plik pdf

Propozycje scenariuszy lekcji
62
Po wysłuchaniu kilku odpowiedzi prosimy o przeczytanie tekstu Życie – cień, dym,
punkt, nic. Są to tylko fragmenty utworów, jednak na tyle reprezentatywne, że
znakomicie uzupełniają dotychczasowe spostrzeżenia uczniów, a ze względu na
niemal aforystyczny kształt łatwo je zapamiętać.
6. Odczytanie obrazu Hendricka Goltziusa.
Literackie ujęcia znikomości żywota ludzkiego dopełniamy odczytaniem obrazka
Hendricka Goltziusa Quis evadet?
Zwracamy uwagę na malarską metaforykę obrazującą nieuchronność śmierci
– niemowlę opiera się na ludzkiej czaszce, w jednej ręce trzyma muszlę, drugą
puszcza mydlane bańki. Dziecko patrzy gdzieś poza horyzont, na twarzy ma raczej
zadumę filozofa niż dziecięcą beztroskę. Patrzący na obraz ma wrażenie, że tym,
który zadaje pytanie będące jednocześnie tytułem obrazu, jest właśnie niemowlę.
Łatwo wskazać elementy wspólne dla obrazu i tekstów literackich (bańki mydlane,
dym). Dowodzi to popularności zarówno motywu, jak i metaforyki barokowej.
7. Podsumowanie lekcji.
Podsumowując lekcję, należy odwołać się do tematu. Uczniowie objaśniają, na czym
polega barokowa ekspresja wypowiedzi oraz jaki człowiek i świat kryje się za takim
obrazowaniem.
8. Praca domowa.
Praca pisemna na temat: Rozważ, czy dziś posługujemy się metaforą, aby opisać
siebie i świat?
Temat: Marnością życie jest człowieka?
(czas realizacji – 1 lekcja)
Cele szczegółowe:
poznanie fragmentów twórczości Hieronima Morsztyna i Daniela Naborowskiego
dostrzeżenie obecności motywu śmierci w literaturze różnych epok
rozumienie motywu vanitas
porównanie różnych realizacji motywu vanitas w literaturze baroku
Materiał:
podręcznik: H. Morsztyn, Nagrobek potentatowi, s. 185
D. Naborowski, Marność, s. 185
załącznik 3
Tok lekcji:
1. Ćwiczenie wprowadzające w temat, praca indywidualna.
Lekcję rozpoczynamy od rozdania kartek (załącznik 3). Objaśniamy zadanie,
które uczniowie mają wykonać, zanim przystąpią do odczytania i analizy utworu
Morsztyna.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Propozycje scenariuszy lekcji
63
Objaśnienie do załącznika:
W pierwszej kolumnie tabeli, którą uczniowie otrzymali na kartkach, są cztery
sformułowania będące przedmiotem rozważań Hieronima Morsztyna. Do drugiej
kolumny każdy uczeń powinien wpisać przynajmniej po trzy słowa lub wyrażenia,
które kojarzą mu się ze sformułowaniami z kolumny pierwszej. Wyjaśniamy, że
kolumny trzecia i czwarta będą uzupełniane na dalszych etapach lekcji.
Prosimy uczniów, by kierując się intuicją i wyobraźnią, uzupełnili kolumnę drugą.
2. Praca z tekstem.
Po wykonaniu tej części zadania prosimy o głośną lekturę utworu Nagrobek
potentatowi i odczytanie sensu tytułu wiersza. Należy zwrócić uczniom uwagę
na anaforę, którą rozpoczynają się strofy 2–5 i ukonkretnić owo „tu”. Uczniowie
zapewne zauważą, że nagrobek to miejsce, które skrywa mogiłę i doczesne
szczątki ludzkie, a wskazanie miejsca przez zaimek tu jest zabiegiem, który sytuuje
opisywaną rzeczywistość w perspektywie pośmiertnej. Prosimy więc, by uczniowie
uzupełnili czwartą kolumnę tabeli odpowiednimi cytatami. Cytaty mają zawierać
treści postrzegane przez Morsztyna jako przeciwne do tych, do których dąży się za
życia. (W tym i następnym ćwiczeniu należy pominąć strofę pierwszą i ostatnią.)
Wyrażenie-klucz
Skojarzenia do
wyrażenia-klucza
Przeciwieństwo
wyrażenia-klucza
Cytat
wysoka pozycja
społeczna
siła
dostojeństwo
możliwość
decydowania
niziny
społeczne
[. . .] przed kim
padano [. . .]
Zostaje w trupią
brzydkość
obrócony.
wielki dwór
bogactwo
dostatek
wpływy
nędzna chata
Nędzna trumienka
liczna służba
bogactwo
wygodnictwo
zamożność
bycie sługą
Orszak dość
szkarady: [. . .]
robacy z zabami,
[. . .]
drogocenne szaty
próżność
podążanie za
modą
dostojeństwo
łachmany
Sprosna na ciele
leży gnoju szmata.
