna ilość substancji, pomimo mieszania, nie rozpuściła się i otrzymano roztwór nasycony.
d) Pewna ilość substancji, pomimo mieszania, nie rozpuściła się i otrzymano roztwór nienasycony.
23. Diagram przedstawia zawartość procentową pewnych składników powietrza atmosferycznego. Podaj nazwy gazów kryjące się pod literami A i B. (2 pkt )
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
A
A ………………..........……...…...…........
B
C
B …………...…...…................…………..
24. Oblicz masę powietrza znajdującego się w pomieszczeniu, którego objętość
wynosi 100 m3. Przyjmij, że gęstość powietrza w rozpatrywanych warunkach wynosi 1,3 kg/m3. (2 pkt )
25. Zaznacz punkt, w którym poprawnie podano stężenie procentowe roztworu otrzymanego w wyniku rozpuszczenia 20 g pewnej substancji w 180 g
wody. (1 pkt )
a) 10%
b) 20%
c) 11%
d) 9%
26. Dwie cząsteczki wody zbudowane są z: (1 pkt )
a) dwóch atomów wodoru i dwóch atomów tlenu.
b) czterech atomów wodoru i dwóch atomów tlenu.
c) czterech atomów wodoru i czterech atomów tlenu.
d) dwóch atomów wodoru i jednego atomu tlenu.
27. Zaznacz szereg, w którym podano wyłącznie substancje rozpuszczalne
w wodzie. (1 pkt )
a) cukier, ocet, olej
b) benzyna, sól kuchenna, alkohol etylowy
c) srebro, smalec, piasek
d) cukier, ocet, sól kuchenna
Punktacja:
1. Za podanie trzech właściwości soli kuchennej – 1 pkt
2. Za podanie przykładu każdej mieszaniny – po 1 pkt (razem 2 pkt)
3. Za opis rozdzielenia każdej mieszaniny – po 1 pkt (razem 2 pkt)
4. Za poprawny wybór zestawu – 1 pkt
6. Za poprawne uzupełnienie definicji – 1 pkt
7. Za podanie liczby atomowej – 1 pkt
Za podanie liczby masowej – 1 pkt
Za podanie liczby protonów – 1 pkt
Za podanie liczby elektronów – 1 pkt
Za podanie liczby neutronów – 1 pkt
9. Za poprawne obliczenie masy cząsteczkowej – po 1 pkt (razem 2 pkt)
10. Za podanie numeru grupy – 1 pkt
Za podanie numeru okresu – 1 pkt
Za określenie wartościowości względem wodoru – 1 pkt
Za określenie maksymalnej wartościowości względem tlenu – 1 pkt
11. Za poprawne dobranie współczynników – po 1 pkt (razem 4 pkt)
12. Za zastosowanie metody obliczenia masy tlenu – 1 pkt
Za zastosowanie metody obliczenia stosunku masowego – 1 pkt
Za poprawne rachunki w całym zadaniu – 1 pkt
14. Za zapisanie nazw dwóch produktów – 1 pkt
15. Za każde poprawne określenie typu reakcji chemicznej – po 1 pkt (razem 3 pkt)
16. Za poprawne uzupełnienie definicji – 1 pkt
17. Za podanie nazwy substancji służącej do wykrywania tlenku węgla(IV) – 1 pkt
Za zapis obserwacji – 1 pkt
37
38
18. Za poprawne narysowanie każdego ze wzorów – po 1 pkt (razem 3 pkt)
19. Za poprawne uzupełnienie zdania – 1 pkt
20. Za podanie każdego poprawnego sposobu zabezpieczenia antykorozyjnego – po
1 pkt (razem 2 pkt)
Przy podaniu jednego błędnego sposobu – 0 pkt za całe zadanie
23. Za podanie każdej poprawnej nazwy gazów – po 1 pkt (razem 2 pkt)
24. Za zastosowanie poprawnej metody obliczenia masy powietrza – 1 pkt
Za poprawny wynik z jednostką – 1 pkt
39
VIII. Przykładowe sprawdziany
Sprawdzian I. Wodorotlenki
Sprawdzian składa się z 19 zadań. Za poprawną odpowiedź w zadaniach testowych
jednokrotnego wyboru możesz otrzymać maksymalnie 1 punkt. W zadaniach otwartych maksymalna liczba punktów, jaką można uzyskać za rozwiązanie zadania, jest podana po jego treści. Łącznie za poprawne rozwiązanie zadań otwartych i zamkniętych
możesz otrzymać 34 punkty. Ostatnie zadanie (zadanie 19) jest na ocenę celującą.
Powodzenia!
Zadania zamknięte
1. Zaznacz wzór ogólny wodorotlenków. (1 pkt )
a) HX
b) HnX
c) M(OH)n
d) MnOH
2. Wybierz punkt, w którym podano poprawny sposób otrzymania wodorotlenku glinu. (1 pkt )
a) tlenek glinu + woda
b) glin + woda o temperaturze 20°C
c) glin + wodór
d) chlorek glinu + wodorotlenek potasu
3. Ustal, który zestaw zawiera wyłącznie wodorotlenki rozpuszczalne w wodzie. (1 pkt )
a) KOH, NaOH, Ba(OH)2
b) Cu(OH)2, Al(OH)3, Zn(OH)2
c) KOH, Mg(OH)2, Zn(OH)2
d) NaOH, Al(OH)2, Cu(OH)2
4. Ustal, który zestaw zawiera wyłącznie metale tworzące kationy dwudodatnie. (1 pkt )
a) sód, wapń i magnez
b) potas, glin i wapń
c) wapń, bar i magnez
d) glin, ołów(II) i miedź(II)
40
5. Zaznacz poprawnie zapisany zestaw barw wskaźników w roztworach wodorotlenków. (1 pkt )
Zestaw
Fenoloftaleina
Wywar
z czerwonej kapusty
Uniwersalny
papierek wskaźnikowy
Lakmus
a)
malinowa
zielona
zielona
niebieska
b)
malinowa
fioletowa
czerwona
niebieska
c)
malinowa
czerwona
zielona
fioletowa
d)
malinowa
zielona
czerwona
niebieska
6. Zaznacz wodorotlenek, który znalazł zastosowanie w budownictwie. (1 pkt )
a) wodorotlenek magnezu
b) wodorotlenek glinu
c) wodorotlenek miedzi(II)
d) wodorotlenek wapnia
7. Do probówek z tlenkami metali dodano wodę zawierającą fenoloftaleinę, co przedstawiono poniżej.
woda + fenoloftaleina
I
Al2O3
II
CuO
III
CaO
W których probówkach fenoloftaleina nie zmieniła zabarwienia? Zaznacz poprawny zapis. (1 pkt )
a) I i II
b) I i III
c) II i III
d) tylko w III
8. Ustal, która z wymienionych substancji nie ma właściwości żrących. (1 pkt )
a) wodorotlenek magnezu
b) wodorotlenek sodu
c) wodorotlenek potasu
d) wodorotlenek wapnia
VIII. Przyk∏adowe sprawdziany
9. Zaznacz równanie reakcji otrzymywania wodorotlenku sodu, w którym poprawnie zapisano wzory substancji oraz poprawnie dobrano współczynniki.
(1 pkt )
a) NaO + H2O $ NaOH
b) Na2O + H2O $ NaOH
c) Na2O + H2O $ 2 NaOH
d) 2 Na2O + H2O $ 2 NaOH
10. Ustal, która odpowiedź prawidłowo opisuje budowę wodorotlenków. (1 pkt )
a) Wodorotlenki są zbudowane z anionów metali i kationów wodorotlenkowych.
b) Wodorotlenki to substancje o budowie kowalencyjnej.
c) Wodorotlenki to substancje o budowie jonowej zbudowane z kationów metali
i anionów wodorotlenkowych.
d) Wodorotlenki to substancje zbudowane z cząsteczek, w skład których wchodzą
atomy metali, tlenu i wodoru.
Zadania otwarte
11. Wykonaj polecenia. (4 pkt )
Korzystając z układu okresowego pierwiastków chemicznych, ustal numer
grupy oraz numer okresu, w którym znajduje się magnez.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Ułóż wzór sumaryczny tlenku magnezu.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Oblicz stosunek masowy magnezu do tlenu w tym związku.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
12. Potas znajduje się w pierwszej grupie układu okresowego pierwiastków chemicznych. (3 pkt )
Określ, czy tlenek potasu należy do tlenków metali, czy do tlenków niemetali.
...............................................................................................................................
Napisz równanie reakcji tego tlenku z wodą oraz podaj nazwę otrzymanego produktu.
...............................................................................................................................
13. Na podstawie wzoru wodorotlenku Ca(OH)2 ustal liczbę grup wodorotlenowych w tym związku. (6 pkt )
...............................................................................................................................
Podaj nazwę tego wodorotlenku.
...............................................................................................................................
