opracowanie - Kancelaria Regulus

Warszawa, 03.02.2010 r.
O P I N I A
Przedmiot opinii:
1.
P R A W N A
Czy związek zawodowy, którego liczebność spada poniżej 10
członków (między innymi z uwagi na przejście części pracowników
do innego pracodawcy na mocy art. 231 kodeksu pracy) , z mocy
prawa przestaje istnieć?
2.
Czy istnieje ustawowy obowiązek rozwiązania takiego związku?
3.
Czy organizacja zrzeszająca poniżej 10 osób posiada uprawnienia
zakładowej organizacji związkowej?
Podstawa prawna
•
ustawę z dnia 26 czerwca 1974 r. - kodeks pracy (tekst
jednolity: Dz. U. 1998 r. Nr 21 poz. 94 z późn. zm.);
•
ustawę z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst
jednolity Dz. U. 2001 r. Nr 79 poz. 854).
opinii
Zleceniodawca
opinii:
Podstawy faktyczne
opinii :
Zrzeszenie Związków Zawodowych Energetyków
zapytanie Zleceniodawcy
Stan faktyczny:
Liczba członków zakładowej organizacji związkowej osiągnęła stan poniżej 10 osób, między
innymi w wyniku przejścia części jej członków do innego pracodawcy w trybie art. 231 k. p. Powstała
wątpliwość, czy związek o takiej liczebności nadal istnieje, czy też wraz ze spadkiem liczby
zrzeszonych w nim pracowników ulega rozwiązaniu. Rozważenia wymaga też, czy organizacja o
łącznej liczbie członków nie osiągającej 10 osób, posiada
uprawnienia zakładowej organizacji
Strona
1
związkowej.
Stan prawny:
Na wstępie zaznaczyć należy, że problematyka zakładowych organizacji związkowych uregulowana
jest zarówno w ustawie Kodeks pracy (dalej: k. p.) jak i w Ustawie o związkach zawodowych (dalej:
ZZU).
Zgodnie z brzmieniem art. 14 i 15 ZZU, związek zawodowy musi zostać zarejestrowany w Krajowym
Rejestrze Sądowym, w wyniku czego nabywa on osobowość prawną z dniem dokonania wpisu do
księgi rejestrowej.
Byt związku zawodowego rozpoczyna się więc w dniu jego rejestracji. Przestaje on natomiast istnieć
z dniem jego wykreślenia przez sąd z Krajowego Rejestru Sądowego. Według art. 17 ustęp 1 punkt 3
ZZU „Sąd skreśla związek zawodowy z rejestru, gdy: liczba członków związku utrzymuje się poniżej
10 przez okres dłuższy niż 3 miesiące.” Okoliczność będącą podstawą wykreślenia, a tym samym
utraty osobowości prawnej przez związek zawodowy, sąd może stwierdzić albo z urzędu albo na
wniosek związku zawodowego.
Przenosząc powyższe na grunt faktyczny podkreślić należy, że spadek liczby członków (a nie
pracowników) związku poniżej 10 osób nie powoduje automatycznie (z mocy prawa), likwidacji
związku . Skutek taki następuje dopiero z momentem wykreślenia związku zawodowego z Krajowego
Rejestru Sądowego, na podstawie faktu, iż zmniejszona liczebność utrzymuje się dłużej niż trzy
miesiące. Dopiero, jeśli powyższa przesłanka zostaje spełniona (liczebność poniżej 10 członków
utrzymuje się ponad trzy miesiące) istnieje podstawa do wykreślenia danego związku zawodowego z
rejestru, co jest równoznaczne z końcem jego istnienia.
Skuteczność tego przepisu należy rozważyć także pod kątem celu jego ustanowienia, a także
sposobu stosowania w praktyce. Wydaje się całkiem oczywistym, iż przepis ten ustanowiono nie w
celu przyznania uprawnień śledczych polegających na swoistym tropieniu niewielkich organizacji
związkowych oraz ich wykreślaniu z rejestru. Ratio legis tego przepisu prowadzić ma do ułatwienia
wykreślania z KRS (likwidacji) tych organizacji związkowych, które w ogóle nie funkcjonują np. ze
względu na zupełny brak członków – pamiętać należy, jak podkreślano wyżej, organizacja związkowa
jako osoba prawna może istnieć także wtedy gdy w ogóle nie zrzesza członków. Innym celem
przepisu jest ułatwienie wykreślenia związku na jego wniosek. Z przepisu wynika, że w tym przypadku
likwidacja osoby prawnej następuje w sposób szybki i prosty – co stanowi wyjątek w stosunku do
pozostałych osób prawnych, takich jak spółki kapitałowe, stowarzyszenia czy fundacje. Sumując ten
Strona
zlikwidować działającą organizację związkową, nawet jeśli jej liczebność spadła poniżej 10 osób.
