Pobierz / Czytaj - Instytut Filologii Polskiej UWr

Anna Dąbrowska, Urszula Dobesz
Uniwersytet Wrocławski
Wstęp
Jubileusze zawsze skłaniają do podsumowań i refleksji. Przy takich okazjach
oglądamy się za siebie i zastanawiamy, czego dokonaliśmy i czy dobrze wykorzystaliśmy dany nam czas. Tadeusz Kotarbiński, wielki polski uczony,
współtwórca teorii sprawnego działania i człowiek będący wzorem godziwego
życia, w jednej ze swoich prac napisał: „Ci mają dużo czasu, którzy mają ręce
pełne roboty – oni bowiem cenią sobie czas i umieją tak nim gospodarować,
że nic się nie marnuje”. Z perspektywy czterech dekad zajmowania się kształceniem językowym i kulturowym cudzoziemców możemy uznać, że wszyscy,
którzy brali w tym udział, zawsze mieli ręce pełne roboty i tak gospodarowali
czasem, aby osiągać zamierzone cele, często na przekór skomplikowanym
i niesprzyjającym okolicznościom. Myślimy też, że wszyscy, którzy byli i są
dzisiaj zaangażowani w proces nauczania języka polskiego i kultury polskiej
na Uniwersytecie Wrocławskim, mogą sobie powiedzieć – czasu nie zmarnowaliśmy, a swoją pracę wykonaliśmy dobrze.
Uniwersyteckie instytucje zajmujące się kształceniem cudzoziemców
w oczywisty sposób nawiązują do idei universitas stanowiącej istotę istnienia uniwersytetów. Idea universitas to powszechność w dostępie do wiedzy
oraz wspólnota osób uczących się i nauczających. Takie instytucje jak Szkoła
Języka Polskiego i Kultury dla Cudzoziemców Uniwersytetu Wrocławskiego
nawiązują do tej pięknej idei – są otwarte dla wszystkich, którzy chcą poznawać język polski i kulturę naszego kraju i dzięki temu realizować swoje plany
zawodowe czy osobiste.
Historia działalności i rozwój wrocławskiej Szkoły są również odbiciem
zmian, jakie zachodziły w Polsce w ostatnich czterdziestu latach. W wielu
ośrodkach akademickich zaczynano w trudnych warunkach od krótszych czy
dłuższych kursów języka polskiego dla cudzoziemców bez wyspecjalizowanej kadry i z ubogim zapleczem pomocy dydaktycznych. Dzisiaj w tych samych ośrodkach mamy do czynienia ze świetnie przygotowanymi zespołami,
które oprócz działalności dydaktycznej prowadzą badania naukowe w ramach
19
Anna Dąbrowska, Urszula Dobesz
glottodydaktyki polonistycznej. Tak dobra sytuacja szkół, centrów i studiów nauczających polszczyzny cudzoziemców to nie tylko zasługa tych placówek i ich
umiejętność wykorzystania sprzyjającej koniunktury. Należy bowiem pamiętać
o tym, że impulsem do nowego typu działania był koniec okresu komunizmu,
wejście Polski do NATO, a później obecność Polski w Unii Europejskiej i związana z tym wolność przepływu ludzi i dóbr, możliwość korzystania z programów
unijnych, możliwość wykorzystania istniejących struktur (na przykład dostosowanie do zaleceń Rady Europy opisów poziomu kompetencji i stworzenie
polskiego systemu certyfikacyjnego). Najważniejsza jednak – jak uczy historia
– jest pozycja gospodarcza Polski i jej znaczenie polityczne oraz wynikający
z tego wzrost znaczenia znajomości języka polskiego wśród cudzoziemców. Jesteśmy przekonane, że szansę, którą Polska otrzymała, środowisko nauczycieli
języka polskiego jako obcego wykorzystuje najpełniej, jak jest to możliwe.
