program wychowawczy

Transkrypt

program wychowawczy
PROGRAM WYCHOWAWCZY
SZKOŁA PODSTAWOWA NR 15
IM. MARII SKŁODOWSKIEJ – CURIE W BIAŁYMSTOKU
ROK SZKOLNY 2016/2017
Opracowanie:
Elżbieta Babicz-doradca metodyczny wychowania, profilaktyki i
wychowania do życia w rodzinie
Urszula Anna Głowacka- Maciejuk– pedagog szkolny
Katarzyna Kozak – nauczyciel edukacji wczesnoszkolnej
Katarzyna Matuk – wicedyrektor SP 15
– przedstawiciel rodziców - Katarzyna Sułkowska
1
PODSTAWA PRAWNA PROGRAMU
1. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Oz.U. z 1993 r. Nr 61 poz. 284 ze zm.),
2. Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych (Dz. U. z 1991 r. Nr 120 poz. 526),
3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r.,
przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu
16 lipca 1997 r. (t.j. OZ.U. z 1997 r. Nr 78 poz. 483 ze zm.),
4. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.j. OZ.U. z 2004 r. Nr 256 poz. 2572 ze zm.),
5. Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (t.j. OZ.U. z 2014 r. poz. 191),
6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz
publicznych szkół (Oz.U. z 2002 r. Nr 61 poz. 624 ze zm.),
7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego
oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Oz.U. z 2012 r. poz. 977 ze zm.),
8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 października 2009 r. w sprawie nadzoru pedagogicznego (Oz.U. z 2009 r. Nr 168
poz. 1324 ze zm.).
9. Ramowy Program Wychowawczy Miasta Białegostoku.
2
Program Wychowawczy Szkoły stanowi załącznik Statutu Szkoły i jest zgodny z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania
i Szkolnym Programem Profilaktyki.
ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Program wychowawczy oparty jest na rozumieniu człowieka jako osoby –istoty rozumnej i wolnej, zdolnej do miłości,
powołanej do odkrywania prawdy i kierowania się ku dobru. Zakłada podmiotowe traktowanie ucznia, poszanowanie
godności osobistej, stwarzanie sytuacji wyzwalającej aktywność dzieci. Program:
 uznaje prawo każdego ucznia do prawdy
 szczególny nacisk kładzie na kształcenie sfer poznawczych człowieka, aby uzyskał nie tylko wiedzę, nie tylko
umiejętność jej stosowania, ale aby umiał stosować ją dla dobra swojego i dobra innych
 uwrażliwia młodego człowieka na dobro i wykształcenie w nim sprzeciwu wobec krzywdy, zła, nieodpowiedzialności
 przygotowuje wychowanka do przyjęcia kierownictwa nad procesem własnego rozwoju jako najwyższego celu
wychowania.
Program zawiera wytyczne do pracy wychowawczej dla dyrektora szkoły, wychowawców klas, wychowawców oddziałów
przedszkolnych, nauczycieli przedmiotów, pedagoga szkolnego, samorządu uczniowskiego, pracowników niepedagogicznych
oraz instytucji wspierających szkołę.
Wychowanie wymaga czynnego uczestnictwa w procesie wychowanka i jego odpowiedzialności za własny rozwój osobisty.
3
ZADANIA SZKOŁY JAKO ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZEGO
1. Umożliwienie uczniom wszechstronnego rozwoju ich osobowości w zgodzie z ich potrzebami i możliwościami
psychofizycznymi w warunkach poszanowania godności osobistej, światopoglądu oraz wyznania.
2. Ujawnienie uzdolnień i zainteresowań ucznia, wszechstronna pomoc w ich rozwijaniu, kształtowanie pozytywnego
wizerunku siebie oraz poczucia własnej wartości.
3. Przygotowanie wychowanka do życia w rodzinie i społeczeństwie, do odpowiedzialnego współtworzenia świata i
odnajdywania w nim własnego miejsca (identyfikacja narodowa i kulturowa).
4. Kształtowanie pożądanych zachowań prospołecznych ( w tym patriotycznych i ekologicznych).
5. Wprowadzenie wychowanków w świat relacji osobowych poprzez pomoc w odkrywaniu wartości i promowanie
przykładnych relacji osobowych
6. Skoordynowanie oddziaływań wychowawczych domu, szkoły i środowiska lokalnego.
7. Przygotowanie do świadomego kontaktu z kulturą i sztuką ( film, teatr, muzeum, galeria, opera), ze szczególnym
uwzględnieniem edukacji regionalnej.
4
TWÓRCY I ODBIORCY PROGRAMU:
1. Wychowanek jako istota rozumna i wolna, zdolna do miłości, powołana do odkrywania prawdy i kierowaniu się ku
dobru.
2. Wychowawca jako mądry, kochający i odpowiedzialny nauczyciel, towarzyszący wychowankowi w jego rozwoju.
3. Rodzice- pierwsi wychowawcy.
OSOBY ODPOWIEDZIALNE ZA REALIZACJĘ TREŚCI ZAWARTYCH W PROGRAMIE
Dyrektor szkoły, pedagog, wychowawcy klas, wychowawców oddziałów przedszkolnych, nauczyciele, pracownicy
niepedagogiczni, rodzice, uczniowie.
SPOSÓB REALIZACJI:
W programie została zaplanowana tematyka, która powinna zostać ujęta w planie pracy wychowawczej każdej klasy, oddziału
przedszkolnego i zrealizowana w danym cyklu edukacyjnym. Omówienie wskazanych treści powinno zostać potwierdzone
zapisami w dziennikach lekcyjnych. Nauczyciel może realizować każde z zagadnień w wybranej przez siebie formie.
Wychowawca klasy/ oddziału przedszkolnego może uzupełniać plan pracy wychowawczej innymi treściami, zgodnie z
diagnozą klasy. Treści programu mogą być inspiracją do spotkań pozalekcyjnych, konkursów, imprez klasowych lub
szkolnych. Realizacja programu wymaga systematycznej ewaluacji.
5
SPODZIEWANE EFEKTY
Uczeń kończący szkołę podstawową
 okazuje: tolerancję, szacunek, wrażliwość na drugiego człowieka
 odpowiedzialnie funkcjonuje w otaczającej rzeczywistości
 samodzielnie podejmuje decyzje w sytuacjach trudnych
 rozwija swój talent i swoje uzdolnienia
 ma świadomość swojej przynależności narodowej
 podtrzymuje więzi z „małą ojczyzną”- jej tradycjami i wielokulturowością
 sumiennie i uczciwie realizuje codzienne zadania i obowiązki
 jest otwarty na europejskie i światowe wartości kultury, zna kulturę swojego regionu
 postępuje zgodnie z uniwersalnymi zasadami etyki- wartościuje zachowania złe i dobre, przewiduje skutki swoich działań oraz ponosi
konsekwencje swoich zachowań.
EWALUACJA PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO
Realizacja Szkolnego Programu Wychowawczego wymaga doskonalenia w oparciu o przeprowadzaną systematycznie ewaluację pracy, tak, aby
stwarzać jak najlepsze warunki, sprzyjające skutecznemu wychowaniu poprzez dzielenie się współodpowiedzialnością za efekty rozwoju
wychowanka. Pracownicy szkoły i Rodzice są odpowiedzialni za tworzenie warunków, wychowanek- za realizację zadań rozwojowych.
1. Ewaluacji podlega użyteczność programu (czy pomaga uczniom funkcjonować w otaczającej rzeczywistości) i stopień realizacji celów
zawartych w programie.
2. Ewaluację przeprowadza się każdorazowo po roku pracy.
3. Ewaluację przeprowadza się przy użyciu różnych narzędzi (np. ankiety skierowane do uczniów lub/i rodziców, wywiady, obserwacje)
4. Za ewaluację odpowiadają dyrektor, wychowawcy klas, pedagog szkoły, przedstawiciele Rady Rodziców.
5. Ewaluacja jest przeprowadzana raz w roku, a wyniki są omawiane na posiedzeniu rady pedagogicznej.
6
TREŚCI PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO
ODDZIAŁY PRZEDSZKOLNE (3, 4-latki)
Cele wychowawcze
Tematyka
1. Moje przedszkole.
2. Poznaję samego siebie.
Zagadnienia
Spodziewane efekty
Poznanie przedszkola - ułatwienie adaptacji.
 oglądanie sali przedszkolnej i wyposażenia, wzajemne
poznawanie się, gry i zabawy grupowe organizowane
przez nauczycielki, rozmowy z rodzicami.
 integracja dzieci, nauczycieli i rodziców.
Postrzeganie siebie i rozumienie swoich uczuć. Dbanie o
zdrowie.
 poznawanie własnych uczuć i stanów emocjonalnych
 troska o higienę osobistą.
 zachęcanie do jedzenia posiłków w przedszkolu.
Ćwiczenia korekcyjne. Ćwiczenia logopedyczne. Codzienne
przebywanie na świeżym powietrzu.

