FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS Izabela

FOLIA UNIVERSITATIS AGRICULTURAE STETINENSIS
Folia Univ. Agric. Stetin. 2007, Oeconomica 256 (48), 311–316
Izabela WIELEWSKA
JAKOŚĆ ŻYCIA JAKO JEDEN Z EFEKTÓW ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO
THE QUALITY OF LIFE AS ONE OF THE EFFECTIVES
OF THE BALANCED DEVELOPMENT
Zakład Ekonomii, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna
ul. Rewolucji 1905 r. nr 64, 90-222 Łódź, e-mail: [email protected]
Abstract. The research problem considered in this article refers to the quality of life as one
of the effectives of the balanced development. The deterioration of the environment causes significant decrease of the quality of life. For this reason, some actions should be undertaken
so that every transformation of nature, both of quality and quantity types, will take place according to the balanced development rules. Social balanced development is an essential duty of not
only economic and social politics of the state but is also the duty of suitable ecological acquired
by young generations. Thanks to reasonable world environmental economic the needs
of the present generation will be fulfilled. At the same time, the needs of past generations will
be satisfied.
Słowa kluczowe: jakość życia, rozwój społeczno-ekonomiczny, trwały rozwój zrównoważony,
wyznaczniki rozwoju zrównoważonego.
Key words: determinants of balanced development, permanent balanced development, social
and economic development, the quality of life.
WSTĘP
Pojęcie jakości życia towarzyszy ludziom od zawsze. Każdy człowiek zabiega o dobre
życie, ale nie każdemu udaje się osiągnąć ów cel. Jakość życia bywa sprowadzana do wielu obiektywnych czynników, wśród których jedno z podstawowych miejsc zajmuje wysoki
standard ekorozwoju.
Ekonomiści jakość życia sprowadzają do globalnego wskaźnika poziomu życia. Istotnym
celem polityki gospodarczej i społecznej jest realizacja podstawowych celów życiowych
człowieka, przy czym mniejszy akcent kładzie się ilościowe kryteria (wielkość dóbr), większy zaś na jakościowe czynniki dobrobytu: optymalne do życia środowisko naturalne, ludzkie stosunki w pracy i po pracy, dostateczne możliwości kształcenia, higienę, opiekę zdrowotną. Na jakość życia wpływają dwa komponenty – warunki obiektywne (warunki ekonomiczne, czas wolny, bezpieczeństwo społeczne, odpowiednie warunki mieszkaniowe, środowisko naturalne i społeczne, zdrowie, edukacja na odpowiednim poziomie itp.) i subiektywne (samoocena ogólnych i specyficznych warunków życia, ujmowana w kategoriach
zadowolenia, lęku itp.) – Kowalik (1998).
W kontekście zrównoważonego rozwoju należy zwrócić uwagę na takie koncepcje pomiaru, jak:
– jakość życia (określana złożonymi wskaźnikami, np. stanem zdrowia, stanem kultury itp.);
– jakość środowiska (uwarunkowana potencjałem i pojemnością ekosystemów, stanem
różnorodności biologicznej, produktywnością);
312
I. Wielewska
– świadomość ekologiczna społeczeństwa (wyrażana w postaci wiedzy i społecznej reakcji
na zmiany w środowisku) – Domka (2001).
MATERIAŁ I METODY
Badania na temat jakości życia w kontekście zrównoważonego rozwoju społecznego
przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego. Uczniom klas trzecich II Liceum Ogólnokształcącego im. Gen. W. Andersa w Chojnicach rozdano do wypełnienia anonimowe
ankiety. Badania przeprowadzono w listopadzie 2006 roku wśród 134 licealistów.
WYNIKI I DYSKUSJA
Zintegrowany rozwój społeczno-ekonomiczny jest ściśle związany z zasadą zrównoważonego i trwałego rozwoju. Zasada ta powstała z konieczności uwzględnienia w procesach
gospodarczych interesów obecnych i przyszłych pokoleń mieszkańców naszej planety
w kontekście zachowania walorów środowiska przyrodniczego oraz naturalnych zasobów
produkcyjnych.