Uważamy, że warto dokumentować działalność zespołów ludzi i pojedynczych jednostek, by przekazać te informacje następnym pokoleniom i w ten
sposób ocalić od zapomnienia. Z tej wiary właśnie wywodzi się pomysł zebrania w jednym tomie tekstów poświęconych historii Szkoły i działalności jej
współpracowników. Mamy przeświadczenie, że warto poświęcić energię, czas
i środki na udokumentowanie tego, co dość dawno, jakiś czas temu lub całkiem
niedawno działo się z nauczaniem cudzoziemców polszczyzny na naszym Uniwersytecie – jakie były kursy, kto i jak długo z nami współpracował, z czego
uczyliśmy i co pisaliśmy sami. Jakie były nasze materiały promocyjne, jak wypracowywaliśmy nasz styl tak, by stał się rozpoznawalny.
Nasz jubileuszowy tom składa się z trzech części. W pierwszej zamieszczamy tekst opisujący czterdzieści lat działalności Szkoły. Autorki sporo miejsca
poświęciły pierwszemu dwudziestoleciu jej działalności, aby ten trudny czas
utrwalić i uchronić przed zapomnieniem. Do informacji związanych z nowatorskimi działaniami Szkoły nawiązuje tekst opisujący uczenie głuchych języka
polskiego metodami stosowanymi w nauczaniu cudzoziemców; kurs taki odbył
się w naszej Szkole w roku akademickim 2009/2010. W tej części tomu znajduje się również krótki tekst o udziale (współ)pracowników i lektorów Szkoły
w tworzeniu i w funkcjonowaniu polskiego systemu certyfikatowego.
Druga część dotyczy działalności dydaktycznej SJPiK. Mieszczą się w niej
zarówno teksty informacyjne, jak i dotyczące badań prowadzonych przez lektorów. Do takich należy bardzo interesujący opis problemów ortograficznych,
z jakimi borykają się Chińczycy uczący się JPJO. Te same autorki przedstawiły programy nauczania na krótkoterminowych kursach trwających dwa do
trzech tygodni oraz sposoby prowadzenia lekcji pokazowych, mających charakter promocyjny. Dosyć często w Szkole prowadzone są pokazowe lekcje dla
uczniów z niemieckich szkół, dla koordynatorów Erasmusa, tłumaczy z Brukseli oraz studentów z zagranicznych polonistyk lub slawistyk. Osobny artykuł
omawia podręczniki do nauczania JPJO (zarówno stare, jak i nowe), których
20
Wstęp
autorami są Koleżanki i Koledzy z Filologii Polskiej. Z kolei typy testów stosowanych w SJPiK zaprezentowała Urszula Dobesz wraz z Małgorzatą Pasieką,
a Anna Dąbrowska wykazała, że dzięki funkcjonowaniu Szkoły możliwe było
wzbogacenie oferty dydaktycznej Instytutu Filologii Polskiej UWr. Konkretne
rozwiązania dydaktyczne pokazały Urszula Dobesz i Anna Mądrecka, pisząc
o sposobie wykorzystania filmów dokumentalnych do nauczania wiedzy o Polsce. Justyna Bajda z Małgorzatą Januszewicz przedstawiły zaś konkretne rozwiązania sprawdzone w nauczaniu stylistyki. Maria Peisert pisze o konieczności
nauczania kompetencji międzykulturowej w czasie lektoratu języka polskiego.
Trzecia część prezentowanego tomu poświęcona jest badaniom naukowym
prowadzonym przez współpracowników SJPiK. Ponieważ byli to (i są nadal)
pracownicy naukowi IFP oraz doktoranci, nie dziwi wykorzystanie polszczyzny
cudzoziemców jako podstawy materiałowej badań. Obszary tych dociekań oraz
sylwetki badaczy przedstawiła w obszernym tekście Anna Dąbrowska, wprowadzając w tematy omówione w dalszych tekstach. Anna Majewska-Tworek
i Agnieszka Majewska zajmują się, między innymi, wymową cudzoziemców,
stąd ich tekst poświęcony fonetyce i jej nauczaniu na lektoratach JPJO. Nabywanie języka jest przedmiotem analiz Anny Żurek, piszącej o interjęzyku; utrata
języka zaś to domena dociekań Agnieszki Libury, opisującej problem atrycji.
