System dwupartyjny

System dwupartyjny
System dwupartyjny to swoisty duopol, ponieważ dominują w nim dwie "główne" partie, które
mają prawie takie same szanse na zdobycie władzy rządowej. W swej klasycznej postaci,
system dwupartyjny można zidentyfikować dzięki następującym trzem kryteriom:
- chociaż może istnieć kilka "mniejszych" partii, tylko dwie posiadają wystarczającą siłę
wyborczą i legislacyjną, co daje im realne szanse na zdobycie władzy rządowej,
- większa partia może rządzić sama (zwykle na podstawie większości ustawowej); druga
stanowi opozycję,
- władza przechodzi na przemian z jednej partii na drugą; obydwie mają szanse wyborcze,
przy czym opozycja stanowi "rząd zakulisowy".
USA i Wielka Brytania to najczęściej przytaczane przykłady państw z systemem
dwupartyjnym, chociaż zaliczają się do nich także
Kanada , Australia i
Nowa Zelandia
. Niemniej jednak przykłady klasycznej polityki dwupartyjnej są rzadkie. Przykładowo, Wielka
Brytania, często ukazywana jako model systemu dwupartyjnego, spełniała jego trzy definiujące
kryteria tylko w poszczególnych (niektórzy twierdzą, że nietypowych) okresach swej historii.
Nawet widoczna dwupartyjność laburzystów i konserwatystów z okresu bezpośrednio po
zakończeniu II wojny światowej (kiedy to w latach 1945-1970 władza cztery razy przechodziło z
rąk jednej partii do drugiej) została przerwana 13 latami nieprzerwanej władzy konserwatystów
(1951-1964). Był to okres, w którym szanse wyborcze Partii Pracy były podane w wątpliwość.
Ponadto, pomimo trwałej dominacji głównej partii w brytyjskiej Izbie Gmin, większe zastrzeżenia
budzi fakt, że system dwupartyjny istnieje "w kraju" od roku 1974. Wskazuje na to spadek
łącznego poparcia dla laburzystów i konserwatystów (które na początku lat 50. wynosiło 95%, a
od roku 1974 konsekwentnie spadało do poniżej 75%), jak i dominacja od roku 1979 jednej czy
drugiej głównej partii.
Zakwestionować można nawet tę pozornie niezaprzeczalną dwupartyjność USA w której
republikanie i demokraci dzielą między siebie wszystkie fotele w Izbie Reprezentatów i Senacie.
Z jednej strony, system prezydencki pozwala, aby jedna partia zdobyła Biały Dom
(prezydenturę), podczas gdy druga kontroluje Kapitol (Kongres), jak dzieje się od roku 1984.
Oznacza to, że wskazanie wyraźnego podziału między rządem a opozycją może okazać się
niemożliwe. Z drugiej strony, kandydaci "trzeciej" partii mają czasami duże znaczenie. 16%
zdobyte w wyborach prezydenckich w roku 1992 przez Rossa Perota nie tylko uwypukliło
spadek poparcia dla partii demokratów i republikanów, ale mogło mieć także kluczowe
znaczenia dla zwycięstwa Clintona.
1/3
System dwupartyjny
Polityka dwupartyjna była kiedyś postrzegana jako najpewniejszy sposób na pogodzenie
otwartości z porządkiem, rządu reprezentatywnego z rządem skutecznym. Jej główną zaletą
jest fakt, że umożliwia istnienie systemu rządów partii, charakteryzujących się rzekomo
stabilnością, możliwością wyboru i odpowiedzialnością. Dwie główne partie są w stanie
zaoferować wyborcom prosty wybór pomiędzy rywalizującymi programami i odmiennymi
rządami. Wyborcy mogą popierać partię, wiedząc, że jeśli wygra wybory, będzie miała
możliwość dotrzymania obietnic programowych bez potrzeby negocjowania czy osiągania
kompromisów z koalicyjnymi partnerami. Jest to czasem postrzegane jako jedna z zalet
większościowych systemów wyborczych, które wyolbrzymiają poparcie dla dużych partii.
Systemy dwupartyjne są także wychwalane za dostarczanie silnego, lecz odpowiedzialnego
rządu, opartego na niesłabnącej rywalizacji pomiędzy partiami rządzącymi a znajdującymi się w
opozycji. Mimo że rząd może sprawować władzę, nigdy nie może pozwolić sobie na
odpoczynek ani na samozadowolenie, ponieważ cały czas jest konfrontowany przez opozycję,
która działa jak rząd "w pogotowiu". Ponadto dwupartyjność sprzyja umiarkowaniu, jako że
dwoje rywali o władzę musi walczyć o głosy niezdecydowanego elektoratu z centrum. Było to
widoczne w tak zwanej zgodzie socjaldemokratycznej, która przeważała w Wielkiej Brytanii w
latach 50. i 60. XX wieku.
Jednakże od lat 70. polityka dwupartyjna i rządy partii nie cieszą się wielkim szacunkiem.
Zamiast zagwarantować umiarkowanie, systemy dwupartyjne, takie jak Wielka Brytania,
wykazują okresową tendencję do uprawiania polityki konfrontacji. Przejawia się to w
ideologicznej polaryzacji i przykładaniu dużej wagi do konfliktu i kłótni, a nie do zgody i
kompromisu. W Wielkiej Brytanii najlepszym tego przykładem było mające miejsce na początku
lat 80. XX wieku przesunięcie pozostającej pod wpływem Margaret Thatcher Partii
Konserwatywnej w prawą, a radykalnej Partii Pracy w lewą stronę, pomimo tego, że wkrótce
pojawiło się nowe, postthatcherowskie porozumienie. Antagonistyczną dwupartyjność często
wyjaśnia się poprzez odniesienie do klasowej natury poparcia partyjnego (przy czym konflikt
partyjny jest ostatecznie postrzegany jako odbicie walki klas) lub jako skutek demokratyzacji
partii i wpływu ideologicznie zaangażowanych aktywistów należących do szeregowych
członków.
Kolejnym problemem dotyczącym systemu dwupartyjnego jest fakt, że dwie dorównujące sobie
partie są zachęcane do rywalizacji o głosy poprzez prześciganie się w wyborczych obietnicach,
co powoduje być może rosnące w niekontrolowany sposób wydatki publiczne i napędza inflację.
Sprowadza się to do nieodpowiedzialnych rządów partii, jako że partie dochodzą do władzy na
podstawie programów wyborczych, których nie są w stanie spełnić. Ostatnią wadą systemu
dwupartyjnego są oczywiste ograniczenia, jakie wprowadzają pod względem opcji wyborczej i
ideologicznej. Podczas gdy wybór między zaledwie dwoma programami rządu w czasach
zbieżności stronników i solidarności klasowej był może wystarczający, to w okresie większego
indywidualizmu i różnorodności społecznej stał się mało adekwatny.
2/3
System dwupartyjny
Źródło: A. Heywood, Politologia, Warszawa 2006.
3/3