Praca, strategie zawodowe i podnoszenie kwalifikacji mieszkańców

Transkrypt

1
Dr Izabela Łucjan
Praca, strategie zawodowe i podnoszenie kwalifikacji
mieszkańców Lubelszczyzny
Wprowadzenie:
Współczesne tendencje dotyczące rozwoju społeczno-gospodarczego odnoszą
się w największym stopniu do koncepcji społeczeństwa opartego na wiedzy. W
społeczeństwie takim wiedza, urasta do czwartego, obok ziemi, kapitału i pracy,
podstawowego czynnika produkcji. W literaturze przedmiotu wiedza pojmowania jest
bardzo różnorodnie.
Może być definiowana bardzo nieprecyzyjnie, jako „ogół
wiadomości zdobytych dzięki uczeniu się; zasób wiadomości z jakiejś dziedziny, jako
znajomość, świadomość lub zrozumienie uzyskane poprzez doświadczenie lub
studiowanie1, a także jako
ogół treści utrwalonych w umyśle ludzkim w wyniku kumulowania doświadczenia
oraz uczenia się.2 Współcześnie pojęcie wiedzy, przestało być wyłącznie odnoszone do
człowieka, a zaczęło być przenoszone na organizację (organizacja oparta na wiedzy),
społeczeństwo (społeczeństwo oparte na wiedzy), a także i na gospodarkę. Stąd też w
szeregu analizach socjoekonomicznych obecne jest pojęcie gospodarki opartej na
wiedzy. Wiedza stanowi w niej najważniejsze źródło kompetencji, bogactwa, siły,
efektywności, skuteczności i produktywności. Jednak możliwości wdrażania
gospodarki opartej na wiedzy zależą oczywiście od poziomu zaawansowania rozwoju
społeczno-gospodarczego danego społeczeństwa.
Szerokie zainteresowania wiedzą wynikają między innymi z chęci wyjaśnienia
za jej przyczyną między innymi źródeł wzrostu gospodarczego. Modelowanie wzrostu
gospodarczego oraz poszukiwanie jego determinant prowadzone są w ramach tzw.:
nowej teorii wzrostu. Koncepcja ta do determinant zalicza między innymi inwestycje
1
2
Słownik Języka Polskiego,
Encyklopedia Multimedialna
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
2
w badania i rozwój (B+R), uczenie się przez praktykę, a także inwestycje w kapitał
ludzki3.
Obok kapitału społecznego i kapitału ludzkiego, kolejnym pojęciem szeroko
wykorzystywanym do badań nad potencjałem rozwojowym społeczeństwa (w tym
regionu) stała się koncepcja kapitału intelektualnego. To pojęcie, tak jak pojęcie
kapitału ludzkiego i społecznego jest niejednoznacznie i do chwili obecnej nie
doczekało się jednej definicji. Przyjęło się jednak ujmować, że „kapitał intelektualny
regionu to nieobserwowalne atrybuty mieszkańców regionu, przedsiębiorstw,
instytucji, organizacji, społeczności i jednostek administracyjnych, które są obecnymi i
potencjalnymi źródłami poprawy przyszłego dobrobytu społecznego oraz wzrostu
gospodarczego.”4
Dla uporządkowania analizy należy przyjąć jednak pewien jednolity sposób
definiowania oraz elementów składowych wchodzących w skład pojęcia kapitału
intelektualnego. Na kapitał intelektualny składają się cztery komponenty: kapitał
ludzki, społeczny, rozwoju i strukturalny. Niniejsza analiza poświęcona zostanie
wybranym aspektom (praca, kształcenie, kompetencje) kapitału ludzkiego.
„Kapitał ludzki zgodnie z definicją OECD jest definiowany jako wiedza,
umiejętności, zdolności oraz inne atrybuty ludzkie (nie tylko nabywane, ale i
wrodzone) ułatwiające stworzenie indywidualnego, społecznego oraz ekonomicznego
dobrobytu. Jest on powiększany wskutek zdobywania przez ludzi wiedzy i
doświadczenia – zawodowego i życiowego, kształcenia się i dokształcania (w sposób
formalny i nieformalny), w trakcie życia zawodowego i prywatnego, w rodzinie i w
pracy oraz społeczności lokalnej.”5 Kolejną trudność sprawia przyjęcie określonych
wskaźników, które to w należyty sposób opisałaby te potencjalne możliwości rozwoju
kapitału ludzkiego. Najczęściej wykorzystywanymi do opisu są: liczba lat nauki
szkolnej, poziom kwalifikacji, stan zdrowia, struktura demograficzna, stopień
dyskryminacji (płeć, rasa, preferencje), umiejętności komunikacyjne (ogólnie pojęte,
Węziak-Białowolska D., Model kapitału intelektualnego regionu. Koncepcja pomiaru i jej zastosowanie, SGH,
Warszawa 2010, s. 9/10
4
Op.cit., s. 13
5
Op.cit., s. 47
3
3
ale także znajomość języków obcych), umiejętność liczenia, cechy osobowościowe,
zdolności interpersonalne, udział w życiu kulturalnym, ogólnie rozumiany poziom
jakości życia. Najczęściej jednak kapitał ludzki charakteryzowany jest za pomocą
wskaźników dotyczących poziomu wykształcenia opisywanych liczbą lat nauki,
faktem uczestnictwa w kursach i szkoleniach.