Zaprojektuj doświadczenie, za pomocą którego otrzymasz ten wodorotlenek w reakcji odpowiedniego tlenku z wodą. W tym celu podaj nazwę odczynników, narysuj schemat doświadczenia, zapisz obserwacje oraz sformułuj wniosek.
Odczynniki: ............................................................................................................
...............................................................................................................................
41
42
Schemat doświadczenia:
Obserwacje: ...........................................................................................................
...............................................................................................................................
Wniosek: ................................................................................................................
...............................................................................................................................
Wyjaśnij pojęcie higroskopijności.
...............................................................................................................................
Podaj przykład jednego wodorotlenku, który posiada właściwości higroskopijne.
...............................................................................................................................
15. Wyjaśnij, czym różni się wodorotlenek od zasady. (1 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
16. Wykonano doświadczenie według podanego schematu. Na jego podstawie wykonaj polecenia. (4 pkt )
K
Ca
H2O + fenoloftaleina
Zapisz dwie obserwacje z tego doświadczenia.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Napisz, który z metali jest aktywniejszy.
...............................................................................................................................
Ustal, jaka obserwacja pozwala na sformułowanie odpowiedzi, który z metali jest aktywniejszy.
...............................................................................................................................
Napisz równanie reakcji potasu z wodą.
...............................................................................................................................
17. Oblicz stężenie procentowe roztworu otrzymanego w wyniku rozpuszczenia 2 g wodorotlenku w 90 g wody. (2 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
18. Podaj po dwa zastosowania wodorotlenku sodu i wapnia. (2 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
19. Zadanie dodatkowe
Zaprojektuj doświadczenie, w wyniku którego otrzymasz wodorotlenek żelaza(III).
Punktacja
1–10. Za każdą poprawną odpowiedź – po 1 pkt
11. Za podanie numeru grupy i okresu – 1 pkt
Za poprawny wzór sumaryczny tlenku magnezu – 1 pkt
Za poprawną metodę obliczenia stosunku masowego – 1 pkt
Za poprawny wynik – 1 pkt
12. Za poprawne zakwalifikowanie tlenku potasu do tlenków metali – 1 pkt
Za poprawny zapis równania reakcji tlenku potasu z wodą – 1 pkt
Za poprawną nazwę produktu – 1 pkt
13. Za podanie liczby grup wodorotlenowych – 1 pkt
Za poprawną nazwę wodorotlenku – 1 pkt
Za podanie wszystkich odczynników – 1 pkt
Za poprawny schemat doświadczenia – 1 pkt
Za poprawny zapis obserwacji – 1 pkt
Za poprawny zapis wniosku z doświadczenia – 1 pkt
14. Za wyjaśnienie pojęcia – 1 pkt
Za podanie przykładu wodorotlenku – 1 pkt
15. Za wyjaśnienie różnicy między wodorotlenkiem i zasadą – 1 pkt
16. Za poprawny zapis dwóch obserwacji – 1 pkt
Za wskazanie metalu aktywniejszego – 1 pkt
Za podanie obserwacji, która wskazuje na aktywniejszy metal – 1 pkt
Za zapis równania reakcji potasu z wodą – 1 pkt
17. Za wybranie poprawnej metody obliczeń – 1 pkt
Za poprawne obliczenia i wynik – 1 pkt
18. Za podanie po dwa przykłady zastosowania wodorotlenku sodu i wapnia – po 1 pkt
(razem 2 pkt)
W wypadku podania jednego błędnego zastosowania – 0 pkt za całe zadanie
19. Zadanie dodatkowe to zadanie na ocenę celującą
43
44
Sprawdzian II. Kwasy
jednokrotnego wyboru możesz otrzymać maksymalnie 1 punkt. W zadaniach otwartych
maksymalna liczba punktów, jaką można uzyskać za rozwiązanie zadania, jest podana po jego treści. Łącznie za poprawne rozwiązanie zadań otwartych i zamkniętych możesz otrzymać 35 punktów. Ostatnie zadania (zadanie 20 i 21) są na ocenę celującą.
Powodzenia!
Zadania otwarte
1. Zaznacz zestaw, w którym znajdują się substancje tworzące z wodą kwasy.
(1 pkt )
a) CO, SO2, CaO
b) CO2, HCl, K2O
c) SO2, SO3, N2O5
d) SiO2, CO2, SO3
2. Wzorem ogólnym kwasów jest: (1 pkt )
a) MR.
b) M(OH)n.
c) HOH.
d) HnR.
3. Do kwasów tlenowych można zaliczyć: (1 pkt )
a) kwas azotowy(V) i solny.
b) kwas siarkowy(VI) i siarkowodorowy.
c) kwas siarkowy(VI) i kwas azotowy(V).
d) kwas solny i siarkowodorowy.
4. Który z podanych tlenków tworzy z wodą kwas azotowy(V)? (1 pkt )
a) NO
b) N2O
c) N2O5
d) N2O3
5. Ustal, którego z wymienionych kwasów używa się w produkcji napojów gazowanych. (1 pkt )
a) kwas chlorowodorowy
b) kwas siarkowodorowy
c) kwas azotowy(V)
d) kwas fosforowy(V)
6. Zaznacz zestaw kwasów, których nie można otrzymać w reakcji odpowiedniego tlenku niemetalu z wodą. (1 pkt )
a) kwas siarkowy(VI), kwas siarkowy(IV), kwas siarkowodorowy
b) kwas azotowy(V), kwas azotowy(III), kwas chlorowodorowy
c) kwas siarkowodorowy, kwas chlorowodorowy, kwas bromowodorowy
d) kwas węglowy, kwas fosforowy(V), kwas bromowodorowy
7. Do probówek z wodą wprowadzono tlenki niemetali, co przedstawiono poniżej.
SiO2
SO3
SO2
I
II
III
SO3
woda + lakmus
W których probówkach lakmus nie zabarwił się? (1 pkt )
a) w I i II
b) w II i III
c) w I i III
d) tylko w I
8. Zaznacz, który kwas jest najbardziej nietrwały i najłatwiej rozkłada się na wodę i odpowiedni tlenek niemetalu. (1 pkt )
a) kwas siarkowy(VI)
b) kwas azotowy(V)
c) kwas węglowy
d) kwas chlorowodorowy
9. Ustal, które stwierdzenie dotyczy kwasu siarkowego(IV). (1 pkt )
a) Powstaje w reakcji tlenku siarki(IV) z wodą.
b) Nie rozpuszcza się w wodzie.
c) Jest kwasem beztlenowym.
d) Powstaje w reakcji tlenku siarki(VI) z wodą.
10. Zaznacz poprawnie zapisaną wartościowość reszty kwasu siarkowodorowego. (1 pkt )
a) I
b) II
c) III
d) IV
Zadania otwarte
11. Wzór kwasu siarkowego(VI) zapisujemy w postaci H2SO4. Wykonaj polecenia.
(3 pkt )
Podaj wzór reszty kwasowej kwasu siarkowego(VI) oraz ustal jej wartościowość.
...............................................................................................................................
Podaj wzór sumaryczny tlenku kwasowego tego kwasu.
...............................................................................................................................
Napisz równanie reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(VI).
...............................................................................................................................
45
46
Spośród podanych kwasów wypisz kwasy tlenowe: HCl, HNO3, HNO2, H2S,
H2SO3, H3PO4.
...............................................................................................................................
Wybierz jeden z kwasów tlenowych, oblicz jego masę cząsteczkową i napisz jego nazwę.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Ustal wartościowość niemetalu w wybranym kwasie tlenowym. .................
Napisz, w jaki sposób można otrzymać kwasy beztlenowe.
...............................................................................................................................
Podane tlenki podziel na tlenki metali i tlenki niemetali: tlenek potasu, tlenek węgla(IV), tlenek siarki(IV), tlenek fosforu(V), tlenek sodu, tlenek azotu(V), tlenek baru, tlenek litu.
Tlenki metali: .........................................................................................................
...............................................................................................................................
Tlenki niemetali: ....................................................................................................
...............................................................................................................................
Wypisz z podanych tlenków (podając ich wzory sumaryczne) tlenki reagujące z wodą i powodujące zmianę koloru uniwersalnego papierka wskaźnikowego na zielononiebiesko.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Wypisz tlenki (za pomocą wzorów sumarycznych) reagujące z wodą i powodujące zmianę koloru uniwersalnego papierka wskaźnikowego na czerwono.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Zapisz jedno równanie reakcji prowadzące do powstawania kwasu (wybierając odpowiedni tlenek z podanych).
...............................................................................................................................
Zapisz jedno równanie reakcji prowadzące do powstawania wodorotlenku
(wybierając odpowiedni tlenek z podanych).
...............................................................................................................................
14. Opisz sposób postępowania podczas rozcieńczania kwasu siarkowego(VI).
(1 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
15. Podaj po jednym przykładzie zastosowania kwasów chlorowodorowego
i azotowego(V). (2 pkt )
Kwas chlorowodorowy:
...............................................................................................................................