Piotr Lewiński zajął się pokazaniem innego sposobu nauczania aspektu, a Anna
Dąbrowska i Małgorzata Pasieka podsumowały swoje dotychczasowe badania
nad błędami popełnianymi w polszczyźnie przez cudzoziemców. Anna Burzyńska-Kamieniecka i Anna Dąbrowska zajęły się historią nauczania języka polskiego jako obcego we Wrocławiu, nie tylko przedstawiając swoje dotychczasowe
badania, ale również opisując zjawiska dotychczas nieopisane (np. podręcznik
Wojciecha Jarochowskiego z końca XIX wieku). Anna Burzyńska-Kamieniecka
jest autorką tekstu poświęconego relacjom języka i kultury w nauczaniu JPJO,
co w ośrodku wrocławskim, od lat organizującym konwersatoria z cyklu Język
a Kultura nie dziwi; wręcz oczekuje się takiego podejścia. Grzegorz Zarzeczny
pisze – w ujęciu statystycznym – o słownictwie w wybranych podręcznikach
wrocławskich, a w kolejnym tekście informuje o niezwykle ważnym przedsięwzięciu, jakim było uruchomienie ogólnodostępnej i interaktywnej strony poświęconej bibliografii prac związanych z glottodydaktyką polonistyczną.
W tomie umieszczamy też przykładowe programy oraz autorskie zadania
naszych lektorów przygotowane dla konkretnych potrzeb językowych i kulturowych naszych uczniów. Dzielimy się więc w ten sposób z całym środowiskiem
nauczycieli języka polskiego jako obcego doświadczeniami i sprawdzonymi
rozwiązaniami dydaktycznymi z różnego typu kursów.
Przez te wszystkie lata nauką języka polskiego w Szkole zajmowało się wiele osób. Część naszych Koleżanek i Kolegów podjęła inne zobowiązania naukowe w Instytucie Filologii Polskiej lub poza Uniwersytetem, ale ciągle utrzymują
kontakt z nami, interesują się naszą działalnością i towarzyszą nam zarówno
21
Anna Dąbrowska, Urszula Dobesz
na co dzień, jak i od święta. Za to stałe przyjazne zainteresowanie i dawniejsze zaangażowanie w nauczanie cudzoziemców serdecznie dziękujemy: dr. hab.
Rafałowi Augustynowi, dr hab. Justynie Bajdzie, dr Katarzynie Długosz-Niedbalec, dr Annie Burzyńskiej-Kamienieckiej, dr hab. Małgorzacie Dawidziak-Kładocznej, dr Urszuli Glensk, prof. Irenie Kamińskiej-Szmaj, dr. Grzegorzowi Krajewskiemu (Niemcy), dr Bogumile Kwiatkowskiej (Kanada), dr hab.
Agnieszce Liburze, dr Romanie Łobodzińskiej, dr Annie Majewskiej-Tworek,
dr Agnieszce Małosze-Krupie, dr Dorocie Michułce, dr Małgorzacie Misiak,
prof. Karin Musiołek (Niemcy), prof. Alicji Nowakowskiej, dr. hab. Jerzemu
Obarze, prof. Marii Peisert, dr. Tomaszowi Piekotowi, prof. Joannie Pyszny,
dr. Piotrowi Rudzkiemu, dr. Jackowi Skawińskiemu, prof. Wojciechowi Solińskiemu, prof. Marcinowi Wodzińskiemu, dr. Krzysztofowi Wróblewskiemu,
dr Monice Zaśko-Zielińskiej, prof. Andrzejowi Zawadzie, prof. Waldemarowi
Żarskiemu. Głęboko wierzymy, że wymieniłyśmy wszystkich.