dzieci bez płaczu rozstają się z rodzicami i chętnie
zostają w przedszkolu

dzieci umieją mówić o swoich uczuciach, wyrażają
je w sposób bezpieczny dla nich i otoczenia.
dzieci potrafią prawidłowo myć zęby, wiedzą, że
przed każdym posiłkiem należy myć ręce i
zasłaniają usta przy kichaniu i kasłaniu.
dzieci wiedzą jak należy zachowywać się przy stole
podczas posiłków, próbują nowe potrawy.
dzieci chętnie uczestniczą w atrakcyjnych
zabawach ruchowych.
dzieci mówią poprawniej.
dzieci umieją bezpiecznie bawić się na świeżym
powietrzu, znają zasady panujące podczas spacerów
poza teren przedszkola.
dzieci potrafią określić, co „dobre”, a co „złe”,
znajdują przyjemność w czynieniu dobra, szanują
innych.
dzieci potrafią bawić się w grupie, potrafią
szanować pomysły rówieśników, dzielić się
zabawkami oraz umieją rozwiązywać konflikty bez
agresji.
dzieci rozumieją potrzebę poszanowania cudzej
własności.
dzieci są samodzielne i odpowiedzialne w ramach
powierzonych zadań.





3. Jestem
przedszkolakiem.
Dziecko jako członek zbiorowości przedszkolnej:
 Poznanie i przestrzeganie norm zgodnego współżycia w
grupie. Rozwiązywanie konfliktów, dochodzenie do
kompromisów.
 Szanowanie prac oraz własności kolegów.
 Umiejętne i odpowiedzialne wykonywanie
powierzonych zadań.
 Poznawanie praw i obowiązków dzieci. Organizowanie
wspólnej pracy i zabawy.
 Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków
higienicznych
7







Rozwijanie więzi rodzinnych
 podawanie informacji na temat swojej rodziny,
poprawne nazywanie członków najbliższej rodziny
 dzielenie się z rodzicami wrażeniami z wydarzeń
4. Moja rodzina.
zaistniałych w przedszkolu
 obchody świąt o charakterze rodzinnym, np. Dzień
Rodziny
 zwyczaje i tradycje dotyczące świąt Bożego Narodzenia,
Wielkanocy
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań:
 Rozwijanie postawy współgospodarza sali i przedszkola
5. Moje najbliższe
 Nabywanie umiejętności wykonywania prostych prac
otoczenie.
porządkowych.
 Szanowanie zabawek jako wspólnej własności.
Nabywanie poczucia przynależności narodowej
 rozwijanie poczucia przynależności narodowej
 zainteresowanie dzieci własną miejscowością, krajem, w
którym mieszkają
6. Ja i społeczeństwo.
 poznawanie świata
 zainteresowanie innymi ludźmi,
 akceptacja osób różniących się wyglądem,
narodowością, niepełnosprawnością
Budowanie własnego systemu wartości
 poznawanie wartości moralnych (prawda jako wartość,
dobro jako wartość, piękno jako wartość)
 wyrabianie nawyku mówienia „dzień dobry”, „do
7. Poznaję system wartości.
widzenia”, „dziękuję”, „proszę”, „przepraszam”.
 utrwalanie nawyków kulturalnego zachowania się w
miejscach publicznych.
8