Charakterystyka regionu z perspektywy „jakości” kapitału ludzkiego jaki
znajduje się w jego zasięgu to nie tylko opis bieżącej sytuacji, ale również możliwości
jego potencjalnego rozwoju, bądź też stagnacji i zacofania. Wynika to zarówno z cech,
umiejętności i kwalifikacji jakimi dysponują jednostki, ale także z procesów
społeczno-demograficznych, którego są uczestnikami. Kapitał ludzki w obecnych
czasach stanowi czynnik konkurencyjności. Przez ekonomistów traktowany jako
aktywa, które się nabywa, utrzymuje, rozwija, ocenia i nadzoruje, nie ulega
deprecjacji, lecz nabiera mocy, gdyż ludzie mają zdolność do uczenia się oraz rozwoju
i mogą więc w znacznie większym stopniu niż inne zasoby przyczyniać się do
wartości dodanej. Ale kapitał ludzki to także preferencje, kompetencje i okoliczności,
w których człowiek żyje i pracuje.
Województwo lubelskie od wielu już lat wymienianie jest w różnorodnych
dokumentach urzędowych, opracowaniach naukowych, ogólnopolskich i lokalnych
mediach, dyskusjach, seminariach i konferencjach jako obszar zacofany o utrwalonym
opóźnieniu rozwojowym (zacofanie cywilizacyjne). Ta niekorzystna sytuacja ma
swoje odzwierciedlenie w jakości zasobów pracy, jakimi dysponuje regionalny rynek
pracy, masowymi wyjazdami dobrze wykształconych ludzi młodych w poszukiwaniu
pracy poza Lubelszczyzną, niekorzystnymi przemianami wśród ludności w wieku
produkcyjnym i poprodukcyjnym.
1. Praca: aktywność zawodowa i posiadane kwalifikacje
O możliwościach rozwoju regionu decyduje między innymi struktura
ludnościowa, aktywność zawodowa jego mieszkańców, wskaźnik zatrudnienia i
poziom bezrobocia. Jak wynika z danych statystycznych dotyczących struktury
4
ludności, ruchu naturalnego i wędrówkowego prognozy dla województwa lubelskiego
nie są optymistyczne. Wszystkie najistotniejsze wskaźniki mające wpływ na rozwój,
mają wartość ujemną. Przyrost naturalny, migracje wewnętrzne i zewnętrze to
zmienne, które to od kilku lat wpływają na stałe zmniejszanie się liczby ludności
województwa, a to z kolei ma swoje konsekwencje ekonomiczne. Coraz mniej jest
dzieci (współczynnik dzietności w 2010 r. wyniósł 1,384) i młodzieży w wieku do lat
17-stu, maleje populacja w wieku produkcyjnym, a temu wszystkiemu towarzyszy
dodatkowo wzrost ludności (istotna przewaga kobiet) w wieku poprodukcyjnym
(starzenie się społeczeństwa). W 2010 r. liczba ludności w województwie lubelskim
wyniosła 2 151 895 (w tym: 1 042 109 mężczyzn i 1 109 786 kobiet).
Tym niekorzystnym zmianom demograficznym towarzyszy również zjawisko
bezrobocia (9,9% w 2010), niski wskaźnik zatrudnienia (50,7% w 2010 r.) oraz
współczynnik aktywności zawodowej 56,3% (63,7% mężczyźni, 49,4% kobiety,
2010).6
Te ogólne dane statystyczne charakteryzujące sytuację w województwie
lubelskim znajdują odzwierciedlenie w przeprowadzonych na potrzeby niniejszej
analizy badań. Jak wynika z tabeli nr 1, niecałe 60% badanych deklaruje swą
aktywność zawodową. Wśród aktywnych zawodowo przeważają mężczyźni i stanowią
oni około 65,2% badanej populacji, kobiety zaś: 54,7%. Analogicznie, wśród nie
pracujących przeważają kobiety. Stanowią one około 45,3% biernych zawodowo.
Tabela nr 1
Czy aktualnie pracuje zawodowo
Częstość
Procent
Procent ważnych
Procent
skumulowany
Ważne
Tak
657
59,7
59,7
59,7
Nie
443
40,3
40,3
100,0
1100
100,0
100,0
Ogółem
Źródło: P. Rydzewski, Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013, cz. II „Mieszkańcy Lubelszczyzny”,
Lublin 2011, s.5, na podstawie badań GUS, zleconych przez UM w Lublinie.
6
Dane GUS
5
Chcąc
dokonać
bardziej
szczegółowej
analizy
aktywnych
zawodowo
mieszkańców Lubelszczyzny należy zwrócić uwagę na takie zmienne, jak: wiek,
poziom wykształcenia oraz miejsce zamieszkania.
Tabela nr 2
Czy aktualnie pracuje zawodowo ze względu na grupę wiekową
Grupa wiekowa
18-29
Czy
Tak
30-49
Ogółem
pow. 50
N
151
310
196
657
%
57,6%
85,6%
41,2%
59,7%
N
111
52
280
443
zawodowo
%
42,4%
14,4%
58,8%
40,3%
Ogółem
N
262
362
476
1100
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
aktualnie
pracuje
Nie
Jak wynika z powyższych danych wśród aktywnych zawodowo przeważają
osoby w wielu 30-49 lat. Stanowią oni około 85,6% populacji. Kolejną, pracującą
kategorią są ludzie młodzi, do 29 roku życia (57,6%). Z kolei wśród niepracujących
zawodowo przeważają osoby powyżej 50 roku życia (58,8%) oraz co szczególnie
niepokojące i mogące mieć szereg, głównie negatywnych konsekwencji społecznogospodarczych, znaczny (42,4%) odsetek, niepracujących ludzi młodych, do 29 roku
życia.
Kolejną zmienną uwzględnioną w charakterystyce badanej populacji jest
wykształcenie (tabela nr 3)
Tabela nr 3
6
Czy aktualnie pracuje zawodowo ze względu na poziom wykształcenia
Poziom wykształcenia
Podstawowe
Czy aktualnie pracuje
Tak
zawodowo
Nie
Ogółem
Zasadnicze
Ogółem
Średnie
Wyższe
N
17
142
276
221
656
%
14,3%
58,9%
60,0%
79,2%
59,7%
N
102
99
184
58
443
%
85,7%
41,1%
40,0%
20,8%
40,3%
N
119
241
460
279
1099
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Z przedstawionych danych jednoznacznie wynika, że największą aktywność
zawodową przejawiają osoby z wyższym wykształceniem, 79,2%. Podobnie z dość
wysokim wskaźnikiem mamy do czynienia wśród osób z wykształceniem średnim i
zasadniczym zawodowym. Odpowiednio 60% i 58,9%. Najmniejszą
aktywność
zawodową zaobserwować można wśród osób z wykształceniem podstawowym.