3. Dostrzeżenie elementów barokowej poetyki.
Teraz odczytujemy wyniki powyższych ćwiczeń, porównujemy je i komentujemy.
Następnie odczytujemy dwa fragmenty z Pisma świętego:
Tak ostatni będą pierwszymi, a pierwsi ostatnimi. (Mt 20, 16)
Każdy bowiem, kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się poniża, będzie
wywyższony. (Łk 14, 11)
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Propozycje scenariuszy lekcji
64
Odczytanie tych fragmentów uświadomi uczniom nowotestamentową prawdę
dotyczącą sprawiedliwości, która głosi, że za dobre uczynki się nagradza, a za złe
– karze.
Prosimy uczniów, aby do kolumny trzeciej wpisali wyrażenia, które byłyby
przeciwstawne do tych z kolumny pierwszej, oraz by porównali dwie ostatnie
kolumny. Następnie uczniowie powinni odpowiedzieć na pytanie o to, co osiągnął
Morsztyn, unikając w swym opisie oczywistego odwrócenia sytuacji. Spostrzeżenia
zapisujemy w formie wniosków, np.
Uniknięto typowości, wzmocniono efektowność opisu, ekspresję i wymowę tekstu.
Wiersz wpisuje się w barokową poetykę przesady, zaskoczenia.
4. Odszukiwanie wyobrażeń śmierci.
Kontynuując lekcję, prosimy, by uczniowie odszukali w wierszu zwroty i wyrażenia,
które są nierozerwalnie związane ze śmiercią, oraz słownictwo „zapożyczone” ze
świata natury. Uczniowie zauważą, że zwrotki druga i trzecia wprowadzają znane
w kulturze – funkcjonujące także dziś – motywy trupiej brzydoty, trumny. Strofy
czwarta i piąta przypominają charakterystyczne dla kultury średniowiecza motywy
gnicia, rozkładu, toczenia przez robactwo. Tę część zajęć kończymy zadaniem
1/185 i zapisaniem wniosków.
5. Ustalenie świata wartości wpisanych w tekst Hieronima Morsztyna.
W ustaleniu świata wartości wpisanych w tekst pomocna będzie pierwsza część
zadania 3/185. Aby wykonać zadanie, należy odwołać się do Księgi Koheleta.
Trawestacja myśli eklezjasty w pierwszym wersie wiersza i parafraza jego słów
w ostatniej strofie uzmysławiają, że wartością nadrzędną jest mądrość zrównana ze
świadomością śmierci. Konsekwencją takiego myślenia jest odrzucenie nieświetnego
świata wraz z jego pompami. Uczniowie, wchodząc w rolę mędrca, który posiadł
wiedzę równą zaprezentowanej w wierszu, tworzą kilkupunktowy katalog „Rad
mędrca”, np.
władza nie chroni przed śmiercią
to, co cenne na ziemi, nie ma wartości pod ziemią (w grobie)
człowiek to przyszły trup, a trupom nie potrzeba majątku itp*.
Wynikiem ćwiczenia powinno być stwierdzenie, że Hieronim Morsztyn podważa
wszystkie wartości ziemskie.
Kończąc zadanie, powinniśmy poprosić uczniów o odszukanie w wierszu choć
jednej wartości, która pozwoliłaby człowiekowi mieć nadzieję na to, że życie
ziemskie nie jest jedynie marnością.
Uczniowie spostrzegą, że Morsztyn nie daje takiej nadziei.
6. Określenie świata wartości wpisanych w tekst Daniela Naborowskiego.
Celem dalszej części lekcji będzie uświadomienie uczniom, że literatura baroku
prezentowała różne spojrzenie na ten sam temat. Dlatego proponujemy lekturę
wiersza Marność Daniela Naborowskiego. Uczniowie zapewne już bez trudu na
podstawie tytułu dostrzegą związek utworu z biblijnym motywem vanitas. Prosimy,
* Są to autentyczne przykłady podane przez uczniów.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Propozycje scenariuszy lekcji
65
by wynotowali z wiersza frazy, które mogłyby funkcjonować jako aforyzmy.
Uczniowie powinni podzielić je na te, które negują wartości ziemskie, i te, które
są życiowymi wskazówkami. Po wykonaniu ćwiczenia uczniowie wykonują zadanie
5/185. Uczniowie powinni zauważyć, że Naborowski – w przeciwieństwie do
Morsztyna – dostrzega walory życia; ocala między innymi miłość i śmiech jako
wartości ludzkiej egzystencji.
7. Praca domowa.
Napisz notatkę z lekcji i wykonaj pisemnie zadanie 4/185.