dzieci postępują zgodnie z ustalonym kodeksem,
znają swoje prawa i obowiązki.
dzieci mają poczucie przynależności do grupy,
potrafią współdziałać w małych zespołach.
dzieci potrafią ubrać się i rozebrać w ramach
swoich możliwości rozwojowych. Wycierają buty
przed wejściem, wieszają w szatni wierzchnie
okrycie.
dziecko rozumie pojęcie rodziny
prezentuje rodzicom własne umiejętności:
plastyczne, wokalne, recytatorskie
dziecko poznaje tradycje związane ze świętami
Dzieci sprzątają salę, zabawki, czują się
współgospodarzami przedszkola dbają o
wyposażenie
dbają o ład i porządek wokół siebie
zna nazwę własnej miejscowości, herb,
najważniejsze zabytki
wie, jak wyglądają symbole narodowe
zna niektóre legendy polskie
akceptuje odmienność dzieci innych krajów
poznaje różne wartości, którymi ludzie kierują się
w życiu
zna negatywne skutki kłamstwa, rozumie wyrażenie
„dobre uczynki”
ocenia postępowanie bohaterów literackich
zna dobre maniery i stosuje je w życiu codziennym.
posiada umiejętność współżycia w społeczeństwie,
zgodnie z przyjętymi normami.
KLASA „O” (oddział rocznego przygotowania przedszkolnego)
Cele wychowawcze
Tematyka
1. Moja szkoła.
2. Poznaję samego siebie.
3. Moja rodzina.
4. Moje najbliższe otoczenie.
Zagadnienia
Spodziewane efekty
Integracja zespołu klasowego
 współtworzenie przyjaznej atmosfery w grupie
 rozwijanie relacji pomiędzy dziećmi, opartych na
wzajemnym szacunku i akceptacji
 aktywne uczestniczenie w dbaniu o porządek i wystrój sali
zajęć
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 podawanie informacji o sobie
 poznawanie swojego ciała poprzez zabawy
 samodzielne wykonywanie czynności samoobsługowych
 rozpoznawanie i określanie swoich i innych stanów
emocjonalnych w czasie zabaw i różnych działań
pozwalających na poznanie swoich możliwości
 uczestniczenie w działaniach
 kontakt ze sztuką: muzyką, teatrem, filmem

Rozwijanie więzi rodzinnych
 podawanie informacji na temat swojej rodziny
 poprawne nazywanie członków najbliższej rodziny
 dzielenie się z rodzicami wrażeniami z wydarzeń zaistniałych
w szkole
 obchody świąt o charakterze rodzinnym, np. Dzień Rodziny
 zwyczaje i tradycje dotyczące świąt Bożego Narodzenia,
Wielkanocy
 praca zawodowa rodziców
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 praca różnych ludzi w szkole oraz najbliższym otoczeniu (np.
pracowników sklepu, apteki, poczty)
 piękno i estetyka najbliższego środowiska
 właściwe nawyki dotyczące ochrony środowiska naturalnego


9










zna ustalone zasady dotyczące zgodnego
współżycia w grupie i przestrzega ich
zwraca się z prośbą o pomoc
porównuje siebie i innych
uznaje wszelkie odrębności za zjawisko
naturalne
oceniania siebie i gromadzi informacje o
sobie
rozwiązuje problemy
rozumie pojęcie rodziny
prezentuje rodzicom własne
umiejętności: plastyczne, wokalne,
recytatorskie
poznaje tradycje związane ze świętami
zna zawody rodziców, opowiada o nich
zachowuje się odpowiednio w miejscu
publicznym
wie, na czym polega praca pracowników
instytucji użyteczności społecznej
dba o ład i porządek wokół siebie
5. Ja i społeczeństwo.
6. Konstruuję swój system
wartości.
Nabywanie poczucia przynależności narodowej
 rozwijanie poczucia przynależności narodowej
 zainteresowanie dzieci własną miejscowością, krajem, w
którym mieszkają
 poznawanie świata
 zainteresowanie innymi ludźmi,
 akceptacja osób różniących się wyglądem, narodowością,
niepełnosprawnością
Budowanie własnego systemu wartości
 poznawanie wartości moralnych (prawda jako wartość, dobro
jako wartość, piękno jako wartość)
 inne wartości: zdrowie, tolerancja, uczciwość, lojalność,
dostatek itp.( interpretowanie ich na miarę możliwości
dziecka)
 budowanie dziecięcych systemów wartości w toku
indywidualnych i zbiorowych rozmów.
10








zna nazwę własnej miejscowości, herb,
najważniejsze zabytki
wie, jak wyglądają symbole narodowe
zna niektóre legendy polskie
akceptuje odmienność dzieci innych
krajów
poznaje różne wartości, którymi ludzie
kierują się w życiu
buduje własny system wartości
zna negatywne skutki kłamstwa,
rozumie wyrażenie „dobre uczynki”
ocenia postępowanie bohaterów
literackich
I ETAP KSZTAŁCENIA
KLASA I
Tematyka
Zagadnienia
Spodziewane efekty
Integracja zespołu klasowego
1. Witaj w szkole;
 zwroty grzecznościowe
szkoła to mój drugi  poznanie kolegów i koleżanek oraz osób pracujących
w szkole
dom.
 współpraca w grupie
 dbałość o uczniowski strój codzienny i galowy
Dbałość o bezpieczeństwo
2. Bądź rozważny na
 bezpieczna droga do szkoły
drodze.
 zasady bezpiecznego poruszania się po drodze
Kształtowanie postaw wychowawczych
 regulamin klasowy
3. Jakie są obowiązki i  obowiązki i prawa ucznia
prawa ucznia.
4.
5.
6.
7.
Rozbudzanie indywidualnych zainteresowań
 ulubione zajęcia i zainteresowania
Sami o sobie.
 moje mocne i słabe strony
Znaczenie rodziny w życiu dziecka
 pojęcie domu rodzinnego
Ja i moja rodzina.
 członkowie rodziny
 znajomość tradycji i zwyczajów związanych ze
świętami Boże Narodzenie
Tradycje i zwyczaje
 Wielkanoc
świąteczne.
 Dzień Rodziny
Kształtowanie postaw patriotycznych symbole narodowe
 Warszawa – stolica Polski
Polska to moja
 moja miejscowość
 Polska jako kraj, w którym żyją ludzie różnych
ojczyzna.
narodowości
 patron szkoły, jako postać godna naśladowania
11




