Świat od nowa. Sztuka w Polsce lat 40. i jej konteksty Abstrakty

Świat od nowa. Sztuka w Polsce lat 40. i jej konteksty
Abstrakty wykładów towarzyszących wystawie „Zaraz po wojnie”
Zachęta – Narodowa Galeria Sztuki
sala multimedialna
wejście od ul. Burschego
wstęp wolny
7 października (środa), godz. 18
Polska 1944–1949: jak wkraczało nowe
prof. dr hab. Andrzej Paczkowski
W wykładzie przedstawione zostaną główne parametry zmian, szczególnie tych, które miały istotne
znaczenie dla „przeciętnego” człowieka, m.in. terytorialnych, demograficznych, gospodarczych
i kulturowych. Ukazana zostanie wojna domowa i walka polityczna tych lat.
14 października (środa), godz. 17
Wielka Trwoga. Polska 1944–1947. Wybrane aspekty
dr hab. Marcin Zaremba
Współczesne badania psychologów dowodzą wyższego niż w innych społeczeństwach europejskich
poziomu stresu pourazowego w starszym pokoleniu Polaków. Pytanie brzmi, jaki wpływ na to miał okres
powojenny. Jakie lęki wówczas dominowały i co nam „zostało z tych lat” do dziś?
21 października (środa), godz. 17
„Tu już dla was nie ma miejsca”. Formy zapisu doświadczenia żydowskiego pierwszych lat
w powojennej Polsce
dr hab. Jacek Leociak
Wykład będzie dotyczył trzech fundamentalnych wyzwań, wobec których stanęli Żydzi podejmujący
próby odbudowy życia społecznego, politycznego i kulturalnego na terenie Polski w pierwszych latach po
wojnie. Po pierwsze był to imperatyw sprostania doświadczeniu Zagłady w kraju, który stał się miejscem
eksterminacji oraz wielkim cmentarzyskiem Żydów europejskich, w którym nieostygłe jeszcze prochy
zgładzonych są bezczeszczone, a wokół rozciąga się krajobraz spustoszenia. Po drugie – doświadczenia
ocalenia, powrotów do miejsc rodzinnych, opustoszałych, odmienionych, zamieszkałych przez sąsiadów
nastawionych do powracających w najlepszym razie obojętnie, w najgorszym wrogo. Jest to również
paradoksalne doświadczenie ocalenia, a jednocześnie nieustannego zagrożenia, kiedy próbom odbudowy
czy raczej budowy nowego życia po Zagładzie towarzyszy stale poczucie nietrwałości, tymczasowości,
braku bezpieczeństwa fizycznego. Po trzecie – powojenne pogromy i inne akty agresji zmuszają
ocalonych Żydów do dramatycznych wyborów egzystencjalnych: zostać w Polsce i przyjąć jakąś strategie
przetrwania, asymilacji i aktywnego poparcia komunistycznej władzy, czy też wyjechać z Polski i szukać
swojego miejsca za granicą.
4 listopada (środa), godz. 17
Lewica i surrealizm
Dorota Jarecka
W wykładzie przedstawione zostaną skomplikowane relacje surrealizmu z lewicą i komunizmem w Polsce
z uwzględnieniem tzw. tła międzynarodowego. Kluczowym momentem jest Wystawa Sztuki Nowoczesnej
w Krakowie w 1948 roku, kiedy to surrealizm zdawał się potencjalnym „trzecim wyjściem” pomiędzy
dwiema opcjami, które dla nowoczesnych artystów wydawały się nie do przyjęcia: z jednej strony
włączenia sztuki w propagandę państwową, z drugiej – wyboru autonomii czystej formy. Bohaterami
będą Alfred Lenica, Tadeusz Kantor, Zbigniew Dłubak, Jonasz Stern, Tadeusz Kantor, Mieczysław
Porębski, Kazimierz Wyka i inni.
18 listopada (środa), godz. 17
Lata 40. – niemożliwa dekada
prof. dr hab. Andrzej Turowski
2 grudnia (środa), godz. 17
Nieludowa ludowość. Jak wzornictwo miało połączyć wieś z miastem
dr Piotr Korduba
Tematem wykładu będzie sposób, w jaki w latach 40. spożytkowano ukształtowaną już przed 1939
rokiem koncepcję związku polskiej tradycyjnej sztuki i rękodzieła ludowego z nowoczesnym
wzornictwem. Zastanowimy się, co z tego pomysłu przeniknęło do ideologii, a także praktyki
projektowania, wytwarzania i sprzedawania wyrobów inspirowanych wytwórczością wsi, w jaki sposób
poddano go modyfikacji, zreinterpretowano, obarczono nowymi zadaniami. Postaramy się
zdekonstruować metody pracy w powojennej rzeczywistości, próbując odpowiedzieć na pytanie, na ile
rzeczywiście ludowa była owa transponowana dla miejskiego odbiorcy wytwórczość i czy ukształtowała
ona jakiś wyraźny styl polskiego projektowania przedmiotu czy wnętrza.
9 grudnia (środa), godz. 17
Przed obrazem ruin. Widmowość i melancholia
prof. dr hab. Marta Leśniakowska
W jakim stopniu doświadczenie wojny przetworzone w doświadczenie obrazu staje się jej metaforą
(obrazem ekwiwalentnym) w wymiarze tak indywidualnym, jak zbiorowym? Podczas wykładu rozważane
będzie doświadczenie obrazu jako jedno z najmniej wyjaśnionych pojęć, powiązane z kwestią pamięci
aktywnej i pasywnej, czyli pamięci wpisanej w kulturowe artefakty i angażowanej w procesy
produkowania pamięci za pomocą projekcji wyobrażeniowej, kształtowanej przez pamięć ikonograficzną.
Chodzi jednak nie o konwencje obrazowania, determinowane psychologiczną ciekawością oglądania
destrukcji i cierpienia, ale o to, jak krytyczny wymiar tych obrazów ulega neutralizacji jako przedmiot
estetycznego przetworzenia.