Istotą koncepcji trwałego i zrównoważonego rozwoju jest taki rozwój, który zaspokaja
potrzeby obecnego pokolenia, nie ograniczając możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń (Adamowicz 2005). Wynika z tego, że podstawowym postulatem ekorozwoju (rozwoju zrównoważonego) jest taki rozwój społeczny i gospodarczy, który nie będzie
zakłócał ekosystemów, w których funkcjonuje człowiek (Marcysiak 2004).
Rozwój społeczno-gospodarczy jest połączeniem dwóch kategorii – rozwoju społecznego i gospodarczego. W tym ujęciu rozwój gospodarczy należy rozumieć jako proces zmian
w gospodarce, odnoszący się przede wszystkim do przekształceń jakościowo-strukturalnych gospodarki narodowej, zapewniających odpowiedni wzrost produkcji i konsumpcji.
Dotyczy on rozbudowy bazy materialnej w ujęciach ilościowym i jakościowo-strukturalnym
oraz zapewnia osiąganie pożądanego wzrostu produkcji dóbr i usług, służącego odpowiedniemu zwiększaniu szeroko rozumianej konsumpcji, oraz tworzenie podstaw materialnych
wyższego wzrostu gospodarki narodowej. Podział rozwoju gospodarczego na ilościowy
i jakościowo-strukturalny ma bardzo istotne znaczenie. Pozwala bowiem na rozróżnienie rozwoju ekstensywnego i intensywnego. Pierwszy charakteryzuje się ilościowym wzrostem produkcji, bez zmian jakościowych (co utożsamia się bezpośrednio ze wzrostem gospodarczym),
drugi z kolei łączy oba aspekty – ilościowy i jakościowo-strukturalny (Borys 1999).
Rozwój społeczny oznacza proces systematycznej poprawy warunków bytu ludności,
wzrost świadczeń socjalnych i kulturalnych oparty na wszechstronnym postępie społecznym oraz powszechności i równości dostępu do urządzeń socjalnych w warunkach pożądanych zmian mikro- i makrostruktur społecznych. Rozwój społeczny oznacza jednocześnie tworzenie warunków optymalnego rozwoju człowieka i społeczeństwa. Analogicznie
do rozwoju gospodarczego na rozwój społeczny składają się liczne elementy ilościowe,
jakościowe i strukturalne (Borys 1999).
Istotne jest to, że każdy system społeczny jest wypadkową jego stosunków ze środowiskiem w następujących wymiarach:
Jakość życia jako jeden z efektów...
313
– przystosowania społeczeństwa do istniejącego środowiska;
– realizacji istotnych społecznie celów;
– integracji poszczególnych części społeczeństwa (w gospodarce, polityce, systemie powierniczym, we wspólnocie społecznej);
– niezawodnego przezwyciężania napięć (Kośmicki 1999).
Każdy system powinien być zdolny do sprostania wymogom środowiska, wyznaczania
i osiągania swych zasadniczych celów, ustanawiania współzależności pomiędzy swymi
częściami i regulowania stosunków między nimi, a także tworzenia odpowiednich wzorów
kulturowych i motywacji jednostek (Szacki 2002).
Przy opisie społecznego rozwoju zrównoważonego należy brać pod uwagę zespoły różnorodnych wskaźników i opisów charakteryzujących jego poszczególne aspekty i dziedziny, a także grupy obciążeń społecznych i przyrodniczych, do których należą:
– obciążenia o charakterze globalnym: zmiany klimatyczne, uszkodzenia warstwy ozonu,
zagrożenia lasów i różnorodności biologicznej, zagrożenia wód i gleby, niebezpieczne
odpady;
– obciążenia regionalne i lokalne: nowy model konsumpcyjny, stała eksploatacja zasobów
naturalnych, katastrofy wysoce rozwiniętych technologii (Kośmicki 1999).