zna i stosuje poznane zwroty grzecznościowe
zna imiona kolegów i koleżanek z klasy
współpracuje w grupie
dba o swój codzienny i galowy strój ucznia


bezpiecznie dociera do i ze szkoły
zna i stosuje w życiu poznane zasady ruchu drogowego







jest samodzielny
jest punktualny
przestrzega zasad przyjętych przez grupę
przestrzega zasad kultury słowa i zachowania
sumiennie wywiązuje się ze swoich codziennych
obowiązków
jest koleżeński
umacnia wiarę we własne siły i osiągnięcie sukcesu


wypowiada się o sobie i o swojej rodzinie
okazuje szacunek i miłość członkom swojej rodziny


zna zwyczaje bożonarodzeniowe i wielkanocne
potrafi uczcić Dzień Matki


zna nazwę swojego kraju, jego stolicę
wie, jakie są symbole narodowe i z szacunkiem się do
nich odnosi
wypowiada się z szacunkiem o osobach innych
narodowości
wie, kto jest patronem szkoły


TREŚCI PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO
KLASA II
Tematyka
1. Ja i moja klasa.
2. Uczę się żyć wśród
rówieśników.
3. Moi bliscy.
4. Co powinieneś
wiedzieć o swoim
kraju?
5. Jakie są tradycje
związane ze
świętami Bożego
Narodzenia oraz
Wielkanocy w
Polsce i w
wybranych krajach
Unii Europejskiej.
6. Zdobywam wiedzę
o państwach Unii
Europejskiej.
Zagadnienia
Spodziewane efekty
Integracja zespołu klasowego
 aktywne uczestnictwo w zajęciach
 współpraca z rówieśnikami
 szacunek do dorosłych i dzieci
 bezpieczna zabawa
Kształtowanie postaw wychowawczych
 współpraca z kolegami
 pokojowe rozwiązywanie konfliktów
 wybaczanie
 własne zdanie
Znaczenie rodziny w życiu dziecka
 rodzice i rodzeństwo
 babcie i dziadkowie
 wzajemna pomoc
Kształtowanie postaw patriotycznych
 stolice Polski, legendy
 zabytki Warszawy i Krakowa
 polskie symbole narodowe
Znajomość tradycji i zwyczajów związanych ze
świętami
 symbolika świąt Bożego Narodzenia
 zwyczaje regionalne
 tradycje świąteczne w krajach Unii Europejskiej
 zwyczaje kolegów innych narodowości, innej
religii, innego wyznania









aktywnie uczestniczy w zajęciach
podejmuje współpracę z rówieśnikami
pokojowo rozwiązuje konflikty z rówieśnikami
z szacunkiem odnosi się do dorosłych i dzieci
bezpiecznie bawi się na przerwach
zgodnie współpracuje z kolegami i koleżankami
w pokojowy sposób rozwiązuje konflikty z rówieśnikami
wybacza kolegom i koleżankom drobne przewinienia
broni swojego zdania w trakcie dyskusji



okazuje miłość członkom rodziny
z szacunkiem wypowiada się o swoich bliskich
pomaga potrzebującym







zna legendy związane z przeszłością państwa polskiego
wymienia stolice Polski
zna zabytki Warszawy i Krakowa
jest dumny, że jest Polakiem
zna polskie symbole narodowe
zna symbolikę świąt
zna regionalne zwyczaje związane ze świętami Bożego
Narodzenia
opowiada o zwyczajach związanych ze świętami Bożego
Narodzenia w Polsce i wybranych krajach Unii
Europejskiej
dostrzega wokół siebie innych ludzi i ich odmienne
zwyczaje, jest tolerancyjny



Znajomość krajów Unii Europejskiej
 kraje Unii Europejskiej
 sąsiedzi Polski

12
poznaje wybrane kraje Unii Europejskiej poprzez
wyszukiwanie informacji w różnych źródłach
zna sąsiadów Polski
TREŚCI PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO KLASA III
Tematyka
1. Ja i moja klasa.
2. Nasze talenty i
uzdolnienia
3. Pamiętaj – nie
jesteś sam.
4. Czym dla dziecka
jest rodzina.
5. Uczestniczę w
wydarzeniach
kulturalnych.
6. Tradycje i
zwyczaje
świąteczne.
7. Ekologia i
odpowiedzialność
za świat na co
dzień..
Zagadnienia
Spodziewane efekty
Integracja zespołu klasowego
 pozytywny stosunek do szkoły
 regulamin szkolny
 zasady savoir- vivre
 kultura słowa, poszanowanie miejsca nauki
Rozbudzanie indywidualnych zainteresowań
 prezentacja zainteresowań
 rozwijanie talentów
Kształtowanie postaw wychowawczych
 agresja i dręczenie
 ocenianie siebie i innych
 otwartość na innych, gotowość niesienia pomocy
 umiejętność radzenia sobie w sytuacjach trudnych
 tolerancja, szacunek i wrażliwość na drugiego
człowieka
Znaczenie rodziny w życiu dziecka
 rozwój dziecka i jego płeć
 relacje w życiu rodziny
Świadomy odbiór kultury
 wyjścia do kina, teatru, opery
 świat wartości
 kultura zachowania w miejscach publicznych
Znajomość tradycji i zwyczajów związanych ze świętami
i kształtowanie postaw patriotycznych
 Narodowe Święto Niepodległości
 Boże Narodzenie; Wielkanoc
 Dzień Matki
 fakty historyczne
 symbole narodowe
Kształtowanie postaw
 ekologia
 segregacja odpadów
 działania lokalne w kontekście globalnych
problemów
13
