Kwas azotowy(V):
...............................................................................................................................
16. Uzupełnij zdanie. (1 pkt )
Kwasy to związki chemiczne zbudowane z …………………….. i ............................
...................................................... .
17. Zaprojektuj doświadczenie, które wykaże higroskopijne właściwości kwasu
siarkowego(VI). (4 pkt )
Odczynniki:
...............................................................................................................................
Schemat doświadczenia:
Obserwacje:
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Wniosek:
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
18. Przeczytaj epitafium autorstwa Juliana Tuwima. (2 pkt )
Nagrobek
Tutaj leży chemik Dezydery,
Który wypił aż po same dno
Pełne wiadro H2SO4,
Myśląc, że to zwykła H2O.
Julian Tuwim,
Cicer cum caule czyli groch z kapustą,
Warszawa 2009, s. 207–208.
Uzasadnij, opisując właściwości tego kwasu, słuszność epitafium Nagrobek.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Napisz trzy zastosowania kwasu H2SO4.
...............................................................................................................................
47
48
19. Narysuj model cząsteczki kwasu siarkowodorowego i węglowego. (2 pkt )
Zadania dodatkowe
20. Na ptasie pióro naniesiono krople stężonego kwasu azotowego(V). Napisz obserwacje, wniosek i nazwę przeprowadzonej reakcji.
21. Chlor może tworzyć kilka kwasów tlenowych: HClO, HClO2, HClO3, HClO4. Podaj nazwy tych kwasów oraz ułóż ich wzory strukturalne.
Punktacja
11. Za podanie wzoru reszty kwasowej i określenie jej wartościowości – 1 pkt
Za podanie wzoru sumarycznego tlenku kwasowego – 1 pkt
Za zapis równania reakcji otrzymywania kwasu siarkowego(VI) – 1 pkt
12. Za wypisanie wszystkich kwasów tlenowych – 1 pkt
Za obliczenie masy cząsteczkowej jednego z wybranych kwasów i podanie jego
nazwy – 1 pkt
Za ustalenie wartościowości niemetalu w wybranym kwasie tlenowym – 1 pkt
Za podanie sposobu otrzymywania kwasów beztlenowych – 1 pkt
13. Za poprawny podział na tlenki metali i niemetali – po 1 pkt (razem 2 pkt)
Za wypisanie tlenków zasadowych – 1 pkt
Za wypisanie tlenków kwasowych – 1 pkt
Za poprawne równanie otrzymywania kwasu – 1 pkt
Za poprawne równanie otrzymywania wodorotlenku – 1 pkt
14. Za poprawny opis sposobu rozcieńczania kwasu – 1 pkt
15. Za każdy poprawny przykład zastosowania kwasu – po 1 pkt (razem 2 pkt)
16. Za poprawne uzupełnienie zdania – 1 pkt
17. Za wymienienie odczynników – 1 pkt
Za poprawny schemat doświadczenia – 1 pkt
Za poprawny zapis obserwacji – 1 pkt
Za poprawne sformułowanie wniosku – 1 pkt
18. Za uzasadnienie – 1 pkt
Za podanie trzech przykładów zastosowania kwasu – 1 pkt
19. Za rysunek modelu cząsteczki kwasu siarkowodorowego i węglowego – po 1 pkt
(razem 2 pkt)
20–21. Zadania dodatkowe to zadania na ocenę celującą
Sprawdzian III. Dysocjacja jonowa i odczyn roztworu
możesz otrzymać 33 punkty. Ostatnie zadanie (zadanie 18) jest na ocenę celującą.
Powodzenia!
Zadania zamknięte
1. Twórcą teorii dysocjacji jonowej jest: (1 pkt )
a) N. Bohr.
b) D. Mendelejew.
c) J. Śniadecki.
d) S. Arrhenius.
2. Która z wymienionych substancji ulega w wodzie dysocjacji jonowej? (1 pkt )
a) chlorowodór
b) cukier
c) alkohol
d) tlenek krzemu
3. W wodnym roztworze kwasu siarkowego(VI) zawarte są na pewno jony:
(1 pkt )
a) wodoru.
b) wodorotlenkowe.
c) metalu.
d) siarki.
4. Ustal, który zapis przedstawia poprawnie zapisane równanie dysocjacji wodorotlenku wapnia. (1 pkt )
H2O
a) Ca(OH)2 $ Ca+ + 2 OH–
H2O
b) Ca(OH)2 $ Ca2+ + OH2–
H2O
c) Ca(OH)2 $ Ca2– + 2 OH+
H2O
d) Ca(OH)2 $ Ca2+ + 2 OH–
5. O odczynie zasadowym roztworu decyduje nadmiar jonów: (1 pkt )
a) wodoru.
b) wodorotlenkowych.
c) reszt kwasowych kwasu pochodzących z dysocjacji kwasu.
d) metalu pochodzących z dysocjacji wodorotlenku.
49
50
6. Zaznacz szereg, w którym wartościom pH prawidłowo przyporządkowano
odczyn roztworu. (1 pkt )
Szereg
pH 0–7
pH 7
pH 7–14
a)
zasadowy
obojętny
kwaśny
b)
kwaśny
obojętny
zasadowy
c)
kwaśny
zasadowy
obojętny
d)
zasadowy
kwaśny
obojętny
7. Zaznacz szereg wzorów substancji, których roztwory wodne barwią uniwersalny papierek wskaźnikowy na czerwono. (1 pkt )
a) kwas solny, woda, ocet
b) kwas azotowy(V), wodorotlenek sodu, wodorotlenek magnezu
c) wodorotlenek wapnia, wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu
d) kwas siarkowy(IV), kwas siarkowodorowy, kwas azotowy(III)
8. W wodzie rozpuszczono związki chemiczne, co przedstawiono poniżej. Do każdej
probówki dodano fenoloftaleiny. (1 pkt )
I
KOH
II
HCl
III
Ca(OH)2
Fenoloftaleina zabarwiła się w probówce I i III, ponieważ za barwę fenoloftaleiny odpowiadają jony:
a) metali.
b) reszt kwasowych.
c) wodorowe.
d) wodorotlenkowe.
9. Zaznacz poprawne dokończenie zdania. (1 pkt )
W roztworze o odczynie zasadowym ilość jonów wodorowych jest:
a) większa niż ilość jonów reszt kwasowych.
b) równa ilości jonów wodorotlenkowych.
c) mniejsza niż ilość jonów wodorotlenkowych.
d) większa niż ilość jonów wodorotlenkowych.
10. Zaznacz poprawne dokończenie zdania. (1 pkt )
W celu odróżnienia roztworu kwasu solnego od roztworu wodorotlenku sodu można wykorzystać fenoloftaleinę, ponieważ zabarwia się w roztworach:
a) kwasów, a nie zabarwia się w roztworach wodorotlenków.
b) wodorotlenków, a nie zabarwia się w roztworach kwasów.
c) kwasów na kolor czerwony, a w roztworach wodorotlenków na kolor niebieski.
d) kwasów na kolor żółty, a w roztworach wodorotlenków na kolor niebieskozielony.
Zadania otwarte
Z podanych związków chemicznych wybierz elektrolity: sól, wodorotlenek
potasu, kwas siarkowy, cukier, sól, woda.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Podaj definicję elektrolitu.
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Podczas badania przewodnictwa prądu elektrycznego przez roztwór kwasu solnego zaobserwowano, że zamontowana w zestawie żarówka zapaliła się. Napisz,
czy kwas solny jest elektrolitem, czy nieelektrolitem.
...............................................................................................................................
Zaprojektuj doświadczenie, za pomocą którego można stwierdzić obecność
jonów w roztworze elektrolitu. Wypisz odczynniki, narysuj schemat zestawu, podaj obserwacje oraz sformułuj wniosek.
12. Uzupełnij równania dysocjacji i dobierz współczynniki. (6 pkt )
HO
–
2
…………………. + …………………. $ H+ + NO3
HO
2
NaOH $ …………………. + ………………….
HO
2
Ba(OH)2 $ …………………. + ………………….
HO
2
H3PO4 $ …………………. + ………………….
HO
2
…………………. $ K+ + OH–
HO
2
…………………. $ 2 H++ SO2–
3
51
52
13. Uzupełnij zdania. (2 pkt )
Wodorotlenki, które ulegają dysocjacji na kationy ………............…………. i aniony
………………......……., nazywamy ....................................................................... .
Kwasami nazywamy związki chemiczne, które dysocjują na ..................................
i .................................................................................. .
14. Podaj nazwy i wzory sumaryczne dwóch tlenków, które biorą udział w tworzeniu kwaśnych deszczy. (2 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
15. Zapisz dwa sposoby ochrony atmosfery przed zanieczyszczeniem tlenkami
kwasowymi. (1 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
16. Na podstawie przedstawionych reakcji uzupełnij zdania. (4 pkt )
HO
2
H2S $
2 H++ S2–
W wyniku dysocjacji powstają jednododatnie …………………………….… i dwuujemne .................................................................................. .