Czterdziestolecie działalności Szkoły można poetycko nazwać rubinowymi
godami. Rubin to piękny kamień występujący na Dolnym Śląsku. Nieco pompatycznie można powiedzieć (ale taka rocznica usprawiedliwia podniosły nastrój
i poetyckie metafory), że udało nam się nie tylko pięknie rozwinąć powstałą
czterdzieści lat temu ideę kształcenia cudzoziemców, zbudować wspaniały zespół pracowników i współpracowników, ale pozyskać też szerokie grono osób
wspierających Szkołę w jej działaniach. Jeśli więc żartobliwie nasze czterdziestolecie nazywany między sobą rubinowymi godami, to myślimy o tak pięknym
jak rubin uczuciu doświadczania przyjaźni i życzliwości ze strony wielu osób
i instytucji. Szkoła doświadczała i stale doświadcza życzliwego zainteresowania i wsparcia ze strony wielu osób i instytucji. Wszystkim niżej wymienionym
osobom oraz instytucjom serdecznie dziękujemy:
• władzom rektorskim, a szczególnie prof. Adamowi Jezierskiemu, za towarzyszenie nam podczas ważnych wydarzeń,
• wcześniejszym władzom rektorskim, a w szczególności śp. prof. Józefowi Ziółkowskiemu, prof. Krystynie Gabryjelskiej, prof. Zdzisławowi
Latajce, prof. Leszkowi Pacholskiemu oraz prof. Ryszardowi Cachowi,
• władzom dziekańskim Wydziału Filologicznego za przyjacielską i realną
pomoc w wielu sytuacjach związanych z realizacją naszych programów
– były dziekan prof. Michał Sarnowski i obecny dziekan prof. Marcin
Cieński są wypróbowanymi przyjaciółmi Szkoły,
• kierowniczce instytutowej biblioteki pani Małgorzacie Winnickiej za
udostępnianie zabytkowej i reprezentacyjnej czytelni Instytutu Filologii
Polskiej na wydarzenia ważne dla Szkoły,
• kierowniczce Biura Współpracy Międzynarodowej pani Urszuli Brodzie oraz
wszystkim koleżankom z BWM za wszystkie lata współpracy pełnej wzajemnego zrozumienia, obopólnej sympatii i prawdziwego partnerstwa,
22
Wstęp
• wieloletniej kierowniczce Biura Współpracy Międzynarodowej pani Jagodzie Kraśniewskiej za przyjaźń i stałą gotowość do pomocy,
• władzom miasta za wydanie zeszytu zadań testowych Z Wrocławiem w tle
jako miejskich materiałów promocyjnych,
• Urzędowi Marszałkowskiemu Województwa Dolnośląskiego za ponaddziesięcioletnią współpracę przy organizowaniu kursów dla rosyjskiej
młodzieży z Obwodu Leningradzkiego,
• Pomaturalnemu Studium Kształcenia Animatorów Kultury i Bibliotekarzy we Wrocławiu oraz Klubowi Muzyki i Literatury – dzięki takim
instytucjom możemy barwniej i z pożytkiem dla edukacji językowej
realizować kulturowe programy naszych kursów,
• pani dyrygent Marcie Wagilewicz-Jaroszewicz, która od wielu lat,
prowadząc szkolny chór, skutecznie pomaga cudzoziemcom doskonalić
wymowę polską i wprowadza tak wiele radości w życie Szkoły.
• Szczególne podziękowania kierujemy do naszych przyjaciół
z wrocławskiej rozgłośni radiowej. Dzięki zaangażowaniu Romana
Baczyńskiego, Krzysztofa Znamirowskiego, Marka Waligóry, Moniki Maniak nasze zadania testowe są zawsze profesjonalnie nagrane
i spełniają wszystkie wymagania. Współpraca z naszymi przyjaciółmi
z radia jest zawsze największą przyjemnością.
Patrząc na dawniejsze czasy i dzisiejszą działalność Szkoły, możemy powiedzieć, że jesteśmy szczęśliwe, iż przyszło nam kierować Szkołą Języka Polskiego
i Kultury dla Cudzoziemców Uniwersytetu Wrocławskiego w otoczeniu fantastycznych i zaangażowanych współpracowników oraz wielu życzliwych ludzi.
Doceniamy to, że kierowanie Szkołą przypadło nam w tak dobrym i szczodrym
czasie dla Polski, Uniwersytetu Wrocławskiego, a przede wszystkim dla języka
i kultury polskiej w świecie.
Przygotowując nasz jubileuszowy tom, przekonaliśmy się, jak bardzo ulotna
jest pamięć i zawodne bywają nawet najnowsze elektroniczne techniki przechowywania danych. Być może zacytowany poniżej wiersz przypisywany Wacławowi Potockiemu należy potraktować jak cenną wskazówkę i tradycyjnie
spisywać swoją działalność nie tylko na elektronicznych nośnikach. To, co
„wlazło na papier”, bardzo pomogło nam wszystkim w odtworzeniu i przypomnieniu czterdziestu lat pracy bardzo wielu ludzi.
Próżna ufność w marmurze,
próżna i w żelezie.
To trwa do skonu świata,
Co na papier wlezie.
23