jest pozytywnie nastawiony do szkoły
przestrzega regulaminu szkolnego
stosuje podstawowe zasady savoir- vivre
dba o wizerunek szkoły
kulturalnie wypowiada się
posiada hobby i opowiada o swoich zainteresowaniach
rozwija swoje talenty- uczestniczy w kołach zainteresowań
radzi sobie z agresją innych
zgodnie współpracuje z rówieśnikami podczas
wykonywania zadań
obiektywnie ocenia siebie i innych
przestrzega ustalonych zasad podczas zajęć
chętnie pomaga osobom innych narodowości odnaleźć się w
środowisku klasy i szkoły
wypowiada się o sobie i swojej rodzinie
rozumie znaczenie więzi rodzinnych
okazuje szacunek i miłość członkom swojej rodziny
kulturalnie uczestniczy w seansach filmowych, koncertach i
spektaklach teatralnych
wypowiada się na temat wydarzeń kulturalnych, w których
uczestniczył, wartościuje je
zna ogólnopolskie i regionalne zwyczaje bożonarodzeniowe
i wielkanocne
potrafi uczcić Święto Matki
zna wybrane fakty historyczne z przeszłości Polski
z szacunkiem odnosi się do symboli narodowych i miejsc
związanych z historią Polski
jest patriotą
uczestniczy w akcjach ekologicznych w szkole
w codziennym życiu segreguje odpady
II ETAP KSZTAŁCENIA
KLASY IV - VI
Tematyka
Zagadnienia
Spodziewane efekty
Integracja zespołu klasowego
 ulubione zajęcia i przedmioty
1. Ja i moja klasa zainteresowania uczniów
poznajmy się.
 wady i zalety
 marzenia, itp.
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
2. Jestem uczniem klas
 system nauczania i oceniania na poziomie klas IV-VI
IV-VI; moje
 nazwy przedmiotów i nazwiska nauczycieli
nadzieje i obawy.
 wychowawca, pedagog, rzecznik praw ucznia - czyli, kto
może pomóc w szkole
Rozwijanie więzi rodzinnych
 pojęcie rodziny
 cechy dobrego syna, córki, rodzica, brata i siostry
 rodzaje uczuć w stosunku do domowników
 sposoby okazywania uczuć
 prawa i obowiązki członków rodziny
3. Ja i moja rodzina.
 odpowiedzialność za atmosferę w domu

















4. Ja i moja klasa –
wybór samorządu
klasowego.
5. Prawa i obowiązki
ucznia.
Integracja zespołu klasowego
 wybór samorządu klasowego
 odpowiedzialność za kolegów i koleżanki w klasie
 ustalenie zasad, np. troska o wystrój sali, prowadzenie
kroniki klasowej wspólne inicjatywy (dyskoteki, wycieczki,
wyjścia) – plan roczny




Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 pojęcie prawa i obowiązku

14

zna kolegów i tworzy więzi koleżeńskie
zna swoje mocne i słabe strony
dostrzega różnorodność osobowości
szanuje i akceptuje odmienność wyglądu i przekonań
kolegów
samodzielnie porusza się po szkole, zna wszystkie
pomieszczenia
wie, do kogo może się zwrócić o pomoc
wie, za co otrzymuje oceny
zna przedmioty i nauczycieli
rozumie pojęcie rodziny
wymienia członków swojej najbliższej rodziny i
opisuje ich role
wskazuje cechy dobrego dziecka, rodzica i rodzeństwa
nazywa uczucia, jakimi obdarza najbliższych
podaje przykłady odpowiedniego zachowania w
różnych sytuacjach domowych
dostrzega potrzeby własne i innych domowników
wymienia własne prawa i obowiązki w rodzinie
rozumie, że istnieją trudności w wywiązywaniu się z
obowiązków członków rodziny
dostrzega wpływ atmosfery życia rodzinnego na
samopoczucie i rozwój dziecka
zna zasady głosowania
uzasadnia wybór kandydata
jest życzliwy wobec swoich koleżanek i kolegów
dostosowuje swoje zachowanie do przyjętych norm w
klasie i szkole
włącza się aktywnie w pracę klasy i szkoły (nie jest
biernym obserwatorem )
zna prawa i obowiązki uczniów w samorządzie
klasowym



6. Nasze hobby, pasje,
zainteresowania.
podstawowe prawa i obowiązki ucznia
opracowanie regulaminu dyżurnego w klasie
zapoznanie z obowiązkami gospodarza, skarbnika, łącznika
z biblioteką
 rola rzecznika praw ucznia
Rozbudzanie i rozwój indywidualnych zainteresowań
 zajęcia pozalekcyjne i koła zainteresowań działające na
terenie szkoły
 terminy konkursów, quizów, turniejów wiedzy, itp.
odbywających się na terenie szkoły




dba o mienie klasowe i szkolne
włącza się w pracę Samorządu Uczniowskiego
zna rolę rzecznika praw ucznia i wie, kto nim jest
wypełnia sumiennie swoje obowiązki

wymienia zajęcia pozalekcyjne i koła zainteresowań
działające na terenie szkoły
wie, kiedy odbywają się zajęcia rozwijające jego
zainteresowania
zna nazwiska nauczycieli prowadzących zajęcia
pozalekcyjne i koła zainteresowań
zna terminy konkursów odbywających się na terenie
szkoły
uczestniczy w wybranych zajęciach pozalekcyjnych i
konkursach
stosuje zasady prawidłowego odrabiania lekcji
planuje swoje codzienne zajęcia
właściwie dzieli swój czas na naukę i aktywny
wypoczynek
nazywa czynniki ułatwiające i utrudniające osiągnięcie
zamierzonego celu
nabywa cechy dobrego ucznia
wyznacza sobie cele w nauce, który chce osiągnąć
planuje swoje działania
utrwala wiadomości, wykorzystując poznane formy i
metody
pomaga słabszym kolegom w nauce