HO
2
Mg(OH)2 $
Mg2+ + 2 OH–
W wyniku dysocjacji powstają dwudodatnie ……………………….. i jednoujemne
........................................................................... .
17. Przekreśl zdanie nieprawdziwe. (1 pkt )
Suma ładunków elektrycznych kationów i anionów powstających w procesie dysocjacji wynosi zero, co znaczy, że ładunki te się znoszą.
Prąd elektryczny powoduje uporządkowaną wędrówkę jonów w roztworach elektrolitów.
Właściwości jonów nie różnią się od właściwości obojętnych atomów i cząsteczek.
Na przykładzie kwasu azotowego(V) i kwasu azotowego(III) wyjaśnij różnicę między elektrolitem mocnym i słabym.
Punktacja
11. Za wypisanie wszystkich elektrolitów – 1 pkt
Za zapisanie definicji elektrolitu – 1 pkt
Za zaliczenie kwasu solnego do elektrolitów – 1 pkt
Za zaprojektowanie doświadczenia – 4 pkt, to jest po 1 pkt za wypisanie odczynników, narysowanie schematu, napisanie obserwacji i sformułowanie wniosku.
12. Za każde poprawnie uzupełnione równanie – po 1 pkt (razem 6 pkt)
13. Za poprawnie uzupełnione zdania – po 1 pkt (razem 2 pkt)
14. Za podanie nazwy i wzoru tlenku – po 1 pkt (razem 2 pkt)
15. Za podanie sposobu zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza – 1 pkt
16. Za poprawnie uzupełnione zdania (zapisanie prawidłowych nazw jonów) – po
1 pkt (razem 4 pkt)
17. Za przekreślenie zdania fałszywego – 1 pkt
Sprawdzian IV. Sole
możesz otrzymać 35 punktów. Ostatnie zadanie (zadanie 18) jest na ocenę celującą.
Powodzenia!
Zadania zamknięte
1. Wybierz szereg, który zawiera wyłącznie wzory sumaryczne soli. (1 pkt )
a) NaCl, FeS, CaO
b) CaCO3, NaNO3, AlPO4
c) NH3, HCl, MgS
d) KOH, PbSO4, CuSO3
2. Reakcje zobojętniania to reakcje między: (1 pkt )
a) kwasem i metalem.
b) kwasem i tlenkiem metalu.
c) wodorotlenkiem i tlenkiem kwasowym.
d) kwasem i wodorotlenkiem.
3. Jaką postać ma wzór sumaryczny azotanu(V) rtęci(II)? (1 pkt )
a) Hg(NO3)2
b) Hg(NO2)2
c) HgNO3
d) Hg3N2
4. Zaznacz nazwę soli o wzorze sumarycznym Fe2(SO4)3. (1 pkt )
a) siarczan(VI) żelaza(II)
b) siarczan(IV) żelaza(II)
c) siarczan(VI) żelaza(III)
d) siarczan(IV) żelaza(II)
5. Kationy metali są dwuwartościowe w następujących solach: (1 pkt )
a) Na2SO3, K2CO3, Cu2SO4.
b) MgCO3, CuSO3, ZnS.
c) AlPO4, Fe(NO3)3, Fe2S3.
d) PbSO4, K2CO3, AgCl.
6. Na podstawie tablicy rozpuszczalności określ, która sól jest praktycznie nierozpuszczalna w wodzie. (1 pkt )
a) azotan(V) potasu
b) chlorek żelaza(II)
c) siarczek miedzi(II)
d) fosforan(V) potasu
7. Zaznacz zestaw, w którym prawidłowo podano jony powstające w wyniku
dysocjacji azotanu(V) glinu. (1 pkt )
a) Al3+ i NO2–
b) Al2+ i NO3–
c) Al3+ i NO3–
d) Al+ i NO33–
53
54
8. W wyniku reakcji chemicznej między H2SO4 i CuO otrzymamy: (1 pkt )
a) siarczan(VI) miedzi(II) i wodę.
b) siarczan(VI) miedzi(I) i wodę.
c) siarczan(IV) miedzi(II) i wodór.
d) siarczan(VI) miedzi(II) i wodór.
9. Ustal, w której probówce wytrącił się osad. (1 pkt )
HCl
I
CuSO4
II
Na2S
III
K 2CO3
IV
AgNO3
a) I
b) II
c) III
d) IV
10. Ustal, jakiego substratu nie zapisano w równaniu reakcji chemicznej. (1 pkt )
........................... + 2 NaOH $ Na2SO4 + Cu(OH)2.
a) H2SO4
b) H2S
c) CuO
d) CuSO4
Zadanie otwarte
11. Napisz wzór sumaryczny, podaj trzy właściwości i po dwa zastosowania dla
chlorku sodu i węglanu wapnia. (6 pkt )
Chlorek sodu:
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Węglan wapnia:
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
12. Opisz budowę soli. (1 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
13. Wpisz brakujące reagenty i dobierz współczynniki w podanych równaniach.
(5 pkt )
………...…….. + KOH $ KCl + H2O
Ca(OH)2 + SO2 $ ………...…….. + ………...……..
………...…….. + ………...…….. $ ZnS
H2SO4 + Mg $ ………...……..+ ………...……..
HNO3 + Na2O $ ………...……..+ ………...……..
14. Na podstawie tabeli rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie zaproponuj sposób otrzymywania fosforanu(V) żelaza(III). Równanie reakcji
zapisz w formie cząsteczkowej, jonowej pełnej i jonowej skróconej. (3 pkt )
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
15. Przy zdaniu prawdziwym wpisz literę P, a przy fałszywym F. (3 pkt )
Miedź reaguje w kwasem chlorowodorowym. ………...……..
Wodorotlenki reagują z wszystkimi tlenkami niemetali. ………...……..
H2O
Równanie dysocjacji CaCl2 $
Ca2+ + 2 Cl– odczytujemy w następujący sposób:
w wyniku dysocjacji chlorku wapnia są uwalniane dwudodatnie kationy wapnia
i jednoujemne aniony chlorkowe. ………...……..
16. Z podanych jonów ułóż trzy wzory soli oraz napisz nazwy tych soli. (6 pkt )
S2–, Hg+, SO32–, Al3+
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
17. Podany tekst opisuje pewną sól. Podaj jej nazwę. (1 pkt )
Sól tę znali już alchemicy. Nazwali ją kryształami księżycowymi, bo w jej skład
wchodzą kationy srebra, a srebro było według alchemików uosobieniem księżyca.
Związek ten powszechnie zwany jest lapisem lub kamieniem piekielnym, ponieważ
w zetknięciu ze skórą powoduje powstanie czarno-brunatnych plam. Jest to substancja podobnie jak inne saletry bardzo dobrze rozpuszczalna w wodzie.
Nazwa soli: ............................................................................................................
Otrzymaj siarczan(VI) żelaza(II) pięcioma metodami. Zapisz równania reakcji w formie cząsteczkowej.
Punktacja
11. Za poprawny wzór sumaryczny każdej soli – po 1 pkt (razem 2 pkt)
Za podanie trzech właściwości każdej soli – po 1 pkt (razem 2 pkt)
Za podanie dwóch przykładów zastosowania dla każdej soli – po 1 pkt (razem 2 pkt)
12. Za poprawny opis – 1 pkt
13. Za poprawny wpis reagentów i dobranie współczynników – po 1 pkt (razem 5 pkt)
14. Za zapisanie równania w formie cząsteczkowej – 1 pkt
Za zapisanie równania w formie jonowej pełnej – 1 pkt
Za zapisanie równania w formie jonowej skróconej – 1 pkt
55
56
15. Za poprawne wskazanie zdania prawdziwego lub fałszywego – po 1 pkt (razem 3 pkt)
16. Za podanie poprawnego wzoru każdej soli – po 1 pkt (razem 3 pkt)
Za podanie poprawnej nazwy każdej soli – po 1 pkt (razem 3 pkt)
17. Za podanie poprawnej nazwy soli – 1 pkt
57
Poniżej przedstawiono scenariusze lekcji powtórzeniowej, utrwalającej oraz scenariusz zajęć pozalekcyjnych, w których wykorzystuje się karty pracy ucznia. Załączone
materiały należy traktować jako propozycje rozwiązań metodycznych.
Scenariusz 1
Temat zajęć: Powtórzenie wiadomości o wodorotlenkach i kwasach
Cele ogólne zajęć:
– utrwalenie pojęć dotyczących wodorotlenków i kwasów.