2
fragment należy podkreślić porządkowy charakter tego przepisu oraz brak obaw o to, że sąd może
Aby rozważyć, czy opisywanemu związkowi zawodowemu, o liczbie członków poniżej 10
osób, przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej, należy sięgnąć do art. 25 1 ust. 1
ZZU. Wedle tego przepisu „ Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji
zrzeszającej co najmniej 10 członków będących: 1) pracownikami lub osobami wykonującymi pracę na
podstawie umowy o pracę nakładczą u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji”. Jednakże
warunek uznania za zakładową organizację związkową, wyrażony w art. 25 1 ust. 1, jedynie tych z
nich, które zrzeszają co najmniej 10 członków, budzi wątpliwości. Sama istota zakładowej organizacji
związkowej nie może być „krępowana” liczbą jej członków. Co za tym idzie, teoretycznie i faktycznie
dopuszczalne jest istnienie takiej organizacji związkowej, do której przynależy mniej niż 10 osób.
A zatem nie ma podstaw do tego, by odmawiać opisywanemu związkowi zawodowemu
przymiotu zakładowej organizacji związkowej powołując się na fakt, iż liczba jego członków nie osiąga
10 osób. Opisywany związek zawodowy jest zakładową organizacją związkową, mimo że nie
zrzesza 10 osób.
Mając na uwadze powyższe rozważyć należy, czy spełnia ona nakreśloną w Kodeksie pracy
definicję reprezentatywności, od której uzależnione są szersze uprawnienia dla zakładowej
organizacji związkowej. Art. 24125a
k. p. stanowi, że za reprezentatywną należy uznać taką
zakładową organizację związkową, która zrzesza co najmniej 10 % pracowników zatrudnionych u
danego pracodawcy. A zatem, jeśli na przykład ogólna liczba zatrudnionych nie przekracza 80 osób,
za reprezentatywną może zostać uznana ta z nich, która zrzesza 9 pracowników. Reasumując, za
reprezentatywną może zostać uznana taka organizacja związkowa, która faktycznie nie ma 10
członków, ale jednocześnie zrzesza 10 % pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy.
W opisywanym stanie faktycznym powodem „odejścia” części członków związku
zawodowego było przejęcie pracowników przez nowego pracodawcę w trybie art. 231 kodeksu
pracy. Przy założeniu, że w statucie związku zawodowego brak zapisu uzależniającego członkowstwo
w nim od posiadania statusu pracownika danego zakładu pracy – pracownicy, którzy zostali przejęci
przez nowego pracodawcę – nadal pozostają członkami zakładowej organizacji związkowej działającej
u dotychczasowego pracodawcy.
Co za tym idzie jedna, zakładowa organizacja związkowa, ma członków będących
pracownikami kilku zakładów pracy. Tym samym działa faktycznie jak międzyzakładowa organizacja
związkowa, formalnie pozostając zakładową.
Biorąc pod uwagę powyższe, dokonanie zmiany struktury zakładowej organizacji związkowej
powyżej 10 członków i tym samym eliminowałoby zagrożenie wykreślenia związku zawodowego z
Strona
pozwoliłoby zwiększyć liczbę członków o pracowników innego zakładu, co pozwoliłoby osiągnąć
3
na międzyzakładową, rozwiązałoby wiele problemów natury formalnej. Przede wszystkim
rejestru. Ponadto w doktrynie ugruntowany został pogląd przyznający międzyzakładowej organizacji
związkowej przymiot reprezentatywności niezależnie od tego, czy w danym zakładzie zatrudnia 10
pracowników (ogólna liczba jej członków musi jednak wynosić co najmniej 10 osób). Bowiem celem
utworzenia struktur międzyzakładowych organizacji związkowych jest objęcie ochroną pracowników
zatrudnionych u pracodawców, którzy zatrudniają mniej niż 10 osób. Poza tym w innym wypadku
zostałaby naruszona konstytucyjna zasada wolności związkowej, bo zgodnie z art. 59 ust. 4
Konstytucji „Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców
oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są
dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe”. Stanowisko to wyraża
także Trybunał Konstytucyjny w wyroku
z dnia 28 września 2006 r., w którym przyznaje, iż
pracownicy małych firm nie zostali pozbawieni ochrony swoich interesów, poprzez przyznanie im
uprawnień do tworzenia międzyzakładowych organizacji związkowych, które mają te same
uprawnienia, co organizacje zakładowe.
Sumując;
spadek liczby
członków zakładowej organizacji związkowej poniżej 10 nie
powoduje z mocy prawa, skutku w postaci rozwiązania organizacji związkowej.. Pozostaje ona nadal
zakładową organizacją związkową, będącą strukturą organizacyjną związku zawodowego.
Uzależnienie uprawnień zakładowej organizacji związkowej przyznanych przez ustawę o związkach
zawodowych
od zrzeszania przez nią co najmniej 10 osób, budzi wątpliwości, ze względu na
różnicowanie poziomu ochrony dla pracowników zatrudnionych u mniejszych pracodawców.
Natomiast w omawianej sytuacji przemianowanie zakładowej organizacji związkowej w
międzyzakładową pozwoliłoby na uniknięcie problemów natury formalnej i pozwoliłoby jej
bezsprzecznie uzyskać przymiot reprezentatywności, z którym przepisy prawa wiążą szerokie
uprawnienia.
Strona
4
Warszawa 03.02.2010
Marcin Szymanek
doradca prawny