7. Jak się uczyć, by
dużo umieć?
8. Jak być dobrym
kolegą?
Szkoła tolerancji.
Rozwijanie własnej osobowości
 dobra organizacja i planowanie swoich codziennych zajęć
 cele i efekty nauki - czynniki ułatwiające i utrudniające
osiągnięcie zamierzonego celu
 techniki uczenia się, mnemotechniki
 cechy dobrego ucznia
 pomoc koleżeńska
 umiejętność uczenia się
 inteligencje wielorakie i systemy WAK ( wzrokowiec,
słuchowiec, kinestetyk)
 odkrywania swoich zainteresowań i przygotowania do
dalszej edukacji



Integracja zespołu klasowego
 cechy dobrego kolegi
 cechy dobrego przyjaciela
 grupy formalne i nieformalne (imponowanie dobrem lub
złem)
 mój kolega cudzoziemiec













15
jest dobrym kolegą
jest przyjacielem
odróżnia koleżeństwo od przyjaźni
nawiązuje dobre kontakty z rówieśnikami
jest otwarty na innych, nie tworzy zamkniętych grup
szanuje wszystkich uczniów szkoły, także tych, z
którymi nie ma bliższych relacji
okazuje szacunek, jest tolerancyjny wobec kolegów
innych narodowości
9. Jak ciekawie
wypoczywać?
Rozwijanie własnej osobowości
 sposoby spędzania czasu wolnego w domu,
 sposoby spędzania czasu wolnego w najbliższej okolicy,
mieście
 wpływ wypoczynku na samopoczucie domowników i
atmosferę rodzinną
 zaplanowanie własnego wypoczynku
Budzenie szacunku dla tradycji
 symbolika świąt Bożego Narodzenia: opłatek, choinka,
kolęda, itd.
 kuchnia świąteczna
 świąteczne ozdoby charakterystyczne dla mojego domu
 nakrywanie do świątecznego stołu
 podział obowiązków
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 typy komunikacji międzyludzkiej ( werbalna i
pozawerbalna)
11. Jak porozumiewamy
 zasady komunikowania się
się ze sobą w domu i
 zachowania ułatwiające i utrudniające współpracę
w klasie?
(umiejętność słuchania, panowanie nad emocjami)
 współpraca przy osiąganiu wyznaczonego celu
10. Tradycje Bożego
Narodzenia w moim
domu i w innych
wyznaniach.
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań w szkole
wielokulturowej
12. Czy mam wpływ na
swoich kolegów, czy
na siebie?
13. Prawo w szkole.
Regulaminy
procedury, nagrody
i kary.



emocje przeżywane w różnych sytuacjach
wpływ emocji na zachowania ludzi
emocje pozytywne i ich wpływ na tworzenie się i utrwalanie
więzi uczuciowych w grupie
 cechy zachowania asertywnego
 skutki zachowań asertywnych
 różnice kulturowe i religijne
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 wewnątrzszkolny system oceniania
 przedmiotowe systemy oceniania
 kontrakty zawierane z wychowawcą
 oceny z zachowania
16





















odróżnia wypoczynek czynny od biernego
wykorzystuje czas wolny w sposób zorganizowany i
przemyślany
rozumie wpływ wypoczynku na samopoczucie
domowników i atmosferę rodzinną.
prezentuje własny sposób na zdrowy wypoczynek
uczestniczy w różnych formach aktywnego
wypoczynku
zna symbolikę świąt
wykonuje świąteczną ozdobę
wymienia potrawy wigilijne
-świadomie i aktywnie uczestniczy w przygotowaniach
do klasowej Wigilii: dekoracja choinki, śpiewanie
kolęd, dzielenie się opłatkiem, itd.
stosuje zasady komunikacji międzyludzkiej (panuje
nad własnymi gestami i mimiką twarzy, szczególnie w
sytuacjach konfliktowych)
stosuje podstawowe zasady aktywnego słuchania
nazywa zachowania przeszkadzające i ułatwiające
porozumienie
dostrzega zalety pracy w grupie i współpracuje w
grupie
rozpoznaje i nazywa podstawowe emocje przeżywane
przez siebie i innych
rozumie wpływ emocji pozytywnych na utrwalanie
więzi uczuciowych w grupie
odpowiednio reaguje na uczucia innych
zachowuje się asertywnie
dba o doby kontakt z kolegami
wie, za co jest oceniany z poszczególnych
przedmiotów i z zachowania
sumiennie wywiązuje się ze swoich obowiązków,
korzysta ze swoich praw
przestrzega zawieranych kontraktów i regulaminów

14. Co się dzieje w
szkole? Jestem tu
potrzebny.
procedury szkolne
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań aktywizowanie uczniów.
 rozwój, motywacja


rozbudzanie indywidualnych zainteresowań
zajęcia pozalekcyjne i koła zainteresowań działające na
terenie szkoły
 terminy konkursów, quizów, turniejów wiedzy, itp.
odbywających się na terenie szkoły
 tworzenie strony internetowej szkoły
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 sposoby spędzania czasu wolnego w mieście
15. Białystok-moje
 świetlice terapeutyczne, ośrodki pomocy dzieciom, ośrodki
miasto. Gdzie można
sportu i rekreacji, kina, muzea, domy kultury, ścieżki
tu ciekawie spędzić
rowerowe, itp.
czas?
 wykonanie informatora „ Jak można wypoczywać w
Białymstoku”
16. Szkoła jako miejsce,
gdzie promuje się
zdrowie i zdrowy styl
życia.
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań; integracja
zespołu klasowego
 zdrowy styl życia
 radzenie sobie ze strasem np. przed sprawdzianem
szóstoklasisty
 zakupy w sklepiku szkolnym, drugie śniadanie
 dbanie o porządek i czystość