Cele operacyjne
Uczeń wie:
– jaki jest wzór ogólny wodorotlenków,
– jaka jest wartościowość grupy wodorotlenkowej,
– od czego zależy liczba grup wodorotlenowych w cząsteczce wodorotlenku,
– jak zbudowane są wodorotlenki,
– jak można otrzymać wodorotlenki,
– jaka jest różnica między wodorotlenkiem a zasadą,
– jak barwią się poznane wskaźniki w roztworach wodorotlenków,
– jakie są produkty dysocjacji jonowej wodorotlenków,
– jaki jest wzór ogólny kwasów,
– jak można otrzymać kwasy,
– jak barwią się wskaźniki w roztworach kwasów,
– jakie są produkty dysocjacji jonowej kwasów,
– jak można sprawdzić odczyn roztworu,
– jaka jest zależność pomiędzy wartością pH a odczynem roztworu.
Uczeń umie:
– wybrać z podanych wzory wodorotlenku,
– wybrać z podanych wzory sumaryczne kwasów,
– wybrać z podanych równania reakcji otrzymywania wodorotlenków i kwasów,
– wybrać z podanych równania dysocjacji wodorotlenków i kwasów,
– wskazać elektrolit i nieelektrolit.
Metody:
– uzupełnianie grafów, praca w grupach.
Materiały i środki dydaktyczne:
– karty pracy nr 1 wraz z załącznikami,
– Chemia 2. Podręcznik dla gimnazjum (M. B. Szczepaniak, J. Waszczuk),
– Chemia 2. Zeszyt ćwiczeń dla ucznia gimnazjum (M. B. Szczepaniak, J. Waszczuk).
58
Przebieg lekcji
I. Część wprowadzająca:
Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Każda grupa otrzymuje do uzupełnienia karty pracy. Nauczyciel informuje uczniów, że z podanych na kartach informacji należy zbudować grafy, tak aby je poprawnie uzupełnić.
II. Część właściwa:
Uczniowie pracują w grupach, rozbudowując grafy.
III. Część podsumowująca:
W części podsumowującej nauczyciel sprawdza poprawność wykonania podanego
na początku lekcji polecenia, wystawiając oceny najlepszej grupie.
Uwagi o przebiegu lekcji:
Załączniki do karty pracy nr 1
Przed lekcją należy skserować i powycinać kartki z informacjami oraz grafy do uzupełnienia.
KWASY
NIEELEKTROLITY
1
np. HCl
WODOROTLENKI
1
np. H2SO4
1
BEZTLENOWE
1
SUBSTANCJE
ELEKTROLITY
1
np. ALKOHOL
1
Karta pracy nr 1
TLENOWE
np. KOH
1
1
Poprawne uzupełnienie karty pracy nr 1
SUBSTANCJE
ELEKTROLITY
KWASY
NIEELEKTROLITY
np. ALKOHOL
WODOROTLENKI
BEZTLENOWE
TLENOWE
np. HCl
np. H2SO4
np. KOH
LAKMUS
MALINOWO
2
NIEBIESKO
2
NIEBIESKOZIELONO
FENOLOFTALEINA
2
Karta pracy nr 2
WSKAŹNIKI
w roztworach wodorotlenków
barwią się
UNIWERSALNY
PAPIEREK
WSKAŹNIKOWY
2
2
59
60
WSKAŹNIKI
w roztworach wodorotlenków
barwią się
FENOLOFTALEINA
UNIWERSALNY
PAPIEREK
WSKAŹNIKOWY
LAKMUS
MALINOWO
NIEBIESKOZIELONO
NIEBIESKO
FENOLOFTALEINA
LAKMUS
3
CZERWONO
3
POZOSTAJE
BEZBARWNA
3
CZERWONO
3
3
Karta pracy nr 3
WSKAŹNIKI
barwią się
UNIWERSALNY
PAPIEREK
WSKAŹNIKOWY
WSKAŹNIKI
barwią się
FENOLOFTALEINA
UNIWERSALNY
PAPIEREK
WSKAŹNIKOWY
LAKMUS
POZOSTAJE
BEZBARWNA
CZERWONO
CZERWONO
Elekrolity, które ulegają dysocjacji
na kationy metali
i aniony wodorotlenkowe
na kationy wodoru
i aniony reszty kwasowej
H2O
+
–
HCl $ H + Cl
4
4
H2O
+
KOH $ K + OH
–
4
4
Karta pracy nr 4
ELEKTROLITY
KWASY WEDŁUG ARRHENIUSA
ZASADY WEDŁUG ARRHENIUSA
4
61
62
ELEKTROLITY
KWASY WEDŁUG ARRHENIUSA
ZASADY WEDŁUG ARRHENIUSA
na kationy wodoru
i aniony reszty kwasowej
na kationy metali
i aniony wodorotlenkowe
H2O
+
H2O
–
HCl $ H + Cl
+
4
–
KOH $ K + OH
KWASOWY
OBOJĘTNY
5
–
+
–
[OH ]=[H ]
ZASADOWY
5
+
–
[OH ]>[H ]
5
WODA
DESTYLOWANA
+
[OH ]<[H ]
5
PREPARAT
DO UDRAŻNIANIA RUR
5
5
5
OCET
5
5
Karta pracy nr 5
ODCZYN ROZTWORU
ODCZYN ROZTWORU
KWASOWY
–
+
OBOJĘTNY
–
+
ZASADOWY
–
+
[OH ]<[H ]
[OH ]=[H ]
[OH ]>[H ]
OCET
WODA
DESTYLOWANA
PREPARAT
DO UDRAŻNIANIA RUR
63
64
WODOROTLENKÓW
n
6
6
KWASÓW
M (OH)m
6
6
Karta pracy nr 6
WZORY OGÓLNE
4
WZORY OGÓLNE
KWASÓW
n
WODOROTLENKÓW
M (OH)m
sól1+wodorotlenek1$
wodorotlenek2. + sól2
tlenek metalu+woda$
wodorotlenek
7
tlenek kwasowy+woda$
kwas tlenowy
7
metal aktywny+woda$
wodorotlenek+wodór
7
7
CO2 + H2O $ H2CO3
7
CaO + H2O $ Ca(OH)2
7
2 Na+H2O $ 2 NaOH+H27
7
Karta pracy nr 7
OTRZYMYWANIE
WODOROTLENKÓW
KWASÓW TLENOWYCH
65
66
OTRZYMYWANIE
WODOROTLENKÓW
KWASÓW TLENOWYCH
tlenek metalu+woda$
wodorotlenek
metal aktywny+woda$
wodorotlenek+wodór
tlenek kwasowy+woda$
kwas tlenowy
CaO + H2O $ Ca(OH)2
2 Na+H2O $ 2 NaOH+H2-
CO2 + H2O $ H2CO3
sól1+wodorotlenek1$
wodorotlenek2. + sól2
Scenariusz 2
Temat zajęć: Tworzymy nazwy soli na podstawie ich wzoru sumarycznego i układamy wzory na podstawie nazwy (część 2)
– ćwiczenia w ustalaniu nazw soli na podstawie wzoru sumarycznego i odwrotnie.
Cele operacyjne
Uczeń wie:
– jak zbudowane są sole,
– jak tworzy się nazwy soli,
– kiedy należy zapisać wartościowość metalu w nazwie soli.
Uczeń umie:
– zapisać wzór ogólny soli,
– obliczyć wartościowość metalu w podanym wzorze soli,
– ustalić nazwę soli na podstawie podanego wzoru,
– ustalić wzór soli na podstawie nazwy soli.
Metody:
– gry dydaktyczne.
– tabela do zapisywania odpowiedzi (wzór),
Wzór soli
Nazwa soli
NaCl
chlorek sodu
Wyjaśnienie
przyporządkowania
danego wzoru do nazwy
Pierwszy człon w nazwie soli – chlorek – ponieważ „Cl”
to reszta kwasowa kwasu
chlorowodorowego.
Drugi człon w nazwie soli – sodu – ponieważ sód to
metal, który tworzy jeden
rodzaj kationu.
Następny wzór
Następna nazwa soli
Następne wyjaśnienie
– karty do gry (Chemiczny Piotruś, „KLAP” chemiczny) – na jednych zapisane są nazwy
soli, a na drugich wzory soli.
Przebieg lekcji
NaCl
chlorek sodu
Na2S
siarczan sodu
67
68
CaBr2
bromek wapnia
CaCO3
węglan wapnia
CuCl2
chlorek midzi(II)
FeSO4
siarczan(VI) żelaza(II)
K2CO3
siarczan(VI) sodu
BaSO4
węglan potasu
Na3PO4
siarczan(VI) baru
K3PO4
fosforan(V) sodu
MgSO4
fosforan(V) potasu
AlPO4
siarczan(VI) magnezu
ZnS
fosforan(V) glinu
Cu2SO3
siarczek cynku
KNO3
siarczan(IV) miedzi(I)
Nauczyciel wyjaśnia zasady gry „Chemicznego Piotrusia”, są one takie same jak zwykłego Piotrusia. Parą, którą należy ułożyć, jest wzór soli z jej nazwą. Nauczyciel dzieli
uczniów na czteroosobowe grupy. Każda grupa dostaje komplet kart do gry oraz tabelę do wpisywania odpowiedzi.
