Prezentacja nowego produktu

Hypatia,
wojująca
poganka
czy
bezstronna
uczona?
mgr Adam Zemełka
www.zemelka.info
W 390 r. n.e. kronikarz Ammian Marcellin tak pisał
o egipskim mieście - Aleksandria:
„Nawet i obecnie nie umilkł w tym mieście
głos różnych nauk. Jeszcze oddychają
jakoś nauczyciele rozmaitych umiejętności,
a cyrkiel geometry nadal odsłania cokolwiek
tai się ukryte; i jeszcze nie wyschła tam
całkowicie znajomość muzyki, nie ucichła
harmonia. Potrafią też niektórzy, co prawda
tylko nieliczni, rozpatrywać ruchy świata
i gwiazd, inni zaś uczeni są w sprawach liczb.”
Ammian Marcellin, XXII,16-17
w roku 390 n.e.
Krótkie spojrzenie na historię:
- przez stulecia Egiptem rządziły rodzime dynastie
- wszystko zmieniło się po podbojach
Aleksandra Wielkiego
- w 320 r. p.n.e. władzę przejęła grecka
dynastia Ptolemeuszy, założona przez
dawnego dowódcę Aleksandra
- ostatnią jej przedstawicielką była Kleopatra
- po jej śmierci w 30 r. p.n.e. Egipt przeszedł
w ręce Rzymian
- w czasach Hypatii – a więc na przełomie
IV/V w.n.e. Aleksandria pozostawała
wciąż miastem wielokulturowym,
choć religią panującą było chrześcijaństwo
Klimat starożytnej Aleksandrii:
- wielokulturowość:
~ Grecy,
~ Egipcjanie,
~ Rzymianie, ~ Persowie,
~ Żydzi...
- ponad 0,5 mln mieszkańców
- ośrodki naukowo-badawcze
~ Muzeum
~ Biblioteka
- multireligijność:
~ grecko-rzymski politeizm ~ egipski kult Słońca
~ monoteizm żydowski
~ chrześcijaństwo
~ perski mitraizm
~ tajne kulty misteryjne
Kluczową postacią w życiu Hypatii był jej
ojciec – uczony aleksandryjski Teon:
- był ostatnim zarządcą Biblioteki Aleksandryjskiej
zamkniętej z rozkazu chrześcijańskiego
cesarza Teodozjusza w roku 391 n.e.
- zajmował się matematyką, astronomią
i filozofią
- komentował dzieła Ptolemeusza,
Euklidesa i Platona
- należał do zwolenników (wyznawców)
neoplatonizmów, który stawał się bardziej
formą mistycznego kultu niż racjonalnym
prądem umysłowym
Teoria emanacji jako istota neoplatonizmu:
Absolut
Świat idei
Świat psychiczny
Świat materialny
Przez co człowiek zbliża się do Absolutu?
- studiowanie wskazanych dzieł filozoficznych
- obrzędy magiczne, rytuały
- udział w tajemnych misteriach
- ekstazę, wgląd
- ćwiczenie ducha (np. długotrwałe
milczenie, medytacje, stany
pogłębionego skupienia)
- restrykcje żywieniowe
- rezygnacja z rozpraszających przyjemności
- wstrzemięźliwość seksualna
Co zatem praktykowała Hypatia?
Wraz z ojcem pracowała nad komentarzami
do dzieł uczonych i filozofów:
- prowadziła szkołę – krąg uczniów,
wśród których byli zarówno chrześcijanie
jak i wyznawcy innych kultów
- utrzymywała prawdziwość
grecko-rzymskiego panteonu
- podobnie jak neoplatonicy zgłębiała
matematykę z wiarą, że „świat jest liczbą”
- pozostała dziewicą do śmierci
- przewodniczyła tajemnym misteriom...
Z listów jej przyjaciela Synezjusza
dowiadujemy się o wyjątkowości Hypatii:
„Widzieliśmy na własne oczy, słyszeliśmy na
własne uszy ciebie pani, która jedyna miałaś
prawo przewodniczyć misteriom filozoficznym.