Wynikać to może zarówno z faktu ograniczonego dostępu do rynku pracy (brak
kwalifikacji) bądź niepodejmowania zatrudnienia ze względu na dalszą kontynuację
kształcenia.
Biorąc z kolei pod uwagę osoby niepracujące, to w tym wypadku mamy do
czynienia z odwróceniem sytuacji. Najwięcej niepracujących jest wśród osób z
podstawowym
wykształceniem,
85,7%.
Najmniej
wśród
osób
z
wyższym
wykształceniem, bez pracy pozostaje co 5 osoba.
Kolejną zmienną różnicującą aktywnych zawodowo jest miejsce zamieszkania.
Przedstawione dane (tabela nr 4), nie różnicują w znaczący sposób badanej populacji.
Dane statystyczne wskazują, że największy odsetek aktywnych zawodowo jest wśród
mieszkańców miast do 45 tys. (64,6%), następnie miast powyżej 45 tys. – 61,7%. Na
uwagę zasługuje dość wysoki poziom aktywności zawodowej wśród mieszkańców
wsi. Aktualnie pracujących zawodowo jest ponad 56% mieszkańców.
Tabela nr 4
7
Czy aktualnie pracuje zawodowo ze względu na wielkość miejscowości zamieszkania
Wielkość miejscowości zamieszkania
Czy aktualnie pracuje
Tak
zawodowo
Nie
Ogółem
Miasto powyżej 45
Miasto do 45
tys.
tys.
Ogółem
Wieś
N
177
148
323
648
%
61,7%
64,6%
56,3%
59,4%
N
110
81
251
442
%
38,3%
35,4%
43,7%
40,6%
N
287
229
574
1090
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Lublin 2011, s. 8, na podstawie badań GUS, zleconych przez UM w Lublinie.
Od wielu już lat za główne źródło bogactwa państwa i jego obywateli uważa się
pracę. Ze względu na dokonujące się przemiany społeczno-gospodarcze coraz częściej
zwraca się uwagę na fakt, że dzięki wzmożonej aktywności zawodowej i wydłużeniu
czasu pracy jest możliwość nie tylko wyjścia z kryzysu, ale ogólna poprawa kondycji
współczesnej gospodarki. Taki sposób myślenia ma nie tylko podstawę gospodarczą,
ale równocześnie wynika z przesłanek demograficznych. Starzenie się społeczeństwa,
dłuższych okres przebywania na emeryturze, wiąże się nie tylko określonymi
kosztami, ale także ma swoje konsekwencje społeczne (rola i znaczenie osób
starszych).
Analizując aktywność zawodową mieszkańców Lubelszczyzny i związane z nią
inne procesy i zjawiska nie trudno dostrzec, iż praca nie jest najważniejszym
elementem życia. Niski wskaźnik zatrudnienia (50,7% w 2010 r.) i średni staż pracy na
poziomie 22 lat dodatkowo podkreślają ten negatywny proces. Biorąc pod uwagę
podstawowe zmienne demograficzne: wiek, płeć, wykształcenie i miejsce zamieszkana
sytuacja odnosząca się do stażu pracy kształtuje się w sposób następujący. Płeć jest tą
zmienną, która nie ma istotnego wpływu na długość pracy zawodowej. W przypadku
kobiet średnia stażu pracy wynosi 21,87 lat, dla mężczyzn: 22,03 lat. Odnośnie wieku
respondentów sytuacja wydaję się być dość oczywista. Najdłuższy staż pracy mają
mieszkańcy powyżej 50 roku życia. Średnia dla tej kategorii wiekowej to 33,04 lata.
8
Najkrótszym stażem pracy pochwalić się mogą mieszkańcy Lubelszczyzny pomiędzy
18 a 29 rokiem życia, jest to niewiele ponad 4 lata. Osoby w wieku 30-49 lat średnio
przepracowały 15 lat. Kolejna zmienna, miejsce zamieszkana, podobnie jak płeć, w
niewielkim stopniu różnicuje populację. Najniższy staż pracy mają mieszkańcy miast
do 45 tys. mieszkańców. Wynosi on niewiele ponad 19 lat. Z kolei mieszkańcy
większych miast i wsi przepracowali średnio po 22 lata.
Konsekwencji, głownie negatywnych, takiego stanu rzeczy należy poszukiwać
zarówno na poziomie jednostki, tj. niewiele lat pracy to niskie zabezpieczenie na
przyszłość (emerytura), ale także na poziomie społecznym (poziom życia, możliwości
zabezpieczenia potrzeb, korzystanie ze środków pomocy społecznej) i gospodarczym
(niski poziom PKB, niewielka wydajność pracy). Zresztą jak pokazują zebrane dane
statystyczne ze stałej pracy utrzymuje się obecnie jedynie 42,7% mieszkańców, zaś z
emerytury 20,9%.
Kolejną ważną kwestią, istotną z punktu widzenia przygotowania do pracy, a
rodzajem jej wykonywania jest sprawa zgodności wykonywanej pracy z wcześniej
zdobytym
wykształceniem
oraz
nabytymi
w
procesie
edukacji
formalnej
kwalifikacjami i umiejętnościami. Niestety z prezentowanych danych jednoznacznie
wynika, że tylko co druga badana osoba wykonuje taki rodzaj pracy do jakiej
wcześniej nabyła umiejętności.