Jeden z uczniów, wybrany przez grupę, tasuje karty do gry i rozdaje uczestnikom gry.
Tak jak w „Piotrusiu” uczniowie dobierają karty w pary. Po utworzeniu pary przez każdego ucznia cały zespół ocenia poprawność dobrania kart. Wynik i wyjaśnienia są zapisywane w tabeli. Wygrywa ten uczeń, który najszybciej pozbył się kart. Po zakończeniu gry tabelę z wynikami grupa oddaje nauczycielowi. Nauczyciel ocenia pracę
wszystkich zespołów i omawia ewentualne błędy.
Następnie nauczyciel przedstawia zasady kolejnej gry, w którą gra się tymi sami kartami, co w „Chemicznego Piotrusia”. Gra ta ma na celu utrwalenie umiejętności tworzenia nazw soli na podstawie ich wzorów.
Zasady gry w chemicznego „KLAPA”:
Rozdający, wybrany przez grupę, tasuje i rozdaje karty. Gracz na lewo od rozdającego
odkrywa wierzchnią kartę ze swojego stosu kart i kładzie ją obok, tworząc „stos kart
odkrytych”. Gracz po jego lewej stronie robi to samo – i tak dookoła. Jeżeli odkryte
dwie karty przedstawiają wzór sumaryczny soli i jej nazwę, to pierwsza osoba, która
powie „KLAP” zabiera oba całe stosy kart odkrytych i dodaje je, od spodu, do swojego stosu kart zakrytych. Gra toczy się dalej i gracz na lewo od tego, który powiedział
„KLAP”, odkrywa następną kartę. Jeżeli graczowi kończą się zakryte karty, nadal może
wołać „KLAP” we właściwym momencie, próbując wrócić do gry. Jednak gracz, który
nie ma ani kart zakrytych, ani odkrytych, wypada z gry. Gracz, który przez pomyłkę
krzyknie „KLAP”, musi zapłacić karę w postaci jednej karty ze stosu zakrytych kart dla
każdego z pozostałych graczy. Wygrywa ten gracz, który przejmie wszystkie karty.
Uwaga: jeżeli w partii chemicznego „KLAPA” graczowi pozostaną dwie karty, to sprawdza, czy odpowiadają tej samej soli. Jeżeli taki wypadek ma miejsce, to wygrywa gracz,
który zebrał więcej kart.
Uczniowie w grupach rozgrywają partię chemicznego „KLAPA”, a następnie rozwiązują zadania z podręcznika dotyczące omawianego tematu.
Nauczyciel zadaje uczniom zadanie domowe.
Zadanie domowe:
Rozwiąż zadania z zeszytu ćwiczeń, dotyczące tego tematu.
Grę „KLAP” chemiczny opracowano na podstawie: Brian Burns, Gry i zabawy, Olsztyn 2001.
69
70
Scenariusz zajęć pozalekcyjnych
„Najlepszy sposób, by zdobyć mądrość, to wciąż pytać (…)
Skoro wątpimy, musimy badać, skoro badamy, odkrywamy prawdę”.
Pierre Abélard
Temat zajęć: Obliczenia stechiometryczne na podstawie równań reakcji
chemicznej
– zdobycie umiejętności wykorzystania stosunku masowego reagentów reakcji chemicznej w celu obliczenia masy jednego z nich przy danej masie innego reagenta.
Cele operacyjne
Uczeń wie:
– że w celu rozwiązania zadania należy zapisać równanie chemiczne przebiegającej reakcji, podkreślić wzór (lub symbol) substancji, której ilość jest podana, i wzór (lub
symbol) substancji, której masę należy obliczyć, wypisać wielkości danych i szukanych pod wzorami odpowiednich substancji oraz ustalić stosunek stechiometryczny
podkreślonych substancji, podając ilość substancji w takich samych jednostkach.
Uczeń umie:
– podać definicję mola,
– podać definicję masy molowej,
– podać jednostkę masy cząsteczkowej (atomowej) oraz jednostkę masy molowej,
– zapisać równanie chemiczne przebiegającej reakcji,
– podkreślić właściwy wzór (lub symbol) substancji, której ilość jest podana, i wzór (lub
symbol) substancji, którą należy obliczyć,
– wypisać wielkości danych i szukanych pod wzorami odpowiednich substancji,
– ustalić stosunek stechiometryczny podkreślonych substancji, podając ilość substancji w takich samych jednostkach jak w zapisie pod równaniem,
– zapisać proporcję wynikającą z zapisanych wielkości nad i pod wzorami substancji,
– rozwiązać proporcje,
– podać odpowiedź.
Metody:
– podająca, ćwiczenia uczniowskie.
– Chemia 1. Podręcznik dla gimnazjum (B. Kupczyk, W. Nowak, M. B. Szczepaniak),
– układ okresowy pierwiastków chemicznych,
– karty pracy.
Przebieg lekcji
Nauczyciel przeprowadza pogadankę na temat celowości obliczeń stechiometrycznych.
Przykład pogadanki:
Przebieg reakcji chemicznej możemy zapisać za pomocą równania. Równanie chemiczne określa, jakie pierwiastki lub związki chemiczne biorą udział w danej przemianie. Czasami jednak potrzebne jest nie tylko określenie, jakie substancje ze sobą
reagują, ale również, ile danej substancji potrzeba, by otrzymać określoną ilość produktu. Wyobraźmy sobie, że udajemy się w podróż na Księżyc statkiem kosmicznym.
Jako paliwo zastosujemy wodór, który, łącząc się z tlenem, pozwoli na uzyskanie potrzebnej do lotu energii:
wodór + tlen $ tlenek wodoru (woda) + energia
Ile należy zabrać ze sobą tlenu w przestrzeń kosmiczną, by spalić zgromadzony
w zbiornikach paliwa wodór?
Podczas zajęć potrzebne nam będą pojęcia poznane w klasie pierwszej. Należą
do nich między innymi masa atomowa i cząsteczkowa oraz mol.
Następuje przypomnienie wiadomości dotyczących mola.
Obliczanie masy cząsteczkowej substancji z wykorzystaniem mas atomowych poszczególnych pierwiastków tworzących cząsteczkę – wypełnienie karty pracy nr 1.
Ustalanie masy molowej substancji jako wielkości liczbowo równej masie cząsteczkowej, ale posiadającej inną jednostkę (analiza tabeli oraz wypełnienie karty pracy nr 2).
Tabela
Przykłady mas atomowych lub cząsteczkowych oraz mas moli atomów lub cząsteczek
różnych substancji
Zapis
Masa atomowa lub cząsteczkowa
z dokładnością do liczb całkowitych
Masa 1 mola atomów
lub cząsteczek
He
4u
4g
Fe
56 u
56 g
Cl2
35 : 2 = 70 u
70 g
NaCl
23 + 35 = 58 u
58 g
CaCO3
40 + 12 + 3 : 16 = 100 u
100 g
Wyjaśnienie rozwiązań zadań związanych z kartami pracy nr 3 i 4.
Powtórzenie kolejności kroków, jakie należy wykonać podczas rozwiązywania zadań
opartych na równaniach reakcji chemicznych.
Rozwiązywanie zadań zamieszczonych na karcie pracy nr 5.
Zadanie do rozwiązania samodzielnego: rozwiązanie zadania zapisanego na karcie pracy nr 6.
Uwagi o przebiegu lekcji:
Uczniowie pracują indywidualnie. Nauczyciel wyjaśnia uczniom ewentualne problemy
powstałe przy rozwiązywaniu zadań.
71
72
Karta pracy nr 1
Uzupełnij tabelę:
Wzór związku chemicznego
Masa cząsteczkowa w [u]
H2O
H2SO4
Ca(OH)2
Zn3(PO4)2
Karta pracy nr 2
Uzupełnij tabelę:
Wzór związku chemicznego
Masa cząsteczkowa w [u]
Masa molowa
w [g/mol]
CO2
Al(OH)3
Cu(NO3)2
CaSO4 : 2 H2O
Informacje do karty pracy nr 3
Nauczyciel przedstawia i wyjaśnia rozwiązywanie podanego zadania na tablicy. Następnie uczniowie uzupełniają kartę pracy nr 3.
Zadanie:
Oblicz, ile gramów siarczku żelaza(II) powstanie w reakcji 2,8 g żelaza z siarką.
Kolejne kroki, jakie należy wykonać, nauczyciel zapisuje na tablicy, a uczniowie zapisują w zeszycie:
– zapisz równanie reakcji chemicznej,
– podkreśl dane i szukane wyrażone w równaniu reakcji wzorem lub symbolem,
– pod podkreślonymi substancjami zapisz wartości szukanych, oznacz wielkość szukaną x,
– wpisz wartości mas molowych wielkości danych i szukanych,
– ułóż stosunek masowy lub proporcję wynikającą z danych i szukanych,
– oblicz niewiadomą x,
– zapisz odpowiedź.