szkodliwe działanie tytoniu, alkoholu, narkotyków,
dopalaczy
dobra atmosfera
17

















ponosi konsekwencje nieprzestrzegania zasad
uczestniczy w wybranych zajęciach pozalekcyjnych i
kołach zainteresowań na terenie szkoły
wie, kiedy odbywają się zajęcia rozwijające jego
zainteresowania
zna nazwiska nauczycieli prowadzących zajęcia
pozalekcyjne i koła zainteresowań
zna terminy interesujących go konkursów
odbywających się na terenie szkoły
uczestniczy w wybranych konkursach
rozumie potrzebę wypoczynku w sposób
zorganizowany i zaplanowany
wymienia kilka sposobów spędzenia czasu wolnego w
Białymstoku
stosuje w praktyce zasady aktywnego wypoczynku
wykonuje prawidłowo informator o sposobach
wypoczynku w swoim mieście
korzysta z różnych źródeł wiedzy
radzi sobie w sytuacjach stresowych i trudnych
zna produkty, których spożywanie jest ważne dla
prawidłowego rozwoju organizmu
zna skutki nieprawidłowego odżywiania się
dba o porządek i czystość swojego otoczenia
zna zagrożenia dla zdrowia, życia i uczenia się,
wynikające z palenia papierosów, picia alkoholu,
zażywania narkotyków i unika ich
dba o dobrą atmosferę w klasie i szkole
17. Podlasie – moja
mała ojczyzna.
Gdzie warto
pojechać?
Budzenie szacunku dla tradycji i historii regionu oraz
kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 ważne wydarzenia i postacie związane z Podlasiem: pisarze,
poeci, politycy i postacie historyczne
 tradycje i zwyczaje panujące na Podlasiu
 projektowanie trasy wycieczki „Szlakiem pięknych
zabytków przyrodniczych, historycznych i kulturowych
Podlasia”

wymienia ważne wydarzenia mające miejsce na
Podlasiu
wymienia sławnych ludzi swojego regionu
zna tradycje i zwyczaje Podlasia (przynajmniej
niektóre wprowadza jako własne zwyczaje)
korzysta z różnych źródeł wiedzy
projektuje trasę wycieczki po Podlasiu umieszczając w
niej zabytki przyrodnicze, historyczne i kulturowe
zgodnie i aktywnie współpracuje w grupie





18. Ekolog w domu i w
szkole.
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 sposoby oszczędnego gospodarowania wodą w kuchni i
łazience
 sposoby oszczędzania prądu elektrycznego



19. Edukacja globalnawspółodpowiedzialność
za świat.
20. Gdy ktoś do mnie
mówi.
21. Co mnie martwi?
22. Jestem mistrzem
dobrych manier.
segregacja śmieci
inicjatywność i przedsiębiorczość
celowość zbierania makulatury i elektrośmieci
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 zasada 3R
 współzależności na świecie- kulturowe, środowiskowe
 zmiany współczesnego świata- migracje, uchodźcy
Rozwijanie własnej osobowości komunikacja
 umiejętność słuchania,
 mechanizm powstawania plotki
 asertywność
















Kształtowanie umiejętności rozwiązywania konfliktów i
podejmowania decyzji skrzynka problemów
 empatia
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań pozytywne
wzorce zachowania
 dobre maniery - podstawowe zasady
 kultura osobista człowieka i jej znaczenie w kontaktach
międzyludzkich
 dobre maniery i zwyczaje w kontekście kulturowym
18




wymienia czynności przyczyniające się do
zanieczyszczenia wody
oszczędza wodę w domu i w szkole
stosuje prawidłowe nawyki użytkownika prądu
oszczędza energię w domu i w szkole
aktywnie włącza się do działań ekologicznych
odbywających się na terenie szkoły
segreguje surowce wtórne
ogranicza, segreguje i ponownie wykorzystuje
przedmioty codziennego użytku
zgodnie funkcjonuje w środowisku wielokulturowym
włącza się w akcje charytatywne
aktywnie słucha nauczycieli i kolegów
unika nieporozumień
potrafi powiedzieć „nie”, gdy się nie zgadza
broni własnego zdania za pomocą argumentów a nie
siły
okazuje empatię
nazywa problemy i szuka rozwiązań
jest wyrozumiały wobec innych
dostrzega potrzeby i uczucia otaczających ludzi
stosuje dobre maniery wobec pracowników szkoły i
kolegów
zna zasady właściwego zachowania w różnych
typowych sytuacjach ( przy stole, w środkach
komunikacji, itp.)
korzysta z różnych źródeł wiedzy
wie, że w różnych kulturach inne zachowania są

23. Bezpieczne ferie i
wakacje.
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 niebezpieczeństwa czyhające na zdrowie i życie ludzi
podczas ferii i wakacji
 właściwe i niewłaściwe zachowania się w stosunku do
otaczającej przyrody
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań prawa i
obowiązki ucznia
 pojęcia : praworządność, samorządność
24. Jestem praworządny
 szkoła jako dobro wspólne
i samorządny;
 zasady w szkole
SU.
 wspólne gry i zabawy
 kompetencje społeczne i obywatelskie
 postawy warunkujące sprawne i odpowiedzialne
funkcjonowanie we współczesnym świecie
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań stosunek ludzi
zdrowych do niepełnosprawnych
 problemy osób niepełnosprawnych w życiu codziennym
25. Niepełnosprawni
 prawa osób niepełnosprawnych w społeczeństwie
żyją wśród nas.
 pomoc niepełnosprawnym kolegom i koleżankom
 szkoły integracyjne
 solidarność społeczna
Budzenie szacunku dla tradycji i historii państwa oraz
kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 święta państwowe i narodowe: 3 Maja, 11 Listopada, 15
Sierpnia
26. Kalendarz polskich  znaczenie tych świąt dla Polaków
 obchody świąt narodowych i państwowych
świąt i tradycji.
 polskie tradycje: święta kościelne, karnawał, zapusty,
Ceremoniał.
kolędowanie, sobótka, itp.
 sposoby świętowania
 więź z regionem, patriotyzm
19





