Wykres nr 1
9
Uszczegółowiając kwestię zgodności pracy z uzyskanymi kwalifikacjami po
uwzględnieniu takich zmiennych jak płeć, wiek, czy też miejsce zamieszkania należy
zwrócić uwagę na fakt, że nie są one w znaczącym stopniu różnicujące. Biorąc pod
uwagę płeć mieszkańców Lubelszczyzny na zgodność wykonywanej pracy z
posiadanymi kwalifikacjami wskazuje 45,9% mężczyzn oraz 43,3% kobiet.
Analogicznie na niezgodność pracy z kierunkiem wykształcenia wskazuje 27,5%
mężczyzn oraz 26,6% kobiet. Szczegółowe dane statystyczne zawiera poniższa tabela
nr 5.
Tabela nr 5
10
Zgodność pracy z kwalifikacjami ze względu na płeć
Płeć
Mężczyzna
Zgodność pracy z
Zgodna w pełni
kwalifikacjami
Zgodna z kierunkiem
Niezgodna z kierunkiem
Niezgodna w pełni
Ogółem
Ogółem
Kobieta
N
155
135
290
%
45,9%
43,3%
44,6%
N
27
15
42
%
8,0%
4,8%
6,5%
N
93
80
173
%
27,5%
25,6%
26,6%
N
63
82
145
%
18,6%
26,3%
22,3%
N
338
312
650
%
100,0%
100,0%
100,0%
Kolejną zmienną uwzględnioną w badaniach był wiek (tabela nr 6). Ta zmienna
w przeciwieństwie do płci dostarcza informacji, które w bardziej znaczący sposób
różnicują mieszkańców województwa. Pracę najbardziej zgodną z posiadanymi
kwalifikacjami wykonują osoby powyżej 50 roku życia. Tak twierdzi ponad połowa.
Najmniej zgodną osoby w wieku 18-29. Tłumaczyć to można tym, iż jest to okres
ciągłego, dalszego zdobywania wykształcenia i podnoszenia kwalifikacji, a
podejmowana praca częściej jest pracą dorywczą, traktowaną jako źródło dochodu,
miejsce zdobycia doświadczenia, a nie stałego zatrudnienia.
Tabela nr 6
11
Zgodność pracy z kwalifikacjami ze względu na grupę wiekową
Grupa wiekowa
18-29
Zgodność pracy z
Zgodna w pełni
kwalifikacjami
Zgodna z kierunkiem
Niezgodna z kierunkiem
Niezgodna w pełni
Ogółem
30-49
Ogółem
pow. 50
N
46
143
101
290
%
30,7%
46,7%
52,1%
44,6%
N
14
22
6
42
%
9,3%
7,2%
3,1%
6,5%
N
39
85
49
173
%
26,0%
27,8%
25,3%
26,6%
N
51
56
38
145
%
34,0%
18,3%
19,6%
22,3%
N
150
306
194
650
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
I kolejna, trzecia zmienna, czyli poziom wykształcenia. Jeżeli zsumuje się
warianty możliwych odpowiedzi, to okazuje się, że pracę zgodną i w pełni zgodną
wykonują osoby z wykształceniem podstawowym (65,2%) i wyższym (66,6%).
Najmniej zgodną osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (56,4%) i
średnim, w przypadku którego, prawie co 3 osoba zadeklarowała znaczące
rozbieżności.
Tabela nr 7
12
Zgodność pracy z kwalifikacjami ze względu na poziom wykształcenia
Poziom wykształcenia
Podstawowe
Zgodność pracy z
Zgodna w pełni
Ogółe
Zasadnicze
Średnie
Wyższe
m
N
10
58
98
123
289
%
62,5%
41,4%
36,0%
55,7%
44,5%
N
0
3
15
24
42
%
,0%
2,1%
5,5%
10,9%
6,5%
Niezgodna z
N
5
52
85
31
173
kierunkiem
%
31,3%
37,1%
31,3%
14,0%
26,7%
Niezgodna w pełni
N
1
27
74
43
145
%
6,3%
19,3%
27,2%
19,5%
22,3%
N
16
140
272
221
649
%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
100,0
kwalifikacjami
Zgodna z kierunkiem
Ogółem
%
Lublin 2011, s. 9, na podstawie badań GUS, zleconych przez UM w Lublinie .
W przeprowadzonej analizie statystycznej uwzględniono także miejsce
zamieszkania, jednakże, jak pokazują wyniki badań odpowiedzi rozkładają się
równomiernie. To co najistotniejsze, to fakt, że na niezgodność pomiędzy
wykształceniem a zatrudnieniem zwraca uwagę, co drugi mieszkaniec (53,8%) miast
do 45 tys. mieszkańców.
Biorąc pod uwagę powyższy rozkład odpowiedzi, szczególnie interesujące
wydają się zatem być odpowiedzi na pytanie dotyczące, podejmowania decyzji zmian
miejsca zatrudnienia. Z uzyskanych odpowiedzi wynika, że prawie 1/3 respondentów
nigdy nie zmieniała miejsca zatrudnienia. Raz miejsce zatrudnienia zmieniło 18,5%,
dwukrotnie 16% i trzykrotnie 17,8% mieszkańców. Kolejne warianty odpowiedzi,
czyli powyżej 4, 5, 6 razy i więcej zaznaczał niewielki odsetek respondentów.
2. Podnoszenie
kwalifikacji
i
strategie
zawodowe
mieszkańców
Lubelszczyzny:
13
Analizując dostępną literaturę przedmiotu poświęconą analizom społeczeństwa
wiedzy zwraca się uwagę na fakt, konieczności i umiejętności szybkiego dostosowania
się do zachodzących w nim zmian. Wzrost znaczenia zawodów III sektora, szybki
rozwój techniki i technologii, pojawianie się nowych specjalizacji i ogólna
profesjonalizacja
społeczeństwa,
przy
jednoczesnej
szybkiej
dezaktywizacji
posiadanych umiejętności, wymusza na potencjalnych pracownikach chcących
aktywnie funkcjonować na rynku pracy konieczność szybkiego reagowania.