Wyznacznikami rozwoju zrównoważonego są:
– zachowanie możliwości odtwarzania się zasobów odnawialnych;
– efektywne użytkowanie zasobów nieodnawialnych i dążenie do ich zastępowania substytutami;
– stopniowe eliminowanie z procesów gospodarczych oraz innych zastosowań substancji
niebezpiecznych i toksycznych;
– ograniczenie uciążliwości dla środowiska i nieprzekraczanie granic wyznaczonych przez
jego odporność;
– stała ochrona i odtwarzanie różnorodności biologicznej na czterech poziomach: krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym;
– tworzenie dla podmiotów gospodarczych warunków do uczciwej konkurencji w dostępie
do ograniczonych zasobów i możliwości wprowadzania zanieczyszczeń;
– uspołecznienie procesów podejmowania decyzji, zwłaszcza dotyczących lokalnego środowiska;
– dążenie do zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego, rozumianego jako tworzenie
warunków sprzyjających zdrowiu fizycznemu, psychicznemu i społecznemu (Prus 2004).
Powyższe wyznaczniki mają charakter zarówno gospodarczy, jak i społeczny.
Społeczny wymiar rozwoju zrównoważonego związany jest ściśle z jakością życia ludności. Przez jakość życia należy rozumieć stopień zaspokojenia potrzeb materialnych
i niematerialnych jednostki, rodzin i zbiorowości (Kowalik 1998).
Badania, dotyczące poczucia jakości życia związanej z rozwojem zrównoważonym,
przeprowadzono wśród młodzieży licealnej. Na pytania ankietowe odpowiedzi udzieliło
46 chłopców (34,3%) i 88 dziewcząt (65,7% ogółu).
Pierwsze pytanie ankiety dotyczyło skojarzenia, jakie wywołuje wśród badanych termin
„jakość życia” (tab. 1).
314
I. Wielewska
Tabela 1. Skojarzenia badanych z wyrażeniem „jakość życia”
Chłopcy
Lp.
Dziewczęta
Razem
Wyszczególnienie
liczba
%
liczba
%
liczba
%
1
Zdrowie
4
8,7
6
6,8
10
7,5
2
Czyste powietrze, gleba, woda
9
19,6
14
15,9
23
17,2
3
Wysoki poziom edukacji
–
1
1,1
1
4
Dobre warunki ekonomiczne
5
0,75
15
32,6
4
4,5
19
14,2
Ciekawie spędzany czas wolny
–
–
2
2,3
2
1,5
6
Dobra, ciekawa praca
2
4,3
7
7,9
9
6,7
7
Nienaruszone środowisko naturalne
5
10,9
13
14,8
18
13,4
8
Szczęście
3
6,5
6
6,8
9
6,7
9
Zadowolenie z życia
2
4,3
4
4,5
6
4,5
10
Osiągniecie wysokiego standardu społecznego
1
2,7
15
17,1
16
11,9
11
Dobrobyt rodziny
5
10,9
16
18,2
21
15,7
12
Ogółem
46
100,0
88
100,0
134
100,0
Jakość życia młodzi ludzie różnie kojarzą. Na plan pierwszy wysuwają się pojęcia: czyste powietrze, gleba, woda – 17,2% badanych (procentowa przewaga chłopców) oraz dobrobyt rodziny – 15,7%. Na kolejnej pozycji plasuje się nienaruszone środowisko naturalne
– 13,4% badanych.
Umiejscowienie na trzech pierwszych miejscach skojarzenia jakości życia ze stanem
środowiska naturalnego wynika z faktu posiadania przez młodzież wiedzy ekologicznej.
Obecnie w szkołach (na każdym poziomie procesu kształcenia) mówi się o istocie i konieczności ochrony środowiska naturalnego. Młode pokolenie wzrasta w poczuciu odpowiedzialności za stan przyrody i pozostawienie jej w jak najmniej zdegradowanym stanie
dla następnych pokoleń.
Można stwierdzić, że dzięki nauczaniu o charakterze ekologicznym wzrasta świadomość
ekologiczna Polaków, co daje szansę na rozwój w harmonii z przyrodą i znaczne polepszenie jakości życia.