uznawane za właściwe
dostosowuje swoje zachowanie do sytuacji, dąży do
kompromisu
jest taktowny
rozpoznaje zagrożenia i reaguje na nie
wskazuje negatywne aspekty ingerencji człowieka w
środowisko
wypoczywa aktywnie i bezpiecznie
szanuje przyrodę
przestrzega znaków drogowych i regulaminów
jest odpowiedzialny za szkołę
szanuje i rozumie przepisy szkolne
traktuje ściąganie jako oszustwo i nieuczciwość
stosuje zasady koleżeństwa w stosunku do młodszych
kolegów
aktywnie pracuje w Samorządzie Uczniowskim, kole
wolontariatu
bierze udział w akcjach charytatywnych
rozumie, że ludzie mniej sprawni fizycznie, w
większości przypadków są sprawni pod względem
psychicznym
wskazuje możliwości pomocy niepełnosprawnym
odpowiednio (życzliwie) zachowuje się wobec osób
niepełnosprawnych
szanuje osoby niepełnosprawne fizycznie i umysłowo
wymienia święta państwowe i narodowe
godnie zachowuje się podczas uroczystości
ubiera się stosownie do sytuacji
świętuje w sposób aktywny (uczestniczy w różnych
uroczystościach, marszach, wystawach, itp.)
wymienia polskie tradycje i zna ich pochodzenie
27. Cyberprzemoc,
blogi, portale
społecznościowemaniery w sieci.
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 rola komputera i internetu w życiu
 czas spędzany przed komputerem i Internetem
 dobre maniery przy klawiaturze, poprawna pisownia



przyczyny współczesnych uzależnień od mediów
symptomy uzależnień
pomoc w przypadku uzależnienia
Rozbudzanie indywidualnych zainteresowań oraz kształtowanie
pożądanych postaw i zachowań
 rodzaje gromadzonych zbiorów
 rola książki w nauce i poszukiwaniu wiadomości
 miejsce książki w domu
 w jaki sposób i gdzie czerpać informacje o ciekawych
28. Czytam, więc
książkach
jestem…
 poszanowanie książek
 czasopisma dla dzieci i młodzieży
 ogólnopolskie akcje i kampanie promujące czytelnictwo
 czytanie jako zdobywanie, wiedzy, rozwój emocjonalny,
intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w życiu
społeczeństwa
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 sytuacje wywołujące stres
 techniki radzenia sobie ze stresem
29. Mój sposób na stres.  uczucia pozytywne i negatywne towarzyszące stresowi
(motywacja do większego wysiłku i paraliżujący przed
działaniem strach)
 techniki relaksacji
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 sposoby postępowania w sytuacjach konfliktowych
30. Rozwiązywanie
(negocjacja, ustępowanie, obrona własnego zdania)
konfliktów– techniki
 sytuacje wywołujące konflikty w grupie
negocjacji, sztuka
 zachowania ułatwiające i utrudniające współpracę
podejmowania
 współpraca w osiąganiu wyznaczonego celu
decyzji.
 konflikty wynikające z różnic kulturowych,
wyznaniowych, językowych
20




















wybiera portale edukacyjne
przeznacza odpowiednią ilość czasu na zabawę i pracę
z komputerem
stosuje zasady ortografii i interpunkcji
porozumiewając się przez internet
zna pozytywne i negatywne skutki korzystania z
internetu i komputera
zwraca się o pomoc do dorosłych w sytuacjach
budzących niepokój
systematycznie czyta książki i rozwija się
intelektualnie oraz emocjonalnie
tworzy własny księgozbiór
wie, skąd czerpać wiadomości na temat ciekawych
książek ( prezentuje własne zainteresowania
czytelnicze)
szanuje książkę i umie ją naprawić
wybiera czasopisma, które prezentują i kształtują
pozytywne wartości
zbiera makulaturę
rozpoznaje swoje reakcje w sytuacji stresującej
nazywa swoje uczucia
rozładowuje napięcie i negatywne uczucia bez
stosowania agresji ( sport, działania artystyczne, itp.)
przezwycięża lęk i tremę, mobilizuje się do pracy
właściwie postępuje w sytuacjach konfliktowych
wymienia najczęstsze przyczyny konfliktów w grupie
wskazuje zachowania przeszkadzające i ułatwiające
działanie
współpracuje w zespole klasowym, potrafi wysłuchać
i uszanować pomysły innych osób
podejmuje przemyślane decyzje dokonując bilansu
zysków i strat


31. Historia i tradycje
mojej szkoły.

rozwiązywania problemów w twórczy sposób
sztuka podejmowanie decyzji





Budzenie szacunku dla tradycji i historii szkoły
 kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 historia i tradycje szkoły
 patron szkoły
 wartości cenione w mojej szkole
 plakat/ folder reklamujący szkołę


32. Patronka szkoły
jako wzór dla
ucznia.
33. Uczestniczę w
wydarzeniach
kulturalnych.
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań



świadomość i ekspresja kulturalna
edukacja medialna
kino, teatr, opera, muzeum, galeria sztuki, itd.
 zna ważniejsze wydarzenia z życia patrona
 bierze udział w konkursach, turniejach wiedzy,
quizach dotyczących patronki szkoły
 naśladuje stosunek patronki do pracy i nauki
 kulturalnie uczestniczy w seansach filmowych,
koncertach i spektaklach teatralnych
 wypowiada się na temat wydarzeń kulturalnych, w
których uczestniczył, wartościuje je
 buduje swój światopogląd i świat wartości poprzez
kontakt ze sztuką
Załączniki ( do opracowania w roku szkolnym 2016/2017):
1. Ceremoniał szkoły.
2. Kalendarz imprez i uroczystości szkolnych.
3. Ramowe plany pracy wychowawczej każdego wychowawcy na dany rok szkolny.
4. Regulamin i plan pracy SU.
21
wymienia najważniejsze wydarzenia w życiu szkoły
wykonuje plakat reklamujący szkołę
podsumowuje swoje lata nauki i zaangażowanie w
życie szkoły
okazuje wdzięczność
uczestniczy aktywnie w ważnych wydarzeniach
szkolnych
.
 umiejętność pracy zespołowej
 ważne dni w mojej szkole – uroczystości, apele
Kształtowanie pożądanych postaw i zachowań
 życiorys patronki – ważne dni i wydarzenia z jej życia
 M. Skłodowska - Curie jako wzór osobowy
rozwiązuje problemy bez stosowania agresji
werbalnej i pozawerbalnej
poszukuje płaszczyzny porozumienia, akceptuje
uczucia i poglądy innych