A jeśli ludzie łączą się we wspólnotę jednakowych
myśli, to boskie prawo wymaga od nas,
byśmy pamięcią uczcili to zjednoczenie.” (Ep. 137)
„Gdybym miał oceniać wartości tego świata, jesteś
jedyną, której cnota nie została tknięta. Zawsze miałaś
wielką moc i będziesz ją miała jeszcze długo, czyniąc z niej
najlepszy użytek.” (Ep. 81)
Synezjusz wspomina również o urządzeniach, które miała zaprojektować:
- od Hypatii nauczył się konstruowania
astrolabium – pomocnego w określaniu
położenia względem ciał niebieskich
- podarowała mu również hydrometr,
służący do pomiaru gęstości cieczy
- nazywa ją matką, siostrą, nauczycielką,
dobrodziejką niosącą siły
Szkoła Hypatii przypominała te z historii:
- ok. 530 p.n.e. powstała Szkoła Pitagorasa
w mieście italskim Krotona
- ok. 380 p.n.e. Platon założył słynną
Akademię w Atenach
- ok. 330 p.n.e. Arystoteles
powołuje Liceum
Cechą wspólną tych ośrodków były:
- refleksja nad światem
- rozwijanie wiodącej koncepcji
- dociekania naukowe
Hypatia była osobą powszechnie
szanowaną:
- nauczała młodzieńców z dobrych domów
- utrzymywała kontakty z urzędnikami
cesarskimi
- pozostawała w przyjaznych relacjach
z prefektem miasta Orestesem
- nie uczestniczyła w obronie zburzonej
decyzją cesarza w roku 391 świątyni
Serapisa (Serapeum)
- przyjaźniła się z Synezjuszem – początkowo
jej uczniem i wyznawcą neoplatonizmu, a później
biskupem miasta Ptolemaida
- i jak mówią źródła odznaczała się wyjątkową urodą!
Relacje Hypatii z Kościołem
Aleksandryjskim układały się pokojowo:
- wszystko zmieniło się w roku 412,
gdy nowym biskupem został Cyryl
- był on bratankiem dotychczasowego
biskupa Teofila
- szybko popadł w konflikt z prefektem
miasta Orestesem
- pozazdrościł popularności Hypatii,
która stała się symboliczną liderką
społeczności niechrześcijańskiej,
a także cieszyła się sympatią licznej rzeszy chrześcijan
Od edyktu Teodozjusza z 391 r. chrześcijanie
mieli przyzwolenie do zwalczania kultów
pogańskich:
- Cyryl doskonale wykorzystał to prawo
- rozpoczął propagandę nienawiści
wobec filozofki, którą zaczęto oskarżać
z ambon o czary
- dążył do zdyskredytowania osoby,
którą uznawał za konkurentkę,
choć Hypatia nigdy nie przejawiała
ambicji polityczno-religijnych
Jak napisała Maria Dzielska w bestellerowej monografii „Hypatia z Aleksandrii”:
„...zarzuty stawiane Cyrylowi […] dotykają sfery
jego psychologii i moralności. Cyryl uczynił coś,
co można by określić naruszeniem zasad
chrześcijańskiego porządku moralnego,
któremu miał służyć. Stało się tak dlatego,
że nie umiał pogodzić się z przegraną.
Chciał być liderem społeczności aleksandryjskiej,
a tymczasem to miejsce w kręgach elity
zajmowała Hypatia... Pobudzało to jego ambicje,
prowadziło do frustracji i patologicznej zawiści. Cyryl stawał się
niebezpieczny.”
[Dzielska 2010, s. 169]
Chorobliwa zazdrość doprowadziła do tragedii,
której brutalność opisał Sokrates Scholastyk:
„Tak więc ludzie porywczego usposobienia,
którym przewodził lektor Piotr,
umówiwszy się między sobą
upatrzyli moment, kiedy owa
niewiasta wracała skądś do domu,
i wyrzuciwszy ją z lektyki zawlekli
pod kościół zwany Cezarejon;
tu zdarłszy z niej szaty zabili ją
odłamkami skorup. Następnie
rozszarpawszy ciało na sztuki poznosili poszczególne
części na miejsce zwane Kinaron i spalili w ogniu.”
Sokrates Scholastyk [VII,15]
Jak potoczyły się losy Cyryla?
- krótko po śmierci został otoczony kultem
- w VIII w. jego relikwie przeniesiono
do rzymskiego kościoła Matki Bożej
- w 1882 r. papież Leon XIII ogłosił go
Doktorem Kościoła
- 3 czerwca 2007 r. Benedykt XVI poświęcił
audiencję generalną św. Cyrylowi:
„...ostatni wybitny przedstawiciel tradycji aleksandryjskiej,
Cyryl został później na greckim Wschodzie nazywany
«stróżem dokładności». […] Św. Cyryl Aleksandryjski był
niestrudzonym i niezłomnym świadkiem Jezusa Chrystusa,
wcielonego Słowa Bożego.”
A jakie jest miejsce Hypatii w kulturze?
- w średniowieczu bywała utożsamiana ze św.
Katarzyną, młodszą o stulecie (też z Aleksandrii)
- XVIII w. uczynił z niej symbol
piękna i mądrości (Toland, Wolter)
- Maria Konopnicka napisała wiersz
„Hypatia” (jej śmierć jako nastanie
„wieku ciemnoty”)
- w XX wieku stała się ikoną feministek
(rzeźba Judy Chicago, pismo „Hypathia.
A Journal of Feminist Philosophy”)
- w 2009 roku Alejandro Amenabar
nakręcił film pt. „Agora” z Rachel Weisz jako Hypatią
Zamiast podsumowania- wykreślanka:
Hypatia – wojująca poganka czy bezstronna uczona ?
Dziękuję za uwagę!
Niniejsza prezentacja oraz więcej materiałów
o Hypatii do pobrania na mojej stronie:
www.zemelka.info