Gospodarkę opartą na wiedzy charakteryzuje nieustanne dewaluowane się wszelkich
kompetencji, w społeczeństwie informacyjnym żadne wykształcenie nie jest
wystarczające raz na zawsze – co wynika i z rozwoju technologicznego, i z
uelastyczniania rynków pracy.
Jednym ze sposobów elastycznego dostosowana się do otoczenia jest zmiana
zawodu. Niestety z przeprowadzonych badań wynika, że prawie połowa, tj.: 47,7% nie
podejmowała decyzji o zmianie wyuczonej profesji. Raz, decyzję taką podjęło 16,8%
respondentów, dwukrotnie 14,8%, trzykrotnie 12% respondentów.
Z kolei w odpowiedzi na pytanie, dlaczego zdecydowali się na podjęcie takiej
decyzji respondenci najczęściej odwoływali się do czynnika materialnego, czyli zbyt
niskiego wynagrodzenia w danym zawodzie (45%), kolejną przyczyną był brak
możliwości znalezienia pracy w wyuczonym zawodzie (25%).
Wykres nr 2
14
Jak wynika z danych statystycznych czynnik materialny jest tutaj elementem
decydujący. Nawet przy uwzględnieniu takich zmienny jak płeć, wiek, miejsce
zamieszkania i wykształcenie, możliwość uzyskania wyższego wynagrodzenia jest
priorytetowy.
Jeżeli weźmie się pod uwagę płeć, to zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet jest
to przyczyna decydująca, jest jednak znacząca różnica między płciami. Bowiem, co
drugi mężczyzna (50,5%) i 38,9% kobiet odpowiedziało w ten sposób. W przypadku
kobiet istotny był również brak perspektyw (28,2%) oraz inne przyczyny (22,9%).
Biorąc pod uwagę zmienną jaką jest wiek sytuacja wygląda podobnie. We
wszystkich trzech wyróżnionych kategoriach wiekowych, średnio, około 45%
respondentów zwracało uwagę na czynnik materialny. Z kolei biorąc pod uwagę
wykształcenie respondentów, to czynnik materialny najistotniejszy jest dla co drugiego
mieszkańca z wykształceniem średnim, dla 38,7% z wykształceniem wyższym, dla
nich istotną przyczyną był także brak perspektyw oraz brak pracy w zawodzie, łącznie
15
40% badanych. Kategorię dla której brak pracy w zawodzie stanowi najczęstszą
przyczynę zmiany zawodu są mieszkańcy posiadający wykształcenie podstawowe
(34,1%). Zjawisko to należy tłumaczyć przede wszystkim zmianami zachodzącymi na
rynku pracy oraz poszukiwanie przez pracodawców specjalistów, czyli pracowników
posiadających
sprecyzowane
umiejętności
zawodowe,
a
także
określone
predyspozycje do dalszego kształcenia.
Większego pływu na źródło decyzji o zmianie zawodu, nie ma natomiast
miejsce zamieszkania. W tym wypadku mieszkańcy Lubelszczyzny myślą podobnie.
Bez względu na miejsce zamieszkania najważniejszy jest czynnik ekonomiczny (około
45%), oraz brak pracy w zawodzie, średnio co 5 mieszkaniec województwa. Prawie
20% wskazało na inne przyczyny.
Analizują główne zachowania charakteryzujące uczestników współczesnego
rynku pracy, ważną kwestią wydaje się być sposób adaptacji do wymogów jakie
stawiają przedsiębiorcy. W strategii dostosowania się do rynku pracy istnieje
konieczność ciągłego doskonalenia się i podnoszenie umiejętności, kwalifikacji. W
literaturze przedmiotu poświęconej zachowaniom na rynku pracy, bądź kształtowania
strategii zawodowych i bycia konkurencyjnym, dominuje idea „life long learning”,
czyli uczenia się przez całe życie. Ta koncepcja uczenia się, obejmuje rozwój
indywidualny i rozwój cech społecznych we wszystkich formach i wszystkich
kontekstach, w systemie formalnym i nieformalnym, tj. szkołach i placówkach
kształcenia zawodowego, uczelniach i placówkach kształcenia dorosłych oraz w
ramach kształcenia incydentalnego, a więc w domu i w społeczności. Podkreśla się w
niej potrzebę przygotowania i zachęcania wszystkich do nauki przez całe życie, już od
wczesnego wieku. Koncentruje się na ukierunkowaniu działań edukacyjnych w taki
sposób, by zapewnić odpowiednie możliwości wszystkim – osobom dorosłym,
pracującym i bezrobotnym, które muszą się przekwalifikować lub podnieść swoje
kwalifikacje.
Współczesna idea uczenia się przez całe życie nawiązuje do wcześniejszych
definicji kształcenia ustawicznego, tj. kompleksu procesów oświatowych: formalnych,
16
nieformalnych i incydentalnych, które niezależnie od treści, poziomu i metod
umożliwiają uzupełnienie wyksztalcenia w formach szkolnych i pozaszkolnych, dzięki
czemu osoby dorosłe rozwijają swoje zdolności, wzbogacają wiedzę udoskonalają
kwalifikacje zawodowe lub zdobywają nowy zawód, zmieniając swoje postawy7
W 2002 roku na posiedzeniu Rady Europejskiej w Barcelonie stwierdzono, że
edukacja jest czynnikiem stymulującym wzrost gospodarczy, badania i innowacje,
konkurencyjność, utrzymanie poziomu zatrudnienia, spójność społeczną i aktywne
postawy obywatelskie. Dystans w obszarze edukacji, jaki dzieli Polskę od krajów
Wspólnoty, wymaga szczególnie intensywnych działań na różnych polach: od dalszej
poprawy dostępu do edukacji w Polsce do promocji idei kształcenia ustawicznego.