Ponadto badani uczniowie LO uznali w większości (94 osoby), że 20 lat temu środowisko naturalne było bardziej zdegradowane niż obecnie (rys. 1). Wpływ miała na to zapewne
szczególnie rabunkowa gospodarka. Prowadziło to do stałego pogarszania się jakości życia mieszkańców naszej planety (wysoki stopień zanieczyszczania środowiska niesprzyjający zdrowiu).
Badanych zapytano także o to, na jakie aspekty polepszania się jakości życia wpływa
polityka rozwoju zrównoważonego – większość z nich uważa, że na stan ochrony środowiska – 64 osoby (47,8%), na zdrowie społeczeństwa – 59 osób (44%), a także na stan świadomości ekologicznej – 11 osób (8,2%).
Jakość życia jako jeden z efektów...
315
nie
23,9%
tak
70,1%
nie mam
zdania
6,0%
Rys. 1. Czy uważasz, że 20 lat temu środowisko naturalne było bardziej zdegradowane niż obecnie?
PODSUMOWANIE
Teorie ekologiczne eksponują czynniki środowiskowe jako istotny element rozwoju społeczno-ekonomicznego. Współcześnie kładą one nacisk na czynniki społeczne i kulturowe.
Jakość życia, która jest odzwierciedleniem rozwoju społeczno-ekonomicznego, wyznaczają wskaźniki obiektywne – ilościowe i jakościowe, rzeczowe i wartościowe oraz subiektywne, np. stopień zadowolenia z warunków życiowych. Obiektywne warunki ekonomiczne
i społeczne wpływają korzystnie lub niekorzystnie na odczuwanie jakości życia poprzez
mieszkańców danego obszaru. Ważne miejsce w odczuwaniu poziomu jakości życia zajmują elementy środowiska naturalnego. Czyste powietrze, woda i gleby sprzyjają zdrowiu
i zdrowemu wypoczynkowi.
Młodzi ludzie kształceni są z myślą o zachowaniu pozytywnego stosunku do ochrony
przyrody. Sprzyja to postrzeganiu przez nich czystości środowiska jako głównego elementu
jakości życia. Jakość życia, będącą wartością odczuwaną, uznaje się za warunek i cel rozwoju zrównoważonego. Jej kształt determinują więc nie tylko sfery gospodarcza i kulturowa, ale również sfera przyrodnicza.
PIŚMIENNICTWO
Adamowicz M. 2005. Koncepcje zintegrowanego, zrównoważonego i wielofunkcyjnego rolnictwa
w polityce rozwoju wsi [w: Integracja problemów środowiskowych i teorii zrównoważonego rozwoju w systemie zarządzania przedsiębiorstwem]. Materiały II Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Białystok 17–18 stycznia 2005. Politechnika Białostocka, Białystok, 11.
Domka L. 2001. Dialog z przyrodą w edukacji dla ekorozwoju. PWN, Warszawa, 66.
Kośmicki E. 1999. Społeczne aspekty zrównoważonego rozwoju. Aura 1, 4–6.
Kowalik S. 1998. Temporalne uwarunkowania jakości życia [w: Psychologiczne wymiary jakości życia]. Red. A. Bańka, R. Derbis. UAM, Poznań, 50.
Marcysiak T. 2004. Społeczne aspekty koncepcji zrównoważonego rozwoju [w: Zarządzanie zrównoważonym rozwojem obszarów wiejskich]. Red. S. Zawisza. Wydaw. Uczelniane ATR, Bydgoszcz, 35.
Prus P. 2004. Ekologiczne uwarunkowania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich
[w: Zarządzanie zrównoważonym rozwojem obszarów wiejskich]. Red. S. Zawisza. Wydaw.
Uczelniane ATR, Bydgoszcz, 59.
Szacki J. 2002. Historia myśli socjologicznej. PWN, Warszawa, 820.
Wskaźniki ekorozwoju. 1999. Red. T. Borys. Ekonomia i Środowisko, Białystok, 20.