Powyższe czynności uczniowie zapisują na podanym na następnej stronie przykładowym równaniu reakcji.
4. wpisanie mas molowych
wielkości danych i szukanych
56 g
1. zapis równania
reakcji chemicznej
88 g
% Fe + S $ FeS
2,8 g
g
2. podkreślenie danych
i szukanych
5. ułożenie
a) stosunku masowego
56 g Fe
88 g FeS
=
lub
b) proporcji
2,8 Fe
56 g Fe
88 g FeS
2,8 g Fe
g FeS
6. obliczenie
=
2,8 g $ 88 g
56 g
=
4,4 g
Odpowiedź: W reakcji 2,8 g żelaza z siarką powstanie 4,4 g siarczku żelaza(II).
Karta pracy nr 3
Oblicz, ile gramów siarczku cynku powstanie w reakcji 6,5 g cynku z siarką.
W celu rozwiązania zadania wykonaj kolejne kroki. Wszystkie polecenia wykonaj na tym samym zapisie równania reakcji.
– zapisz równanie reakcji chemicznej
.........
.........
Zn + S $ ZnS
.........
.........
– podkreśl dane i szukane
– nad symbolem Zn wpisz masę molową cynku,
g
= 65 mol , a nad wzorem ZnS jego
masę molową. Oblicz masę molową, która jest liczbowo równa masie cząsteczkowej.
M ZnS = ......................... u, różni się jednostką, więc masa molowa.
M ZnS = .........................
g
mol
– ułóż:
a) stosunek masowy
.......... Zn
........ ZnS
=
– oblicz x
x = ......................... = .........................
lub
b) proporcję
........ g Zn
........ g Zn
73
74
– zapisz odpowiedź
Odpowiedź: W reakcji 6,5 g cynku z siarką powstanie …........… g siarczku cynku.
Oblicz, ile gramów siarczku cynku powstanie w reakcji 6,5 g cynku z siarką.
Wykonaj kolejne kroki.
Dla lepszego zrozumienia kolejnych kroków zapisano je oddzielnie, uczeń zapisuje
na jednym równaniu reakcji chemicznej.
– zapisz równanie reakcji
Zn + S $ ZnS
– podkreśl substancje dane i szukane w równaniu reakcji
Zn + S $ ZnS
– pod podkreślonymi substancjami wpisz dane i szukane
Zn + S $ ZnS
6,5 g
xg
– nad symbolem Zn wpisz masę molową cynku, a nad wzorem ZnS jego masę molową.
Oblicz masę molową, która jest liczbowo równa masie cząsteczkowej: M ZnS = 95 u,
różni się jednostką, więc masa molowa M ZnS = 95
g
mol
65 g
95 g
Zn + S $ ZnS
6,5 g
xg
– ułóż:
a) stosunek masowy cynku do siarczku cynku
65 g Zn
6,5 g Zn
=
95 g ZnS
xg
lub
b) proporcję
65 g Zn ––– 95 g ZnS
6,5 g Zn ––– x g ZnS
– oblicz x
x=
6,5 : 95
65
= 9,5 g
Odpowiedź: W reakcji 6,5 g cynku z siarką powstanie 9,5 g siarczku cynku.
Informacje do karty pracy nr 4
Nauczyciel przedstawia i wyjaśnia rozwiązywanie podanego zadania na tablicy. Następnie uczniowie uzupełniają kartę pracy nr 4.
Oblicz objętość wodoru wydzielonego w reakcji 2,4 g magnezu z kwasem solnym. Gęstość wodoru w warunkach zadania wynosi 0,089
Kolejne kroki wykonujesz na tym samym równaniu reakcji:
– podkreśl substancje dane i szukane w równaniu reakcji
g
.
dm3
– nad symbolem Mg wpisz masę molową magnezu, a nad wzorem H2 jego masę molową
24 g
2g
Mg + 2 HCl $ MgCl2 + H2
xg
2,4 g
– ułóż:
a) stosunek masowy magnezu do siarczku magnezu
24 g Mg
2,4 g Mg
=
2 g H2
x g H2
lub
b) proporcję
2 g H2
x g H2
24 g Mg
2,4 g Mg
– oblicz x
x = 0,2 g
– korzystając ze wzoru d =
m
, przekształć go ze względu na niewiadomą V
V
m
m
, więc VH2 =
V
d
– podstaw obliczoną masę oraz gęstość wodoru podaną w treści zadania
d=
V=
0,2 g
0,089
g
dm3
– oblicz objętość wodoru
V = 2,25 dm3
Odpowiedź: W reakcji 2,4 g magnezu z kwasem solnym wydzieli się 2,25 dm3 wodoru.
Karta pracy nr 4
Oblicz objętość wodoru wydzielonego w reakcji 0,65 g cynku z kwasem siarkowym(VI). Gęstość wodoru w warunkach zadania wynosi 0,089
g
.
dm3
Rozwiązanie – kolejne kroki (wszystkie polecenia) wykonaj na tym samym zapisie równania reakcji.
– nad symbolem cynku wpisz masę molową cynku, a nad wzorem H2 jego masę molową
75
76
– ułóż:
a) stosunek masowy cynku do wodoru
lub
b) proporcję
– oblicz x
x = …… g
– przekształć wzór ze względu na niewiadomą V
VH2 = …………………….
– podstaw masę wodoru oraz gęstość wodoru podaną w treści zadania
V = ……………………………..
V = …….. dm3
Odpowiedź: W reakcji 0,65 g cynku z kwasem siarkowym(VI) wydzieli się ……. dm3 wodoru.
Oblicz objętość wodoru wydzielonego w reakcji 0,65 g cynku z kwasem siarkowym(VI). Gęstość wodoru w warunkach zadania wynosi 0,089
g
.
dm3
Rozwiązanie:
– nad symbolem cynku wpisz masę molową cynku, a nad wzorem H2 jego masę molową
65 g
2g
H2SO4 + Zn $ ZnSO4 + H2
6,5 g
– ułóż:
a) stosunek masowy cynku do wodoru
65 g Zn
0,65 g Zn
=
x g H2
2 g H2
xg
lub
b) proporcję
65 g Zn
2 g H2
0,65 g Zn
x g H2
– oblicz x
x = 0,02 g wodoru
– przekształć wzór ze względu na niewiadomą V
m
d
– podstaw masę wodoru oraz gęstość wodoru podaną w treści zadania
VH2 =
0,02
V = 0,089
V = 0,225 dm3
Odpowiedź: W reakcji 0,65 g cynku z kwasem siarkowym(VI) wydzieli się 0,225 dm3
wodoru.
Karta pracy nr 5
Zadanie 1
Reakcja przebiega według równania:
4 NH3 + 5 O2 $ 4 NO + 6 H2O
Oblicz, ile gramów tlenu potrzeba do utlenienia 10,2 g amoniaku.
Rozwiązanie:
Odpowiedź: ..................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Zadanie 2
2 Fe2O3 + 3 C $ 4 Fe + 3 CO2
Oblicz, ile gramów tlenku węgla(IV) powstanie w tej reakcji, jeśli użyje się 10 g
tlenku żelaza(III).
77
78
Rozwiązanie:
Odpowiedź: ..................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Zadanie 1
4 NH3 + 5 O2 $ 4 NO + 6 H2O
Oblicz, ile gramów tlenu potrzeba do utlenienia 10,2 g amoniaku.
Rozwiązanie:
Pod podkreślonymi substancjami wpisz dane i szukane, a nad wzorem amoniaku i tlenu wpisz masy molowe tych substancji. Pamiętaj, by uwzględnić ilości moli zapisane
w równaniu reakcji chemicznej.
4$17 g
5$32 g
4 NH3 + 5 O2 $ 4 NO + 6 H2O
10,2 g
xg
– ułóż:
a) stosunek masowy amoniaku do tlenu
160 g
68 g
=
xg
10,2 g
lub
b) proporcję
56 g NH3
10,2 g
160 g O2
xg
– oblicz x
x = 29,14 g
Odpowiedź: Do utlenienia 10,2 g amoniaku należy użyć około 29 g tlenu.
Zadanie 2
2 Fe2O3 + 3 C $ 4 Fe + 3 CO2
Oblicz, ile gramów tlenku węgla(IV) powstanie w tej reakcji, jeśli użyje się 10 g
tlenku żelaza(III).
Wpisz pod lub nad symbolami dane i szukane.
2$160 g
3$44 g
2 Fe2O3 + 3 C $ 4 Fe + 3 CO2
xg
10 g
– ułóż:
a) stosunek masowy
132 g
320 g
=
xg
10 g
lub
b) proporcję
320 g Fe
10 g
132 g CO2
xg
– oblicz x
x = 4,125 g
Odpowiedź: Jeżeli w tej reakcji użyje się 10 g tlenku żelaza(III), to wydzieli się około 4 g
tlenku węgla(IV).
Karta pracy nr 6
Napisz równanie reakcji syntezy siarczku glinu z pierwiastków oraz oblicz, ile
gramów siarki potrzeba do otrzymania 50 g siarczku glinu. Pamiętaj o dobraniu współczynników w równaniu reakcji chemicznej.
79
80
Napisz równanie reakcji syntezy siarczku glinu z pierwiastków oraz oblicz, ile
gramów siarki potrzeba do otrzymania 50 g siarczku glinu. Pamiętaj o dobraniu współczynników w równaniu reakcji chemicznej.
– zapisz równanie reakcji chemicznej
– podkreśl szukane i dane wyrażone symbolami lub wzorami
– zapisz ilości substancji danych i szukanych
3$32 g
150 g
2 Al + 3 S $ Al2S3
xg
50 g
– ułóż:
a) stosunek masowy
96 g
150 g
=
xg
50 g
lub
b) proporcję
96 g S
xg
150 g Al2S3
50 g
– oblicz x
x = 32 g
Odpowiedź: W celu otrzymania 50 g siarczku glinu należy użyć 32 g siarki.
81
Metoda projektu edukacyjnego jest metodą ważną w edukacji, gdyż przygotowuje
ucznia do samokształcenia oraz korzystania z różnych źródeł informacji. Jej istotą jest
samodzielne lub zespołowe wykonywanie określonych przez nauczyciela zadań, które
uczniowie realizują poza czasem lekcyjnym. Ich wykonanie ma ściśle określony czas,
jest monitorowane i oceniane przez nauczyciela. Nauczyciel z grupą uczniów przygotowujących projekt edukacyjny może zawrzeć kontrakt.
Przykład kontraktu
Temat projektu ....................................................................................................
Zakres projektu ....................................................................................................
Terminy konsultacji ..............................................................................................
Termin zakończenia projektu ...............................................................................
Kary za niedotrzymanie terminu ..........................................................................
Kryteria oceny projektu .......................................................................................
Sposób prezentacji projektu ................................................................................
Data zawarcia kontaktu ........................................................................................
Podpis nauczyciela
prowadzącego projekt
Podpisy członków zespołu
realizujących dany projekt
……………………........
………………………….......
82
Przykład 1
Wybór zagadnienia
W rocznicę urodzin Mikołaja Kopernika 19 lutego 2010 roku Międzynarodowa Unia
Chemii Czystej i Stosowanej zatwierdziła oficjalnie nazwę pierwiastka 112: COPERNICIUM (Cn). W 2011 roku przypada również 100 rocznica otrzymania nagrody Nobla
w dziedzinie chemii przez Marię Skłodowską-Curie. Jest to okazja do zachęcenia
uczniów do szukania „polskich” śladów w układzie okresowym pierwiastków chemicznych.
Przygotowanie uczniów do pracy metodą projektów
Nauczyciel wprowadza uczniów w projekt oraz wspólnie z uczniami przygotowuje
kontrakt.
Konspekt projektu
Temat: Szukamy polskich śladów w układzie okresowym pierwiastków chemicznych.
Cel:
Po zakończeniu prac nad projektem uczniowie będą potrafili:
– wskazać pierwiastki chemiczne, które mają związek z Polską oraz wymienić ich właściwości i zastosowanie,
– wskazać polskich uczonych, którzy są związani z badaniami nad odkryciem pierwiastków chemicznych,
– przedstawić życiorysy polskich uczonych, których prace są związane z układem okresowym,
– przedstawić życiorysy polskich uczonych, od nazwisk których pochodzą nazwy pierwiastków,
– przygotować i wykonać prezentację multimedialną.
Proponowany zakres:
– analiza symboli pierwiastków chemicznych,
– znajomość życiorysów odkrywców pierwiastków chemicznych,
– wskazanie związków z Polską,
– opisanie właściwości i zastosowania wybranych pierwiastków,
– przedstawienie wybranych sylwetek uczonych.
Czas wykonania projektu: określa nauczyciel (około miesiąca)
Kryteria oceny projektu:
– terminowość,
– udział i zaangażowanie członków grupy w realizację projektu,
– oryginalność podejścia do tematu,
– struktura i wykonanie prezentacji multimedialnej,
– przedstawienie wyników prac nad projektem.
Przykład 2
Wybór zagadnienia
Decyzją ONZ, na wniosek IUPAC oraz UNESCO, rok 2011 został proklamowany Międzynarodowym Rokiem Chemii pod hasłem: „Nasze życie, nasza przyszłość”. Jest to okazja do zaprezentowania dorobku chemii.
Strony internetowe polskich organizatorów obchodów Roku Chemii:
Polskie Towarzystwo Chemiczne: www.chemistry2011.org, www.ptchem.pl
Muzeum MSC: http://muzeum.if.pw.edu.pl
Komitet Chemii PAN: www.komchem.pan.pl
Konspekt projektu
Temat: Osiągnięcia chemii dla rozwoju i dobra ludzkości.
Cel:
– przygotowanie wystawy promującej Międzynarodowy Rok Chemii.
Proponowany zakres:
– przedstawienie w formie plakatów, opisów, portfolio, kolaży (lub w innej formie)
przykładów produktów otrzymanych przy współudziale chemii wraz z uzasadnieniem ich znaczenia dla ludzkości. Mogą to być przykłady lekarstw, nawozów sztucznych, sztucznych słodzików, tworzyw i włókien sztucznych, żywności, zapachów,
środków utrzymania czystości.
Czas wykonania projektu: określa nauczyciel (około 3 miesięcy)
– terminowość,
– udział i zaangażowanie członków grupy w realizację projektu,
– estetyka,
– oryginalność podejścia do tematu,
– walory edukacyjne wystawy.
Przykład 3
Wybór zagadnienia
W 2011 roku przypada 100 rocznica otrzymania nagrody Nobla w dziedzinie chemii
przez Marię Skłodowską-Curie. Jest to czas, kiedy można przedstawić osiągnięcia naukowe również innych kobiet. Jednak temat ten można przygotować nie tylko w roku jubileuszowym, ale w każdym innym czasie, ponieważ zaletą tej metody jest między innymi kształcenie umiejętności poszukiwania informacji, pracy w zespole oraz
odpowiedzialności za efekty pracy grupy. Metoda ta pozwala wykorzystać mocne
strony każdego ucznia.
Konspekt projektu
Temat: Wkład kobiet XIX i XX wieku w rozwój nauki chemii i fizyki.
Cel:
– poznanie historii badań i uzyskanych naukowych osiągnięć kobiet w dziedzinie chemii i fizyki.
Proponowany zakres:
– dokumentacja fotograficzna i opisowa dotyczącą udziału kobiet w pracach naukowych w dziedzinie chemii i fizyki według planu:
1. Wyszukanie nazwisk uczonych
2. Przygotowanie dokumentacji fotograficznej
3. Przygotowanie życiorysów uczonych
4. Krótka historia badań prowadzonych przez proponowanych naukowców
5. Opracowanie osiągnięć uczonych
Czas wykonania projektu:
Czas wykonania projektu ustala nauczyciel. Proponuje się, by nauczyciel podzielił zadanie na 5 etapów i dla każdego etapu określił termin konsultacji. Nauczyciel z zaangażowaną grupą uczniów określa termin zakończenia całego zadania oraz sposób prezentacji pracy.
– terminowość wykonania,
83
84
– podział pracy w grupie,
– sposób dokumentowania zrealizowanych zadań,
– przygotowanie prezentacji,
– przedstawienie prezentacji.
Sposób prezentacji projektu:
– prezentacja może być przedstawiona grupie klasowej, rocznikowej lub szkolnej.
85
XI. Literatura
1.
2.
3.
4.
Burewicz A., Gulińska H., Dydaktyka chemii, Poznań 1993.
Burewicz A., Jagodziński P., Doświadczenia chemiczne, cz. 2, Warszawa 1998.
Burns B., Gry i zabawy, Olsztyn 2001.
Łojek J., Panfil V., Ścieżki edukacyjne w szkole ponadgimnazjalnej, Warszawa 2003.
86
Notatki
Notatki
87

CHEMIA 2

Transkrypt

Podobne dokumenty

ZESTAW ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN PRÓBNY Z CHEMII – CZĘŚĆ

Regulamin Miejskiego Konkursu ,,CHEMICZNY ŚWIAT

10. Elektrolity – pomiar pH i wyznaczanie stałej dysocjacji

pobierz

LIGA ZADANIOWA CZ.I „Poczuj chemię do chemii”

antyzbrylacz «dodatek do sypkich substancji, np. soli

93 dni do matury z chemii

KOMUNIKAT 28.05.

Zjawisko tsunami - Instytut Fizyki PAN