Potwierdzeniem tego niech będzie zestawienie „niedostatków” systemu edukacji w
Polsce (wg Raportu Komisji Europejskiej Edukacja i Kształcenie 2010)
• Niski odsetek osób z wyższym wykształceniem (Polska 10%, UE 20%)
• Zbyt mało studiujących nauki ścisłe i nowe technologie (Polska 20%, UE 35%)
• Relatywnie niskie nakłady budżetowe na edukację (Polska 5% PKB)
• Zbyt mało dorosłych Polaków w wieku 25-64 lat kontynuuje edukację (Polska
4%, UE 12%)
• Mało rozwinięte dokształcenie zawodowe w porównaniu z krajami UE
Na drodze do społeczeństwa opartego na wiedzy, edukacja jest najważniejszym
czynnikiem kształtującym pomyślne przejście od społeczeństwa produkcyjnego do
społeczeństwa
opartego
na
czynniku
intelektualnym.
W
porównaniu
do
wcześniejszych etapów rozwoju gospodarek wielu krajów społeczeństwo oparte na
wiedzy charakteryzuje zupełnie inna logika rozwoju, wymagająca innych narzędzi
realizacji, Narzędziem o niepodważalnej wartości jest edukacja z jej różnymi formami,
w tym edukacja ustawiczna, e-edukacja, kształcenie otwarte.8
Zatem, jak zostało już wyżej wspomniane, by we współczesnych czasach
można byłoby mówić o perspektywach rozwoju, trzeba przede wszystkim
Strategia rozwoju kształcenia ustawicznego do roku 2010 (w:) Edukacja Ustawiczna Dorosłych 2003, nr 3, s. 7
Pluta-Olearnik M. Koncepcja Life Long Learning – wyzwanie dla kształceni na poziomie wyższym,
http://www.fundacja.edu.pl/organizacja/_referaty/33.pdf, dostępny 19.12.2011
7
8
17
skoncentrować się nie tyle na chęciach, ale i potencjalnych możliwościach
podnoszenia kwalifikacji i umiejętności przez osoby dorosłe pracujące, i/lub
poszukujące zatrudnienia.
Jednym z podstawowych sposobów podnoszenia kwalifikacji jest uczestnictwo
w różnego rodzaju kursach i szkoleniach. Niestety, z danych statystycznych wynika, iż
nie wiele ponad 30% mieszkańców Lubelszczyzny uczestniczy w tego rodzaju
przedsięwzięciach. Wśród tej niewielkiej grupy największą popularnością cieszą się
szkolenia zawodowe (43%) oraz konferencje (13,9%). Wśród nowoczesnych metod
szkoleń dość często wymienia się e-learning. Niestety z tej formy podnoszenia
własnych kwalifikacji korzysta jedynie 8,4% mieszkańców Lubelszczyzny. Inne
sposoby zdobywania wiedzy przydatnej do rozwoju zawodowego przedstawione
zostały w tabeli nr 8.
Tabela nr 8
Typ szkolenia
Odpowiedzi
N
Typ szkolenia
Ogółem
Procent
Procent
obserwacji
Seminaria
61
9,0%
17,2%
Konferencje
94
13,9%
26,6%
E-learning
57
8,4%
16,1%
Zawodowe
290
43,0%
81,9%
Komputerowe
61
9,0%
17,2%
Językowe
33
4,9%
9,3%
Podyplomowe
26
3,9%
7,3%
Doktoranckie
16
2,4%
4,5%
Inne
37
5,5%
10,5%
675
100,0%
190,7%
Dokonując szczegółowej analizy zachowań uczestników poszczególnych typów
szkoleń, należy uwzględnić takie zmienne jak płeć, wiek, wykształcenie i miejsce
18
zamieszkania. Dane statystyczne pokazują pewne różnice, aczkolwiek nie są one
znaczące.
Jak już wcześniej zostało napisane największą popularnością wśród
mieszkańców Lubelszczyzny cieszą się szkolenia zawodowe. Są one w prawie takim
samym stopniu atrakcyjne dla kobiet (78,4%), jak i mężczyzn (85%). Biorąc pod
uwagę wiek, najczęściej decydują się na nie osoby w wieku powyżej 50 roku życia,
takich osób jest 88%. Ale równie często tę formę podnoszenia kwalifikacji wybierają
osoby w wieku 30-49: 82,2% oraz najmłodsi pracownicy, jest ich 76%. Kolejna
zmienna, jaką jest poziom wykształcenia, co prawda w niewielki sposób różnicuje, ale
jednak daje pewien obraz osób korzystających ze szkoleń zawodowych. Otóż wszyscy
(100%
wskazań)
respondenci
posiadających
wykształcenie
podstawowe
są
zainteresowania wyłącznie tą formą dokształcania. Uzyskaniem konkretnych
umiejętności wykonywania określonych czynności zawodowych zainteresowanych
jest ponad 80% mieszkańców z wykształceniem zawodowym i średnim oraz 79% z
wykształceniem wyższym. Tego typu szkoleniami zainteresowani są w największym
stopniu mieszkańcy wsi: 86,2%, następnie miast powyżej 45 tys. 81,4% oraz
mniejszych miast: 77,9%.
W niniejszym opracowaniu należałoby zwrócić uwagę na jeszcze trzy inne typy
szkoleń, pojawiające się w badaniu. Co prawda nie cieszą się one zbytnią
popularnością, ale są bardzo istotne z punktu widzenia istoty ogólnie pojętego kapitału
ludzkiego. Są to mianowicie szkolenia e-learningowe, szkolenia komputerowe i
szkolenia językowe.
Szkolenie e-laerningowe to nie tylko nabywanie konkretnych umiejętności
wykorzystywanych w pracy zawodowej, korzystanie z tej formy wskazuje na
posiadanie wiedzy o możliwościach wykorzystania Internetu w procesie kształcenia.
Umiejętność posługiwania się komputerem, znajomość programów, korzystanie z
Internetu to we współczesnym świecie rzecz podstawowa, świadcząca o pewnym
zaawansowaniu bądź wykluczeniu cyfrowym.
19
Jak wynika z przedstawionych danych statystycznych z takiej formy szkolenia
korzysta jedynie 8,4% mieszkańców. Częściej kobiety (17,4%), co piąta osoba
(19,4%) jest w wieku 30-49 lat, mająca wykształcenie wyższe (23,4%), mieszkająca w
mieście powyżej 45 tys. mieszkańców (26,3%). Najrzadziej z tej formy kształcenia
korzystają: osoby powyżej 50 roku życia (20%), z wykształceniem podstawowym
(brak wskazań), mieszkańcy wsi (10,3%). Te dane w wyjątkowy sposób podkreślają
to, co rozumie się przez pojęcie wykluczenia cyfrowego i jakie kategorie w szczególny
sposób mu podlegają.
Szkolenia komputerowe to następna istotna kategoria szkoleń, która wydawać
się powinna bardzo istotną dla współczesnych pracowników, bowiem kierunek
przekształceń współczesnych społeczeństw rozwiniętych, jest zdeterminowany
technologicznie. Brak kompetencji korzystania z Internetu (połączonych z brakiem
dostępu) i oprogramowania komputerowego ma wpływ na całokształt funkcjonowania
współczesnego człowieka. Jest bowiem mitem powszechne przekonanie, że
korzystanie z komputera i Internetu służy wyłącznie rozrywce. A wykluczenie cyfrowe
wiąże się z wykluczeniem z całej rzeczywistości społecznej, również tej związanej z
rozrywką, czy bieżącymi informacjami.
Współcześnie, komputer w przypadku większości przypadków to nie tylko
podstawowe narzędzie pracy. Komputer osobisty z oprogramowaniem służy do pracy
administracyjnej, umożliwia organizowanie procesów produkcyjnych, dystrybucję
towarów i usług, itp. Obsługa wielu urządzeń wymaga ich zaprogramowania, nawet
prosta sprzedaż w sklepie to konieczność obsługi kasy fiskalnej, a często bardziej
złożonych systemów komputerów integrujących wymianę informacji pomiędzy
punktem sprzedaży a magazynami. Komputer i Internet to także elektroniczny obieg
dokumentów, zakupy, korzystanie z poczty mailowej, poszukiwanie pracy (erekrutacja), ale i wykonywanie samej pracy (telepraca), posiadanie konta, możliwość
rezerwacji biletów (od lotnicze, kolejowe po bilety na różnego typu imprezy
rozrywkowe). Zatem umiejętność jego obsługi wydawałby się czym jednocześnie
naturalnym i koniecznym. Jednakże, jak wynika z zebranych danych taką tematyka
20
szkoleń zainteresowanych jest jedynie 9% mieszkańców. Częściej są to kobiety
(21,6%) niż mężczyźni (13,4%), osoby w przedziale wiekowym 30-49 lat (21,7%), z
wykształceniem średnim (19,4%), mieszkający w mieście powyżej 45 tys.
mieszkańców (27,1%).
Kolejnym typem szkoleń, na które warto zwrócić uwagę to szkolenia językowe.
Znajomość języka obcego wydaje się być współcześnie czymś powszechnym i
koniecznym. Proces globalizacji, otwarcie rynków pracy i związane z tym możliwość
podejmowania pracy za granicą, lepsze możliwości korzystania z Internetu, czy w
końcu jeden z elementów uwzględniany przy rekrutacji na większość stanowisk pracy
powinny wymusić na jednostkach znajomość języków obcych. Jednak jak pokazują
dane statystyczne szkolenia językowe wydają się być ważne jedynie dla 4,9%
mieszkańców Lubelszczyzny. W większości są to kobiety 12% (mężczyźni 7,0%), w
wieku 30-49 lat, z wykształceniem wyższym, mieszkające w miastach pow. 45 tys.
mieszkańców. Znajomość języka obcego deklaruje 58,9% populacji.
Korelacje pomiędzy zmiennymi demograficznymi a uczestnictwem w
poszczególnych kursach i szkoleniach przedstawione zostały na poniższym rysunku nr
1.
Zaś
zależności
pomiędzy wyborem
poszczególnych
form
dokształcania
wybieranych przez mieszkańców województwa na rysunku nr 2.
Rysunek nr 1
21
dodatnia
korelacja
(1.0)
Zgodność pracy z kwalifikacjami
Staż pracy
Liczba zmian zawodu
Liczba zmian miejsc pracy
Uczestnictwo_w_kursach
Szkolenia seminaria
brak
korelacji
(0.0)
Szkolenia konferencje
Szkolenia e_learning
Szkolenia zawodowe
Szkolenia komputerowe
Szkolenia językowe
Szkolenia podyplomowe
Szkolenia doktoranckie
Wykształcenie
Miejsce zamieszkania
Wiek
Płeć (M)
Szkolenia inne
ujemna
korelacja
(-1.0)
Rysunek nr 2
22
dodatnia
korelacja
(1.0)
Staż pracy
Liczba zmian zawodu
Szkolenia seminaria
Szkolenia zawodowe
Szkolenia językowe
Szkolenia inne
Szkolenia inne
Szkolenia językowe
Szkolenia zawodowe
Szkolenia seminaria
Liczba zmian zawodu
Staż pracy
brak
korelacji
(0.0)
ujemna
korelacja
(-1.0)
Uzupełnieniem informacji dotyczących zachowań edukacyjnych i preferencji
kierunku podnoszenia kwalifikacji zawodowych niech będą dane dotyczące wydatków
ponoszonych na edukację (wykres nr 2)
Wykres nr 2
23
nic
Kwota wydatków na edukację
mniej niż 50
41%
7.7%
50-100
13.1%
100-200
13.7%
200-500
więcej niż 500
15.5%
9%
10
20
30
40
Procent
Źrodło: P. Rydzewski, Kapitał Intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013, cz. II „Mieszkańcy Lubelszczyzny”,
Jak wynika z prezentowanych danych przytłaczająca większość (41%)
mieszkańców Lubelszczyzny w ciągu miesiąca nie ponosi żadnych wydatków na
kształcenie.
Zatem, jeżeli te dane odniesiemy do współczesnym trendów rozwoju
społeczno- gospodarczego, w których to nauka, ciągły rozwój zawodowy, podnoszenie
kwalifikacje, zmiany zawodu wymagające ciągłych inwestycji w doskonalenie, to
okazuje się niestety, że mieszkańcy Lubelszczyzny bądź te zmiany ignorują, bądź są
ich nieświadomi. Trudno w takim wypadku mówić o rozwoju i budowie przewagi
konkurencyjnej. Tym bardziej, że jak wcześnie zostało napisane edukacja, szczególnie
ta trwającą przez całe życie, mająca wpływ na umiejętności i kompetencje zawodowe,
ale także rozwój zawodowy i osobowościowy jednostek jest w obecnym
społeczeństwie wiedzy najistotniejsza.
Wnioski:
24
Przedstawione dane statystycznych mają charakter obiektywny, a zebrane dane
w
sposób
jednoznaczny
wskazują
na
niekorzystne
tendencje
i
zjawiska
charakteryzujące mieszkańców Lubelszczyzny. Biorąc pod uwagę obecne dane
statystyczne, prognozy dalszego kierunku zmian oraz perspektywę rozwoju zasobów
pracy najistotniejsze wnioski są następujące:
1. W wyniku procesów demograficznych obserwuje się proces zmniejszania się
liczby ludności województwa lubelskiego. Szczególnie jest to niepokojące
bowiem odnosi się to kategorii populacji w wieku produkcyjnym i
przedprodukcyjny, a malejące zasoby pracy to deficyt siły roboczej oraz dalsze
znaczne ograniczanie rozwoju regionu. Jedynie
60%
mieszkańców
Lubelszczyzny, to osoby pracujące zawodowo. Z tego mniej więcej połowa
wykonuje pracę zgodną z kwalifikacjami.
2. Problemem Lubelszczyzny jest pogłębiające się zjawisko „drenażu mózgów”,
czyli wysysania kadr dobrze wykształconych i wykwalifikowanych. Sytuacja ta
dotyczy przede wszystkim Lublina, jako miasta z kilkoma znaczącymi
uczelniami wyższymi. Bowiem absolwenci tych uczelni po uzyskaniu dyplomu
najczęściej decydują się na wyjazd poza Lubelszczyznę i poszukiwanie
zatrudnienia w innych województwach.
3. Wiedza to podstawowy czynnik konkurencyjności jednostek na rynku pracy,
jednak jak wynika z przeprowadzonych badań szkolenia i inne formy
podnoszenia kwalifikacji nie cieszą się popularnością wśród mieszkańców.
Ponad 40% z nich nie ponosi żadnych kosztów związanych z edukacją.
4. Co trzecia badana osoba uczestniczyła w kursach dokształcających; głównie
były to szkolenia o charakterze zawodowym.
5. Ludność województwa lubelskiego podlega wyraźnemu procesowi starzenia
się. A to z kolei jak wiadomo rodzi określone konsekwencje dla rynku pracy.
Osoby w starszych grupach wiekowych, ale również te z niższym
wykształceniem
charakteryzują
się
znacznie
ograniczoną
mobilnością
zawodową, edukacyjną i przestrzenną, są mniej skłonni do elastycznego
25
podejścia zarówno do pracy, jak i zatrudnienia. Częściej i chętniej decydują się
na czasową (która przerodzić się może w stałą) dezaktywację zawodową, niż na
jakiekolwiek zmiany zarówno w sferze zawodowej, jak i prywatnej. Takie
podejście staje się z kolei poważnym obciążeniem dla finansów publicznych,
koncentracją na środkach i instytucjach pomocy społecznej.
6. Przed współczesnymi pracownikami stoją poważne wyzwania związane z
umiejętnościami dostosowania się do wymogów elastycznego rynku pracy.
Jednym ze sposobów jest zdobywanie kwalifikacji w kierunku zdobycia
nowego zawodu. Jak wynika z danych statystycznych przynajmniej raz w życiu
zawód zmieniła ponad
połowa zatrudnionych. Głównym
motywem był
czynnik materialny (lepiej płatna praca), a nie chcę bycia bardziej
konkurencyjnym na rynku pracy..
7. Mieszkańcy województwa charakteryzują się dość niskim wskaźnikiem
aktywności zawodowej i niskim wskaźnikiem zatrudnienia. Częściej aktywni
zawodowo są mężczyźni, osoby w średnim wieku, z wyższym wykształceniem;
średni staż pracy to ok. 22 lata.

Praca, strategie zawodowe i podnoszenie kwalifikacji mieszkańców

Transkrypt

Podobne dokumenty

Informacje o konkursie fotograficzicznym

zał.13-rys.nr.19-przykład oprawy lampy

Projekt zrealizowano przy pomocy finansowej Miasta Lublin

konferencja "czysta energia dla lubelszczyzny"

zał.13-rys.nr.20-przykład oprawy lampy

Ankieta Rekrutacyjna - OPS Warszawa

PRODUKT – PROPOZYCJE MOBILNOŚCI ZAGRANICZNYCH

staże i szkolenia praktyczne pracowników/nic naukowych jednostek