Temat: Utopia to doskonałość.
(czas realizacji – 1 lekcja)
Cele szczegółowe:
poznanie fragmentu twórczości Ignacego Krasickiego
rozumienie, czym jest utopijność
kształcenie postaw społecznych
Materiał:
podręcznik: I. Krasicki, Świat zepsuty, s. 251–252
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, s. 248
słownik synonimów
Tok lekcji:
1. Praca z tekstem, analiza.
Lekcję, której przedmiotem będzie rozumienie, czym jest utopia, rozpoczynamy
od lektury fragmentu satyry Świat zepsuty Ignacego Krasickiego. Pracę nad lekturą
należy tak poprowadzić, aby uchwycić cechy charakterystyczne dla gatunku oraz
istotne elementy treści.
W tym celu należy przypomnieć funkcje, jakie pełnią pytania retoryczne, kwantyfikatory większościowe (nadto, wszędzie, pełno), wyliczenia (np. nierząd, rozpusta,
występki szkaradne), słownictwo wartościujące (np. bezbożne, zuchwałe) czy
hiperbole (rwą krewni łup sierocy, łzy wdów piją zdrajce). Należy też wykonać
pierwszą część zadania 1/250.
2. Próba wejścia w relacje z tekstem, dyskusja i ćwiczenia w grupie.
Druga część pytania 1/250 powinna stanowić temat dyskusji, w której uczniowie
wyrażą swój pogląd na temat współczesnej rzeczywistości, swoich obaw, nadziei.
Temat dyskusji może brzmieć: Czy nasz świat jest światem zepsutym?
W trakcie dyskusji uczniowie skrytykują zapewne nadmiar oczekiwań kierowanych
pod ich adresem, ograniczenia narzucane przez rodzinę i szkołę, ale niewątpliwie
skrytykują także problemy społeczne – biedę, bezrobocie, polityczne – wojny,
konflikty etniczne, obyczajowe – zepsucie elit politycznych, języka.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Propozycje scenariuszy lekcji
66
Aby dyskusja nie przerodziła się w czczą gadaninę, w którymś jej momencie proponujemy utworzenie „sztabów zaradczych”. W tym celu powołujemy 4-osobowe
zespoły. Każdy sztab składa się z: premiera odpowiedzialnego za naprawę państwa, strażnika moralności, przedstawiciela skrajnej opozycji względem premiera
i anarchisty. Poszczególne role nie powinny być przydzielone, można je rozlosować.
Grupy mają stworzyć wspólny, niekoniecznie realny „Plan naprawy państwa”.
Odczytanie propozycji ujawni zapewne marzenia młodzieży o lepszym świecie,
zaangażowanie w wymyślanie ulepszeń, a także utopijność niektórych pomysłów.
Na koniec tej części lekcji należy wypunktować pomysły, które z gruntu są nierealne
do wykonania, i polecić uczniom, by znaleźli w słowniku synonimy słowa nierealny.
Wśród nich pojawi się pojęcie utopia.
3. Szukanie elementów utopii.
Informujemy uczniów, że Ignacy Krasicki nie tylko krytykował, ale pisał też teksty,
w których zawarł wizję społeczeństwa idealnego. Wyjaśniając główną ideę powieści,
prosimy, by uczniowie przeczytali fragment Mikołaja Doświadczyńskiego przypadków i odszukali treści, które poświadczyłyby osobliwość zachowań Nipuańczyków
(odrzucenie narzędzia, które mogłoby stanowić zagrożenie – nierealna łagodność,
zbytnia, prawie zabobonna ostrożność wobec nowego narzędzia).
4. Praca domowa.
Napisz rozprawkę na temat: Komu potrzebna jest utopia?
Naucz się na pamięć fragmentu satyry Świat zepsuty w taki sposób, abyś w swojej
recytacji wyeksponował postawę autora.
Temat: Doskonałość to niewola!
(czas realizacji – 1 lekcja)
Cele szczegółowe:
poznanie fragmentów twórczości Tomasza More’a i Tommaso Campanelli
czytanie tekstu krytycznego
uświadomienie zagrożeń wynikających z bezwzględności idei
budowanie systemu aksjologicznego
Materiał:
podręcznik: T. More, Utopia, s. 249
T. Campanella, Miasto Słońca, s. 249
J. Szacki, Krytyka Utopii, s. 250
Tok lekcji:
1. Praca z tekstem.
Aby ponownie wprowadzić uczniów w temat utopii, przypominamy najciekawsze
propozycje poprawy państwa z poprzedniej lekcji.
Następnie proponujemy uczniom, aby przeczytali fragmenty Utopii Tomasza More’a
i Miasto Słońca Tommaso Campanelli i na tej podstawie, wchodząc w rolę Wielkiego
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl