nowy model nauczania
Transkrypt
nowy model nauczania
NOWY MODEL NAUCZANIA UCZNIÓW ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI PROJEKT INNOWACYJNY Nowy model nauczania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i nauczanych indywidualnie Lider projektu: Fundacja „Promyk Słońca” Zespół projektowy: Anna Grabowska Małgorzata Gębicka-Zdanewicz Anna Jeżowska-Siwek Alicja Michałowska Katarzyna Mikulska Katarzyna Turoń Ida Waśniewska Grażyna Moskwiak Amelia Wi ak Dorota Braszka Zespół ekspertów: Prof. dr hab. Maciej M. Sysło Prof. dr Antoni Jeżowski Emilia Wojdyła Ewa Szczęch Adam Tabisz Dr Dominika Woźniewska-Żol Monika Abraszewska Hanna Darian Leszek Zielonka Anna Beata Kwiatkowska Dorota Majchrzyk Recenzenci: Prof. dr hab. Stefania Walasek Katarzyna Szczepkowska Partner: Gmina Wrocław Zespół projektowy: Joanna Szałkiewicz Agata Szklińska Jadwiga Iwanowska Maria Piegowska Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wrocław 2014 NOWY MODEL NAUCZANIA UCZNIÓW ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI 2 Poradnik metodyczny dla nauczycieli pod redakcją Beaty Wacławowicz Grażyny Moskwiak Projekt okładki Aleksandra Dudzińska Projekt graficzny i DTP Aleksandra Dudzińska Publikacja bezpłatna © Copyright by Fundacja „Promyk Słońca”, Wrocław 2014 ISBN 978-83-938537-1-7 ISBN 978-83-938537-3-1 Fundacja „Promyk Słońca” ul. Złota 61/100, 00-819 Warszawa Oddział Fundacji „Promyk Słońca” ul. Swobodna 8a, 50-088 Wrocław, tel. 71 782 77 77 e-mail: [email protected]; h p://www.promykslonca.pl Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe 50-011 Wrocław, ul. Kościuszki 51a, tel. 71 342 20 56, faks 71 341 32 04 e-mail: [email protected]; h p://www.atut.ig.pl Spis treści 1. Wstęp 9 CZĘŚĆ I Praca z dzieckiem zdolnym | Kinga Truś Definicja ucznia zdolnego Profil dziecka zdolnego Poznawczy Emocjonalny Behawioralny 2.3 Problemy psychologiczne dziecka zdolnego. Rozpoznawanie, sposoby ich rozwiązywania 2.4 Warunki optymalnego rozwoju dziecka zdolnego ze szczególnym uwzględnieniem pobudzania procesów motywacyjnych Wskazania w postępowaniu z dzieckiem zdolnym Rola nauczyciela – wychowawcy i coacha 3. Wykorzystanie technologii informacyjnej w pracy z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się | Elżbieta Szala 4. Prezentacje mul medialne w praktyce nauczycielskiej | Elżbieta Szala 5. Przykładowe strony internetowe dla uczniów i nauczycieli | Elżbieta Szala Dla uczniów klas młodszych Dla uczniów klas starszych Dla nauczycieli 2. 2.1 2.2 13 13 13 13 14 14 14 19 19 21 23 30 32 32 33 33 CZĘŚĆ II 6. Integracja przez Internet. Trudne? Niemożliwe? A może jednak? | Beata Wacławowicz, Grażyna Moskwiak Cele projektu 37 37 SPIS TREŚCI 5 Opis projektu Sposób realizacji Efekt końcowy Przykładowe prace z wybranych zajęć 7. Praca z uczniem objętym nauczaniem indywidualnym 7.1 Przykład nr 1 – chemia, gimnazjum, klasa 2 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 7.2 Przykład nr 2 – terapia pedagogiczna, szkoła podstawowa, klasa 4 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Zalecenia do dalszej pracy z uczniem Opis rozwoju emocjonalnego 7.3 Przykład nr 3 – język polski, szkoła podstawowa, klasa 4–5 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 7.4 Przykład nr 4 – język angielski, szkoła podstawowa, klasa 6 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 7.5 Przykład nr 5 – biologia, gimnazjum, klasa 1–2 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 8. Praca z uczniem z trudnościami w nauce 8.1 Przykład nr 6 – język polski, szkoła podstawowa, klasa 4–5 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty 6 SPIS TREŚCI 37 40 40 40 42 42 42 42 47 54 55 56 56 56 59 67 67 68 68 68 68 84 86 86 87 87 87 91 94 95 95 95 96 97 103 104 105 105 105 105 111 Opis realizacji programu i postępów ucznia Indywidualny program nr 2 Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 8.2 Przykład nr 7 – język polski, szkoła podstawowa, klasa 4 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 8.3 Przykład nr 8, matematyka, gimnazjum, klasa 2 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 9. Praca z uczniem zdolnym 9.1 Przykład nr 9, historia, gimnazjum, klasa 3 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 9.2 Przykład nr 10 – terapia pedagogiczna, szkoła podstawowa kl. 6, gimnazjum, kl. 2 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 9.3 Przykład nr 11 – matematyka, szkoła podstawowa, klasa 5 Opis ucznia – ocena wstępna Indywidualny program Wybrane konspekty Opis realizacji programu i postępów ucznia Opis rozwoju emocjonalnego 120 121 124 129 130 130 130 131 135 139 139 140 140 140 148 152 153 153 153 153 154 160 165 166 166 166 166 174 177 178 179 179 180 184 191 193 1 Wstęp Poradnik metodyczny dla nauczycieli przybliża w sposób praktyczny formy i metody pracy w zdalnym modelu nauczania. W pierwszej części poradnika znalazły się materiały szkoleniowe dla nauczycieli z zakresu specyfiki pracy z uczniami z uzdolnieniami, a także z trudnościami w nauce. Autorami tych artykułów są trenerzy prowadzący szkolenia dla nauczycieli z zakresu kształcenia na odległość uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Część druga zawiera wskazówki metodyczne dla nauczycieli wraz z przykładowymi programami nauczania i konspektami zajęć, które stanowić mogą dla przyszłych użytkowników inspirację i pomoc w planowaniu i realizacji własnych zajęć. Autorami tej części są nauczyciele, pedagodzy i psycholodzy, którzy proponowane rozwiązania zastosowali z powodzeniem podczas prowadzonych przez siebie zajęć w ramach projektu Nowy model nauczania uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i nauczanych indywidualnie. Realizacja indywidualnych programów stanowiła dopełnienie edukacji szkolnej i była dostosowana do indywidualnych potrzeb ucznia, wynikających z szerokiej diagnozy (opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej, opinia psychologa oraz profil ucznia) wykonanej na początku etapu testowania. Nauczyciele swobodnie dobierali metody i formy pracy z uczniem, począwszy od tradycyjnie stosowanych w szkole, po tutoring naukowy włącznie. Programy miały charakter otwarty, co pozwalało wprowadzać zmiany wynikające z aktualnych potrzeb ucznia. W projekcie nie stosowano standardowej formy oceniania w celu przekierowania wysiłków edukacyjnych dziecka z ocen na rozwój. Istotnym elementem, obok przykładów zajęć z poszczególnych przedmiotów, są przykłady realizacji zajęć integracyjnych, zajęć z psychologiem czy terapeutą pedagogicznym, które dają obraz procesu edukacyjnego od diagnozy, poprzez zajęcia, do efektów działań. Najlepszą rekomendacją i zachętą do podejmowania nowych wyzwań pedagogicznych są słowa jednego z uczniów, biorących udział w projekcie: Ten projekt to był fantastyczny pomysł, a Unia Europejska dobrze wydała pieniądze dla Promyka. Nauczyłem się wiele ciekawych rzeczy od pani psycholog i z chemii. Spotkania z dzieciakami to był najistotniejszy moment w projekcie, a czytanie informacji z BBC po angielsku z panem Marcinem, to był taki relaks i dobra nauka języka angielskiego. Krótko mówiąc projekt był OK i daję mu ocenę 6+. Adrian CZĘŚĆ 2 Praca z dzieckiem zdolnym KINGA TRUŚ 2.1 Definicja ucznia zdolnego Uczeń jest uznawany za zdolnego jeśli posiada wysokie zdolności ogólne, uzdolnienia kierunkowe, predyspozycje twórcze oraz charakteryzuje się wysokim zaangażowaniem zadaniowym. Dzieci uzdolnione przejawiają: ⁍ zdolności ogólne (inteligencja, myślenie, spostrzeganie, zapamiętywanie, wyobraźnia), ⁍ zdolności specjalne: muzyczne, plastyczne, techniczne, językowe i literackie, matematyczne, przyrodnicze, twórcze, sportowe, interpersonalne oraz intrapersonalne. Są to zatem dzieci, które przejawiają potencjał do osiągania sukcesów. Według Renzulli’ego (1977): „wybitne osiągnięcia są udziałem osób, u których oprócz wybitnych zdolności umysłowych (wysoki iloraz inteligencji) występują zdolności twórcze oraz silna motywacja do kończenia rozpoczętego zadania (wytrwałość w pracy)”. 2.2 Profil dziecka zdolnego Poznawczy W tym obszarze dziecko zdolne charakteryzuje się: ⁍ Bardzo dobrą pamięcią (bezpośrednią i długotrwałą). ⁍ Otwartością na świat, ludzi. Wysokim poziomem ciekawości. Bystrością obserwacji. ⁍ Wysokim poziomem myślenia abstrakcyjnego, logicznego, problemowego. ⁍ Dociekliwością. Krytycyzmem. Zadawaniem dużej ilości pytań. ⁍ Szerokim spektrum zainteresowań. Zasobem wiadomości wykraczającym poza program szkolny. Czasami ukierunkowanymi pasjami, uzdolnieniami. ⁍ Gotowością do wysiłku umysłowego. Chętnym, opartym na zabawie i przyjemności, wykonywaniem zadań umysłowych. Skupianiem uwagi przez dłuższy czas na tym, co jest przedmiotem zainteresowań. ⁍ Bogatą wyobraźnią, oryginalnymi pomysłami. Potrzebą wyrażania własnych wrażeń, myśli i emocji w różnej formie, np. w muzyce, tańcu, plastyce, w słowie lub piśmie. ⁍ Niezależnością w myśleniu i działaniu. Gotowością do obrony swoich poglądów i pomysłów. ⁍ Potrzebą nowości i wyzwań. Dzieci uzdolnione szybko nudzą się wykonywaniem czynności rutynowych. ⁍ Poczuciem humoru. ⁍ Rozwiniętym myśleniem intuicyjnym. PRACA Z DZIECKIEM ZDOLNYM 13 Emocjonalny W tym obszarze dziecko zdolne charakteryzuje się: ⁍ Wrażliwością, często nadwrażliwością (pobudliwość emocjonalna). ⁍ Empa ą, ale i nadmierną koncentracją na sobie. ⁍ Stanami niepokoju, poczuciem winy. ⁍ Wysokim poziomem samokrytycyzmu. ⁍ Dużym poczuciem sprawiedliwości. ⁍ Większą odpornością na stres. ⁍ Adekwatną samooceną. Wysokim poziomem wiary we własne siły, zaufaniem do samego siebie. ⁍ Silną motywacją, koncentracją na celu, wytrwałością w pracy. ⁍ Niezależnością postawy. ⁍ Introwersją. Z badań wynika, że uczniowie zdolni o ilorazie inteligencji od 125 do 150 punktów (w Skali Wechslera) są bardzo dobrze przystosowani emocjonalnie. Natomiast uczniowie o inteligencji wybitnej, powyżej 150 punktów, napotykają trudności przystosowawcze. Ich poziom intelektualny utrudnia im porozumienie, zwłaszcza z rówieśnikami. Dlatego uczniowie zdolni też muszą uczyć się zasad i reguł współżycia społecznego. W przeciwnym razie grozi im izolacja w grupie lub konformistyczne podporządkowanie się rówieśnikom. Behawioralny W tym obszarze dziecko zdolne charakteryzuje się: ⁍ „Dziwnymi” pomysłami, które bezwzględnie starają się realizować. ⁍ Tolerancją wobec sprzeczności i wieloznaczności zachowań innych ludzi, zjawisk. ⁍ Niecierpliwością. Przerywaniem lekcji i cudzych wypowiedzi pytaniami. ⁍ Skracaniem toku rozumowania poprzez szybkie myślenie, nie zawsze potrafiąc wyjaśnić rezultat swoich zachowań. Preferowaniem pracy w samotności. ⁍ W sytuacjach społecznych uczniowie zdolni przejawiają zdolności przywódcze, skłonność do dominacji i niezależność, jak również poczucie odpowiedzialności za siebie i innych. 2.3 Problemy psychologiczne dziecka zdolnego. Rozpoznawanie, sposoby ich rozwiązywania 1. Dzieci zdolne nie zawsze mają dobre oceny w szkole, wśród dzieci bardzo zdolnych tylko ok. 30% osiąga bardzo dobre wyniki w nauce, pozostali osiągają wyniki średnie i niskie. Dzieje się tak, ponieważ często nie są to dzieci nauczone systematycznej pracy, do pewnego momentu odnoszą sukcesy edukacyjne, nie wkładając w to wysiłku, 14 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I często też ich rozwój przebiega w sposób nieharmonijny, występują trudności typu dyslektycznego, zdarza się brak koncentracji na lekcjach, które wydają się im nudne. 2. Często są to uczniowie „trudni” – zadają nieoczekiwane pytania, zagłębiają się w interesujące ich problemy, zaburzając tym tok lekcji albo wprawiając niektórych nauczycieli w zakłopotanie. 3. Są nieśmiałe, zagubione, mają trudności w przekazywaniu swojej wiedzy, może być to związane z tym, że czują się inne, mają inne zainteresowania niż rówieśnicy, trudno im znaleźć przyjaciela, który będzie podzielał ich zainteresowania i będzie dla nich partnerem w rozwoju. 4. Są nadmiernie aktywne, wymagają uwagi i wsparcia, to z kolei wynikać może z dużej ciekawości poznawczej i zapotrzebowania na stymulację, czyli dostarczanie sobie nowych bodźców zarówno intelektualnych, jak i fizycznych, emocjonalnych. 5. Często przejawiają chwiejność emocjonalną; są nieśmiałe lub nadpobudliwe psychoruchowo, wykazują zachowania agresywne bądź lekowe. Może to również wynikać z dysharmonii rozwojowych – rozwój emocjonalny „nie nadąża” za szybkim rozwojem intelektualnym. 6. Nie zawsze są właściwie rozumiane i odbierane przez środowisko. Bywają też zarozumiałe – okazują lekceważenie rodzicom i nauczycielom. Bywają egocentryczne i skoncentrowane na sobie. 7. Mają też trudności w przystosowaniu się do grupy i ze współpracą. Przejawiają chęć ciągłego imponowania, postawę rywalizacyjną. 8. Często rówieśnicy widzą swojego zdolnego kolegę jako zarozumiałego, egoistycznego, faworyzowanego przez nauczycieli ucznia. Powyższe problemy wynikają z trudności w emocjonalno-społecznej sferze życia. Wyróżnia się pięć czynników niechęci uczniów zdolnych do nauki szkolnej, a przez to ich zaniżonych osiągnięć: 1. Warunki opieki nad dzieckiem i jego nauką (rodzice zapracowani, nieinspirujący zainteresowań szkolnych). 2. Wychowanie i atmosfera domowa (niekonsekwencja, konflikty rodzinne, brak akceptacji). 3. Postępowanie nauczycieli (nadmierny rygoryzm, krytycyzm, ośmieszanie i upokarzanie dziecka, niezrozumienie motywów jego postępowania). 4. Sytuacja w grupie rówieśniczej (konfliktowe stosunki z kolegami wynikające z niekorzystnych cech osobowości dziecka zdolnego, jego egocentryzmu). 5. W klasach wyższych przejawianie cech niesprzyjających akceptacji ucznia (nadmierny krytycyzm, lekceważenie nauczycieli, brak zainteresowania stopniami). Przyczyną trudności emocjonalnych dzieci uzdolnionych mogą być również: ⁍ Niezrozumienie przez rodziców i nauczycieli istoty zdolności dziecka wybitnego powodujące stawianie nieadekwatnych wymagań w stosunku do jego wieku i poziomu emocjonalno-społecznego rozwoju. PRACA Z DZIECKIEM ZDOLNYM 15 ⁍ ⁍ ⁍ Zbyt szybkie tempo uczenia się, duża męczliwość, szczególnie przy pracach monotonnych powodują, iż u uczniów mogą pojawiać się objawy znudzenia i braku zainteresowania tokiem lekcji. Powolne tempo wprowadzania nowych treści, nadmiar powtórek, materiał zbyt łatwy, brak możliwości samodzielnej pracy powodują spadek motywacji do nauki. Motywacja lękowa manifestuje się jako lęk przed niepowodzeniem, złą oceną, karą, kompromitacją. Wywoływana jest ona poprzez zagrażające uczniowi sytuacje szkolne (sprawdziany, klasówki, odpytywanie) tym łatwiej, im bardziej lękliwy jest uczeń. Lęk o umiarkowanym natężeniu skojarzony z innymi motywami może korzystnie wpływać na efekty uczenia się, podnosząc aktywność ucznia i pobudzając go do zwiększonego wysiłku. Motywacja czysto lękowa nie posiada jednak tej właściwości. Uczenie się pod jej wpływem staje się działaniem zmierzającym do uniknięcia spodziewanej kary. Jeśli w danej sytuacji brak jest zagrożenia karą, to wówczas motywacja lękowa zanika i uczeń z braku innych motywów nie podejmuje aktywności. Bardzo silny lęk działa hamująco bądź destrukcyjnie na uczenie się, skutkiem czego nie przynosi ono pożądanych rezultatów. Zdarza się niekiedy, że lęk utrwala się i występuje mimo braku zagrożenia karą (np. złą oceną). Uczeń zaczyna bać się nie tylko zadania, które przyniosło mu porażkę, ale danego przedmiotu, nauczyciela, a nawet tych sytuacji szkolnych, które nie są związane z pierwotnym źródłem lęku. (Cyt. za: Podstawy psychologii…, s. 278). Duża ciekawość poznawcza przejawiająca się w ciągłym zadawaniu pytań, niezależność intelektualna i samodzielność sądów nie zawsze znajdują zrozumienie u kolegów i nauczycieli, co może być przyczyną odrzucenia przez rówieśników bądź nauczyciela i w konsekwencji powoduje obniżenie samooceny i motywacji osiągnięć oraz braku stałości emocjonalnej, a także wzrostu wrażliwości. (Podstawy psychologii…, s. 355). W związku z niepowodzeniami szkolnymi uczniów zdolnych w polskiej literaturze pedagogicznej, w połowie lat 90. pojawił się termin Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć szkolnych (SNO). W ramach tego syndromu wyróżnia się: ⁍ niewykorzystywanie możliwości intelektualnych przejawiające się w dużej rozbieżności pomiędzy ocenami i zachowaniami szkolnymi dziecka, a jego wysokim potencjałem, takim jak: inteligencja, twórczość, mierzonym za pomocą wystandaryzowanych testów i opinii nauczyciela i rodziców (…) (Dyrda 2000, s. 42), rozbieżność pomiędzy wiadomościami, umiejętnościami i nawykami faktycznie ⁍ opanowanymi przez uczniów a materiałem, jaki powinni opanować według założeń programowych (Kupisiewicz, 1964, s. 53), ⁍ inna definicja ujmuje niepowodzenia szkolne jako proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach uczniów oraz negatywnego stosunku młodzieży wobec tych wymagań (Dyrda 2000, s. 35). 16 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I Wyróżnia się trzy grupy przyczyn powstawania tego zjawiska: 1. Przyczyny tkwiące w samym uczniu (czynniki psychiczne i somatyczne, poziom intelektualny i emocjonalny dziecka, zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, mikrouszkodzenia mózgu, fragmentaryczne uszkodzenia rozwojowe, wady fizyczne i choroby somatyczne). Uczniowie zdolni mają niekorzystny obraz własnej osoby, negatywną samoocenę i niskie poczucie własnej wartości. Przejawia się to w postaci niewiary w siebie i innych, wrogości, niskiej motywacji, małej wytrwałości w działaniu, znacznej lękliwości. Słabe wyniki w nauce powstają też wskutek licznych, rozproszonych zainteresowań, wartości i celów niemających charakteru intelektualnego i niezwiązanych ze szkołą (…). (Dyrda 2000, 41). Wśród tych, którzy nie wykorzystują potencjalnych możliwości, wyróżniono grupę uczniów nadpobudliwych lub zahamowanych psychoruchowo oraz silnie neurotycznych (…). (Dyrda 2000, s. 42). 2. Przyczyny społeczne związane z procesem uczenia się/nauczania, czyli czynniki środowiskowe (warunki socjokulturowe rodziny, klimat emocjonalny panujący w rodzinie, więź emocjonalna dziecka z matką, postawy rodzicielskie i styl wychowania). Przyczyny obniżonych osiągnięć tkwią w warunkach kulturowych rodziny. Badania wykazały, iż uczniowie o obniżonych osiągnięciach pochodzą z rodzin o niskim statusie. Rodzice często przejawiają postawy ambiwalentne od nadopiekuńczości do odrzucenia lub braku zainteresowania rzeczywistą działalnością dziecka. Stosują także niekorzystne metody wychowawcze: niekonsekwencję, rozpieszczanie, mają niejasne wymagania i sprzeczne, nieadekwatne do możliwości oczekiwania. Często w rodzinach tych uczniów pojawiają się problemy natury emocjonalnej, rodzice są niezrównoważeni, dominujący lub obarczają dzieci nadmierną władzą, ich stosunki z nimi cechuje nasilona ambiwalencja, napięcia i konflikty (…). W rodzinach uczniów zdolnych, a źle się uczących zauważa się rozbicie rodziny (…), restrykcyjny i karzący styl wychowania, nieprawidłową komunikację interpersonalną (…). Bardzo ważną rolę w osiągnięciach dziecka odgrywają wsparcie, entuzjazm i podobieństwo uzdolnień ich rodziców. Jednak zbyt duża presja i identyfikowanie się rodziców z osiągnięciami dziecka może być przyczyną problemów (…). Doświadczenia wyniesione z domu w dużej mierze wpływają na stosunki z nauczycielami i rówieśnikami. (Dyrda 2000, s. 36–37). 3. Przyczyny tkwiące w treści procesu nauczania, czyli czynniki dydaktyczno-wychowawcze (zła organizacja i przebieg procesu lekcyjnego, przeładowane programy, brak indywidualizacji kształcenia, niestosowanie zajęć kompensacyjno-wyrównawczych; PRACA Z DZIECKIEM ZDOLNYM 17 niezadowalająca praca i postawa nauczyciela, werbalizm, nieadekwatne metody pracy dydaktycznej i wychowawczej, brak zainteresowania uczniem, nieumiejętność prowadzenia właściwej diagnozy, negatywne cechy osobowościowe nauczyciela, przeludnione klasy i szkoły). Szkoła pobudza rywalizację w dążeniu do osiągnięcia wypracowanych przez nią wyznaczników sukcesu, a tymczasem uczeń zdolny i twórczy może stać się tzw. prymusem nie wykorzystując wielkich obszarów swych możliwości poznawczych. (…). Wielu badaczy podaje, iż dzieci w młodszych klasach szkolnych wykazywały znacznie bogatszą wyobraźnię i wydają się bardziej twórcze niż uczniowie klas starszych (…). Mówi się o tzw. kryzysie czwartej klasy. (Dyrda 2000, s. 37.). W procesie nauki szkolnej działa dużo wzmocnień negatywnych: źle, nie fantazjuj, nie bądź przemądrzały; uczniowie rzadko mają okazję zadawania pytań, generowania pomysłów i rozwiązywania problemów; w szkole hamuje się takie procesy psychiczne, jak: wyobraźnia, myślenie intuicyjne, myślenie dywergencyjne, a także cechy osobowości: samodzielność, otwartość, poczucie własnej wartości. Inne przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym: ⁍ stosowanie metody nacisku, kary, ośmieszania, ⁍ bezosobowe traktowanie uczniów, ⁍ stosowanie zbyt niskich wymagań niestymulujących do pracy, ⁍ zbyt duży nacisk na ocenianie, ⁍ nieodpowiedni stopień trudności zdań, ⁍ brak właściwej diagnozy psychopedagogicznej, ⁍ mało atrakcyjne metody nauczania, ⁍ niesprecyzowane cele nauczania lub narzucanie nierealnych celów i wymagań, ⁍ oczekiwania nauczycieli. Efekt Pygmaliona – niektóre dzieci wybitnie zdolne, zaczynają spostrzegać siebie jako odmieńców i dziwaków. Docierające do nich bodźce z otoczenia z negatywną i wrogą oceną, gdyż nie odpowiadają oczekiwaniom nauczycieli i rodziny, powodują, iż one same nieświadomie tworzą barierę ograniczającą i uniemożliwiającą ekspresję naturalnych możliwości. Pomoc dziecku uzdolnionemu winna opierać się na: ⁍ Stworzeniu przyjaznego i otwartego klimatu emocjonalnego klasy szkolnej, czy procesu dydaktycznego. ⁍ Budowaniu poczucia bezpieczeństwa i zaufania. ⁍ Stwarzaniu sytuacji zdrowej rywalizacji. ⁍ Indywidualizacji kształcenia. ⁍ Pozytywnych oczekiwaniach odnośnie do osiągnięć dziecka. ⁍ Zróżnicowanych metodach nauczania. 18 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I ⁍ ⁍ Kształtowaniu wewnętrznej motywacji uczniów. Dostarczaniu takiego materiału, którego „rozgryzanie” daje satysfakcję, wyzwala tzw. doznawanie uskrzydleń. Szczegółowe wskazówki znajdują się w rozdziale Terapia Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych w: Dyrda 2000, s. 52–56. Prawa osiągania sukcesów wg Sylwii Rimm: ⁍ Szkolne sukcesy dzieci są bardziej prawdopodobne, jeśli rodzice przekazują im jednolite i jasno określone wymagania. ⁍ Dzieci łatwiej uczą się właściwych zachowań, jeśli mają odpowiednie modele do naśladowania. ⁍ Rozmawianie o dzieciach przy dzieciach może dramatycznie wpłynąć na ich zachowanie i poczucie własnej wartości. ⁍ Przesadne reakcje rodziców na sukcesy i niepowodzenia dziecka prowadzą do odczuwania przez nie silnej presji w kierunku osiągania sukcesów bądź rozpaczy i zniechęcenia w wypadku porażki. ⁍ Dzieci odczuwają większe napięcie wówczas, gdy mają coś zrobić, niż wtedy, gdy już to robią. ⁍ Poczucie własnej wartości dzieci zdobywają przez pokonywanie przeszkód. ⁍ Brak i nadmiar często objawiają się tak samo. ⁍ Pewność siebie i poczucie odpowiedzialności za własne postępowanie dzieci zdobywają wtedy, gdy zakres ich swobód jest poszerzany stopniowo, w miarę dojrzewania. ⁍ Dzieci przeciwstawiają się dorosłym, jeżeli jedno z rodziców poszukuje w dziecku sprzymierzeńca przeciwko drugiemu czy przeciwko nauczycielowi. Dorośli powinni unikać konfrontacji z dziećmi, dopóki nie są całkiem pewni, że są ⁍ w stanie wyegzekwować swoje zakazy. Dzieci będą osiągały sukcesy tylko wtedy, gdy nauczą się funkcjonować w sytu⁍ acjach rywalizacji z innymi. ⁍ Dzieci będą dążyły do osiągania sukcesów w nauce, jeśli dostrzegą związki pomiędzy wysiłkiem włożonym w proces uczenia się a uzyskiwanymi wynikami. (Dyrda 2000, s. 55–56). 2.4 Warunki optymalnego rozwoju dziecka zdolnego ze szczególnym uwzględnieniem pobudzania procesów motywacyjnych Wskazania w postępowaniu z dzieckiem zdolnym 1. Zaspokajanie potrzeb poznawczych dziecka Odpowiadaj na zadawane pytania. Podsuwaj interesujące lektury, gry, zabawy, programy edukacyjne. Proponuj wyjścia na wystawy, prelekcje, udział w dodatkowych zajęciach PRACA Z DZIECKIEM ZDOLNYM 19 rozwijających zainteresowania dziecka (np. plastyczne, muzyczne, matematyczne, literackie, przyrodnicze itp.). Poszerzaj, wzbogacaj wiedzę ucznia o dodatkowy program kształcenia z danej dziedziny. Indywidualizuj wymagania. 2. Rozwijanie myślenia twórczego dziecka Jest ono nieodłącznym składnikiem zdrowia psychicznego, jednym ze sposobów samorealizacji, sprzyja osiąganiu sukcesów). Można je rozwijać poprzez: Wzbudzanie twórczej aktywności dziecka (otwartości, spontaniczności i twórczego stylu życia), na poziomie domu rodzinnego: ⁍ dostarczając materiałów rozwijających wyobraźnię, ⁍ dostarczając źródeł, które wzbogacają obrazowość języka (np. baśnie ludowe, mity, legendy), ⁍ zostawiając dziecku czas na myślenie i marzenia na jawie; niech ma czas na zadumę i namysł, a nie na bieganie od jednego zajęcia do drugiego, ⁍ zachęcając dziecko do utrwalenia swoich pomysłów, ⁍ nadając jego wytworom skończoną formę (oprawianie rysunków dziecka, złożenie tomiku z wierszy), ⁍ akceptując naturalną skłonność do odmiennego spojrzenia na rzeczy, ⁍ chwaląc przejawianie szczerej indywidualności, ⁍ podchodząc ostrożnie do redagowania, poprawiania tekstów pisanych przez dzieci, ⁍ zachęcając do zabaw słownych, W szkole i uczeniu, pozwalając uczniowi być twórczym w myśleniu i działaniu: ⁍ ceniąc myślenie twórcze, ⁍ uwrażliwiając na bodźce istniejące w otoczeniu, ⁍ zachęcając do manipulowania przedmiotami, ideami, ⁍ ucząc sposobów systematycznej analizy i oceny każdego pomysłu, ⁍ nie narzucając sztywnych schematów, ⁍ tworząc i utrwalając atmosferę twórczą (swoboda w przestrzeni i zachowaniu), ⁍ ucząc, by dziecko ceniło swe twórcze myślenie (np. zapiski pomysłów), ⁍ wyrabiając w uczniach umiejętność unikania sankcji ze strony kolegów, ⁍ dostarczając informacji dotyczących procesu twórczego, ⁍ rozwiewając obawy, których źródłem są arcydzieła, przekonując, że tworzyć można na co dzień, ⁍ wspierając i oceniając uczenie się inicjowane przez samych uczniów, ⁍ stawiając kontrowersyjne pytania, włączając poczucie humoru, ⁍ stwarzając sytuacje wymagające nieszablonowego myślenia, nowych rozwiązań, ⁍ zapewniając zarówno okresy wzmożonej aktywności, jak i względnego spokoju, ⁍ udostępniając środki niezbędne do realizacji pomysłu, ⁍ utrwalając zwyczaj pełnej, do końca, realizacji pomysłów, ⁍ rozwijając konstruktywny, zdrowy krytycyzm, ⁍ zachęcając do zdobywania wiedzy z różnych dziedzin. 20 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I 3. Wzmacnianie motywacji ⁍ od ucznia zdolnego oczekuj tego, co najlepsze, ⁍ zauważaj potrzeby ucznia, ⁍ wysoko ustawiaj poprzeczkę doskonałości, ⁍ stwórz atmosferę, w której niepowodzenie nie oznacza przegranej, ⁍ wykorzystuj wzorce osobowe, przykłady, by zachęcać do sukcesu, ⁍ okazuj uznanie i chwal osiągnięcia, ⁍ stosuj mieszankę wzmacniania negatywnego i pozytywnego, ⁍ potrzebę współzawodnictwa wykorzystuj w sposób umiarkowany, ⁍ nagradzaj współpracę, ⁍ pozwalaj, by dziecko nie zgadzało się z tobą, było krytyczne i stosowało argumenty za, ⁍ staraj się własną motywację utrzymać na wysokim poziomie, bo to ciągnie dzieci za tobą i ku górze! 4. Stwarzaj okazję do jak najczęstszych kontaktów grupowych Doświadczanie zespołowego działania, uczestniczenia w spontanicznych i zorganizowanych zajęciach grupowych rozwinie umiejętności komunikacyjne dziecka. Pomóż dziecku w nawiązaniu kontaktów społecznych (zaproś kolegów do domu lub na wspólną wyprawę, np. do kina, zapisz na zespołowe zajęcia pozaszkolne itp.). 5. Nie zaniedbuj rozwoju fizycznego dziecka Zachęcaj do spędzenia czasu wolnego w sposób aktywny ruchowo. Zainteresuj jakąś dyscypliną sportu (np. tenis, pływanie itp.). 6. Pamiętaj: dziecko zdolne jest przede wszystkim dzieckiem, a dopiero potem utalentowanym Nadmiar obowiązków, nasze zbyt duże wymagania mogą je zmęczyć i zniechęcić do wysiłków. Zapewniaj wsparcie, stwarzaj poczucie bezpieczeństwa. Rola nauczyciela – wychowawcy i coacha Nauczyciel w pracy z dzieckiem zdolnym powinien wykraczać poza ramy tradycyjnego nauczania. Jego rola rozciąga się między dwoma biegunami: nauczyciela stawiającego granice i wytyczającego ramy współpracy z uczniem zdolnym, a jednocześnie coacha. Coacha, który stymuluje uzdolnione dziecko, nastolatka do rozwoju na poziomie wiedzy, umiejętności oraz postawy i prowadzi je ku samodzielnemu myśleniu, działaniu oraz odpowiedzialności. Coaching to: Proces wspierania rozwoju umiejętności jednostki oraz utrwalania ich za pomocą drugiej osoby (coacha), poprzez obserwację pracy, wysiłku (superwizję), udzielanie informacji zwrotnych i trenowanie nowych zachowań, umiejętności. PRACA Z DZIECKIEM ZDOLNYM 21 Kompetencje coacha: 1. Postawa ⁍ Empa a, szacunek, autentyczność, ⁍ Tolerancja, otwartość, ⁍ Spokój – równowaga pomiędzy zaangażowaniem a dystansem, ⁍ Zachęcające i łagodne podejście, ⁍ Wspieranie, ⁍ Konfrontacyjne podejście, tylko gdy coachowany (uczeń) na tym skorzysta, ⁍ Samoświadomość. 2. Umiejętności ⁍ Obserwowanie, ⁍ Słuchanie, ⁍ Mówienie, ⁍ Nawiązywanie relacji interpersonalnej i dbanie o nią, ⁍ Zarządzanie emocjami wyznaczanie celów, planowanie. 3. Wiedza ⁍ Dotycząca rozwoju dziecka, ⁍ Stadia rozwoju, ⁍ Dynamika zmian, ⁍ Komunikacja, ⁍ Techniki prowadzenia rozmowy, ⁍ Techniki wpływu, ⁍ Wiedza specjalistyczna. Rozmowa z dzieckiem uzdolnionym: 1. Struktura ⁍ Zawarcie kontraktu, ⁍ Sprawdzenie odpowiedzialności, ⁍ Autoanaliza +–, ⁍ Pytania, ⁍ Informacja zwrotna +–, ⁍ Sprawdzenie reakcji na feedback, ⁍ Wnioski, kontrakt na zmianę. 2. Pytania ⁍ Co chcesz osiągnąć? Co chcemy osiągnąć? ⁍ Czy to jest dokładnie to, co chcesz osiągnąć? ⁍ Co planujesz zrobić, by być tam gdzie założyłeś? ⁍ Czy chcesz znać moje zdanie na ten temat? ⁍ Co powiesz na spróbowanie…? 3. Informacja zwrotna ⁍ Język „ja”, 22 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Oparta o fakty, obserwacje, Opisuje zachowania, Krótka – ograniczona ilościowo, Prosta, jasna, konkretna, Pokazująca możliwości dziecka i obszary do rozwoju. 4. Aktywne słuchanie ⁍ Poznawanie punktu widzenia dziecka uzdolnionego, ⁍ Postawa słuchająca, ⁍ Dźwięki „słuchające”, ⁍ Dostrajanie się do rozmówcy, ⁍ Techniki aktywnego słuchania, ⁍ Podsumowanie, ⁍ Parafraza. Bibliografia Coaching koaktywny, red. Whitworth I., Kimsey-House K., Kimsey-House H., Sandahl P., Warszawa 2010. Dyrda B., Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych. Diagnoza i terapia, Kraków 2000. Kupisiewicz Cz., Nauczanie programowane, Warszawa 1964. Lewis D., Jak wychować zdolne dziecko, Warszawa 1988. Podstawy psychologii. Podręcznik dla studentów kierunków nauczycielskich, red. Wł. Pilecka, G. Rudkowska, L. Wrona, Kraków 1998. Renzulli J.S., The enrichment triad model: A guide for developing defensible programs for the gi ed and talented, Mansfield 1977. 3 Wykorzystanie technologii informacyjnej w pracy z dzieckiem z trudnościami w uczeniu się ELŻBIETA SZALA Wyniki prowadzonych badań wskazują, że problem dysleksji dotyka 5–15 proc. populacji w rozwiniętym społeczeństwie. Przejawia się to w znacznych trudnościach w nauce czytania i pisania. Nie można ich prosto wyjaśnić, odwołując się do uwarunkowań społecznych czy niskich możliwości intelektualnych. Problem budzi wiele emocji zarówno wśród badaczy, jak i osób dotkniętych dysleksją. Trudności te, jak donoszą badania, mogą mieć różne przyczyny. Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Manifestuje się trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ 23 językowej, często oprócz trudności w czytaniu dodatkowo pojawiają się poważne trudności w opanowaniu czynności pisania i poprawnej pisowni (Bogdanowicz M., 2009, s. 25). Badania dotyczące omawianego problemu sięgają końca XIX w. Wraz z badaniami nad diagnozowaniem ich przyczyn pojawiają się również propozycje metodyczne pracy z dzieckiem z dysleksją. Uwzględniając dokonania badaczy w zakresie dysleksji, tworzy się rozmaite ćwiczenia, pomoce dydaktyczne, wykorzystuje się wiedzę dotyczącą sposobów uczenia się, a przede wszystkim dzięki nowym technologiom można dokonać analizy funkcjonowania mózgu człowieka, którego problem dotyczy. To oczywiście służy projektowaniu działań usprawniających proces uczenia się. Uczniowie z wymienionymi wyżej problemami wymagają indywidualizacji w procesie nauczania. Należy zatem dobrze poznać potrzeby edukacyjne dziecka, aby odpowiednio dobrać metody, formy nauczania oraz środki dydaktyczne niezbędne w nauce czytania i pisania. Technologie informacyjne i komunikacyjne stanowią użyteczne narzędzie, wspomagają proces uczenia się, zdobywania i utrwalania informacji zarówno w szkole, jak i w domu. Wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych w edukacji niedawno jeszcze określano perspektywiczną metodą, a obecnie staje się powszechną metodą nauczania i szansą dla młodego pokolenia na dostęp do wiedzy w społeczeństwie opartym na informacji. Powstały również określenia charakteryzujące uczniów i nauczycieli w świecie nowych technologii. Uczniowie to „cyfrowi tubylcy”, a nauczyciele to „cyfrowi imigranci”. Cyfrowi tubylcy to generacja dorastająca w otoczeniu nowych technologii. Całe życie spędzili w otoczeniu komputerów, gier, odtwarzaczy MP3, aparatów cyfrowych, telefonów komórkowych i wszystkich pozostałych cyfrowych zdobyczy XXI wieku. Urodzeni użytkownicy mediów cyfrowych. Cyfrowi imigranci nauczyciele/ edukatorzy – nie należą do generacji, która dorastała w otoczeniu nowych technologii. Te pojawiały się w ich życiu stopniowo (Prensky, 2001). Można też powiedzieć, że raczej dowiadywali się o nich przypadkiem, często od swoich lub nie swoich dzieci. Technologie informacyjno-komunikacyjne na wczesnym etapie edukacyjnym oraz umiejętność korzystania z nich jako narzędzi do poszukiwania i uczenia się są kluczowym elementem społeczeństwa opartego na wiedzy. Należy zatem przygotować nauczyciela do pracy w nowoczesnej szkole. Nauczyciele muszą nauczyć się funkcjonować w rzeczywistości pełnej technologii i umieć nimi posługiwać na co dzień. A także sprawić, aby te technologie służyły uczniom. Nauczyciel, przy wykorzystaniu technologii, powinien umieć uczyć w taki sposób, aby młody człowiek mógł swobodnie uczyć się sam. W świecie cyfrowych technologii mamy do czynienia z nieco inną rolą nauczyciela niż kilkadziesiąt lat temu. Wdrożenie modelu nauczania na odległość uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest niezwykle ciekawą i ważną propozycją uczestnictwa w zajęciach dydaktycznych. Uczniowie, którzy z różnych przyczyn wymagają wsparcia edukacyjnego oraz psychologiczno-pedagogicznego mogą za pomocą dostępnych środków technologicznych uczyć się, rozwijać swoje zainteresowania, a także doskonalić i usprawniać podstawowe umiejętności szkolne. Przepisy i rozporządzenia określają formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz specjalne potrzeby edukacyjne uczniów, a projekt 24 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I zdalnego nauczania w pewnym zakresie realizuje te zadania. Zatem, zgodnie z rozporządzeniem z dnia 17 listopada 2010 r. pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana jest uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, wynikających w szczególności: ⁍ z niepełnosprawności; ⁍ z niedostosowania społecznego; ⁍ z zagrożenia niedostosowaniem społecznym; ⁍ ze szczególnych uzdolnień; ⁍ ze specyficznych trudności w uczeniu się; ⁍ z zaburzeń komunikacji językowej; ⁍ z choroby przewlekłej; ⁍ z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych. Rozporządzenie to porządkuje również terminologię i precyzuje problem specyficznych trudności w uczeniu się: „przez specyficzne trudności w uczeniu się należy rozumieć trudności w uczeniu się odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej, którzy mają trudności w przyswajaniu treści nauczania, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania percepcyjno-motorycznego i poznawczego, nieuwarunkowane schorzeniami neurologicznymi”. Dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania powinny uczestniczyć w zajęciach korekcyjno-kompensacyjnych, zwanych również terapią pedagogiczną. Ich istota sprowadza się do korekcji, czyli usprawniania zaburzonych funkcji poznawczych i ruchowych dziecka oraz poprawy ich współdziałania, a także do kompensacji – usprawniania funkcji dobrze rozwijających się w celu wspomagania słabiej rozwiniętych lub częściowego ich zastępowania. Celem terapii pedagogicznej jest stymulowanie ogólnego rozwoju ucznia i usprawnianie funkcji ważnych w procesie uczenia się czytania i pisania: ⁍ wzrokowo-przestrzennych – skupiania uwagi wzrokowej, spostrzegania i pamięci, ⁍ wzrokowej, spostrzegania przestrzeni, ⁍ słuchowo-językowych – skupiania uwagi słuchowej, spostrzegania i pamięci słuchowej, ⁍ dźwięków mowy oraz funkcji językowych, ⁍ motorycznych – sprawności manualnej i ogólnego rozwoju ruchowego dziecka, ⁍ współdziałania funkcji percepcyjno-motorycznych (koordynacja wzrokowo-ruchowa ⁍ podczas pisania, wzrokowo-słuchowa podczas czytania itp.). Zadaniem terapii jest również łagodzenie zaburzeń emocjonalnych, będących efektem szkolnych niepowodzeń, oraz wypracowanie motywacji do nauki, której zwykle brakuje uczniom z dysleksją, gdyż utracili ją wskutek utrzymujących się niepowodzeń szkolnych. Pomyślnie prowadzona terapia pedagogiczna powinna przynieść efekt w postaci płynnego czytania i poprawnego pisania. Warunkiem skutecznego oddziaływania na dziecko jest systematyczna praca w szkole i w domu. Aby przyniosła ona pożądany efekt, warto zapoznać się z jej podstawowymi zasadami. WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ 25 Możemy wymienić następujące zasady terapii pedagogicznej: ⁍ Zasada indywidualizacji środków i metod oddziaływania, ⁍ Zasada powolnego stopniowania trudności w nauce czytania i pisania, uwzględniającego złożoność tych czynności i możliwości percepcyjne dziecka, ⁍ Zasada korekcji zaburzeń: ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności, ⁍ Zasada kompensacji zaburzeń: łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji niezaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych, ⁍ Zasada systematyczności, ⁍ Zasada ciągłości oddziaływania psychoterapeutycznego. Nowe technologie wspomagają uczenie się i nauczanie w tym proces terapii uczniów z trudnościami w uczeniu się. Jeśli uczeń będzie potrafił efektywnie uczyć się, technologie będą w jego rękach skutecznymi narzędziami rozwoju. Wymaga to opracowania nowej metodyki przekazywania wiedzy, metodyki uwzględniającej nowe technologie. Chodzi tu o takie metody nauczania, które, wykorzystując osiągnięcia nauki, usprawniają proces uczenia się i nauczania, zdobywania i utrwalania wiedzy. Na rynku edukacyjnym funkcjonuje dość duża ilość programów komputerowych oraz stron internetowych, które odpowiednio wykorzystane wspomagają rozwój dziecka. Interesująca forma pracy pozwala również na pobudzanie sfery emocjonalno-motywacyjnej, na wyeliminowanie zniechęcenia, a nawet lęku przed czytaniem. Zajęcia terapeutyczne prowadzone prawidłowo pozwalają zauważyć, że zmiany zachodzą nie tylko w zakresie ćwiczonych funkcji, ale również w sferze emocjonalnej i mogą powodować u dziecka zanikanie lęków, niechęci do podejmowania wysiłku, a także sprzyjać nabywaniu pewności siebie. Jednocześnie mogą powodować pojawienie się zainteresowania w różnych dziedzinach, konsekwencję w dążeniu do celu i satysfakcję z dobrze wykonanego zadania. Proponowane metody terapii opierają się na wykorzystaniu szeroko pojętej technologii informacyjnej, tradycyjnych metod terapii, a także rozwoju psychofizycznym uczniów. Wśród opracowanych i wdrażanych programów terapeutycznych znaczną grupę stanowią te, które wykorzystują gry edukacyjne, pakiet Office, specjalistyczne programy logopedyczne, specjalistyczne programy komputerowe dla dzieci z dysleksją oraz dobrze dobrane strony internetowe. Pojawiają się portale internetowe, które proponują wszelkiego rodzaju gry edukacyjne, rozwijające myślenie strategiczne i logiczne, umiejętności dedukcyjne, kojarzenie faktów oraz wykorzystywanie ich do rozwiązywania problemów. Można zatem wykorzystać fascynację uczniów grami komputerowymi w szkolnej dydaktyce. Zastosowanie programów mul medialnych w edukacji stanowi interesujący problem dydaktyczny. Wykorzystanie komputerów w terapii pedagogicznej daje możliwość unowocześnienia pracy kompensacyjnej z dziećmi dyslektycznymi. Nowe technologie pomagają w czytaniu, pisaniu, organizacji i planowaniu, i jak pokazują badania, osoby z dysleksją korzystają z Internetu w większym stopniu niż przeciętny użytkownik. 26 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I Uczniowie z dysleksją wykorzystują Internet jako sposób kompensowania ograniczonych możliwości korzystania ze słowa drukowanego. Internet stwarza możliwości komunikowania się, zdobywania informacji i wspiera edukację dzieci. Pojawiające się coraz to nowsze i doskonalsze możliwości przekazywania informacji, tu również koncepcje kształcenia mul medialnego, prezentują taką organizację procesu dydaktycznego, w której w sposób kompleksowy i zintegrowany można wykorzystywać zarówno tradycyjne, jak i nowoczesne środki techniczne w nauczaniu i terapii pedagogicznej. Kiedy uwzględni się wszelkie koncepcje dysleksji oraz przyczyny jej powstawania okazuje się, że zastosowanie w diagnozowaniu i terapii metod komputerowych, jako jednych z podstawowych elementów, może okazać się rozwiązaniem godnym uwagi. Nie należy ograniczać się jedynie do tego rodzaju ćwiczeń. Metody tradycyjne są jak najbardziej potrzebne, a nawet pożądane. Mul media zawierają takie elementy przekazu informacji, za pomocą których użytkownik może odbierać je wieloma kanałami. Z literatury dotyczącej nauk kognitywnych wynika, że wszelkie operacje językowe – czytanie, pisanie, mówienie, słuchanie wymagają współdziałania obu półkul mózgowych. Zaangażowane w te procesy półkule wraz ze swoimi ośrodkami generowania i odbioru informacji językowych angażują się w różny sposób, tzn. czasem lewa, a czasem prawa półkula jest wiodącą. Czytanie i pisanie to bardzo skomplikowany proces przetwarzania informacji wzrokowych i słuchowych, uwzględniający także funkcje ruchowe człowieka. Zatem w celu doskonalenia wspomnianych funkcji interesującą propozycją jest wykorzystanie programów mul medialnych, które integrują bodźce wzrokowe, słuchowe, rozwijają orientację przestrzenną, pamięć, uwzględniając przy tym sekwencje słuchowe i wzrokowe. Oczywiście nie każdy program mul medialny będzie doskonałym do wykorzystania. Wybór oprogramowania jest determinowany przesłankami psychologiczno-pedagogicznymi, które to uwzględniają zagadnienia dotyczące percepcji użytkownika (np. dziecko z trudnościami w nauce) i procesy uczenia się odpowiednie do wieku. Znajomość różnych form integracji percepcyjno-motorycznej ma pozytywne znaczenie dla diagnozy i terapii dysleksji. Przyczynia się do pogłębienia diagnozy przez wprowadzenie dodatkowych metod do badania funkcji, a także przyczynia się do opracowania i stosowania metod terapii rozwijających tę integrację w przypadku zaburzeń jej rozwoju (Bogdanowicz M., 2004, s. 278). Dlatego też mul media i inne nowe technologie w nauczaniu mogą pobudzać i usprawniać funkcje percepcyjno-motoryczne, a także ich integrację niezbędną w nabywaniu umiejętności czytania i pisania. Każde dziecko wymaga indywidualnego podejścia do jego problemu. Nie ma jednej przyczyny dysleksji, dlatego badacze problemu wymieniają kilka rodzajów tych trudności. Nie ma też określonej metody terapii, która przyniesie konkretne, pozytywne efekty. Oznacza to, iż w terapii należy uwzględnić te informacje, które wyznaczą indywidualny program pomocy dziecku. Zajęcia terapeutyczne wspierane nowymi technologiami ułatwiają uczniom nabywanie podstawowych umiejętności szkolnych oraz są przydatne w komunikacji w życiu społecznym, a przede wszystkim stymulują i poprawiają czynności psychiczne niezbędne w przyjmowaniu i utrwalaniu nowych wiadomości. W terapii WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ 27 dysleksji szczególnie ważne jest stosowanie innowacyjnych rozwiązań w celu podniesienia efektywności i atrakcyjności zajęć. Odpowiedni dobór narzędzi i indywidualny program terapii to wiele korzyści dla uczącego się i nauczyciela. Dzięki dobrze stosowanym programom proces ten będzie dostosowany do potrzeb ucznia. Proponowane programy komputerowe, filmy, tablice interaktywne i inne pomoce dydaktyczne związane z szeroko pojętą technologią informacyjną znacznie uatrakcyjnią zajęcia i spowodują, że proces uczenia się będzie przebiegał sprawniej, treści zostaną lepiej zapamiętane dzięki wielomodalnym właściwościom wspomnianych środków dydaktycznych. Z prowadzonych obserwacji uczniów korzystających z programów komputerowych wspomagających naukę czytania, pisania, liczenia wynika, iż czas skupienia uwagi na zadaniu wydłuża się, a atrakcyjna forma graficzna i wykorzystane środki znacznie bardziej aktywizują pracę uczniów, przez co zwiększa się zdolność postrzegania i koncentracja. Zastosowanie nowych technologii informacyjnych w procesie uczenia się w rezultacie daje pozytywne efekty, a uczenie się staje się procesem angażującym zmysły dziecka (Siemieniecki B., 2007). Możliwość powtarzania zadań, doświadczeń dostarcza uczniom możliwość utrwalania wiadomości i umiejętności. Nie można też pominąć niezwykle ważnego aspektu uczenia się – oprócz oddziaływań na sferę poznawczej oddziałujemy również na sferę emocjonalną. Dzięki temu uczniowie lepiej zapamiętują, wiadomości są powtarzane i utrwalane. Uczniowie z dysleksją mają duże trudności z zapamiętywaniem treści, np. tabliczki mnożenia, wierszy. Szczególnie zapamiętywanie sekwencji sprawia uczniom dużą trudność (nazwy miesięcy, litery w alfabecie). Przekręcają nazwiska, nazwy, liczby wielocyfrowe itp. Mają duże problemy z opanowaniem poprawnej pisowni, co związane jest z opóźnieniem rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej. Nie tylko piszą niepoprawnie, ale też nie potrafią poprawnie przepisywać wyrazów z tablicy czy z książki. Nic dziwnego, że tradycyjne metody nauczania ortografii zawodzą. Ich nauczanie przecież opiera się w większości na dobrej percepcji wzrokowej, dobrej pamięci wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Zastosowanie nowych technologii w terapii umożliwia kształtowanie niezwykle istotnych sprawności leżących u podstaw nauki podstawowych umiejętności szkolnych, takich jak czytanie, pisanie i liczenie. Wspomniane wcześniej działania wielomodalne doskonalą sprawności językowe, percepcyjne, pamięć, koordynację wzrokowo-ruchową, doskonalą refleks, koncentrację uwagi, orientację w przestrzeni. Odpowiednio napisane i dobrane programy komputerowe wnoszą korzyści w procesie terapii dziecka z dysleksją poprzez (Krasowicz-Kupis G., 2009, s. 214): ⁍ możliwość przypominania i powtarzania (deficyt pamięci), ⁍ uczenie przez interakcje wielomodalne, zwłaszcza słuchowo-wzrokowe, które wspierają zapamiętywanie przez angażowanie kilku zmysłów, ⁍ możliwość kontrolowania i monitorowania tempa uczenia się, ⁍ zachęcanie do stosowania i rozwijania strategii kompensacyjnych. Programy komputerowe powinny być starannie przygotowywane przez programistów w ścisłej współpracy ze specjalistami zajmującymi się diagnozowaniem i terapią osób z dysleksją. Zatem wśród specjalistów nie może zabraknąć psychologów i pedagogów oraz 28 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I specjalistów z dziedziny neuropsychologii (Szala E., 2003, s. 466). Z uwagi na złożoność diagnozy i coraz dokładniejsze metody badań mózgu konieczne jest zastosowanie wyników tych badań w projektowaniu dobrych programów wspomagających terapię dysleksji. Jak podaje Krasowicz-Kupis G. (2009, s. 217) Bri sh Dyslexia Associa on określa dokładne wskazówki wyboru oprogramowania dla osób z dysleksją, które ukazują również możliwości i cele specjalnego oprogramowania. Program służący osobie z dysleksją powinien mieć: ⁍ opcję pełnego wsparcia mową (syntezator mowy) zawartości tekstu na ekranie, ⁍ menu i pomoc, ⁍ wyraźnie omówione instrukcje, które można powtórzyć lub zatrzymać za pomocą pauzy, ⁍ możliwość przeglądu, poprawy i powtórzenia tekstu, instrukcji czy zadania, możliwość formatu – tła, czcionki, koloru, rozmiaru, ⁍ pisane teksty w wyraźnym i łatwym do czytania formacie, ⁍ wyraźne obrazy, które z łatwością mogą zostać rozpoznane (jednoznaczne i komunikatywne), ⁍ łatwość nawigacji z wyraźnymi ikonami do aktywizacji narzędzi, ⁍ rejestrowanie i ukierunkowywanie pracy – oznaczanie czasu, zadań rozpoczętych i zakończonych, ⁍ możliwość dostosowywania opcji stosowania do indywidualnych preferencji, ⁍ możliwość różnicowania poziomów trudności stosownie do potrzeb, ⁍ pełną obsługę głosową dla tekstów, słowników i programów sprawdzających pisownię, a także bank słów, ⁍ możliwość wydruku raportów, ⁍ podświetlanie tekstu, który jest syntetyzowany w mowę, i możliwość wybierania tekstu do prezentacji głosowej. W przypadku stosowania nowych technologii w terapii należy, podobnie jak w wykorzystaniu metod tradycyjnych, stosować się do zasad i zaleceń terapeutycznych i odpowiednio kontrolować pracę uczącego się. Ważne, aby wykorzystywane pomoce wspierały nauczyciela, uatrakcyjniały naukę i terapię ucznia z dysleksją. Szeroko pojęta technologia informacyjna i komunikacyjna wspiera pracę terapeuty i proces uczenia się dziecka ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania. Zatem uczniowie opanowują podstawowe umiejętności szkolne, wykorzystują technologie informacyjne w życiu codziennym, dzięki czemu terapia staje się efektywna. Bibliografia Bogdanowicz M., Fakty, mity i kontrowersje wokół diagnozy dysleksji, [w:] Krasowicz-Kupis G. (red.), Diagnoza dysleksji, Wyd. Harmonia, Gdańsk 2009. Bogdanowicz M., Integracja percepcyjno-motoryczna a dysleksja rozwojowa, [w:] Grabowska A., Rymarczyk K. (red.), Dysleksja – od badań mózgu do praktyki, IBD im. Nenckiego PAN, Warszawa 2004. WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ 29 Krasowicz-Kupis G., Psychologia dysleksji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009. Prensky M., Digital Na ves, Digital Immigrants, „On the Horizon” 2001, Vol. 9, No. 5. Siemieniecki B., Zastosowanie technologii informacyjnej w pedagogice specjalnej, [w:] Siemieniecki B. (red.), Pedagogika medialna, Wydaw. PWN, Warszawa 2007. Szala E., Komputerowo wspomagany proces diagnostyczno-terapeutyczny trudności w nauce czytania i pisania, [w:] Lewowicki T., Siemieniecki B. (red.), Rola i miejsce technologii informacyjnej w okresie reform edukacyjnych w Polsce, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2003. 4 Prezentacje mul medialne w praktyce nauczycielskiej ELŻBIETA SZALA Nauczyciel jako koordynator procesu nauczania – uczenia się ma za zadanie stymulować rozwój poznawczy, kształtować pożądane postawy i umiejętności, jak najpełniej, przekazywać wszystkie zakładane treści. Nowe technologie wywierają coraz większy wpływ na funkcjonowanie szkoły. Dynamiczny ich rozwój stawia przed szkołą zadania przygotowania uczniów do aktywnego funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym, a także wykształcenia umiejętności świadomego i sprawnego posługiwania się dostępnymi nowymi narzędziami. Współczesny nauczyciel powinien posiadać umiejętność posługiwania się szeroko rozumianą technologią informacyjno-komunikacyjną oraz umiejętność samodzielnego przygotowania prezentacji mul medialnej i wszystkich jej komponentów jako narzędzia oddziaływań pedagogicznych. Spektrum oddziaływań prezentacji mul medialnej jest dość obszerne, łączy również zalety wielu mediów stanowiących jej komponenty. Każdy nauczyciel w swej praktyce zawodowej wykorzystuje tekst drukowany, dokonuje szeregu zmian, używając szerokich możliwości formatowania, zapisuje i włącza do prezentacji. Istotnie wzbogaca to prezentację, skupiając przy tym uwagę odbiorców (uczniów). Wykorzystanie programów narzędziowych, np. syntezatora mowy do fonetycznego odczytywania tekstu drukowanego, pozwala dostosować prezentację do indywidualnych możliwości uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Istnieją również sposoby rejestracji i obróbki słowa mówionego, czyli komentarza prezentacji mul medialnej oraz włączenia plików dźwiękowych zawierających muzykę. Zastosowanie w prezentacji rysunków, wykresów i zdjęć służy wizualizacji przedstawianych danych i koncentruje uwagę. Atrakcyjnym medium jest film i animacja. Wykonywanie własnych sekwencji filmowych, czy też samodzielne tworzenie animacji i korzystanie z dostępnych możliwości technologicznych, staje się powszechnie stosowanym sposobem rejestracji i modyfikacji konkretnych treści. Projektowanie prezentacji mul medialnej musi być oparte na ogólnie przyjętych zasadach tworzenia środków dydaktycznych. Ważne jest uświadomienie sobie celu i potrzeby przygotowania prezentacji mul medialnej. Wnikliwa analiza problemu, ustalenie 30 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I celów, analiza zadań dydaktycznych przekazu pozwolą opracować koncepcję omawianego środka dydaktycznego. Zgromadzone materiały są niezbędne do szczegółowego projektowania kolejności przekazu. Odpowiednie rozpoznanie pozwala określić potrzeby dydaktyczne i techniczne. Komunikat mul medialny zbudowany jest z różnych elementów. Dobór i wykorzystanie niezbędnych środków medialnych wymaga opracowania odpowiednich scenariuszy. Zawarte w prezentacji tabele i wykresy muszą być pod każdym względem poprawne merytorycznie, jednoznaczne i czytelne. Słowo drukowane powinno być zaopatrzone w możliwość odczytania przez lektora (nauczyciela). Ważne jest, aby sposób obsługi prezentacji był jasny i czytelny. Skompletowanie całej dokumentacji przekazu jest warunkiem łączenia wszystkich elementów w całość i określenia możliwości wynikających z interaktywnego charakteru. Powstaje wówczas zapisany graficznie schemat programu (prezentacji). Poprawność merytoryczna i kompozycyjna dobrze przygotowanej dokumentacji, umożliwia przejście do praktycznej realizacji kolejnych elementów prezentacji, a następnie ich ścisłego powiązania. Prezentacja powinna zostać zaopatrzona w odpowiednią instrukcję metodyczną. Poprawnie przygotowany komunikat mul medialny nie gwarantuje jeszcze sukcesu dydaktycznego. Prezentacja może być przygotowana do odbioru indywidualnego, ale także stosowana w czasie lekcji bądź wykładów dla szerszej grupy odbiorców. Wykorzystanie prezentacji mul medialnej w procesie dydaktycznym powinno odbywać się zgodnie z obowiązującymi zasadami nauczania, wówczas to możemy oczekiwać, iż osiągnięte zostaną zamierzone cele edukacyjne. Przestrzeganie zasad nauczania, rozumianych jako normy postępowania dydaktycznego, pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia. Mul medialny charakter odpowiednio sformułowanego komunikatu uwzględnia zasady nauczania i uczenia się. Z uwagi na potencjalne możliwości technologiczne oraz sprawność wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w procesie dydaktycznym, zarówno przez nauczycieli, jak i uczniów pozwala on uwzględniać i stosować w praktyce te zasady. Są to: ⁍ zasada poglądowości, ⁍ przystępności w nauczaniu, ⁍ świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania, uczenia się, ⁍ systematyczności, ⁍ trwałości wiedzy uczniów, ⁍ operatywności wiedzy uczniów, ⁍ wiązania teorii z praktyką. Interaktywny charakter mul medialnych prezentacji jest typowym przykładem pełnej realizacji zasady świadomego i aktywnego udziału w procesie nauczania – uczenia się, a także zasady systematyczności i wiązania teorii z praktyką. Stosowanie nowoczesnych technologii zapewnia wszystkim aktywny udział w procesie oddziaływania prezentacji oraz łatwy dostęp do ważnych informacji w wielu formach i w dowolnym czasie. PREZENTACJE MULTIMEDIALNE 31 Często możliwości te w przypadku indywidualnych uczniów wpływają na powodzenie i realizację założonej trwałości oddziaływań. W obecnych czasach nauczyciel musi znać sposób wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnej i stosować ją w praktyce. Dobrze przygotowany materiał dydaktyczny wymaga od nauczyciela wiele pracy i zaangażowania, ale należy tu również podkreślić, iż materiał ten będzie wielokrotnie wykorzystany, zwykle wprowadzenie niewielkich modyfikacji sprawi oszczędność czasu i możliwość tworzenia indywidualnych materiałów zgodnie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi uczniów. Twórcze, aktywne postawy nauczycieli powodują również pewne pozytywne konsekwencje w postawach uczniów. Nowe narzędzia i metody wdrażane w procesie dydaktycznym rozwijają umiejętności uczenia się, a w przyszłości: ⁍ rozwiązywania rzeczywistych problemów, ⁍ zdobywania i filtrowania informacji, ⁍ określania i wskazywania jej brakujących ogniw, ⁍ świadomego jej przyjęcia lub też odrzucenia jako nieistotnej. Współczesne technologie informacyjne stają się celowym elementem procesu nauczania i uczenia się. Wykorzystanie ich w różnych obszarach i oddziaływaniach edukacyjnych wiąże się również z zasadami tworzenia i stosowania prezentacji mul medialnych w nauczaniu i uczeniu się, co wiąże się z uzupełnianiem i doskonaleniem wiedzy i umiejętności współczesnego nauczyciela. Bibliografia Gagne R.M., Briggs L.J., Wager W.W., Zasady projektowania dydaktycznego, WSiP, Warszawa 1992. Osmańska-Furmanek W., Jędryczkowski J., Prezentacja mul medialna w procesie uczenia się, [w:] Lewowicki T., Siemieniecki B. (red.), Współczesna technologia informacyjna i edukacja medialna, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2005. Siemieniecki B., Przedmiot i zadania mediów w edukacji, [w:] Pedagogika medialna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007. 5 Przykładowe strony internetowe dla uczniów i nauczycieli ELŻBIETA SZALA Dla uczniów klas młodszych h p://ciufcia.pl h p://dlaklimatu.pl/gra/ h p://www.yummy.pl/ 32 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. I h p://www.ferryhalim.com/orisinal/ h p://pisupisu.pl/ h p://www.kula.gov.pl/ Dla uczniów klas starszych h h h h h h h h h h h h p://www.ortogra a.pl/ p://www.yummy.pl/ p://klasoteka.pl p://www.matzoo.pl/ p://matmag.pl/ p://www.ortograffi .pl/sta c/rebusomania/run.htm p://www.ortofrajda.pl/ p://kultbezp.ciop.pl/ p://www.zielonalekcja.pl/ p://www.mlodyekolog.pl/ p://weavesilk.com/ p://www.planetaenergii.pl/ Dla nauczycieli h h h h h h h h h h h p://nauczyciel.pl/ p://www.slideshare.net/edunews/cyfrowi-tubylcy-i-imigranci p://www.slideshare.net/lhojn/dziecko-w-sieci-20 p://www.slideshare.net/edunews/nowe-trendy-w-edukacji-presenta on p://www.slideshare.net/edunews/nowe-technologie-w-edukacji p://www.YouTube.com/watch?v=ew-GZThxAFA p://dostepnestrony.pl/ p://www.YouTube.com/watch?v=kuhetSEZJPQ p://www.edunews.pl/ p://www.ivona.com/pl/nagrania/?clearCheckoutData=1 p://wolnelektury.pl/ CZĘŚĆ Materiały opracowane przez nauczycieli biorących udział w etapie testowania 6 Integracja przez Internet. Trudne? Niemożliwe? A może jednak? BEATA WACŁAWOWICZ, GRAŻYNA MOSKWIAK Początkowo postawione przed nami zadanie integracji przez Internet wydało nam się dość abstrakcyjne, a nawet niemożliwe do wykonania w kontekście pracy zdalnej. Dopiero zestawienie możliwości pla ormy z celami, jakie wiążą się z tym zadaniem, zaowocowało pomysłem na przygotowanie wystawy pod hasłem „Tożsamość moja”, wokół której samoistnie następowałby proces integracji. Nauczyciele i pedagodzy z pewnością zgodzą się z nami, że również w tradycyjnej szkole uczniowie najlepiej integrują się poprzez wspólną pracę nad realizacją jakiegoś konkretnego zadania, przedsięwzięcia. Cele projektu ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ wzajemne poznawanie się i akceptacja odmienności, wypracowanie atmosfery życzliwości, poczucia bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania, tworzenie sytuacji aktywizujących uczniów, budowanie poczucia własnej wartości, kształtowanie wrażliwości na potrzeby innych, ćwiczenie umiejętności komunikowania się, tworzenie możliwości zespołowego działania i podejmowania decyzji. Opis projektu Projekt opiera się na konkretnych zadaniach dotyczących tworzenia wystawy pt. „Tożsamość moja”. Podstawę do pracy stanowią cztery żywioły: ⁍ Ogień, który ma symbolizować naszą energię życiową, to co nas napędza do działania, co nas inspiruje, co jest naszą pasją. INTEGRACJA PRZEZ INTERNET 37 38 ⁍ Ziemia, z której wyrastają korzenie, symbolizuje to co wynosimy z domu, z rodziny, z miejsca, w którym żyjemy (bliższej i dalszej ojczyzny). Są to czynniki, które dają nam siłę, wpływają na nasze duże poczucie wartości, ale również mogą być naszym przekleństwem, kulą u nogi, którą ciągniemy za sobą, bez pomysłu jak się jej pozbyć? ⁍ Woda symbolizuje w naszym projekcie rozwój – „kropla drąży skałę”. Inspiracją do pracy nad tym żywiołem są nasze marzenia. Te małe, ulotne, ważne teraz i te PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II dalekosiężne, długofalowe, związane z jakąś pracą, naszym wysiłkiem, pokonywaniem barier. ⁍ Powietrze na naszej wystawie symbolizuje bezpieczeństwo związane z rzeczami zupełnie codziennymi, które są przez nas niezauważane, niemal nie funkcjonują w naszej świadomości, a jednak bardzo istotne, bez których nasze poczucie bezpieczeństwa zachwiałoby się, a nawet ległoby w gruzach. INTEGRACJA PRZEZ INTERNET 39 Sposób realizacji Każdy żywioł miał swoją część opisową i graficzną. Tworzony był w przypadkowo dobranych grupach (tylko ze względu na dostępność czasową) podczas tzw. spotkań integracyjnych z wykorzystaniem testowanego, zdalnego modelu nauczania. W tworzeniu wystawy pomagał nam grafik, który dzielił się z uczniami tajnikami swojej pracy artystycznej, odpowiadał na pytania dzieci i wspólnie z nimi ustalał ostateczną wersję plakatów (uwzględniając uwagi autorów). Efekt końcowy ⁍ ⁍ organizacja wystawy pt. „Tożsamość moja”, trwałe relacje pomiędzy poszczególnymi uczestnikami projektu wybiegające poza ramy czasowe naszego działania. Przykładowe prace z wybranych zajęć Rys. 1. Rzeczy, które nas inspirują, dają nam energię i napędzają do działania 40 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Rys. 2. Marzenia małe i duże Rys. 3. Poczucie bezpieczeństwa. Co się na to składa? Rys. 4. Wspólne projektowanie ilustra- Rys. 5. Wspólne projektowanie ilustra- cji do puzzli: przykład spójnej pracy i poprawnej komunikacji cji do puzzli: przykład pracy ukazującej problemy komunikacyjne Rys. 6. Uczniowie rysują jedno zdarzenie Rys. 7. Uczniowie ilustrują wybrane przez w wybranym przez siebie wymiarze czasowo-przestrzennym. Następnie z rysunków układają wspólne, spójne opowiadanie na podstawie przygotowanych przez siebie ilustracji. siebie hasła, które reszta grupy ma odgadnąć na podstawie przygotowanych rysunków. INTEGRACJA PRZEZ INTERNET 41 7 Praca z uczniem objętym nauczaniem indywidualnym 7.1 Przykład nr 1 – chemia, gimnazjum, klasa 2 Opis ucznia – ocena wstępna Uczeń ma zdiagnozowany autyzm dziecięcy. Zwraca uwagę duży rozrzut w zainteresowaniach chłopca od bardzo naiwnych i zabawnych form („Smocze opowieści” na YouTube) do samodzielnego czytania „ Quo Vadis”. Chętnie uczy się tego, co go interesuje, jest otwarty na poznawanie nowych zagadnień i konsekwentny w dążeniu do celu. Chłopiec ma wadę wymowy, ale wypowiada się powoli z rozwagą i skupieniem. Bardzo skoncentrowany na zadawanych mu pytaniach i kontrolujący poprawność swoich wypowiedzi. Oprócz nauczania indywidualnego uczeń objęty jest stałą opieką logopedyczną, uczęszcza na zajęcia rewalidacyjne oraz terapię sensoryczną. Nauczyciel pracujący z chłopcem powinien wiedzieć, czym jest autyzm dziecięcy, aby rozumieć zachowanie i sposób działania ucznia. Indywidualny program Indywidualny program z chemii opracowany dla ucznia klasy 2 gimnazjum na okres 01.03.2013–31.01.2014r. z uwzględnieniem: ⁍ opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. Cele ogólne: 1. Rozpoznanie i zaspokojenie indywidualnych potrzeb edukacyjnych ucznia. 2. Wyrównywanie deficytów edukacyjnych z chemii. 3. Określenie przyczyn niepowodzeń ucznia. 4. Rozwijanie mocnych stron ucznia. 5. Wywoływanie i wzmacnianie motywacji poznawczej. 6. Wdrażanie do samodzielnego uczenia się i czerpania informacji z różnych źródeł. 7. Budowanie poczucia własnej wartości, pozytywnego obrazu siebie i prawidłowej postawy do dalszej nauki. Treści programowe Cele szczegółowe Formy i metody w ujęciu operacyjnym pracy z uczniem Pomoce/środki dydaktyczne Układ okresowy pierwiastków ⁍ 42 Symbole pierwiastków chemicznych, ⁍ Uczeń zna położenie Wykład, pogadanpierwiastka w ukła- ka, pokaz, metoda problemowa, dzie okresowym, PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II ⁍ Prezentacja PowerPoint, Treści programowe Cele szczegółowe Formy i metody w ujęciu operacyjnym pracy z uczniem Pomoce/środki dydaktyczne ⁍ ⁍ Charakter chemiczny grup pierwiastków grup głównych. ⁍ ⁍ Ćwiczenia prakPotrafi wskazać metale i niemetale tyczne: w układzie okreso- ⁍ ćwiczenia w rozwym, poznawaniu symboli wybraOdczytuje z układu nych okresowego podpierwiastków stawowe informachemicznych, cje o pierwiastkach. ⁍ korzystanie ze źródeł informacji chemicznej, ⁍ układanie z podanego wyrazu możliwych kombinacji literowych, symboli pierwiastków. ⁍ ⁍ ⁍ Tablica interaktywna, Internet, Podręczniki do chemii, Zadania chemiczne. Kwasy ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Ustalamy nazwy i wzory strukturalne kwasów tlenowych, Właściwości i zastosowanie wybranych kwasów tlenowych, Kwasy beztlenowe, Dysocjacja jonowa kwasów, Skala pH, Kwaśnie opady. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ zna wzory sumaryczne kwasów: siarkowego (IV) i (VI), azotowego (III) i azotowego (V), węglowego i fosforowego (V), potrafi podać nazwy kwasów na podstawie ich wzorów, rysuje wzory strukturalne kwasów, rysuje wzory sumaryczne i strukturalne kwasów beztlenowych, ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ zapisywanie równań reakcji otrzymywania kwasów, nazywanie kwasów tlenowych, wskazywanie we wzorze kwasu reszty kwasowej oraz ustalanie jej wartościowości, pisanie równań dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) poznanych kwasów. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Prezentacja PowerPoint, Tablica interaktywna, Internet, podręczniki do chemii, zadania chemiczne. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 43 Treści programowe Cele szczegółowe Formy i metody w ujęciu operacyjnym pracy z uczniem ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ tworzy modele kwasów beztlenowych, rozumie mechanizm dysocjacji jonowej kwasów, pisze równanie reakcji dysocjacji kwasów, nazywa reszty kwasowe, potrafi określić odczyn roztworu na podstawie barwy wskaźników, Rozumie jakie jony są odpowiedzialne za odczyn kwasowy i zasadowy roztworu, zna tlenki, które powodują powstawanie kwaśnych opadów. ⁍ ⁍ ⁍ Pomoce/środki dydaktyczne obliczanie na podstawie wzoru sumarycznego kwasu wartościowości niemetalu, od którego kwas bierze nazwę, rysowanie modeli cząsteczek poznanych kwasów (lub wykonywanie ich modeli przestrzennych), pisanie wzorów strukturalnych poznanych kwasów. Sole ⁍ ⁍ ⁍ 44 Sole wokół nas, Tworzymy nazwy soli na podstawie ich wzorów sumarycznych i układamy wzory na podstawie nazw, Otrzymywanie soli w reakcji kwasu z wodorotlenkiem, ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ zna nazwy zwyczajowe popularnych soli, wymienia sole, które mają zastosowanie w rolnictwie, lecznictwie i życiu codziennym, opisuje budowę soli, zna zasady tworzenia nazw soli, PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II ⁍ ⁍ ⁍ pisanie równań reakcji chemicznych otrzymywania soli w reakcji zobojętniania kwasu zasadą, obserwacja różnych kryształów soli, ustalanie wzorów soli na podstawie nazwy, ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Prezentacja PowerPoint, Tablica interaktywna, Internet, podręczniki do chemii, zadania chemiczne. Treści programowe Cele szczegółowe Formy i metody w ujęciu operacyjnym pracy z uczniem ⁍ ⁍ ⁍ Otrzymywanie soli w reakcji kwasu z metalem, Inne sposoby otrzymywania soli, Reakcje strąceniowe. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ustala wzór sumaryczny soli na podstawie nazwy, zna pojęcie „reakcja zobojętnienia”, wyjaśnia mechanizm reakcji zobojętnienia, projektuje doświadczenie pozwalające stwierdzić, czy kwasy reagują z metalami, wie, że sole otrzymuje się w reakcjach wodorotlenków z tlenkami kwasowymi, tlenków metali z tlenkami niemetali, metali niemetalami, zna podział soli na rozpuszczalne i trudno rozpuszczalne w wodzie, potrafi wykorzystać tabelę rozpuszczalności do przewidywania powstawania osadu. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Pomoce/środki dydaktyczne nazywanie soli o podanym wzorze sumarycznym, pisanie równań dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) wybranych soli, projektowanie otrzymywania soli poznanymi metodami, pisanie równań reakcji: soli z zasadami i soli z kwasami. Węgiel i jego związki z wodorem ⁍ ⁍ Poznajemy związki organiczne, Węglowodory – związki węgla z wodorem, ⁍ zna wzory strukturalne, sumaryczne i modele cząsteczek trzech kolejnych alkanów, ⁍ opisywanie właściwości fizycznych i badanie właściwości chemicznych etenu, ⁍ ⁍ ⁍ Prezentacja PowerPoint, Tablica interaktywna, Internet, UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 45 Treści programowe Cele szczegółowe Formy i metody w ujęciu operacyjnym pracy z uczniem Pomoce/środki dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Metan, Alkany, Naturalne źródła węglowodorów. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ potrafi podzielić związki chemiczne na nieorganiczne i organiczne, zna nieorganiczne związki węgla, definiuje pojęcie „węglowodory”, rysuje poznane łańcuchy węglowe, potrafi dokonać podziału węglowodorów na łańcuchowe i cykliczne, zna wzór sumaryczny i strukturalny metanu, wyjaśnia, co to jest szereg homologiczny, zna miejsce występowania prostych węglowodorów. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ omówienie występowania węgla w przyrodzie, wyjaśnienie, w jaki sposób właściwości fizyczne alkanów zależą od liczby atomów węgla w ich cząsteczkach, poznanie szeregu homologicznego etynu, opisywanie metody otrzymywania acetylenu z karbidu. ⁍ podręczniki do chemii, zadania chemiczne. Pochodne węglowodorów ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 46 Metanol i etanol, Glicerol, Właściwości kwasu mrówkowego, octowego, Inne kwasy karboksylowe, Reakcje kwasów z alkoholami, Aminy. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ wyjaśnia, co to są pochodne węglowodorów, wymienia poznane grupy funkcyjne, potrafi zapisać wzory sumaryczne i strukturalne metanolu i etanolu, zna właściwości metanolu i etanolu, PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Prezentacja PowerPoint, Tablica interaktywna, Internet, podręczniki do chemii, zadania chemiczne. Treści programowe Cele szczegółowe Formy i metody w ujęciu operacyjnym pracy z uczniem ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ potrafi dokonać podziału alkoholi ze względu na liczbę grup funkcyjnych w cząsteczce alkoholu, potrafi napisać wzór sumaryczny i strukturalny kwasu mrówkowego i octowego, pisze równanie reakcji kwasu mrówkowego i octowego, definiuje pojęcie „wyższe kwasy tłuszczowe”, pisze nazwy strukturalne kwasów: stearynowego, palmitynowego i oleinowego, wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji, potrafi we wzorze wskazać grupę aminową. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Pomoce/środki dydaktyczne Badanie właściwości alkoholu metylowego i alkoholu etylowego, Pisanie równań reakcji spalania alkoholi, Poznanie szeregu homologicznego alkoholi, Omówienie właściwości kwasu octowego i kwasu mrówkowego, Omówienie zastosowania soli niższych kwasów karboksylowych. Sprawdzanie osiągnięć ucznia: krótkie, comiesięczne notatki w arkuszu obserwacji ucznia. Wybrane konspekty KONSPEKT I UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW Konspekt lekcji z chemii Temat: Układ okresowy pierwiastków Klasa: 2 Czas trwania: 45 minut UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 47 Cele lekcji: 1. WIADOMOŚCI – uczeń wie: ⁍ jak powstał i co to jest układ okresowy pierwiastków, ⁍ jakich informacji o pierwiastkach dostarcza układ okresowy, ⁍ gdzie występują i jakie właściwości mają wybrane pierwiastki, ⁍ zna treść prawa okresowości, 2. UMIEJĘTNOŚCI – uczeń potrafi: ⁍ podać informacje o pierwiastku na podstawie jego położenia w układzie okresowym, ⁍ określić położenie pierwiastka w układzie okresowym, 3. POSTAWY: ⁍ rozwijanie zainteresowań chemicznych. Forma pracy: indywidualna Metody: wykład, pogadanka, pokaz. Środki dydaktyczne: 1. Prezentacja w formacie pokazów slajdów Microso PowerPoint wraz ze współdzieleniem prezentacji jako tablicy (wykonywanie rysunków, dopisek przez uczestników lekcji). 2. Wirtualna tablica – wspólna edycja przez uczestników lekcji dokumentów, rysunków, schematów, realizacja zadań. 3. Wykorzystanie materiałów mul medialnych takich jak filmy, nagrania dźwiękowe. 4. Telekonferencja jako narzędzie do prowadzenia dyskusji online. 5. Funkcjonalność zdalnego pulpitu – możliwość pomocy w pracy na komputerze konkretnemu uczniowi poprzez przejęcie pulpitu. Przebieg zajęć: Faza wprowadzająca 1. Przywitanie nauczyciela z uczniem. 2. Przypomnienie zagadnień z poprzedniej lekcji. 3. Przedstawienie tematu lekcji i określenie założonych celów, czyli tego co uczeń po lekcji powinien wiedzieć i umieć. Faza realizacyjna 1. Przedstawienie budowy i funkcji układu okresowego za pomocą prezentacji w Microso PowerPoint (dostępna w załączniku). 2. W trakcie prezentacji: ⁍ miniwykład na temat historii układu okresowego (telekonferencja), ⁍ omówienie budowy układu okresowego – okresy, grupy główne, grupy poboczne, miejsce metali i niemetali (telekonferencja, prezentacja), 48 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II ⁍ ⁍ przedstawienie zasad nazewnictwa grup i określania położenia pierwiastków w układzie okresowym (dyskusja), wykonanie szeregu ćwiczeń pozwalających na lepsze poznanie budowy układu okresowego, Przykłady zadań: Zadanie 1 Korzystając z układu okresowego pierwiastków chemicznych, określ symbol i nazwę pierwiastka chemicznego: Grupa Okres 14 (IVA) 6 2 (IIA) 7 11 (1B) 5 8 (VIIIB) 4 15 (VA) 3 17 (VIIA) 2 Symbol pierwiastka Nazwa pierwiastka Zadanie 2 Korzystając z symboli podanych w układzie okresowym, rozwiąż zagadki (w nawiasie podano liczbę liter w wyrazie): a) b) c) d) Wiązka zboża z samych niemetali (4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Chytre zwierzę z trzech pierwiastków (6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fosfor, siarka, jod i potas – to objaw kataru (4). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rad, kobalt i cer we właściwej kolejności ustawione wskażą miejsce, w którym Żółkiewski wsławił się w boju (6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e) Mieszkaniec Grenlandii z 5 pierwiastków (7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f) Wszystko, co żyje, z 4 metali, z których jeden ma gęstość większą od 22 g/cm3, drugi odkryła Maria Skłodowska-Curie, trzeci produkuje Huta im. T. Sędzimira (8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 49 Zadanie 3 W krzyżówce występują symbole 16 pierwiastków, których nazwy należy wpisać do diagramu. Do rozwiązania krzyżówki nie korzystamy z układu okresowego. 9 11 12 1 10 2 3 4 5 6 7 14 13 8 Poziomo 1) S; 2) N; 3) C; 4) Fe; 5) Na; 6) Pb; 7) Hg; 8) Cu Pionowo 1) Ag; 3) H; 9) Sn; 10) K; 11) Mg; 12) P; 13) O; 14) Ca Zadanie 4 Uzupełnij tabelkę Symbol Nazwa pierwiastka pierwiastka Okres Grupa Liczba atomowa Liczba elektronów walencyinych 11 1 P glin 3 2 10 16 6 brom Ca Kr 4 19 jod 9 50 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 7 Faza podsumowująca 1. Sprawdzenie stopnia zrozumienia materiału poprzez zadawanie pytań kontrolnych (telekonferencja). ⁍ Co to jest grupa? ⁍ Co to jest okres w układzie pierwiastków? ⁍ Jak zmienia się liczba powłok w atomach pierwiastków należących do tej samej grupy? ⁍ Który pierwiastek ma większą twardość Sn czy Pb? ⁍ Podaj temperaturę topnienia wolframu i zastosowanie wykorzystujące tę właściwość. Źródła: www.szkolnictwo.pl KONSPEKT II USTALAMY NAWY I WZORY STRUKTURALNE KWASÓW TLENOWYCH POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI Konspekt lekcji z chemii Temat: Ustalamy nawy i wzory strukturalne kwasów tlenowych – powtórzenie wiadomości Klasa: 2 Czas trwania: 45 minut Cele lekcji: 1. WIADOMOŚCI – uczeń potrafi: ⁍ podać wzory i nazwy kwasów, ⁍ wskazać resztę kwasową oraz określić jej wartościowość, ⁍ wyjaśnić, co to są tlenki kwasowe (bezwodniki kwasowe), ⁍ określić sposoby otrzymywania kwasów tlenowych, ⁍ wyjaśnić, jak obchodzić się ze stężonymi kwasami, 2. UMIEJĘTNOŚCI – uczeń potrafi: ⁍ napisać wzór sumaryczny i strukturalny kwasów tlenowych, ⁍ wykazać związek między budową cząsteczek kwasów a podobieństwem w ich właściwościach, ⁍ napisać równania reakcji otrzymywania kwasów tlenowych i poprawnie odczytać zapis tej reakcji, wskazać bezwodnik danego kwasu, ⁍ 3. POSTAWY: ⁍ rozwijanie zainteresowań chemicznych. Forma pracy: indywidualna Metody: pogadanka, wykład, metoda problemowa, pokaz. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 51 Środki dydaktyczne: 1. Prezentacja w formacie pokazów slajdów Microso PowerPoint wraz ze współdzieleniem prezentacji jako tablicy (wykonywanie rysunków, dopisek przez uczestników lekcji). 2. Wirtualna tablica – wspólna edycja przez uczestników lekcji dokumentów, rysunków, schematów, realizacja zadań. 3. Wykorzystanie materiałów mul medialnych takich jak filmy, nagrania dźwiękowe 4. Telekonferencja jako narzędzie do prowadzenia dyskusji online. 5. Funkcjonalność zdalnego pulpitu – możliwość pomocy w pracy na komputerze konkretnemu uczniowi poprzez przejęcie pulpitu. Przebieg zajęć: Faza wprowadzająca 1. Przywitanie nauczyciela z uczniem. 2. Przypomnienie zagadnień z poprzedniej lekcji. 3. Zapoznanie z celem i przebiegiem lekcji (nauczyciel na tablicy zapisuje nazwy pięciu pierwiastków, następnie prosi, by uczeń do nazw dopisał ich symbole. Duże litery utworzą hasło, które jest tematem lekcji). Faza realizacyjna 1. Przedstawienie budowy kwasów tlenowych za pomocą prezentacji w Microso PowerPoint (dostępna w załączniku). 2. W trakcie prezentacji: ⁍ przypomnienie wiadomości o kwasach, podział kwasów (telekonferencja, prezentacja mul medialna), ⚪ Jak zbudowane są cząsteczki kwasów? ⚪ Co to jest reszta kwasowa? ⚪ Na jakie dwie podstawowe grupy możemy podzielić wszystkie kwasy? ⚪ Jakie kwasy nazywamy tlenowymi? ⚪ Jakie poznaliście do tej pory kwasy? ⚪ Jak otrzymujemy kwasy tlenowe? ⚪ Co to jest tlenek kwasowy? ⁍ wykonanie ćwiczeń utrwalających dany materiał, ⁍ wspólne wypełnianie kart pracy pod kierunkiem nauczyciela. Rozwiązania poszczególnych zadań z karty pracy są omawiane i przedstawiane na wirtualnej tablicy przez ucznia (karta pracy dostępna w prezentacji). Przykładowa prezentacja 52 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Przyporządkuj nazwom kwasów oznaczonych cyframi odpowiednio nazwy oznaczone literami. 1. Kwas chlorowodorowy 2. Kwas fosforowy (V) 3. Kwas siarkowy (IV) 4. Kwas siarkowy (VI) Karta pracy A) H2SO2 B) H3PO4 C) HCl D) H2SO4 1 ……… 2 ……… 3 ……… 4……… Napisz wzory sumaryczne i narysuj wzory strukturalne kwasów: 1. Kwas węglowy 2. Kwas azotowy (V) Z podanych wzorów tlenków wybierz i podkreśl wzory tych, które w reakcji z wodą tworzą kwasy, a następnie napisz odpowiednie równania reakcji. K2O SO2 CaO Al2O2 P4O6 Na4O N2O5 PhO 1) …………………………………………………………………… 2) …………………………………………………………………… 3) …………………………………………………………………… Uzupełnij następujące równania dysocjacji kwasów. Nazwij powstałe jony a) H2SO4 → ………… + ………… b) ………… → 3H + + PO43- c) HNO3 ………… + ………… 2 H+ + 82 → d) ………… → Określ czy dane zdanie jest prawdziwe czy fałszywe a) Cząsteczki kwasów są zbudowane zawsze z atomów wodoru, tlenu i niemetalu. ……… b) Wszystkie kwasy powstają w wyniku reakcji wody z tlenkami niemetali. ……… c) Kwasy, zwłaszcza stężenie, należny wlewać do wody, a nie odwrotnie. ……… d) W roztworach kwasów wartość pH jest większa od 7. ……… e) Kwas siarkowy (VI) jest higroskopijny. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 53 Nazwa Wzór Wzór Reakcja kwasu sumaryczny bezwodnika otrzymywania Wartościowość Reszty Niemetalu kwasowej H2SO3 Podsumowanie kwas siarkowy (VI) H2SO2 + CO2 → H2CO3 N2O2 III V Faza podsumowująca 1. Sprawdzenie stopnia zrozumienia materiału poprzez zadawanie pytań kontrolnych (telekonferencja). 2. Uzupełnienie tabeli podsumowującej wszystkie kwasy tlenowe (dostępna w prezentacji). Nazwa kwasu Wzór Wzór sumaryczny bezwodnika Reakcja otrzymywania Wartościowość Reszty Niemetalu kwasowej H2SO3 kwas siarkowy (VI) H2SO2 + CO2 → H2CO3 N2O2 III V Źródła: www.szkolnictwo.pl Opis realizacji programu i postępów ucznia Uczeń jest bardzo sympatyczny i otwarty. Wypowiada się zawsze z dużym skupieniem, ma dobrze rozwinięte myślenie przyczynowo-skutkowe. Na początku chłopiec miał duże problemy z koncentracją uwagi, trudno mu było utrzymać zainteresowanie tematem lekcji. Obecnie jest w stanie skupić się na danym zadaniu przez dłuższy czas, nie zniechęca się w wyniku niepowodzeń. Liczne pochwały za prawidłowo wykonane zadanie wzmocniły u ucznia poczucie własnej wartości oraz wiarę we własne siły. Obecnie chłopiec poprawniej posługuje się terminologią chemiczną i przyswoił zakładane w indywidualnym programie treści i umiejętności. Przy realizacji programu stosowane były liczne techniki komputerowe (prezentacje mul medialne, filmy, schematy, obrazy, krzyżówki chemiczne), dzięki 54 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II którym chłopiec nie miał problemów ze skupieniem uwagi. Angażowany był do samodzielnej pracy za pomocą wskazówek nauczyciela. Metoda stopniowania trudności oraz jasna i krótka instrukcja do zadań pomagały uczniowi, a poczucie sukcesu zachęcało go do próby rozwiązania kolejnych zadań o zwiększonym poziomie trudności. Opis rozwoju emocjonalnego Początkowo najtrudniejszym obszarem w pracy z uczniem była komunikacja. Ze względu na wadę wymowy oraz osłabione zdolności grafomotoryczne, jak również charakter zaburzenia (autyzm) uzyskanie i utrzymanie kontaktu było trudne. Jednocześnie to w tym właśnie aspekcie dostrzec można największą poprawę. Ze względu na diagnozę autyzmu u chłopca, duża część zajęć, zwłaszcza w początkowym okresie, skupiała się przede wszystkim na nawiązaniu kontaktu i ustaleniu zasad dotyczących przebiegu każdego spotkania i akceptowanego oraz nieakceptowanego zachowania w ich trakcie. Dużą pomocą w tym obszarze była mama chłopca, która udzieliła wartościowych wskazówek odnośnie do postępowania z nim. Pod względem dyscypliny w trakcie zajęć funkcjonowanie ucznia było zmienne, jednak na uwagę zasługuje fakt, że coraz wyraźniej zdawał on sobie sprawę, iż jego zachowanie jest niewłaściwe i może wywoływać negatywne emocje u innych osób. Motywacja pozostawała przeważnie na stosunkowo wysokim poziomie. Uczeń od początku chętnie pracował i wykonywał niemal wszystkie zadania. Szczególnie interesowały go labirynty, których rozwiązywanie pozwoliło mu jednocześnie na doskonalenie umiejętności grafomotorycznych. Początkowo odmawiał współpracy, gdy zadania dotyczyły emocji czy zawierały nieakceptowany przez niego materiał graficzny, jednak opór stopniowo słabł. Chłopiec zrealizował część tematów uwzględnionych w indywidualnym programie. Dużo pracował nad wypowiedziami ustnymi, które stały się bardziej zrozumiałe, a wada wymowy nie stanowiła już tak dużej przeszkody w komunikacji. Jednocześnie wykazywał umiejętność opisywania rozmaitych sytuacji społecznych, choć proponowane przez niego rozwiązania i interpretacje bardzo często były jednostronne lub czarno-białe. Chłopiec potrafił opowiadać o emocjach (np. wymienić je albo powiedzieć, jakie uczucia przeżywają postacie na obrazkach), ale rozumienie tego obszaru funkcjonowania wymaga dalszej pracy. Obszarem, który wymaga dalszej pracy, jest również zdolność do koncentracji uwagi. Po okresach poprawy często następowały trudności w skupieniu się. Co więcej, dużą poprawę przyniosło zapewnienie mu osobnego pomieszczenia na czas zajęć. Ze względu na fakt, iż uczeń dużo czasu spędza przy komputerze i jest to dla niego atrakcyjne narzędzie, trudno było mu czasami skoncentrować się na przebiegu spotkania. Podsumowując udział ucznia w projekcie, zauważyć można następujące najistotniejsze przemiany dotyczące funkcjonowania emocjonalno-społecznego: ⁍ ustalenie i przestrzeganie zasad przebiegu zajęć, ⁍ nawiązanie kontaktu, UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 55 ⁍ ⁍ ⁍ spadek oporu, rozwój umiejętności komunikacyjnych, wzrost zdolności koncentracji uwagi (okresowo). W trakcie trwania projektu udało się zauważyć poprawę funkcjonowania emocjonalno-społecznego oraz poznawczego ucznia w kilku obszarach. Ich zakres oraz poziom istotności należałoby jednak ocenić za pomocą obiektywnych narzędzi diagnostycznych. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Beata Wacławowicz na podstawie profilu ucznia opracowanego przez dr Rozalię Ligus Indywidualny program nauczania: Ewa Kardela-Dyrka Wybrane konspekty: Ewa Kardela-Dyrka Ocenę realizacji programu: Ewa Kardela-Dyrka Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Ida Waśniewska. 7.2 Przykład nr 2 – terapia pedagogiczna, szkoła podstawowa, klasa 4 Opis ucznia – ocena wstępna Uczeń o nieharmonijnym rozwoju. Słaba pamięć trwała. obniżone rozumowanie arytmetyczne, opóźnienia w różnicowaniu struktury fonemowej. Słabo rozwinięte techniki szkolne – wolne czytanie, odwracanie kolejności liter, tempo i poprawność pisania wolniejsze niż przeciętne. Ma wolne tempo pracy – im mniej jest pewien sytuacji w jakiej się znajduje, tym wolniej pracuje. Tempo pracy zależy także od zbudowania przez niego poczucia bezpieczeństwa. Najchętniej spędza czas, grając w gry planszowe, interesuje się historią Wikingów i piratów, grą w bilard i lubi oglądać filmy. Bardzo spragniony kontaktów towarzyskich, ale sam czeka na włączenie go, raczej nie wykazuje inicjatywy. Indywidualny program Indywidualny program terapeutyczny opracowany dla ucznia kl. IV szkoły podstawowej na okres 01.03.2012–31.01.2014 z uwzględnieniem zaleceń opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. Rozpoznanie: nauczanie indywidualne, trudności w nauce. Cele ogólne: 1. stymulowanie i usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych; 2. dostarczenie dziecku wiedzy na temat celowości i skuteczności wykonywanych ćwiczeń; 56 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 3. kształtowanie wrażliwości i świadomości fonologicznej; 4. doskonalenie umiejętności poprawnego mówienia; 5. kształtowanie wrażliwości, świadomości oraz intuicji ortograficznej oraz nowych doświadczeń na podstawie różnych zabaw, ćwiczeń i gier ortograficznych; 6. wdrażanie do rozumienia i opanowania podstawowych zasad ortograficznych; 7. rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego oraz twórczego myślenia i wyobraźni. Obszar oddziaływań Cele szczegółowe terapeutycznych (stymulowana strefa rozwoju): Psychoterapeutyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Ćwiczenia pamięci, koncentracji, uwagi ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Formy i metody pracy z uczniem Pomoce /środki dydaktyczne poprawa w zakresie predysPraca indy- Karty pracy pozycji psychofizycznej i inte- widualna ucznia lektualnej oraz złych stanów samopoczucia; poprawa w zakresie poczucia wartości, wiary we własne siły i możliwości; podejmuje zadania i pokonuje trudności; potrafi rozwijać swoje zainteresowania; zna swoje mocne strony. Praca indy- Karty pracy poprawa koncentracji uwagi widualna ucznia oraz pamięci przez systematyczne wykonywanie zadań (w tym również na czas); potrafi skupić sie na danym zadaniu i doprowadza je do końca; zapamiętuje (np. powtarzanie opowiadania przekazanego przez nauczyciela, opowiadanie o oglądanym filmie, itp.), wykonuje złożone polecenia wymagające zapamiętania kolejności wykonywanych czynności. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 57 Obszar oddziaływań Cele szczegółowe terapeutycznych (stymulowana strefa rozwoju): Percepcja wzrokowa ⁍ ⁍ ⁍ Percepcja słuchowa ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Funkcje językowe ⁍ ⁍ ⁍ 58 poprawa w zakresie spostrzegawczości wzrokowej; poprawa pamięci wzrokowej i wzrokowo-ruchowej; potrafi wykonać ćwiczenia orientacji przestrzennej i kierunkowej. Formy i metody pracy z uczniem Pomoce /środki dydaktyczne Praca indy- Karty pracy widualna ucznia poszerza słownictwo na okre- Praca indy- Karty pracy widualna ucznia ślony temat; wykonuje analizę i syntezę słuchową dłuższych wyrazów; posiada kompetencje fonologiczne; posiada wrażliwość, świadomość oraz swoistą intuicję ortograficzną dotyczącą zasad pisowni. prowadzi rozmowy na określony temat, czyta teksty (wierszy, opowiadań, historyjek), wyjaśnia trudne słowa, fakty i zdarzenia. Praca indy- Karty pracy widualna ucznia Praca indy- Karty pracy widualna ucznia Ćwiczenia usprawniające proces czytania ⁍ ⁍ czytanie globalne, poprawa umiejętności czytania ze zrozumieniem. Ćwiczenia usprawniające proces pisania ⁍ Praca indy- Karty pracy potrafi poprawnie zapisać ucznia wyrazy pod względem graficz- widualna nym i ortograficznym, poprawa koncentracji uwagi oraz pamięci. ⁍ PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Obszar oddziaływań Cele szczegółowe terapeutycznych (stymulowana strefa rozwoju): Ćwiczenia usprawniające myślenie/ działania matematyczne ⁍ Koordynacja wzrokowo-słuchowo-ruchowa ⁍ ⁍ ⁍ Formy i metody pracy z uczniem Pomoce /środki dydaktyczne Praca indy- Karty pracy potrafi wykorzystać pojęcia widualna ucznia matematyczne w praktyce, poprawa umiejętności logicznego myślenia, potrafi dokonywać podstawowych operacji matematycznych na liczbach. dobra koordynacja wzrokowo- Praca indy- Karty pracy -słuchowo-ruchowa. widualna ucznia Wybrane konspekty KONSPEKT I ĆWICZENIA DOSKONALĄCE PAMIĘĆ I MYŚLENIE MATEMATYCZNE Konspekt – terapia pedagogiczna Temat: Ćwiczenia doskonalące pamięć i myślenie matematyczne Klasa: 4 Czas trwania: 60 minut Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ usprawnianie funkcji wzrokowych, usprawnianie orientacji przestrzennej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, doskonalenie podstawowych umiejętności matematycznych, wzmacnianie koncentracji uwagi oraz pamięci, utrwalanie pojęć matematycznych w praktyce, doskonalenie umiejętności szacowania, doskonalenie umiejętność szeregowania liczb i znaków w ciągu. Forma pracy: indywidualna Metody: słowne, oglądowe, praktyczne, gier dydaktycznych Środki dydaktyczne: karty pracy, prezentacja (PowerPoint) UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 59 Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie. 2. Połącz kolejno liczby od najmniejszej do największej, znaki i figury wg wzoru: 20 30 10 50 40 A) B) C) 3. Wykreśl w pierwszym kwadracie liczby od najmniejszej do największej, a od największej do najmniejszej w drugim. 60 10 15 5 9 11 22 25 14 12 2 14 4 20 12 16 23 7 16 1 6 17 19 26 15 3 13 8 11 13 24 21 18 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 4. Oszacuj, ile wyrzucono oczek na przedstawionych niżej kostkach: A B C D 5. Ile brakuje do 50: 20 35 15 25 30 15 5 35 25 35 40 25 20 15 45 6. Dyktando graficzne. 7. Chłopiec przeskakuje zawsze tę samą liczbę pól. Wykreśl kamienie, po których przejdzie na drugi brzeg – co 3, co 5 oraz co 9 kamień. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 61 8. Uzupełnij magiczne kwadraty: 0 38 55 20 50 30 55 100 9. Oblicz i zaznacz odpowiedź. Odejmowanie w zakresie 50 – test wyboru. 30 − 14 = 46 − 40 = 0 6 16 20 25 7 18 33 20 − 8 = 9 12 16 43 31 − 18 = 7 13 38 47 10. Oblicz i zaznacz odpowiedź. Odejmowanie w zakresie 100 – test wyboru. 35 + 21 = 5 38 56 78 80 + 6 = 33 + 52 = 19 + 38 = 31 53 69 86 19 20 38 85 20 25 27 57 11. Oblicz, wyniki zapisz w odpowiednich miejscach. Liczenie pieniędzy. 62 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 12. Policz, ile strzałek jest skierowanych w lewo, a ile w prawo. Policz, ile strzałek skierowanych jest w górę, a ile w dół. W lewo ………… W prawo ………… W górę ………… W dół ………… 13. Podsumowanie pracy. Źródła: Klasoteka.pl; Educarium.pl; Matzoo.pl; Matmag.pl; Porusz umysł – program komputerowy KONSPEKT II PISOWNIA WYRAZÓW Z UTRATĄ DŹWIĘCZNOŚCI Konspekt – terapia pedagogiczna Temat: Pisownia wyrazów z utratą dźwięczności. Klasa: 5 Czas trwania: 60 minut. Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ doskonalenie techniki czytania; utrwalenie zasad pisowni; ćwiczenie percepcji wzrokowej; ćwiczenie funkcji językowych; ćwiczenia koncentracji uwagi; usprawnianie spostrzegawczości wzrokowej; stymulowanie logicznego myślenia; rozwijanie ekspresji twórczej; rozwijanie umiejętności poprawnego wypowiadania się; usprawnianie koordynacji słuchowo-ruchowej; motywowanie uczniów do pokonywania trudności; wzmacnianie wiary uczniów we własne możliwości. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 63 Forma pracy: indywidualna Metody: słowne, oglądowe, praktyczne, praca z tekstem. Środki dydaktyczne: karty pracy, prezentacja (PowerPoint) Przebieg zajęć 1. Dobierz pary. 2. Przeczytaj wiersz. Wyszukaj wyrazy z trudnościami. Pomiń te pisane w zapisane w „…”. Julian Tuwim „Słowa i słufka” Dziś po dyktandzie w szkole Wrócił Jerzyk, do domu markotny. ziewał, ziewał — i zdrzemnął się przy stole, Bo i dzień był jakiś senny i słotny. I przyszły do Jerzyka trzy słówka: „Brzózka”, „Jabłko” i „Główka” I powiedziały: – Jestem Brzózka, nie „bżuska”. – Jestem Jabłko, nie „japko”. – Jestem Główka, nie „głufka”. Jak można tak znieważać urodę naszą i ród ? Trzeba się uczyć! Uważać! Na pewno opłaci się trud. Nie pomogą tu żadne wykręty, wymówki. I rzuciły mu na stół swoje wizytówki, Żeby wiedział, z kim ma do czynienia, I wyzbył się takich zwyczajów prostackich: Jabłko z Jabłońskich, Brzózka z Brzozowskich, Główka z Głowackich. — A gdy i nadal będziesz sadził błąd po błędzie, To zrobimy z Jerzego — Jeżego, złego jeża kolczastego; I co? Przyjemnie ci będzie? Wystąpiły na Jerzyka siódme poty! obudził się — i do roboty! 64 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 3. Połącz wyrazy i wyjaśnij pisownię. słówka mózgi krówka brzoza słowa główka węże krowa jabłoń jabłko mróz koza mózg brzózka głowa mrozy wąż kózka 4. Zapisz wyrazy z pamięci. 5. Wyszukaj 6 różnic. 6. Połącz w pary odpowiednie wyrazy. węże pieniądze budka buda wozy dęby pieniądz wóz dąb wąż miody śnieg krzew żołędzie wstążeczka miód śniegi żołądź wstążka krzew UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 65 7. W miejsce kropek wpisz odpowiednie litery: dźwi… gnia……ko kre…ki głó…ka pocią… gwia……ka porzą…ki ló… czoł… mró… obra… ry…ka parowó… obia… tra…ka dą… chle… ja…łko wielbłą… gołą… 8. Do podanych wyrazów dopisz wyrazy pokrewne, które uzasadnią pisownię wyróżnionych spółgłosek. wzór: drzewko – drzewo żabka – śrubka – pocztówka – gniazdko – temperówka – ścieżka – grządka – grzybki – główka – 9. Opisz obrazek, wykorzystując wyrazy: krajobraz, staw, krzew, gałązki, dąb, grzybki, trawka, obraz. Źródła: wolne lektury.pl; h p://gdoris.flog.pl/wpis/7727548/jesienny-park-w-lancucie 66 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Opis realizacji programu i postępów ucznia Chłopiec przedstawił się na początku jako niepewny, zakłopotany nową sytuacją uczeń. Często też miał trudności z obsługą oprogramowania, co utrudniało też pracę na zajęciach. W miarę upływu czasu lepiej obsługiwał pla ormę, radził sobie z trudnościami. Zdarzało się, że był sam w domu i te trudności techniczne starał się cierpliwie usuwać samodzielnie. Wydaje się też, że jego samoocena nieco wzrosła, uwierzył, że może i potrafi. Sam chętnie opowiadał o tym, co wydarzyło minionym tygodniu, zawsze informował mnie o ocenach otrzymanych w szkole. Uczeń poczynił postępy w zakresie podstawowych umiejętności szkolnych. Wyrazy o prostej budowie czyta całościowo, trudniejsze, dłuższe sylabizując z syntezą. Rozumie proste teksty. W pisaniu popełnia błędy ortograficzne, stara się zapamiętywać i wykorzystywać w praktyce zasady ortograficzne. Wciąż największym problemem jest dla niego matematyka (podstawowe umiejętności). Nie lubi matematyki, najczęściej odpowiadał, że nie potrafi i jest to dla niego za trudne. Po rozłożeniu zadania na prostsze, mniejsze części powoli wykonywał z pomocą ćwiczenia matematyczne. Częściej liczył bez kalkulatora. Uczeń podczas zajęć pracował systematycznie i chętnie wykonywał polecenia nauczyciela. Lubił zajęcia, chętnie i z dużym zaangażowaniem pracował, wykonując proponowane zadania. Chłopiec wciąż wymaga wsparcia i pomocy edukacyjno-terapeutycznej. Sprawnie wykonuje ćwiczenia angażujące funkcje wzrokowe, słuchowe. Konieczne jest również wsparcie w zakresie usprawniania uwagi, pamięci, logicznego i kreatywnego myślenia. Zalecenia do dalszej pracy z uczniem Należy: ⁍ budować wiarę w swoje możliwości; ⁍ wzmacniać pewność siebie i poczucie własnej wartości ⁍ doskonalić ortografię – utrwalać zasady ortograficzne i stosować je w praktyce; ⁍ ćwiczyć pamięć i koncentrację uwagi; ⁍ usprawniać myślenie matematyczne; ⁍ usprawniać podstawowe umiejętności matematyczne; ⁍ usprawniać funkcje percepcyjno-motoryczne. Obserwując chłopca na zajęciach, analizując jego wypowiedzi, postawę wobec napotykanych trudności, mogę zdecydowanie stwierdzić, iż proponowana uczniowi forma pomocy psychologiczno-pedagogicznej, pomocy terapeutycznej i oczywiście dydaktycznej jest bardzo efektywna i daje dużo pozytywnych emocji, zmian w funkcjonowaniu społecznym oraz nabywaniu umiejętności szkolnych. Uczeń logował się nawet wtedy, gdy był chory, źle się czuł; chciał korzystać z zajęć, to był jego wybór i jego decyzja. Mówił, że chce uczestniczyć w lekcji, traktował nasze spotkania jako nie tylko naukę i pracę, UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 67 ale jako przyjemne spędzenie czasu przy rozwiązywaniu zadań, krzyżówek, rebusów i innych ćwiczeniach. Opis rozwoju emocjonalnego Na początku uczeń miał kłopoty z podejmowaniem zadań. Komunikował, że nie potrafi wykonać zadania, mimo że nie podjął jeszcze żadnej próby jego wykonania. Nie wierzył we własne możliwości. Potrzebował dużo wsparcia i zachęty, jasnych i prostych komunikatów nauczyciela. Z czasem jego nastawienie ulegało zmianie. Obecnie chłopiec podejmuje zdanie, kiedy nie rozumie polecenia prosi o pomoc. Wydłużył się czas koncentracji uwagi na zadaniu. Wzrosła motywacja do podejmowania zadań i wzmożonego wysiłku. Poprawie uległa pamięć i spostrzegawczość. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Monika Abraszewska na podstawie profilu ucznia opracowanego przez dr Rozalię Ligus Indywidualny program nauczania: dr Elżbieta Szala Wybrane konspekty: dr Elżbieta Szala Ocenę realizacji programu: dr Elżbieta Szala Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Monika Abraszewska. 7.3 Przykład nr 3 – język polski, szkoła podstawowa, klasa 4–5 Opis ucznia – ocena wstępna Uczennica niepełnosprawna od urodzenia (ograniczona, samodzielna egzystencja). Dziewczynka jest na wózku inwalidzkim w pozycji półleżącej. Swobodnie operuje tylko palcami rąk. Nieśmiało i niepewnie buduje relacje. Długo milczy, ale uważnie słucha i obserwuje osobę, z którą nawiązuje kontakt. Świat społeczny dziewczynki ogranicza się do kontaktów z rodziną, rehabilitantami i nauczycielami. Z wywiadu z mamą wynika, że uczennica jest konsekwentna w dążeniu do celu i uczy się chętnie. Uważa, że udział w projekcie mógłby umożliwić jej córce szersze kontakty z rówieśnikami i dodatkową pomoc w nauce. Indywidualny program Indywidualny program z języka polskiego opracowany dla ucznia kl. IV/V na okres 01.03.2013–31.01.2014 r. z uwzględnieniem: ⁍ opinii porani psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. 68 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne 1. Przypomnienie i utrwalenie wiadomości z ortografii. ⁍ dba o poprawność wypowiedzi własnych; pisze poprawnie pod względem ortograficznym; wykorzystuje wiedzę o: wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: ortofrajda.pl, ortogra a.pl teksty literackie, prezentacje mulmedialne. zna zasady pisowni „ó” i „u” oraz wyjątki w pisowni „ó” i „u”; dba o poprawność wypowiedzi własnych; pisze poprawnie pod względem ortograficznym; wykorzystuje wiedzę o: wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: ortofrajda.pl, ortogra a.pl teksty literackie, prezentacje mulmedialne. zna zasady pisowni „rz” i „ż” oraz wyjątki w pisowni „rz” i „ż”; dba o poprawność wypowiedzi własnych pisze poprawnie pod względem ortograficznym; wykorzystuje wiedzę o: wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: ortofrajda.pl, ortogra a.pl teksty literackie, prezentacje mulmedialne. ⁍ ⁍ 2. Ortogra a – pisownia wyrazów z, ó i u. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 3. Ortogra a – pisownia wyrazów z, ż i rz. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 69 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne 4. Ortogra a – pisownia wyrazów z ch i h. ⁍ zna zasady pisowni „ch” i „h” oraz wyjątki w pisowni „ch” i „h”; dba o poprawność wypowiedzi własnych pisze poprawnie pod względem ortograficznym; wykorzystuje wiedzę o: wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: ortofrajda.pl, ortogra a.pl teksty literackie, prezentacje mulmedialne. dba o poprawność wypowiedzi własnych, a ich formę kształtuje odpowiednio do celu wypowiedzi; dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity); tworzy wypowiedzi pisemne w następujących formach gatunkowych: list; stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny. opowiadanie, pokaz, rozmowa nauczająca, praca z tekstem literackim, projektowanie. prezentacja mulmedialna, wyjaśnia, w jaki sposób uzasadniono w tekście trafność przysłowia; zna pojęcie „przysłowie”; odszukuje informacje w tekście; krótko opisuje wybrany wiosenny kwiat przedstawiony na fotografii; opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. ⁍ ⁍ ⁍ 5. W pierwszych słowach mojego listu… – poznajemy budowę listu. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 6. Kwiecień plecień, bo przeplata trochę zimy, trochę lata. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 70 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe 7. Słowa i obrazy. Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ zna pojęcie „atrybut”; opisuje wybrany obraz, odpowiadając na podane pytania. ⁍ rozwija zainteresowania różnymi dziedzinami kultury; poznaje specyfikę pozaliterackich sposobów wypowiedzi artystycznej; zna słownictwo stosowane do opisu obrazu; w kontakcie z dziełami kultury kształtuje hierarchię wartości, swoją wrażliwość; nazywa swoje reakcje (np. wrażenia, emocje); dostrzega swoistość artystyczną dzieła. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. odszukuje w tekście informacje dotyczące opisanych wydarzeń; podaje miejsce wydarzeń opisanych w utworze; wymienia wydarzenia fantastyczne opisane w utworze; zna pojęcie „legenda”; opowiada o historii i herbie swojej miejscowości; wyjaśnia pojęcia: herb, godło; układa pytania i odpowiedzi dotyczące tekstu. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 8. Ile jest prawdy w legendzie? Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 71 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne 9. Legendarne początki państwa polskiego. ⁍ ⁍ opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. podaje tytuły legend, o których jest mowa w wierszu; opowiada treść wybranej legendy; przedstawia na plakacie treść dowolnej legendy; wyjaśnia znaczenie legend. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. zna pojęcia: „czasownik”, „liczby”, „czasy”, „forma osobowa” i „nieosobowa – bezokolicznik”; rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy: czasownik; rozpoznaje w tekście formy liczb, czasów; opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 10. Najbardziej znane polskie legendy. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 11. Pisałem, piszę, będę pisał? – o czasowniku. ⁍ ⁍ ⁍ 72 opowiada treść legendy; odszukuje w tekście informacje dotyczące opisanych wydarzeń; odpowiada, dlaczego pierwszą polską stolicę nazwano według legendy Gnieznem. opisuje godło i herb Polski; opowiada treść legendy, wykorzystując podane słownictwo wyjaśnia, dlaczego herbem Polski jest biały orzeł; wskazuje w utworze cechy charakterystyczne dla legendy. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 12. Przypadek nie jest przypadkowy – rzeczownik. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 13. Co wiemy o przymiotniku? ⁍ ⁍ ⁍ Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne rozumie ich funkcje w wypowiedzi; stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych; wie, że błędnie użyty czasownik może zmienić znaczenie wypowiedzi; rozumie poprawność sformułowania ubieram się w płaszcz (nie: ubieram płaszcz), wkładam płaszcz. zna pojęcia: „rzeczownik”, „rodzaj rzeczownika”, „liczba”, „przypadki”; dba o poprawność wypowiedzi własnych; rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy; rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb i rodzajów gramatycznych; rozumie ich funkcje w wypowiedzi; stosuje poprawne formy gramatyczne wyrazów odmiennych. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. zapisuje pary cech, którymi różnią się narysowane postacie; podkreśla przymiotniki w tekście; wyjaśnia pojęcie „przymiotnik”; opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 73 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ 14. Przymiotnik zmienia się w zdaniu. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 15. Co to jest przysłówek? ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 74 Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne dopisuje do rzeczowników określające je przymiotniki; zna pytania przymiotnika. uzupełnia wiersz podanymi przymiotnikami, zmieniając odpowiednio ich formę; podkreśla przymiotniki w związkach wyrazowych; zapisuje pytania, na które odpowiadają wypisane ze zdań przymiotniki; wyjaśnia, przez co odmienia się przymiotnik; podejmuje próbę odmiany przymiotnika przez przypadki, liczby i rodzaje; dopisuje przymiotniki do rzeczowników; określa rodzaj przymiotników i rzeczowników; dopisuje przymiotniki w rodzaju męskoosobowym do podanych rzeczowników. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. na podstawie ilustracji dopisuje do czasowników wyrazy informujące, jak wykonywana jest czynność; zna pojęcie „przysłówek”; podkreśla związki czasownika z przysłówkiem; wyszukuje przysłówki wśród innych części mowy ukrytych w piramidzie; tworzy przysłówki od podanych przymiotników. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne 16. Co to jest zdanie? ⁍ ⁍ wie, co to jest zdanie; wie, że zdanie rozpoczyna się wielką literą, a kończy kropką, znakiem zapytania lub wykrzyknikiem; podkreśla czasowniki w formie osobowej; samodzielnie kończy zdania; zapisuje poprawnie zdanie. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. dzieli zdania ze względu na cel wypowiedzi; układa pytania, na które odpowiadają podane zdania oznajmujące; określa typy podanych zdań; wie, kiedy używa się zdań oznajmujących, pytających i rozkazujących; odpowiada zdaniami oznajmującymi na pytania; tworzy zdania rozkazujące, pasujące do ilustracji; poprawnie odpowiada na pytania dotyczące przeczytanego tekstu. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. czyta tekst ze zrozumieniem; opowiada o wydarzeniach ukazanych w utworze; podaje szczegółowe informacje na temat miejsca zdarzeń oraz bohaterów; wypisuje z tekstu archaizmy; opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. ⁍ ⁍ ⁍ 17. Zdanie oznajmujące, pytające i rozkazujące. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 18. Szkoła dawniej i dziś. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 75 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 19. Szkoła czarodziejów. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 20. Przecinek w zdaniu pojedynczym. ⁍ ⁍ ⁍ 76 Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne wypowiada swoje zdanie na temat szkoły z XIX i XXI wieku; rysuje swoich pradziadów; przedstawia zdjęcia dziadków z czasów szkolnych; redaguje krótkie opowiadanie o swojej przygodzie w dawnych czasach. poznaje teksty kultury odpowiednie dla stopnia rozwoju emocjonalnego i intelektualnego; uczy się je odbierać świadomie i refleksyjnie; określa temat i główną myśl tekstu; odróżnia realizm od fantastyki; omawia akcję, wyodrębnia wydarzenia; charakteryzuje bohaterów; rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; formułuje pytania do tekstu. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. zadaje pytania o wyrazy wyróżnione w zdaniach; wie, kiedy stawia się przecinek w zdaniu pojedynczym, a kiedy się go nie stawia; odgaduje wyrazy będące rozwiązaniem rebusów i uzupełnia nimi zdania; opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe 21. Pisownia „nie” z różnymi częściami mowy. Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ prawidłowo wstawia przecinek w zdaniu pojedynczym. ⁍ zna reguły pisowni „nie” z czasownikami i przymiotnikami; tworzy od podanych przymiotników przymiotniki i przysłówki z przeczeniem „nie”; wypisuje z wiersza czasowniki z „nie”; dopisuje antonim z „nie” do każdego z podanych przysłówków; uzupełnia przysłowia odpowiednimi czasownikami, zwracając uwagę na poprawną pisownię „nie”; zapisuje pięć zakazów, używając czasowników z przeczeniem „nie”; dopisuje po dwa antonimy do każdego z podanych przysłówków, z których jeden zawiera „nie”; prawidłowo zapisuje przeczenie „nie” z różnymi częściami mowy. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. dba o poprawność wypowiedzi własnych; rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy (przyimek, spójnik); opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 22. W pokoju, przed telewizorem, na kanapie. Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 77 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ 23. Z uśmiechniętą buzią… ⁍ ⁍ ⁍ 24. Polska, Polacy, język polski ⁍ ⁍ ⁍ 25. Dom, w którym mieszkam. ⁍ ⁍ 78 Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury; poprawnie używa znaków interpunkcyjnych. dba o poprawność wypowiedzi własnych; pisze poprawnie pod względem ortograficznym, wykorzystuje wiedzę o różnicach w wymowie i pisowni samogłosek nosowych; tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą rzeczywistością. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. zna pisownię nazw geograficznych wielką literą; dba o poprawność wypowiedzi własnych; pisze poprawnie pod względem ortograficznym, wykorzystuje wiedzę o sposobach pisania nazw własnych i nazw pospolitych. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi; tworzy wypowiedzi pisemne w formie opisu; opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe 26. Kto rządzi w zdaniu? Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity). ⁍ rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze, równoważniki zdań – i rozumie ich funkcje; przekształca zdania w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. rozwija sprawność uważnego słuchania, czytania głośnego i cichego; określa temat i główną myśl tekstu; omawia akcję, wyodrębnia wydarzenia; tworzy wypowiedzi pisemne w formie prostej notatki; formułuje pytania do tekstu; tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą rzeczywistością. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. wypowiada się na temat przeczytanego tekstu; wymienia osoby, które uważa za ludzi sukcesu; opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie. ⁍ 27. Zostań reporterem! ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 28. Mój ulubiony człowiek sukcesu Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 79 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 29. Zaginął, szukam, znaleziono. ⁍ ⁍ ⁍ prezentacje mulmedialne. odszukuje w różnorodnych źródłach potrzebne informacje; przygotowuje się do wywiadu z wybranym człowiekiem sukcesu; zbiera wiadomości o rozmówcy; opracowuje listę ciekawych pytań. odróżnia informacje ważne od informacji drugorzędnych; tworzy wypowiedzi pisemne w formie ogłoszenia; stosuje w wypowiedzi pisemnej układ graficzny zgodny z wymogami danej formy gatunkowej. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. 30. Pszczółka, orzeł, żubr, chomik… ⁍ zna zasady pisowni wyrazów z ó, rz, ż, ch, h wymiennym, wyrazy pokrewne. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie, gra dydaktyczna. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. 31. O traktowaniu zwierząt. ⁍ w kontakcie z dziełami kultury kształtuje hierarchię wartości, swoją wrażliwość; nazywa swoje reakcje czytelnicze; określa temat i główną myśl tekstu; odróżnia realizm od fantastyki; opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. ⁍ ⁍ ⁍ 80 Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ ⁍ 32. I klapnięte uszko ma… ⁍ ⁍ ⁍ Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne poznaje specyfikę literackich sposobów wypowiedzi artystycznej; charakteryzuje i ocenia bohaterów; tworzy spójne teksty na tematy poruszane na zajęciach – związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury. dba o poprawność wypowiedzi własnych, a ich formę kształtuje odpowiednio do celu wypowiedzi; tworzy wypowiedzi pisemne w formie opisu; stosuje w wypowiedzi pisemnej odpowiednią kompozycję i układ graficzny zgodny z wymogami danej formy gatunkowej (w tym wydziela akapity). opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. 33. Części mowy wskazujemy, piękne zdania budujemy. ⁍ ⁍ rozróżnia części mowy; charakteryzuje rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki, liczebniki i przyimki jako części mowy. opowiadanie, pokaz, dyskusja, projektowanie. strona internetowa: teksty literackie, prezentacje mulmedialne. 34. „Czasem nie wiadomo nawet, czy coś jest wadą, czy zaletą człowieka.” ⁍ wyjaśnia własnymi słowami pojęcia: „wady”, „zalety”; podaje przykłady wad i zalet człowieka; wypowiada się na temat cech charakteru; opowiadanie, pokaz, rozmowa nauczająca, praca z tekstem literackim, prezentacja mulmedialna, tekst literacki, film. ⁍ ⁍ UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 81 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 35. Odważny jak lew. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 36. Odmiana czasownika w czasie przeszłym. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 82 Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne porządkuje cechy, dzieląc projektowanie, gra dydaktyczje na wady i zalety; zna związki frazeologicz- na. ne nazywające cechy charakteru; wypowiada się na temat swoich wad i zalet; – wyjaśnia, co to jest cytat; poprawnie stosuje zasady zapisu cytatu (cudzysłów) wypowiada się na temat cech charakteru postaci. wskazuje w wierszu porównania; zastępuje porównania określeniami cech charakteru, wyglądu, usposobienia; dostrzega różnicę między językiem literackim a mową potoczną; z podanych wyrazów tworzy porównania. opowiadanie, pokaz, rozmowa nauczająca, praca z tekstem literackim, projektowanie, gra dydaktyczna. prezentacja mulmedialna, tekst literacki, film. wyjaśnia, kiedy używamy czasu przeszłego; wymienia rodzaje, w których występuje czasownik w czasie przeszłym; wskazuje w tekście formy czasowników w czasie przeszłym; określa osobę, liczbę i rodzaj podanych czasowników; określa rodzaj czasownika w czasie przeszłym; opowiadanie, pokaz, rozmowa nauczająca, praca z tekstem literackim, projektowanie. prezentacja mulmedialna, tekst literacki, film PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe 37. Opis pomieszczenia. Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ odmienia podane czasowniki w czasie przeszłym; – prawidłowo odmienia czasowniki typu: pragnąć. ⁍ opisuje pokój, wykorzystując słowa określające wielkość, kształt, kolor; stosuje poprawnie formę opisu; tworzy opis własnego pokoju. opowiadanie, pokaz, rozmowa nauczająca, praca z tekstem literackim, projektowanie. prezentacja mulmedialna, tekst literacki, film. ze zrozumieniem posługuje się pojęciami: „pamiętnik”, „sentencja”; zauważa żartobliwy charakter wierszyków w pamiętniku; przytacza z pamięci żartobliwe wierszyki do pamiętnika. opowiadanie, pokaz, rozmowa nauczająca, praca z tekstem literackim, projektowanie, gra dydaktyczna. prezentacja mulmedialna, tekst literacki, film. tworzy wpis do pamiętnika na podstawie planu wydarzeń; wyjaśnia znaczenie terminu „blog”; dopisuje wyrazy bliskoznaczne do podanego słowa; podkreśla wypowiedzi zakończone wykrzyknikami i znakami zapytania. opowiadanie, pokaz, rozmowa nauczająca, praca z tekstem literackim, projektowanie, gra dydaktyczna. prezentacja mulmedialna, tekst literacki, film. ⁍ ⁍ 38. Proszę ładnie się wpisywać, lecz karteczek nie wyrywać. ⁍ ⁍ ⁍ 39. Kartka z pamiętnika, wpis w dzienniku internetowym. Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Sprawdzanie osiągnięć uczennicy: Wiedza była sprawdzana za pomocą krótkich serii pytań pod koniec zajęć, testu jednokrotnego wyboru lub konkursu znajomości tematu. Uczennica pisała również wypracowania, które miały sprawdzić poziom przyswojenia materiału oraz stopień sprawności tworzenia tekstów literackich. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 83 Wybrane konspekty KONSPEKT I SŁOWA I OBRAZY Konspekt lekcji z języka polskiego Temat: Słowa i obrazy Klasa: IV Czas trwania: 45 minut Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ rozwija zainteresowania różnymi dziedzinami kultury; wyszukuje i porównuje informacje z rożnych źródeł oraz formułuje wnioski na ich podstawie. poznaje specyfikę pozaliterackich sposobów wypowiedzi artystycznej; zna słownictwo stosowane do opisu obrazu; w kontakcie z dziełami kultury kształtuje hierarchię wartości, swoją wrażliwość; nazywa swoje reakcje (np. wrażenia, emocje); dostrzega swoistość artystyczną dzieła. Forma pracy: indywidualna. Metody: pogadanka, prezentacja, praca z tekstem i obrazem/zdjęciem. Środki dydaktyczne: materiały przygotowane przez nauczyciela (załącznik) Przebieg lekcji: 1. Wprowadzenie: ⁍ Pytanie: Czy ma jakiś ulubiony obraz lub zdjęcie? Prośba o opis tego zdjęcia lub obrazu. ⁍ Pytanie: Czy kiedykolwiek byłeś/aś w muzeum? Z jakimi dziełami sztuki zetknąłeś/łaś się? Prośba o wymienienie kilku znanych malarzy. ⁍ Pytanie: Jakie emocje wzbudza w człowieku sztuka? 2. Rozwinięcie: ⁍ Krótki wykład o roli sztuki i pozaliterackim sposobie wypowiedzi artystycznej. ⁍ Prośba o zapoznanie się ze Słownictwem przydatnym do opisu obrazu/zdjęcia. ⁍ Wyjaśnienie za pomocą nauczyciela niezrozumiałych słów. ⁍ Prośba o przeczytanie tekstu Jak opisać obraz? ⁍ Wyjaśnienie nowych pojęć: „martwa natura” i „scena rodzajowa”. ⁍ Uczeń próbuje opisać prezentowane obrazy i zdjęcia, stosując się do poznanych sposobów oraz słownictwa. Podsumowanie: ⁍ Uczeń klika w link Sprawdź się! i próbuje samodzielnie rozwiązać zadanie: ⁍ Na podstawie widocznych pytań musi ułożyć wypowiedź opisującą obraz. 84 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II KONSPEKT II ILE JEST PRAWDY W LEGENDZIE? LEGENDARNE POCZĄTKI PAŃSTWA POLSKIEGO Konspekt lekcji z języka polskiego Temat: Ile jest prawdy w legendzie? Legendarne początki państwa polskiego. Klasa: V Czas trwania: 2 × 45 minut Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ odszukuje w tekście informacje dotyczące opisanych wydarzeń; podaje miejsce wydarzeń opisanych w utworze; wymienia wydarzenia fantastyczne opisane w utworze; zna pojęcia „legenda”, „baśń” oraz potrafi wyjaśnić różnice między nimi; opowiada o historii i herbie swojej miejscowości; wyjaśnia pojęcia: „herb”, „godło”; układa pytania i odpowiedzi dotyczące tekstu; opowiada treść legendy; odpowiada, dlaczego pierwszą polską stolicę nazwano według legendy Gnieznem; opisuje godło i herb Polski; opowiada treść legendy, wykorzystując podane słownictwo wyjaśnia, dlaczego herbem Polski jest biały orzeł; wskazuje w utworze cechy charakterystyczne dla legendy. Forma pracy: grupowa Metody: pogadanka, prezentacja, praca z tekstem i obrazem/zdjęciem. Środki dydaktyczne: materiały przygotowane przez nauczyciela (załącznik). Przebieg lekcji: 1. Wprowadzenie: ⁍ Pytanie: Czy znają jakąś legendę lub baśń? Prośba o podanie tytułów lub przytoczenie historii. 2. Rozwinięcie: ⁍ Prośba o przeczytanie definicji słownikowej baśni i legendy. ⁍ Pytanie: Jakie są różnice między baśnią a legendą? ⁍ Komentarz nauczyciela i wyjaśnienie terminu legenda. ⁍ Prośba o zapoznanie się z prezentacją legendy o założeniu Gniezna (załącznik prezentacja pt. Legenda o Gnieźnie). ⁍ Po przeczytaniu, jeden z uczniów opowiada początek, a później drugi koniec historii. ⁍ Pytanie: Co według uczniów jest prawdą a co fikcją? UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 85 ⁍ ⁍ ⁍ Porównanie ich spostrzeżeń z tekstem wyjaśniającym. Uczniowie wspólnie uzupełniają luki w definicji legendy. Za pomocą obrazka opisują godło Polski i herb Wrocławia oraz wyjaśniają różnice między nimi. ⁍ Wspólnie oglądają fragmenty innych polskich legend m.in. o Złotej kaczce h p:// www.YouTube.com/watch?v=7hDI5umGkzc. 3. Podsumowanie: ⁍ Na zakończenie lekcji nauczyciel ogłasza konkurs ze znajomości legend. Uczniowie rozwiązują test, a osobie z największą liczbą punktów zostaje nadany tytuł Znawcy polskich legend. Opis realizacji programu i postępów ucznia Uczennica na początku zajęć była bardzo nieśmiała, wykonywała polecenia, ale bała się o cokolwiek zapytać, jeżeli nie rozumiała treści zadania. Indywidualny program nauczania został tak skonstruowany, aby obejmował zagadnienia, które sprawiały jej największe problemy oraz wzmacniał poczucie wartości i umiejętności uczennicy. Plan pracy oprócz tego, że zawiera treści zaczerpnięte z Podstawy programowej dla klasy IV w celu utrwalenia zdobytych na lekcjach wiadomości, to również mieści i poszerza zagadnienia, które miały za cel poszerzyć horyzonty uczennicy, np. Słowa i obrazy, czy tematy związane z legendami i baśniami. Uczennica początkowo miała zajęcia indywidualnie, ale w połowie pierwszego semestru doszła do niej druga dziewczynka. Dołączenie dodatkowej osoby przyniosło pozytywny skutek. Pomagały sobie wzajemnie w czasie wykonywania zadań. Bardzo lubiły rywalizować, która pierwsza udzieli poprawnej odpowiedzi z wykorzystaniem narzędzi Frontera. Opowiadały sobie o swoich pasjach i zainteresowaniach. Dziewczynka stała dzięki temu się bardziej otwarta na lekcjach. Sama zaproponowała treść kolejnych zajęć na temat zasad i stosowania interpunkcji, co zostało dodane w programie nauczania. Po roku pracy widać u niej widoczną poprawę, a także przyrost wiedzy i umiejętności. Uczennica nie ma obecnie problemu z pisaniem krótszych form wypowiedzi, chociaż zajmuje jej to dużo czasu. Część tych tekstów pisała jako zadanie domowe, które później odsyłała mejlowo lub prezentowała na zajęciach. Nie robi też większych błędów ortograficznych i interpunkcyjnych. Jej wiedza musi być jednak w tym dziale systematycznie utrwalana na różne sposoby. Sama stwierdziła, że teraz czuje się pewniej z języka polskiego. Jej wypowiedzi ustne są coraz bardziej rozbudowane. Chętnie rozwiązuje łamigłówki, rebusy i krzyżówki. Lubi także pracować metodą projektu np. stworzyła plakat prezentujący jej ulubiony zespół muzyczny. Opis rozwoju emocjonalnego Dziewczynka jest przykładem ucznia, w przypadku którego projekt udał się na 100%. Bardzo dobrze odnajduje się w tym modelu nauczania. Jest pewna siebie, otwarta 86 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II i zawsze zaangażowana w zajęcia. Z niecierpliwością czeka na każde spotkanie odbywające się w ramach projektu. Cieszy również postawa uczennicy na spotkaniach integracyjnych. Widać, że ta forma komunikacji z innymi dodaje jej pewności siebie. Komputer pozwala jej funkcjonować na zajęciach z rówieśnikami na tym samym poziomie. Ograniczenia fizyczne nie mają tu znaczenia, liczy się działanie i pomysłowość. Dziewczynka kilkakrotnie przejmowała inicjatywę w grupie i była siłą napędową przedsięwzięcia. Chętnie dzieli się swoimi przeżyciami z pedagogiem, opowiada o tym, co dzieje się w jej życiu, pokazuje zdjęcia, omawia plany. Podkreśla, że czas na pla ormie jest tylko dla niej i zawsze zamierza z niego korzystać do ostatniej minuty. Zakończenie projektu to duża strata w przypadku tej uczennicy. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Beata Wacławowicz na podstawie profilu ucznia opracowanego przez dr Rozalię Ligus Indywidualny program nauczania: Piotr Burak Wybrane konspekty: Piotr Burak Ocenę realizacji programu: Piotr Burak Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Beata Wacławowicz. 7.4 Przykład nr 4 – język angielski, szkoła podstawowa, klasa 6 Opis ucznia – ocena wstępna Z powodu nadpobudliwości uczeń nie pracuje na lekcjach. Odznacza się dużym potencjałem intelektualnym. Posiada szerokie zainteresowania i uzdolnienia, ale brak mu umiejętności koncentracji i skupienia uwagi. W trakcie odrabiania lekcji potrzebuje kontaktu i wsparcia. Zniechęcają go trudności w rozumieniu nowych treści. W zespole klasowym czuje się niedocenionym, co powoduje, iż ma zaniżoną samoocenę, choć nie sprawia wrażenia dziecka nieśmiałego. Lubi gry komputerowe, rozmowy przez Internet, czytanie książek. Chciałby znać jak najwięcej różnych programów komputerowych. Marzy o tym, aby mieć własną gitarę klasyczną. Indywidualny program Indywidualny program z języka angielskiego opracowany dla ucznia kl. VI na okres 01.03.2013–31.01.2014r. z uwzględnieniem: ⁍ opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 87 Cele ogólne: ⁍ rozwijanie umiejętności gramatycznych, ⁍ czytania i słuchania, ⁍ doskonalenie sprawności mówienia i poprawnego komunikowania się w języku angielskim 88 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu ope- Formy i metody racyjnym pracy z uczniem Środki dydaktyczne 1. Czasy teraźniejsze – Present Simple i Present Connuous. Uczeń pamięta: zastosowanie czasu Present Simple i Present Con nuous. Uczeń zna: formy czasowników pojawiające się w obu czasach. Uczeń rozumie: różnice między czasami Present Simple i Present Con nuous. Uczeń potrafi: zastosować oba czasy w swojej wypowiedzi, rozpoznać czasy w tekście czytanym/słuchanym. Praca indywidualna i z nauczycielem, gra dydaktyczna. Komputer, tablet, prezentacja mulmedialna. 2. Czas przeszły Uczeń pamięta: regularne i nie– Past Simple. regularne formy czasowników. Uczeń zna: zasady tworzenia czasu Past Simple. Uczeń rozumie: zastosowanie czasu Past Simple. Uczeń potrafi: zastosować czas Past Simple w zdaniach, odnaleźć w tekście formy czasu Past Simple. Praca indywidu- Komputer, tablet, prealna i w parze z nauczycielem, zentacja mulgra dydaktyczna. medialna. 3. Konstrukcje do wyrażania przyszłości – will i be going to. Praca indywidu- Komputer, tablet, prealna i w parze z nauczycielem, zentacja mulgra dydaktyczna. medialna. Uczeń pamięta: zastosowanie will i be going to. Uczeń zna: znaczenie konstrukcji will i be going to. Uczeń rozumie: różnicę między konstrukcjami i ich znaczenia. Uczeń potrafi: poprawnie użyć will i be going to w zdaniach i wypowiedziach. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu ope- Formy i metody racyjnym pracy z uczniem Środki dydaktyczne 4. Sposoby spędzania wolnego czasu, hobby, zainteresowania – słownictwo, rozwijanie umiejętności czytania i słuchania ze zrozumieniem. Uczeń pamięta: wyrażenia I like/love/hate, I’m interested in…, I’m keen on… Uczeń zna: słownictwo wyrażające zainteresowania, hobby, czynności w wolnym czasie. Uczeń potrafi: opowiedzieć o swoich zainteresowaniach i sposobach spędzania wolnego czasu. Praca indywidualna i w parze z nauczycielem, gra dydaktyczna, burza mózgów. Komputer, tablet, prezentacja mulmedialna, nagranie. 5. Wyrażanie umiejętności – can i be able to. Uczeń pamięta: konstrukcję can i be able to. Uczeń zna: znaczenie can i be able to, oraz słownictwo związane z umiejętnościami. Uczeń rozumie: pojęcie „bezokolicznik”. Uczeń potrafi: opowiedzieć o swoich umiejętnościach używając can i be able to. Praca indywidualna z nadzorem nauczyciela, gra dydaktyczna. Komputer, laptop, zestawy z ćwiczeniami, czytanka. 6. Pogoda, dni tygodnia, miesiące – słownictwo, rozwijanie mówienia, słuchania ze zrozumieniem. Uczeń pamięta: nazwy dni tygodnia i miesięcy. Uczeń zna: nazwy pór roku. Uczeń rozumie: użycie konstrukcji will do określania pogody. Uczeń potrafi: wymienić dni tygodnia, miesiące, pory roku, opisać pogodę i zapowiedzieć pogodę na kolejne dni. Praca indywidualna, praca z tekstem, samodzielne wyszukiwanie informacji, gra dydaktyczna. Komputer, tablet, mapy pogodowe, obrazki, prezentacja mulmedialna. Uczeń pamięta: zasadę stopnio- Praca indywidu7. Stopniowanie przymiotni- wania przymiotników. alna pod nadzoUczeń zna: sposób tworzenia ków. rem nauczyciela. stopnia wyższego i najwyższego; wyjątki w stopniowaniu. Uczeń rozumie: zastosowanie stopniowania np. do porównywania rzeczy. Komputer, laptop, zestawy z ćwiczeniami, obrazki do porównywania. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 89 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu ope- Formy i metody racyjnym pracy z uczniem Środki dydaktyczne Uczeń potrafi: poprawnie stopniować przymiotniki, porównać ze sobą przedmioty. 90 8. Żywienie – słownictwo, czytanie i słuchanie ze zrozumieniem, mówienie. Uczeń zna: słownictwo związane z jedzeniem, piciem. Uczeń pamięta: wyrażanie związane z robieniem zakupów spożywczych; zwroty grzecznościowe Uczeń rozumie: zastosowane w dialogach zwroty grzecznościowe. Uczeń potrafi: opowiedzieć o swojej ulubionej potrawie, nawykach żywieniowych; ułożyć i odegrać dialog przedstawiający sytuację w sklepie spożywczym. Praca indywidualna i w parze z nauczycielem, wykonywanie zadań, burza mózgów, gra dydaktyczna. Komputer, tablet, prezentacja mulmedialna, wzory dialogów, arkusze z ćwiczeniami. 9. Wakacje – słownictwo, pisanie pocztówki. Uczeń zna: słownictwo związane z wakacjami. Uczeń pamięta: konstrukcję do opisywania przyszłości; jak napisać pocztówkę z wakacji. Uczeń rozumie: tekst czytany i słuchany związany z wakacjami. Uczeń potrafi: opowiedzieć o swoich wakacyjnych planach i napisać pocztówkę z wakacji. Praca indywidualna, praca w parze, wykonywanie zadań, burza mózgów. Komputer, tablet, prezentacja mulmedialna, wzór pocztówki, arkusz z ćwiczeniami, nagrania. 10. Wygląd zewnętrzny i cechy charakteru – opis osoby, słownictwo, doskonalenie umiejętności mówienia, czytania i słuchania ze zrozumieniem. Uczeń pamięta: słownictwo związane z wyglądem zewnętrznym i cechami charakteru. Uczeń zna: wyrażenia potrzebne do opisu osoby. Uczeń rozumie: zasadę opisywania osoby; tekst czytany i słuchany. Uczeń potrafi: opisać siebie i swojego przyjaciela. Praca indywidualna, wykonywanie zadań, gra dydaktyczna. Komputer, tablet, zestawy ćwiczeń, wzór opisu, prezentacja mulmedialna. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu ope- Formy i metody racyjnym pracy z uczniem 11. Aspekty kulturowe (Wielkanoc, Boże Narodzenie, Święto Dziękczynienia). Uczeń pamięta: wybrane tradycje świąteczne w Wielkiej Brytanii i USA. Uczeń zna: najważniejsze słownictwo związane z tradycjami i zwyczajami świątecznymi. Uczeń rozumie: czytane i słuchane teksty na temat świąt. Uczeń potrafi: opisać polską tradycję świąteczną, opowiedzieć o wybranej angielskiej tradycji. Środki dydaktyczne Praca indywidu- Komputer, alna, wykonywa- tablet, prezentacja mulnie zadań, gra medialna, dydaktyczna. brytyjskie strony internetowe, zestawy ćwiczeń. Sprawdzanie osiągnięć ucznia: sprawdzanie wiadomości poprzez krótkie zadania nawiązujące do poprzednich lekcji, zapisywanie zdań z poznanymi słówkami. Wybrane konspekty KONSPEKT I I ABSOLUTELY LOVE SPAGHETTI FOOD Konspekt lekcji z języka angielskiego. Temat: I absolutely love spaghe – food. Klasa: VI Czas trwania: 45 minut Cele: Główny cel lekcji: uczeń potrafi wyrazić swoje preferencje żywieniowe, poprawnie wymówić nazwy wybranych produktów Cele operacyjne: 1. Wiadomości – uczeń zna: ⁍ nazwy podstawowych posiłków, ⁍ nazwy produktów żywnościowych. 2. Umiejętności – uczeń potrafi: ⁍ powiedzieć co najbardziej lubi jeść, ⁍ ułożyć własne menu, ⁍ poprawnie wymawiać nazwy wybranych produktów. 3. Postawy – uczeń potrafi: ⁍ pracować indywidualnie, ⁍ pracować z materiałami. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 91 Forma pracy: (indywidualna lub grupowa) – indywidualna. Metody: podające (wyjaśnienie), praktyczne (ćwiczenia). Środki dydaktyczne: komputer, tablet. Przebieg zajęć: Nr Zadanie Wykonanie 1. Rozgrzewka. Powtórzenie wiadomości z poprzednich lekcji. Interakcja 3 min. 2. Wstęp – infor- N przedstawia temat lekcji. macja o nowym temacie lekcji. 3. Prezentacja materiału. N przesyła uczniowi materiał do lekcji i prosi ucznia o otwarcie. 4. Ćwiczenie 1 i 2. N prosi ucznia, aby nazwał produkty znajdujące się w zadaniu. N monitoruje zadanie i pomaga U w przypadku trudności. Druga część zadania polega na ćwiczeniu wymowy; N czyta nazwy produktów, U powtarza nazwy. N prosi U o zwrócenie uwagi na to czy poszczególne dźwięki w wybranych słowach wymawiane są tak samo. 5. Ćwiczenie 3. 92 2 min. U otwiera plik. 4 min. U wykonuje zadanie 15 min. U skupia się na poprawnym wymawianiu słów. N prosi ucznia o podanie nazw U wykonuje zadapodstawowych posiłków spo- nia. żywanych w ciągu dnia (breakfast, lunch, dinner, supper). Następnie N prosi ucznia o podanie produktów, które spożywa się podczas danego posiłku. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Czas 7 min. Nr Zadanie Wykonanie Interakcja 6. Ćwiczenie 4. N zadaje pytanie: What’s your U odpowiada na pytanie i wykofavourite food? Następnie N prosi U o wykona- nuje zadanie. nie menu na 1 dzień, zawierającego wszystkie ulubione dania/produkty ucznia. Czas 8 min. U – uczeń, N – nauczyciel Źródła: h p://www. nyteflteacher.co.uk KONSPEKT II WHAT’S THE WEATHER LIKE TODAY? OPISYWANIE POGODY Konspekt lekcji z języka angielskiego Temat: What’s the weather like today? – opisywanie pogody Klasa: VI Czas trwania: 45 minut Cele: Główny cel lekcji: zapoznanie ucznia ze słownictwem związanym z pogodą, porami roku i dniami tygodnia Cele operacyjne: 1. Wiadomości – uczeń zna: ⁍ dni tygodnia, ⁍ nazwy pór roku, ⁍ słówka opisujące pogodę. 2. Umiejętności – uczeń potrafi: ⁍ powiedzieć jaką pogodą charakteryzuje się każda pora roku, ⁍ powiedzieć jaka pogoda jest w danej chwili. 3. Postawy – uczeń potrafi: ⁍ pracować indywidualnie, ⁍ pracować z materiałami. Metody: podające (wyjaśnienie), eksponujące (filmiki), praktyczne (ćwiczenia). Środki dydaktyczne: Komputer, tablet, zestawy ćwiczeń, prezentacje. Przebieg lekcji: Nr Zadanie Wykonanie Interakcja 1. Rozgrzewka. Powtórzenie wiadomości z poprzednich lekcji. Czas 3 min. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 93 Nr Zadanie Wykonanie Interakcja N przedstawia temat lekcji. 2. Wstęp – informacja o nowym temacie lekcji. Czas 2 min. 3. Prezentacja ma- N za pomocą WebTour puszcza teriału. uczniowi krótkie materiały video z dniami tygodnia oraz porami roku. U ogląda i słucha 5 min. nagrania. 4. Ćwiczenie 1. N prosi ucznia, aby zapisał pory roku, które zapamiętał oraz dni tygodnia. N monitoruje pracę. U wykonuje zadanie. 5 min. 5. Video . N pokazuje uczniowi video z pogodą, N wskazuje ważne słówka i prosi ucznia o powtórzenie i zapisanie. U powtarza słówka. 7 min. 6. Ćwiczenie 2. N na tablicy rysuje różne warunki atmosferyczne (deszcz, śnieg, słońce), uczeń podpisuje obrazki. U wykonuje zadania i współpracuje z nauczycielem. 8 min. 7. Ćwiczenie 3. N wstawia na tablicę obrazki różnych pór roku i prosi ucznia o podanie typowej pogody dla każdej z pór roku. U wykonuje obrazki na podstawie materiału. 5 min. 8. Pytanie. N zadaje pytanie: What’s the weather like today? U opisuje pogodę 5 min. w danym dniu. U – uczeń, N – nauczyciel Źródła: h p://www.teachingheart.net/weeklyweathergraphpic.gif; h p://www.YouTube.com/watch?v=CHFlgePf9VU; h p://www.YouTube.com/watch?v=VS9qBeInJ0U; h p://www.YouTube.com/watch?v=CB79gFbAh0k Opis realizacji programu i postępów ucznia Program stworzony dla ucznia został prawie w całości zrealizowany. Parę tematów zrealizowaliśmy częściowo. Z niektórymi zagadnieniami chłopiec bardzo dobrze sobie 94 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II radził, więc tylko utrwaliliśmy pewne wiadomości. Natomiast na tematy, które były dla niego stosunkowo nowe, poświeciliśmy więcej czasu i przerobiliśmy więcej ćwiczeń. Od początku zajęć uczeń zrobił duży postęp jeżeli chodzi o komunikowanie się. Część naszych lekcji odbywała się przy użyciu czatu, rozmawialiśmy po angielsku. Uczeń był w stanie przekazać informację, nie zawsze była ona poprawie zapisana, ale była zrozumiała dla odbiorcy. Chłopiec bardzo chętnie rozwiązywał zadania gramatyczne dotyczące czasów. Był bardzo zadowolony ze swoich postępów w tej dziedzinie. Czasami bardzo chaotycznie rozwiązywał zadania i popełniał wtedy dużo błędów, jednak przy skupieniu i koncentracji wszystko robił dobrze. Uważam, że udział w projekcie przyniósł mu pozytywne rezultaty. Opis rozwoju emocjonalnego Uczeń w ciągu tego roku przeszedł wiele zmian – dostał się do gimnazjum i uczy się wspólnie z rówieśnikami. Dobrze radzi sobie z funkcjonowaniem w społeczności klasowej, nawiązał nowe znajomości, szybko wszedł w społeczność szkolną. Jest lubiany – znacząco zmniejszyły się zachowania niepożądane. Wzrosła samodzielność chłopca. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Monika Abraszewska na podstawie profilu ucznia opracowanego przez dr Rozalię Ligus Indywidualny program nauczania: Dominika Trzaskalik Wybrane konspekty: Dominika Trzaskalik Ocenę realizacji programu: Dominika Trzaskalik Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Wielisława Wasyłew-Zwierz. 7.5 Przykład nr 5 – biologia, gimnazjum, klasa 1–2 Opis ucznia – ocena wstępna Ogólny rozwój umysłowy prawidłowy. Bardzo bogaty zasób słownictwa i wiedzy ogólnej. Sprawność procesów myślowych prawidłowa, percepcja słuchowa – prawidłowa. Poziom analizy i syntezy wzrokowej w normie. Szybkie tempo uczenia się wzrokowo-ruchowego. Cechuje go duża ciekawość poznawcza. Uczy się bardzo chętnie. Nie ma kontaktu z grupą rówieśniczą. Zniechęcają go niepowodzenia. nie uczęszcza do szkoły, ma nauczanie indywidualne. Najbardziej lubi chodzić na spacery z psem. Posiada zainteresowania przyrodnicze, poparte własnymi projektami badawczymi wykonywanymi pod kierunkiem nauczycielki biologii. W wolnym czasie lubi eksperymentować. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 95 Indywidualny program Indywidualny program z biologii opracowany dla ucznia kl I/II gimnazjum na okres 01.03.2013–31.01.2014 r. z uwzględnieniem: ⁍ opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. W moim programie nauczania opieram się na tutoringu naukowym, gdzie nauczyciel pełni rolę mistrza prowadzącego ucznia przez tajniki wiedzy. Umożliwia to uczniowi poszerzanie swoich wiadomości w zakresie, który go interesuje i inspiruje. Rozwija też w nim umiejętności samodzielnego uczenia się i zdobywania informacji. Ja jako nauczyciel sama jestem aktywnym uczestnikiem tego procesu. W mojej pracy dążę do wspólnego oddziaływania uczeń – nauczyciel, nauczyciel – uczeń, gdzie obie strony coś zyskują i coś sobie dają. Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Słowne: ⁍ dyskusja, ⁍ pogadanka, ⁍ elementy wykładu wsparte obserwacją, informacjami zaczerpniętymi z internetu, telewizji, czasopism popularnonaukowych. Problemowa oparta na technikach aktywizujących: ⁍ projekt, ⁍ burza mózgu, ⁍ drzewko decyzyjne, ⁍ analiza SWOT, ⁍ por olio. ⁍ ⁍ Bakterie, Pro sta, Wirusy, Grzyby, Glony, Biotechnologia i inżynieria genetyczna, Cytologia, Anatomia i fizjologia człowieka. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 96 Rozumienie zależności w funkcjonowaniu organizmów na różnych poziomach organizacji. Poznanie teorii i praw biologicznych. Integracja wiedzy z różnych dziedzin do wyjaśniania zjawisk biologicznych. Rozumienie znaczenia nowoczesnych kierunków biologii dla postępu w biotechnologii i medycynie. Zna budowę i procesy życiowe bakterii, wirusów, grzybów i pro stów. Rozumie, że organizmy funkcjonują jako zintegrowany układ i potrafi to uzasadnić. Rozumienie podstaw działania własnego organizmu. Znajomość funkcji fizjologicznych wybranych układów. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ filmy YouTube, podręczniki, artykuły, książki popularnonaukowe, zdjęcia i grafiki z Internetu, schematy własne, okazy np. porostów. Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Umie analizować zależności między środowiskiem życia organizmów a ich budową i funkcjonowaniem. Zna i posługuje się terminologią biologiczną. Posiada umiejętność wykorzystania różnych źródeł wiedzy do wyjaśniania zjawisk i procesów biologicznych oraz formułowania i uzasadniania własnych opinii Dostrzeganie korzyści i zagrożeń wynikających z postępów w nauce. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ rybi szkielet, odwrócony trójkąt, mapa pojęciowa, dyskusja za i przeciw, metaplan, studium przypadku, linia czasu, doświadczenia i obserwacje biologiczne. Sprawdzanie osiągnięć ucznia – ustnie, prezentacja mul medialna podsumowująca dane zagadnienia, przygotowywana przez ucznia sukcesywnie z lekcji na lekcję, tworząca spójną całość na koniec omawianego tematu Wybrane konspekty KONSPEKT I RÓŻNICE MIĘDZY PŁCIAMI Proponuję pracę metodą tutoringu naukowego. Ustalamy wspólnie z uczniem, jakie zagadnienia będziemy rozwijać, co jest dla niego interesujące. Szukamy wspólnie lub ja nakierowuję ucznia, jeżeli sam nie jest w stanie określić zagadnień. Uczeń przygotowuje się sam w domu z podanych zagadnień, mając do dyspozycji Internet i podane zeskanowane materiały. Następnie omawiamy dany temat, podkreślając najważniejsze wiadomości rozszerzamy te wiadomości, korygujemy niejasności, dyskutujemy, wyciągamy wnioski. Konspekt przygotowałam dla tematu zawsze chętnie poruszanego przez uczniów gimnazjum. Konspekt lekcji z biologii Temat: Różnice między płciami Klasa: I gimnazjum Czas trwania: 45 min UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 97 Cele: ⁍ ⁍ zapoznanie ucznia z mechanizmem dziedziczenia płci, wskazanie różnic między płciami. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ tutoring naukowy, ⁍ pogadanka, ⁍ elementy wykładu, ⁍ praca z tekstem źródłowym. Środki dydaktyczne: ⁍ materiały źródłowe z wybranej literatury, ⁍ własny schemat mechanizmu dziedziczenia płci, ⁍ opracowanie własne różnic między płciami, ⁍ Internet. Przebieg lekcji: 1. Zadanie dla ucznia do wcześniejszego przygotowania; ⁍ Co to są chromosomy jak się dzielą? Co to jest kariotyp człowieka? ⁍ Znajdź przykładowe różnice między płciami i zastanów się, od czego one zależą. ⁍ Na czym polegają różnice między płciami u człowieka? Skorzystaj z poniższego tekstu będącego fragmentem z książki A. Moir, D. Jossel, Płeć mózgu. 2. I etap ⁍ Wyjaśnienie mechanizmu dziedziczenia płci według sporządzonego przeze mnie schematu, z użyciem pojęć wcześniej przygotowanych przez ucznia, tj. „kariotyp”, „chromosomy”, „autosomy” i „heterochromosomy”. Kobieta – kariotyp 22 pary autosomów (44 autosomy) 1 para heterochromosomów Gamety żeńskie (2 rodzaje) XX Mężczyzna – kariotyp 22 pary autosomów (44 autosomy) 1 para heterochromosomów X 22 autosomy 1 heterochrom Gamety męskie (2 rodzaje) PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II POTOMSTWO 22 pary autosomów XX 22 pary autosomów X XX 22 autosomy 1 heterochrom 22 pary autosomów X XY 98 22 autosomy 1 heterochrom 22 autosomy 1 heterochrom Y XY 22 pary autosomów XY ⁍ Od kogo zależy płeć człowieka? Wniosek – uczeń formuje sam: Płeć dziecka zależy od ojca. ⁍ Wyjaśnienie mechanizmu powstawania bliźniąt jedno- i dwujajowych przez ucznia z wcześniej zdobytych przez niego informacji. Bliźnięta jednojajowe powstają, gdy zapłodniona komórka jajowa zaraz po zapłodnieniu dzieli się na dwie lub więcej. Są to osobniki tej samej płci bardzo podobne do siebie o takim samym materiale genetycznym. ⁍ Zachęcenie do przeczytania literatury na temat badań nad bliźniętami jednojajowymi oraz wpływem genów i środowiska na kształtowanie się i rozwój człowieka – może to być tematem następnego spotkania. Polecana literatura: Lawrenc Wright, Tajemnice tożsamości. ⁍ 3. II etap ⁍ Zwrócenie uwagi na niewielką różnicę w materiale genetycznym, a znaczące różnice w wyglądzie, budowie, psychice. 4. III etap ⁍ Z załączonych materiałów dotyczących różnic między płciami uczeń wypisuje te cechy, które są charakterystyczne dla mężczyzny i te, które charakteryzują kobietę. ⁍ Zwrócenie uwagi, że te odmienności się uzupełniają. ⁍ Dyskusja na temat: Czy można się porozumieć pomimo tak dużych różnic? 5. IV etap: Podsumowanie w postaci zestawienia różnic między mężczyzną i kobietą. KOBIETA ⁍ W miłości potrzebuje troski, zrozumienia, szacunku, poświęcenia, uznania i zapewnień. ⁍ Kiedy ma problem, angażuje się emocjonalnie, rozpamiętuje. ⁍ Ulgę przynoszą jej zwierzenia. ⁍ Ma chęć do działania, kiedy czuje się kochana, potrzebna i obdarzona zaufaniem. ⁍ Lepsza sprawność werbalna. ⁍ Rozmowa jest jej potrzebna, aby zrozumieć własne myśli i odczucia. ⁍ Zapamiętuje więcej informacji nieistotnych i przypadkowych. ⁍ Mocniej działają na nią bodźce słuchowe i dotykowe. ⁍ Trudno jest jej oddzielić seks od uczuć. ⁍ Lepiej widzi w nocy. ⁍ Woli problemy praktyczne i konkretne zadania. ⁍ Lepsza pamięć wzrokowa. ⁍ Dotkliwiej i szybciej odczuwa ból. ⁍ Odróżnia więcej odcieni czerwonego. ⁍ Lepszy węch i słuch. ⁍ Łatwiej i trafniej ocenia charakter innych. ⁍ Bardziej interesuje się ludźmi. ⁍ Częściej śmieje się i jest miła, nawet gdy nie jest szczęśliwa. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 99 ⁍ Łatwiej odczytuje mowę ciała i subtelność znaczeń na podstawie tonu głosu. MĘŻCZYZNA ⁍ W miłości pragnie zaufania, akceptacji, docenienia jego wysiłków, podziwu, aprobaty i zachęty. ⁍ W sytuacji stresowej zamyka się w sobie i dąży do samodzielnego rozwiązania problemu. ⁍ Często podejmuje jakieś działania, aby udowodnić swoje możliwości. ⁍ Rozmowę traktuje jako wymianę informacji lub dochodzenie do konkretnych ustaleń. ⁍ Lepsza koordynacja oko – ucho. ⁍ Zapamiętuje głównie konkretne, spójne informacje. ⁍ Jest wzrokowcem, najmocniej reaguje na obraz. ⁍ Nie zawsze łączy seks z uczuciami. ⁍ Lepiej widzi w jasnym świetle. ⁍ Preferuje myślenie abstrakcyjne i ogólne. ⁍ Podchodzi do problemów w sposób pragmatyczny i egocentryczny. ⁍ Lepsza wyobraźnia przestrzenna (lepiej czyta mapę) ⁍ Lepsze myślenie strategiczne (lepiej gra w szachy) ⁍ Lepsze wyczucie perspektywy. ⁍ Lepiej radzi sobie z przedmiotami i twierdzeniami teoretycznymi. ⁍ Ma silniejszą potrzebę niezależności. 6. V etap. Na zakończenie film, który w wesoły ale też bardzo trafny sposób pokazuje powyższe różnice: h p://www.YouTube.com/watch?v=aZBhyPiyeOs. KONSPEKT II WPŁYW TRANSPIRACJI NA TRANSPORT WODY W ROŚLINIE I INTENSYWNOŚĆ FOTOSYNTEZY Zajęcia prowadzone metodą tutoringu naukowego, gdzie nauczyciel tutor prowadzi ucznia, podążając za jego potrzebami i zainteresowaniami. Nauczyciel pomaga uczniowi w doborze doświadczeń. Uczeń wybiera te, które chce przeprowadzić, podaje sposób ich przeprowadzenia. Zadaniem nauczyciela jest czuwanie nad poprawnością przeprowadzanych doświadczeń; weryfikowanie wniosków lub wspólne do nich dochodzenie; nakierowanie ucznia na odpowiednie źródła, by umożliwić mu samodzielną odpowiedź na zagadnienia związane z przeprowadzonymi doświadczeniami; stworzenie mu okazji do bycia młodym odkrywcą, badaczem, obserwatorem, który sam prowadzi doświadczenia, dochodzi do wniosków i poszukuje wyjaśnienia obserwowanych zjawisk. Konspekt lekcji z biologii Temat: Wpływ transpiracji na transport wody w roślinie i intensywność fotosyntezy. Klasa: I gimnazjum Czas trwania: 90 min 100 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ prowadzenie obserwacji i doświadczeń, określenie materiałów badawczych, próby kontrolnej i badawczej, interpretacja obserwacji i doświadczeń, wyciąganie wniosków, korzystanie z różnych źródeł w celu wyjaśnienia wyników obserwacji i doświadczeń, sporządzanie tabeli i wykresów. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ tutoring naukowy, ⁍ doświadczenia, ⁍ elementy wykładu, ⁍ pogadanka. Środki dydaktyczne: ⁍ Internet, ⁍ dostępna literatura. Przebieg zajęć: ⁍ wstęp, ⁍ omówienie przeprowadzonych wcześniej doświadczeń, ⁍ przedstawienie hipotez, problemu badawczego, próby kontrolnej i badawczej oraz wniosków dotyczących doświadczeń, ⁍ omówienie mechanizmu przewodzenia wody w roślinie i znaczenia transpiracji, ⁍ omówienie wpływu światła na intensywność fotosyntezy. I) Uczeń tydzień przed zajęciami przeprowadził doświadczenie: 2 białe tulipany o różnej długości łodygi umieścił w wodzie z dodatkiem atramentu. Po godzinie i po dwóch obserwował wynik. ⁍ Wynik: kwiaty zabarwiają się na kolor niebieskawy szybciej w tulipanie o krótszej łodydze. ⁍ Wniosek: transport wody w roślinie zachodzi szybciej gdy łodyga jest krótsza. ⁍ Wyjaśnienie mechanizmu transportu przez ucznia po wcześniejszym naprowadzeniu nauczyciela. Słowa klucze: osmoza, parcie korzeniowe, kohezja, transpiracja, siła ssąca liścia. Uczeń wyjaśnia zjawisko osmozy jako przenikanie wody z miejsca, gdzie jest jej mniej, do miejsca, gdzie jest jej więcej. Zauważa tę zależność w korzeniu, gdzie w glebie jest większe stężenie wody niż w korzeniu, więc woda z gleby wnika do korzenia UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 101 Rys. 1. Przenikanie wody Źródło: h p://sciaga.onet.pl/_i/Biologiasciaga/przenikanie_wody.jpg Rys. 2. Formy oddychania organizmów Zwrócenie uwagi uczniowi na fakt, że z korzenia woda płynie wbrew siłom grawitacji do góry. Jest to możliwe dzięki dwóm zjawiskom: kohezji i sile ssącej liścia. Kohezja to siła spójności cząsteczek wody w wąskich naczyniach, gdzie jedna cząsteczka przylega do drugiej i w ten sposób słup wody podnosi się. Siła ssąca liścia jest możliwa dzięki transpiracji, czyli parowaniu wody z rośliny przez aparaty szparkowe. Przypomnienie budowy liścia i aparatów szparkowych. Rys. 3. Aparat szparkowy Źródło: h p://biologia.xiv-lo.krakow.pl/biol/praŹródło: h p://sta c1.opracowania.pl/imace_semestralne/inne/formy_oddychania_organi- ges/186987/aparat_szparkowy_otwarty_i_zazmow_008.jpg mkni%C4%99ty.jpg Rys. 4. Budowa liścia Źródło: h p://pl.wikipedia.org/wiki/Mi%C4%99kisz_palisadowy; h p://www.forum.linum.pl/encyklopedia_ziemi1/c/0/374.gif Transpiracja powoduje ubytek wody z liścia, a więc w liściu jest mniej wody niż w korzeniu, co powoduje powstanie siły ssącej liścia, która zasysa wodę w górę rośliny. 102 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II II) Doświadczenie, które wymaga od ucznia większego zaangażowania. Musi wcześniej zakupić moczarkę kanadyjską w sklepie zoologicznym, uciąć jej górną część i obserwować ją w normalnym pokojowym oświetleniu. Następnie naczynie z moczarką oświetla lampą od góry ok. pół godziny. Wysokość oświetlenia 20 cm. Później obserwuje co się dzieje przy oświetleniu na wysokości 40 i 60 cm. Za każdym razem, używając do pomiaru czasu stopera, liczy pęcherzyki powietrza wydzielające się w ciągu minuty. ⁍ Uczeń formuje problem badawczy przed przystąpieniem do doświadczenia. ⁍ Problem badawczy: Czy intensywność fotosyntezy zależy od intensywności oświetlenia. ⁍ Określenie próby kontrolnej: Moczarka oświetlana światłem standardowym. ⁍ Określenie próby badawczej: Moczarka oświetlana lampą z różnej odległości. ⁍ Sporządzenie dzienniczka obserwacji, zebranie danych w tabeli, sporządzenie wykresu. ⁍ Wniosek: Im intensywniejsze oświetlenie, tym proces fotosyntezy przebiega szybciej. ⁍ Wyjaśnienie, uczeń dochodzi do niego sam lub z pomocą nauczyciela: Fotosynteza polega na zamianie prostych związków nieorganicznych w substancje odżywcze i tlen przy udziale promieni świetlnych i chlorofilu. Wydzielające się pęcherzyki powietrza świadczą o intensywności fotosyntezy. ⁍ Przypomnienie reakcji fotosyntezy: 6CO2 + 6H2O = C6H12O6 + 6O2. Źródła: materiały własne Opis realizacji programu i postępów ucznia Uczeń zrealizował program na poziomie bardzo dobrym, wychodzącym poza podstawę programową. Opanował umiejętność formułowania wniosków, hipotez, problemów badawczych. Zwraca uwagę na posługiwanie się językiem biologicznym w czasie wypowiedzi. Zwiększył swoją dociekliwość naukową związaną z wyjaśnianiem obserwowanych procesów czy omawianych zagadnień. Potrafi też samodzielnie zaprojektować doświadczenie. Przeprowadził dużą ilość doświadczeń, dwa z nich były całkowicie jego pomysłem, pozostałe zostały mu zaproponowane przez nauczyciela. Wykonał wszystkie, nawet te, które wymagały od niego większego zaangażowania. Przeprowadzanie doświadczeń przychodzi mu z łatwością i daje dużo radości. Lubi i potrafi pracować metodą projektu, sporządzać prezentacje z omawianych problemów. W prezentacji przygotowane przez niego wiadomości są przedstawiane w uporządkowany sposób, potrafi dostrzegać związki przyczynowo-skutkowe. UCZEŃ OBJĘTY NAUCZANIEM INDYWIDUALNYM 103 Opis rozwoju emocjonalnego Uczeń od początku zajęć pozostawał w dobrym kontakcie i wyrównanym nastroju. Nie zgłaszał żadnych trudności w codziennym funkcjonowaniu. Początkowo był bardzo nieśmiały. Przekazywane przez niego informacje dotyczyły przede wszystkim faktów, a nie własnych przeżyć czy przemyśleń. Chętnie opowiadał jednak o swoich zainteresowaniach i planach na przyszłość. Z upływem czasu coraz śmielej dzielił się informacjami o sobie, zaczął również zadawać pytania. Istotne stały się dla niego także przemyślenia i perspektywa drugiej osoby. Umiejętność prowadzenia dwustronnej konwersacji była systematycznie rozwijana. Już po kilku miesiącach pracy dało się zauważyć, że chłopiec coraz częściej stara się być nie tylko biernym, ale także aktywnym uczestnikiem rozmowy. Bardzo istotną zmianą w zakresie funkcjonowania chłopca jest podejmowanie przez niego coraz większej liczby samodzielnych zadań. Wyrażało się to między innymi w samodzielnym kontakcie z osobą prowadzącą zajęcia, bez pośrednictwa rodziców czy przejmowaniu odpowiedzialności za przebieg i charakter spotkań. Uczeń uzyskiwał również coraz większy wgląd i pewność siebie w kontakcie. W trakcie zajęć był spokojny, zrównoważony. Chętnie podejmował różne zadania, pracował pilnie i wytrwale. Stopniowo coraz mniej czasu zajmowało mu wejście w kontakt w trakcie kolejnych zajęć, co może być wyrazem wzrostu zaufania do osoby prowadzącej zajęcia. Podsumowując udział ucznia w projekcie, zauważyć można następujące najistotniejsze przemiany dotyczące funkcjonowania emocjonalno-społecznego: ⁍ rozwój umiejętności komunikacyjnych, ⁍ wzrost zaufania i inicjatywy w kontakcie, ⁍ wzrost samodzielności i odpowiedzialności, ⁍ rozwój umiejętności społecznych, ⁍ rozwój postawy refleksyjnej. Pomimo wystąpienia opisanych powyżej przemian, dalszej pracy wymaga umiejętność i motywacja do opowiadania o swoich przeżyciach emocjonalnych. Istotne wydaje się również dalsze wzmacnianie refleksyjności i świadomości swoich rzeczywistych możliwości. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 104 Opis ucznia na wstępie projektu: Monika Abraszewska na podstawie profilu ucznia opracowanego przez dr Rozalię Ligus Indywidualny program nauczania: Agata Budzyńska Wybrane konspekty: Agata Budzyńska Ocenę realizacji programu: Agata Budzyńska Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Ida Waśniewska. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 8 Praca z uczniem z trudnościami w nauce 8.1 Przykład nr 6 – język polski, szkoła podstawowa, klasa 4–5 Opis ucznia – ocena wstępna Chłopiec z utrzymującą się wadą wymowy. Trudności w nauce, prawdopodobnie o charakterze dyslektycznym. Wdrożony do samodzielnej i systematycznej pracy. Pracuje w wolnym tempie, ale nie jest pewien swoich umiejętności i wiadomości. Lepiej pracuje, gdy jest wspierany. Ogólny rozwój umysłowy na poziomie przeciętnym. Potrafi werbalizować myśli, ale mówi niechętnie i mało. Procesy myślenia przyczynowo-skutkowego oraz rozumowania konkretnego i abstrakcyjno-pojęciowego przebiegają na poziomie przeciętnym. Jego ulubione zajęcia to układanie klocków Lego oraz gry komputerowe. Nie jest samodzielny, potrzebuje pomocy, szybko się zniechęca. Indywidualny program Indywidualny program z języka polskiego opracowany dla ucznia klas IV/V na okres 01.03.2013–31.01.2014 r. z uwzględnieniem: ⁍ opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. Cele ogólne: ⁍ umiejętność wypowiadania się na określony temat w mowie i piśmie, ⁍ objaśnianie sensu przytaczanych różnych rodzajów tekstów (popularnonaukowych, użytkowych, informacyjnych, źródłowych, historycznych), ⁍ charakteryzowanie bohaterów, wskazywanie nadawcy i odbiorcy na podstawie podanego tekstu, ⁍ czytanie ze zrozumieniem i wyszukiwanie w tekście pożądanych informacji, ⁍ doskonalenie techniki czytania, ⁍ wskazywanie środków stylistycznych i ich funkcji oraz zastosowanie w praktyce, ⁍ redagowanie różnych form wypowiedzi, w tym użytkowych, ⁍ precyzyjne formułowanie i wyrażanie własnych myśli, ⁍ poznanie i stosowanie w praktyce zasad ortograficznych i interpunkcyjnych, ⁍ wdrażanie do samokontroli w podejmowanych działaniach, ⁍ wykorzystywanie posiadanej wiedzy w praktyce, ⁍ bogacenie zasobu leksykalnego, ⁍ umiejętność selekcjonowania posiadanych wiadomości w zależności od potrzeb, ⁍ rozpoznawanie części mowy i zdania, ⁍ przestrzeganie norm gramatycznych, ortograficznych i interpunkcyjnych. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 105 Treści programowe Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Zabawne potycz- Uczeń: ki z epistologra- ⁍ zna kompozycję listu, karfią – dlaczego ty pocztowej ludzie listy piszą ⁍ zna i stosuje zady grzecz2 godz. nościowe obowiązujące w korespondencji ⁍ potrafi złożyć okolicznościowe życzenia ⁍ rozróżnia rodzaje listów – oficjalny, osobisty, zwykły, priorytetowy, polecony, e-mail ⁍ potrafi redagować list tradycyjny i elektroniczny ⁍ potrafi korzystać z różnych źródeł wiedzy jest świadomy roli kore⁍ spondencji w budowaniu relacji międzyludzkich. Praca z tekstem. Metoda analizy i twórczego. naśladowania wzorów. Metoda ćwiczeń praktycznych. Heureza. Słownik języka polskiego. Tekst z lukami do uzupełnienia – list, karta pocztowa. Rozsypanka ze zwrotami grzecznościowymi. Przykładowe rodzaje listów. Karty pracy. Uczeń: ⁍ zna i potrafi wyjaśnić sens najpopularniejszych związków frazeologicznych ⁍ zna i posługuje się pojęciem metafora potrafi ją zastosować ⁍ w konkretnych sytuacjach ⁍ potrafi korzystać z różnych źródeł wiedzy. Praca z tekstem. Metoda problemowa. Metoda ćwiczeń praktycznych. Praca z ilustracją. Praca pod kierunkiem. Gry dydaktyczne. Karty pracy. Rysunki związane z wybranymi związkami frazeologicznymi. Teksty do interpretacji z wybranymi związkami frazeologicznymi. Karty pracy. Uczeń: Tekst z myszką w tle – czytanie ⁍ potrafi czytać, stosując ze zrozumieniem odpowiednie znaki intertekstów o różpunkcyjne i intonację nym charakterze ⁍ stale doskonali technikę i formie czytania ze zrozumieniem Praca z tekstem. Metoda problemowa. Metoda ćwiczeń praktycznych. Heureza. Słownik języka polskiego. Słownik wyrazów bliskoznacznych. Karty pracy. Gdzie diabeł mówi dobranoc – o związkach frazeologicznych 3 godz. 106 Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne (informacyjne, popularno-naukowe, użytkowe, historyczne) 8 godz. ⁍ potrafi odpowiedzieć na pytania do tekstu wypowiada się na tematy zwiane z czytanym tekstem oraz potrafi powiązać je z otaczająca rzeczywistością posługuje się bogatym zasobem leksykalnym związanym z daną tematyką potrafi ułożyć pytania do tekstu potrafi pozyskiwać wiadomości z odczytanego tekstu jest świadomy bogactwa kulturowego państwa polskiego potrafi formułować przekonujące argumenty zna i stosuje zasady selekcjonowania i porządkowania wiadomości potrafi korzystać z różnych źródeł informacji uczeń potrafi napisać plan ramowy i szczegółowy do podanego tekstu Praca indywidualna. Praca pod kierunkiem. Schematy formownia wniosków. Teksty z lukami wyrazowymi. Karty pracy. Uczeń ⁍ zna bohaterów kultowych komiksów ⁍ potrafi zredagować notatkę biograficzną o autorze wybranego komiksu ⁍ potrafi stworzyć własny komiks Metoda ćwiczeń praktycznych. Heureza. Praca pod kierunkiem. Praca z tekstem z lukami wyrazowymi. Tekst z lukami wyrazowymi. Wybrany komiks. Biografia np. Henryka Jerzego Chmielewskiego. ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Narysowany świat Papcia Chmiela – poznajemy komiks 1 godz. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 107 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Po to są niezwykłe przygody, by o nich pisać – opowiadanie twórcze i odtwórcze 6 godz. 108 Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne wymienia cechy komiksu Rozmowa naczyta tekst komiksu z po- uczająca. działem na role umie nazywać reakcje czytelnicze dokonuje analizy świata przedstawionego w komiksie wie, czym jest dialog i monolog. Uczeń: ⁍ zna zasady redagowania różnych rodzajów opowiadań ⁍ potrafi określać czas i miejsce wydarzeń ⁍ wie, jak prawidłowo zapisać i wykorzystać dialog ⁍ umie zaprezentować głównego bohatera i osoby mu towarzyszące ⁍ potrafi dokonać selekcji informacji na ważniejsze i mniej ważne ⁍ dostrzega związki przyczynowo-skutkowe ⁍ potrafi redagować opowiadanie na określony temat ⁍ pisze opowiadanie na określony temat ⁍ dokonuje kontroli ortograficznej napisanego tekstu ⁍ stosuje synonimy w celu zachowania poprawności zapisu tekstu. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Metoda analizy i twórczego naśladowania wzorów. Ćwiczeń praktycznych. Heureza. Praca pod kierunkiem. Karty pracy. Wzory różnych opowiadań. Testy do uzupełniania. Mapa skojarzeń. Karty pracy. Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Co się z czym rymuje i co do czego pasuje – o środkach poetyckich w wierszu 3 godz. Uczeń: ⁍ potrafi dokonać analizy utworu poetyckiego ⁍ zna pojęcia: „wers”, „refren”, „strofa” rozumie sens metaforycz⁍ ny wybranych utworów ⁍ odczytuje tekst ze wskazaniem środków poetyckich – metafory, uosobienia, epitetów, porównań, oksymoronu ⁍ potrafi rozpoznać nadawcę i odbiorcę wypowiedzi ⁍ potrafi sformułować pytania umie posługiwać się cy⁍ tatem ⁍ wie, kim jest podmiot liryczny i co wyraża w utworze poetyckim ⁍ odczytuje tekst poetycki z odpowiednią intonacją i przesłaniem. Metoda ćwiczeń praktycznych. Praca pod kierunkiem. Praca z tekstem. Wybrane wiersze. Schemat budowy wiersz. Karta pracy. Tekst z lukami do uzupełniania i rozpoznania środków poetyckich. Karty pracy. Skarby wyjęte ze starej szafy – opis przedmiotu i osoby 2 godz. Uczeń: ⁍ zna zasady kompozycji opisu ⁍ wie, co oznaczają wyrazy bliskoznaczne ⁍ umie opisać osobę i przedmiot wg wskazanych wzorów ⁍ potrafi wyrazić swoją opinię ⁍ potrafi przedstawić argumenty w obronie swojego zdania Metoda ćwiczeń praktycznych. Praca z tekstem. Metoda analizy i twórczego naśladowania wzorów. Metoda ćwiczeń praktycznych. Praca pod kierunkiem. Słowniki języka polskiego i wyrazów bliskoznacznych. Karty pracy. Rysunki przedmiotów do opisu. Karty pracy. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 109 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym ⁍ ⁍ ⁍ jest wrażliwy estetycznie potrafi korzystać z różnych źródeł informacji dokonuje kontroli ortograficznej napisanego tekstu. Uczeń: ⁍ zna zasady pisowni wyrazów z trudnością ortograficzną ⁍ posługuje się regułami ortograficznymi w praktyce ⁍ potrafi wyjaśnić pisownię wyrazów z trudnością ortograficzną ⁍ zna podstawowy zbiór ortografów ⁍ potrafi posługiwać się słownikiem ortograficznym i edytorami tekstu ⁍ jest wdrożony do samokontroli ⁍ jest świadomy roli sprawdzania poprawności zapisu. Gry dydaktyczne. Metoda ćwiczeń praktycznych. Praca pod kierunkiem. Ćwiczenia z wykorzystaniem słowników. Słowniki ortograficzne. Teksty z lukami wyrazowymi. Rebusy ortograficzne. Karty pracy do uzupełnienia. Tekst z lukami wyrazowymi. Testy kompetencji. Teksty dyktand. Uczeń: Części mowy i zdania są do ⁍ zna części mowy i zdania rozpoznania ⁍ potrafi wymienić odmienne – rzeczownik, i nieodmienne części mowy czasownik, przy- ⁍ odmienia poszczególne miotnik, przysłóczęści mowy wek, liczebnik ⁍ potrafi wskazać je w tekście 4 godz. ⁍ rozróżnia zdania pojedyncze od złożonego ⁍ potrafi narysować wykres zdania pojedynczego ⁍ poprawnie wskazuje aspekt czasownika. Gry dydaktyczne. Metoda ćwiczeń praktycznych. Praca pod kierunkiem. Karty pracy. do uzupełnienia. Schematy części mowy i ich odmiana. Tekst z lukami wyrazowymi. Testy kompetencji. Na dużej górze rosną różowe i żółte róże – pisownia wyrazów z rz, ż, ó, u, h, ch 4 godz. 110 Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Sprawdzanie osiągnięć ucznia: wyniki klasyfikacji semestralnej, testy kompetencji, obserwacja w czasie zajęć. Wybrane konspekty KONSPEKT I KORZYSTAM Z RÓŻNYCH ŹRÓDEŁ INFORMACJI. ROZWIĄZUJEMY TEST KOMPETENCJI ARKADY FIEDLER Konspekt lekcji z języka polskiego Temat: Korzystam z różnych źródeł informacji. Rozwiązujemy test kompetencji – Arkady Fiedler Klasa: V Czas trwania: 45 min. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ praca pod kierunkiem, ⁍ pogadanka, ⁍ rozmowa nauczająca, ⁍ praca z ilustracją, tekstem, ⁍ metoda ćwiczeń praktycznych, ⁍ metoda analizy. Cele zajęć: Uczeń: ⁍ wyszukuje w tekście głównym informacje potrzebne do uzupełnienia testu, ⁍ doskonali umiejętność cichego czytania ze zrozumieniem, ⁍ przyporządkowuje podane informacje podane w różnych źródłach, ⁍ kształci sprawność językową, posługując się odpowiednim słownictwem i terminami związanymi z osobą i twórczością Arkadego Fiedlera, ⁍ potrafi określić wiek podanych wydarzeń, ⁍ układa wydarzenia chronologicznie, ⁍ poznaje biografię i twórczość pisarza, ⁍ rozwija zainteresowania czytelnicze i historyczne, ⁍ potrafi zredagować krótką notatkę, ⁍ wie, jakie elementy powinny znaleźć się w zaproszeniu. Środki dydaktyczne: ⁍ strona internetowa – www.fiedler.pl, ⁍ ppp. wsip.pl, ⁍ ćwiczenia w wersji elektronicznej, ⁍ test kompetencji – Arkady Fiedler. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 111 Przebieg zajęć: 1. Powitanie. Nauczyciel prowadzi krótką rozmowę w celu stworzenia miłej atmosfery do pracy na zajęciach. Następnie realizuje kolejne ogniwa lekcji. 2. Nauczyciel przedstawia uczniowi cel zajęć i ich przebieg. Pyta o postać Arkadego Fiedlera. Uzupełnia wiadomości ucznia, w przypadku ich braku krótko charakteryzuje postać pisarza. Opowiada w ciekawy sposób, aby zachęcić ucznia do sięgnięcia po jego twórczość. Dodatkowo wskazuje, że poznanie techniki rozwiązywania testu, obok zdobytej wiedzy, jest jednym z elementów dobrego przygotowania się do sprawdzianu szóstoklasisty. 3. Uczeń cicho odczytuje tekst, starając się zapamiętać jak najwięcej informacji. Po odczytaniu wykonuje polecenia zgodnie z podaną instrukcją. Do tekstu może wracać wielokrotnie. 4. Nauczyciel prosi ucznia o uzupełnienie testu. W przypadku problemów, uczeń ma zwrócić się do nauczyciela z prośbą o pomoc. W celu wielokrotnego korzystania z tekstu głównego, nauczyciel nadaje uczniowi specjalne uprawnienia. 112 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 5. Nauczyciel prosi ucznia o określenie wieku podanych wydarzeń (odwołuje się do wiedzy historycznej ucznia – korelacja międzyprzedmiotowa). Następnie uczeń zaznacza prawidłową odpowiedź. 6. Ćwiczenia związane z chronologią. Uczeń układa poprawnie odpowiedzi. W celu doskonalenia techniki nauczyciel może poprosić o ułożenie wydarzeń w odwrotnej kolejności, tj. od książki wydanej najpóźniej. Utrwalamy pojęcie „chronologii” jako nauki. Przypominamy uczniowi, że chronologia obok genealogii, numizmatyki, heraldyki, archeologii jest nauką pomocniczą historii, podajemy definicję powyższych pojęć (korelacja międzyprzedmiotowa). 7. Ćwiczenia w wykorzystywaniu wiedzy z różnych źródeł. Uczeń wykonuje polecenie. Nauczyciel pyta o inne informacje, jakie można uzyskać z podanych programów i książek. Nauczyciel w formie zabawy podaje różne propozycje, które uczeń dopasowuje do wybranych pozycji. Nauczyciel przypomina zasady pisowni wielką literą i wspólnie z uczniem uzasadniają podany zapis. Uczeń wyjaśnia, jakie informacje można uzyskać, wykorzystując podane linki czasopisma „Mały Podróżnik”. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 113 8. Nauczyciel pyta ucznia o definicję piktogramu. W celu uzupełnienia i utrwalenia informacji uczeń odczytuje zapis z ramki. Następnie rozwiązuje ćwiczenie zgodnie z poleceniem. Zapisuje poprawne odpowiedzi. Nauczyciel pyta o inne znane uczniowi piktogramy, na zmianę próbują stworzyć własny znak i odgadnąć, co on oznacza. 114 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 9. Rekapitulacja pierwotna. Uczeń w informacji zamieszczonej na stronie internetowej odszukuje te, które ma podane w poleceniu. Następnie rozpoznaje i podpisuje podane piktogramy. 10. Podsumowanie zajęć. Samoocena (schemat). Uczeń wkłada kulki do odpowiedniego naczynia. Tak – jestem zadowolony ze swojej pracy, nie – mogłem pracować lepiej. Ich liczba oznacza stopień zaangażowania. Nauczyciel dokonuje własnej oceny pracy ucznia i przekazuje mu informację zwrotną. Nauczyciel koloruje kulki – kolor zielony jestem z Ciebie bardzo zadowolony, czerwone mogłeś pracować lepiej i efektywniej. Tak Nie 11. Pożegnanie i zakończenie zajęć. Źródła: Karty pracy do zajęć dydaktyczno-wyrównawczych Lecimy z pomocą, Warszawa 2012 KONSPEKT II GDZIE DIABEŁ MÓWI DOBRANOC O ZWIĄZKACH FRAZEOLOGICZNYCH Konspekt lekcji z języka polskiego Temat: Gdzie diabeł mówi dobranoc – o związkach frazeologicznych Klasa: V Czas trwania: 45 min. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ praca pod kierunkiem, ⁍ pogadanka, UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 115 ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ rozmowa nauczająca, praca z ilustracją, tekstem, metoda ćwiczeń praktycznych, metoda analizy i twórczego naśladowania wzorów, praca pod kierunkiem. Cele zajęć: Uczeń: ⁍ poznaje rodowód związków frazeologicznych – biblijny, mitologiczny, historyczny, wywodzący się z literatury, legendy, anegdoty, z pracy i życia codziennego, ⁍ potrafi podać przykłady wywodzące się z Biblii, mitologii, historii, literatury, legendy, anegdoty i życia codziennego, ⁍ doskonali umiejętność poprawnego posługiwania się zasobem leksykalnym, ⁍ kształci sprawność językową, ⁍ wskazuje przenośne znaczenie związków frazeologicznych, ⁍ rozumie ich metaforyczne znaczenie, ⁍ dostrzega barwność języka polskiego poprzez wprowadzanie do niego frazeologizmów, ⁍ rozróżnia idiomy, przysłowia i powiedzenia, ⁍ tworzy rodziny wyrazów – wyraz podstawowy i pokrewne. Środki dydaktyczne: ⁍ słownik frazeologiczny, ⁍ ćwiczenia w wersji elektronicznej – opracowanie własne, ⁍ rysunki dotyczące frazeologizmów. Przebieg zajęć: 1. Powitanie. Nauczyciel prowadzi krótką rozmowę w celu stworzenia miłej atmosfery do pracy na zajęciach. Następnie realizuje kolejne ogniwa lekcji. 2. Ćwiczenia wprowadzające do tematu. Uczeń ogląda obraz i podaje prawidłowe odpowiedzi, przypisując cechy charakteru ludzi adekwatne do zachowań zwierząt. Przypomina, że podane części mowy (cechy zwierząt) to przymiotniki, a ich nazwy to rzeczowniki. 116 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 3. Wspólnie z nauczycielem uczeń próbuje określić temat zajęć i ich cel. Nauczyciel wyjaśnia, co to jest związek frazeologiczny i przedstawia, jakie znaczenie ma znajomość związków i ich stosowanie. Opowiada też o wykorzystaniu przysłów, powiedzeń, idiomów. Uczeń, jeżeli jest w stanie podaje własne przykłady frazeologizmów, przysłów, powiedzeń. 4. Ćwiczenie w tworzeniu rzeczowników odprzymiotnikowych – sokoli, koci, kocia, końskie. Nauczyciel prosi ucznia o przypomnienie wiadomości o rzeczowniku i przymiotniku. 5. Sprawdzenie poprawności odpowiedzi. Na jej podstawie uczeń tworzy nowe związki frazeologiczne – np. sokoli wzrok. Nauczyciel wskazuje ich metaforyczne znaczenie. Wspólnie wyjaśniają znaczenie podanych przykładów. W razie potrzeby z pomocą nauczyciela uczeń wskazuje sytuacje, kiedy można je zastosować. Uczeń korzysta z podanego polecenia. Odpowiedzi zapisuje w liniaturze, doskonaląc technikę starannego pisania i przestrzegania zasad ortograficznych. Wywodzące się z historii – przekroczyć Rubikon, Pyrrusowe zwycięstwo Wywodzące się z mitologii – nić Ariadny, męki Tantala Związane z legendą – wzrok Bazyliszka, wyjść jak Zabłocki na mydle Związane z pracą, codziennością – trafiła kosa na kamień ZWIĄZKI FRAZEOLGICZNE Wywodzące się z literatury – walczyć z wiatrakami, martwe dusze O biblijnym rodowodzie – ziemia obiecana, judaszowe srebrniki, zakazany owoc UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 117 6. Nauczyciel rozmawia z uczniem nt. pochodzenia związków frazeologicznych. Wskazuje, że ich rodowód jest różnorodny, a wiele z nich ma charakter kulturowy. Przedstawia i omawia poniższy schemat. Uczeń próbuje podać własne przykłady. 7. Ćwiczenia w tworzeniu rodziny wyrazów. Uczeń wskazuje wyraz podstawowy i wyrazy pochodne. Wpisuje poprawne odpowiedzi w liniaturę. Wyjaśnia reguły ortograficzne wykorzystane przy zapisie podanych wyrazów. 8. Kolejne ćwiczenia związane z tworzeniem wyrazów pokrewnych. Uczeń odczytuje głośno polecenie i zapisuje prawidłowe odpowiedzi. 9. Ćwiczenia związane z tworzeniem rodziny wyrazów, z wykorzystaniem wiadomości o poznanych częściach mowy. Uczeń samodzielnie uzupełnia tabelę, następnie wspólnie z nauczycielem sprawdzają jej poprawność. W razie potrzeby nauczyciel dokonuje korekty. 10. Uczeń wyjaśnia znaczenie wybranych związków frazeologicznych. Podejmuje próbę określenia ich pochodzenia, wykorzystując wiedzę z pierwszej części zajęć 118 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II i własnych doświadczeń. Wyjaśnia ich metaforyczny sens. Uczeń może wykonać ćwiczenia samodzielnie, bądź skorzystać z podpowiedzi. Nauczyciel wskazuje ich wpływ na zasób leksykalny języka polskiego, wzbogacenie oraz ożywianie języka potocznego. 11. Kolejne ćwiczenia związane z frazeologią. Prawidłowe odpowiedzi uczeń zapisuje w liniaturze, wyjaśnia metaforyczny sens utworzonych związków frazeologicznych. 12. Rekapitulacja pierwotna. Uczeń rozwiązuje rebusy – związki frazeologiczne. Wyjaśnia ich metaforyczny sens. Wpisuje prawidłowe odpowiedzi w liniaturze. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 119 13. Praca domowa. Rozwiąż rebus i wyjaśnij jego znaczenie. 14. Zakończenie zajęć. Uczeń dokonuje oceny swojej pracy na zajęciach poprzez zamalowanie odpowiedniej liczby na osi. Nauczyciel dziękuje uczniowi, podaje informację zwrotną o jego pracy i żegna się. 0% 20% 40% 60% 80% 100% Źródła: H. Rębak Trafić w sedno, Rumia 2006; Z. Turlej Frazeologia w ćwiczeniach dla szkoły podstawowej, Kielce 2000 Opis realizacji programu i postępów ucznia Uczeń opanował wiedzę przewidzianą indywidualnym programem nauczania języka polskiego w klasie IV–V. Zna części mowy, potrafi odszukać je w zdaniu, zastosować w odpowiedniej formie. Jego wypowiedzi na dany temat są raczej krótkie, ale zgodne z poleceniem. Stara się unikać powtórzeń. Z reguły stosuje synonimy wybranych wyrazów. Uczeń dalej powinien doskonalić technikę redagowania opowiadań twórczych i odtwórczych na określony temat, zarówno w wypowiedziach ustnych, jak i pisemnych. Chłopiec dobrze radzi sobie z redagowaniem tekstów o charakterze użytkowym. Zna ramę konstrukcyjną i stosuje ją w praktyce. Rzadko zdarza się, że zapomina o stałych elementach redagowanych wypowiedzi. Uczeń dobrze radzi sobie z interpretacją znaczeniową związków frazeologicznych. Potrafi je definiować, ale na ogół nie stosuje ich w konkretnych sytuacjach językowych, dlatego m.in. jego wypowiedzi bywają monotonne i ubogie. Ma drobne problemy z ortografią. Robi błędy, mimo iż na ogół poprawnie podaje odpowiednią regułę ortograficzną. W pisaniu bywa chaotyczny – raz pisze poprawnie, za chwilę powtarza z ten sam zapis z błędami. Uczeń dalej ma problemy z czytaniem. Zalecone przeze mnie codzienne głośne czytanie, sumiennie realizowane, przyniosło rezultaty. Uczeń nie tylko poprawił technikę. Z większą łatwością rozwiązuje testy kompetencji, udziela prawidłowych odpowiedzi. Przy tekstach o charakterze popularnonaukowym lub źródłowym może mieć problemy z interpretacją, wyszukiwaniem konkretnych informacji etc. Umiejętność czytania ze zrozumieniem dalej powinna być doskonalona. W razie potrzeby podany tekst uczeń powinien odczytać wielokrotnie. Chłopiec zna podstawowe środki poetyckie. 120 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Trudniejsze rozpoznaje z pomocą nauczyciela. Z reguły poprawnie definiuje podmiot liryczny, nadawcę i odbiorcę wypowiedzi, zna układ rymów. Wie, do czego służy cytat. Uczeń wymienia cechy charakterystyczne komiksu. Poprawnie wskazuje części mowy, rozróżnia zdania pojedyncze i złożone. Rysuje do nich odpowiednie wykresy. Mama ucznia również dostrzega zmiany. Syn jest bardziej samodzielny i nie potrzebuje stałej pomocy przy odrabianiu lekcji. W szkolnej diagnozie klas V zajął 3 miejsce, co dodatkowo wzmocniło jego samoocenę. Udział chłopca w programie był bardzo dobrym pomysłem i pozwolił mu osiągnąć znaczący sukces. Obserwując pracę ucznia w zespole klasowym, jestem zadowolona z osiągniętych efektów. Indywidualny program nr 2 Indywidualny program z pedagogiem opracowany dla ucznia kl IV SP na okres 01.03.2012– 31.01.2014 z uwzględnieniem zaleceń opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów Cele ogólne: ⁍ korekta w przebiegu procesów i funkcji percepcyjno-motorycznych, ⁍ kompensowanie stwierdzonych deficytów, ⁍ kształtowanie umiejętności szkolnych – doskonalenie czytania, czytania ze zrozumieniem oraz pisania, ⁍ rozwój emocjonalno-motywacyjny – korygowanie postaw wobec napotykanych trudności i niepowodzeń, kształtowanie prawidłowej samooceny, ⁍ rozwijanie twórczości i kreatywności w uczeniu. Proponowane Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym (Uczeń: pamiętreści programowe ta, zna, rozumie, potrafi) Wzmacnianie funkcji istotnych w procesie uczenia się: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ kształtowanie umiejętności pisania z zachowaniem poprawności ortograficznej polisensoryczne utrwalanie poprawnej pisowni nauka autokorekty rozkładanie materiału wzrokowego i słuchowego na poszczególne elementy oraz scalanie w całość rozwijanie koncentracji, spostrzegawczości i przekazu Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ metody praktyczne (ćwiczebne, realizacji zadań) gry dydaktyczne plansze tematyczne łamigłówki słowne anagramy, wyliczanki ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ komputer tablet materiały i ćwiczenia – oprac. własne karty pracy testy materiał tekstowy materiał graficzny Internet UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 121 Proponowane Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym (Uczeń: pamiętreści programowe ta, zna, rozumie, potrafi) ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ćwiczenia pamięci wzrokowej i słuchowej wzbogacanie zasobu słów, wiadomości ogólnych, zachęcanie do opowiadania, rozwijanie ekspresji słownej wyrabianie motywacji do podejmowania zadań zwiększenie motywacji do podejmowania wysiłku wykonuje ćwiczenia usprawniające percepcję wzrokową i słuchową koordynację wzrokowo -słuchowo-ruchową rozwijanie umiejętności czytania tekstu ze zrozumieniem wdrażanie do pracy z wykorzystaniem programu komputerowego Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ zagadki ukryte słowa gry słowne rebusy onomatopeje – ćwiczenia sekwencji słuchowych ⁍ trening wzroku i słuchu Formy pracy: ⁍ praca indywidualna ⁍ stopniowe zwiększanie wymagań ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 122 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II materiały edukacyjne i dydaktyczne Ursula Normann, Trening pamięci, KDC, Warszawa 2002 Marzena Walkowiak, Terapia uczenia w ramach indywidualizacji nauczania, Łódź 2011 Grażyna Pawlik, 100 ćwiczeń poprawiających koncentrację uwagi, Warszawa 2002 Ortografia, Z. Saduś Ortograffi , R. Czabaj Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania, J. Mickiewicz Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych, E. Kujawy Proponowane Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym (Uczeń: pamiętreści programowe ta, zna, rozumie, potrafi) Profilaktyka opiekuńczo-wychowawcza: ⁍ Kim jestem – co jest dla mnie ważne? Rozwijanie twórczości i kreatywności w uczeniu: ⁍ poznawanie siebie ⁍ dostrzeganie i definiowanie problemu ⁍ poznawanie oryginalności naszego myślenia ⁍ ćwiczenie ekspresji twórczej ⁍ rozwijanie zaradności i przedsiębiorczości ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne kształtowanie prawidłowego wizerunku własnej osoby samopoznanie, poznanie własnych oczekiwań wiara we własne możliwości wzmacnia poczucie pewności siebie poznaje swoje mocne strony ⁍ uczeń rozwija ciekawość poznawczą ma odwagę w myśleniu i działaniu korzysta z wyobraźni nabywa nową wiedzę o świecie zwiększa możliwości wykorzystania wiedzy już poznanej kształtuje umiejętność kojarzenia, abstrahowania, tworzenia metafor, dedukowania, myślenia przez analogie dostrzega znaczenie oryginalności własnych pomysłów rozwija postawę twórczą przyswaja strategie rozwiązywania problemów i metod uczenia przezwycięża trudności związane z nauką i zapamiętywaniem ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ metoda heurystyczna pogadanka praca z tekstem ćwiczenia praktyczne metoda problemowa ⁍ ⁍ ⁍ komputer tablet przygotowane materiały i ćwiczenia G. Gajewska, Warsztat pracy pedagoga, SEPP, Zielona Góra 1999 poszukiwanie słowa-klucza burza mózgów metoda projektu metoda heurystyczna praca z tekstem metoda problemowa prezentacja dyskusja łamigłówki anagramy rebusy nauka wizualna nauka akustyczna elementy dramy ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ komputer tablet karty pracy testy materiał tekstowy i graficzny Internet materiały edukacyjne i dydaktyczne Adam Borzęcki, Porządek i przygoda. Lekcje twórczości, WSiP, Warszawa 1995 ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 123 Proponowane Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym (Uczeń: pamiętreści programowe ta, zna, rozumie, potrafi) Pomoc w rozwiązywaniu bieżących problemów dziecka: ⁍ udzielanie pomocy w eliminowaniu napięć na tle niepowodzeń szkolnych ⁍ pomoc w wyrównywaniu braków w wiadomościach szkolnych ⁍ rozmowy wspierające / poradnictwo. ⁍ ⁍ ⁍ rozwijanie umiejętności szukania rozwiązań w sytuacjach trudnych i sposobów zastosowania ich w praktyce; zachęcanie do nawiązywania nowych kontaktów interpersonalnych i podejmowania nowych wyzwań; wzbudzanie motywacji do pokonywania i rozwiązywania wszystkich zadań edukacyjnych, również tych o wyższym stopniu trudności – niewycofywania się bez podjęcia próby Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ wzbudzanie empa i wczuwanie się w sytuację rozmówcy rozmowa kierowana tworzenie sytuacji zadaniowych polegających na szukaniu rozwiązań hipotetycznych sytuacji ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ komputer tablet materiały i ćwiczenia przygotowane przez prowadzącego karty pracy testy materiał tekstowy i graficzny Internet materiały edukacyjne i dydaktyczne Sprawdzanie osiągnięć ucznia: obserwacja osiągnięć ucznia, kontrolne badania specjalistyczne. Wybrane konspekty KONSPEKT I TRENING PAMIĘCI Konspekt z lekcji z pedagogiem: Temat: Trening pamięci. Klasa: klasa IV SP Czas trwania: 60 min. Forma pracy: indywidualna lub grupowa. 124 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Metody: ⁍ praktyczne – uczenie się przez działanie – pokaz z objaśnianiem, ⁍ programowa – z użyciem komputera. Środki dydaktyczne: ⁍ prezentacja, ⁍ tablet. Cele operacyjne: ⁍ rozwija umiejętność myślenia i zapamiętywania, ⁍ usprawnia pracę mózgu, ⁍ uczeń potrafi koncentrować uwagę na zadaniu, ⁍ sprawnie łączy nowe informacje z posiadaną wiedzą. Przebieg zajęć: 1. Odszukaj w tekście ukryte nazwy zwierząt: Kuba rankiem wyszedł na taras, zachwyciło go piękno budzącego się dnia. Po deszczu rozkwitły róże, a mokre trawy źdźbła błyszczały w słońcu. Kuba przyglądał się, jak kot Romulus chodzi koło klombu, obserwując, jak wróbelek, szybko trzepocąc skrzydełkami, kąpie się w kałuży. Po lewej stronie, na ogrodowej ławce przysiadły kumy, szepcząc najnowsze ploteczki. Obok mały Pawełek bawił się dmuchawcami. Kuba spojrzał jeszcze w stronę lasu majaczącego na horyzoncie i poszedł po kosę. 2. Sałatka literowa – utwórz nazwy zwierząt z podanych liter: ILS JACZĄ OPEINTEZR SEIP RUGANK YRSGYT 3. Uzupełnij zdania brakującym wyrazem i przepisz je z pamięci: a) dźwig b) niedźwiadek c) gwóźdź d) dźwięk e) niedźwiedź Na budowie stoi …………………………………… . Mały ………………………… szuka schronienia. Słychać ……………… dzwonu wieży kościoła. Z deski wystaje duży ……………………………… . „Stary ………………………………… mocno śpi”. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 125 4. Znajdź nazwy zwierząt, z jakim kojarzy się podane słowo: Przykład: lisia …………… …………… …………… …………… …………… …………… kita w butach uszy oko ogon nóżka Serce 5. Uzupełnij wyrazy – nazwy zwierząt, wykorzystują litery t, s, b, r, p, l, g, cz: …aran s…oń …ygrys w…óbel sz…ur …ies …il kan…ur 6. Napisz nazwy zwierząt, które zapamiętałeś z dzisiejszych zajęć. Źródła: U. Norman, Trening pamięci, KDC, Warszawa 2002; Reedukacja dzieci w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych, E. Kujawa, M. Kurzyna, WSiP, Warszawa1994 KONSPEKT II ROZWIJANIE SŁUCHU FONEMATYCZNEGO Konspekt z lekcji z pedagogiem: Temat: Rozwijanie słuchu fonematycznego. Klasa: klasa IV SP Czas trwania: 60 min. Forma pracy: indywidualna lub grupowa. Metody: ⁍ praktyczne – uczenie się przez działanie – pokaz z objaśnianiem, ⁍ programowa – z użyciem komputera. Środki dydaktyczne: ⁍ prezentacja, ⁍ tablet. 126 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Cele operacyjne: Uczeń: ⁍ syntetyzuje głoski i sylaby w wyrazach, ⁍ różnicuje wyrazy podobne fonetycznie, ⁍ pracuje na słowach i „bawi” się nimi, ⁍ rozwija zdolności przetwarzania fonologicznego wyrazów. Przebieg zajęć: 1. Którymi sylabami różnią się pary wyrazów: morelowy metylowy koperta kolory granica obereczek – – – – – – morenowy medalowy kobieta kotary grasica ogóreczek 2. Posłuchaj i odgadnij rymującą się parę: „świerszcze grają” → „kaczka nurkuje” → „kura gdacze” → wiatr wieje kotek mruczy słowiki śpiewają kornik niszczy lew ryczy kukułka kuka wrony kraczą komar kłuje pszczoła pracuje deszcz stuka kaczka kwacze konie wierzgają 3. Utwórz wyrazy zamieniając wybraną głoskę: koza baran dęby paczuszka ławeczka nabór skrój – – – – – – – zamień z na r zamień n na k zamień d na z zamień p na k zamień w na p zamień r na j zamień j na t. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 127 4. Usłysz i powtórz wyrazy, w których ukryło się słowo „rok”: W Krakowie nigdy nie brakowało owoców marakui ani świeżych buraków. Dragońską dietę zakazującą jedzenia mięsa wprowadził burmistrz z powodu startu pierwszej rakiety. Swoje zarządzenie wydał po tym, jak otrzymał z Iraku nowy frak i zaczął pisać „Traktat o losach kosmicznych”. Szaraki pochowały się w krzakach, a ptaki z tartaku, bo taki głośny start maszyny. Ale nie był on udany. Wrak pojazdu kosmicznego spadł na barak przy Trakcie św. Wojciecha. Od tego dnia burmistrz jeździ traktorem. 5. Co znaczy ciąg sylab w języku – „ka”. Utwórz zdanie pomijając sylabę „ka”: 1) ka – mo – ja – ka – przy – ka – ja – ciół – ka – ka – ka-jest – ka – cho – ka – ra 2) ka – la – ka – tem – ka – u – ka – wiel – ka – biam – ka – pły – ka – wać – ka – ka – ka – ja – ka – kiem. 6. Znajdź ukryte 6-literowe mało znane nazwy minerałów i skał 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 128 a k t l r g i z r y l b d l t b o e a o e t 10f, 2c, 6d, 3a, 7d, 2f 4c, 7a, 6f, 8c, 1e, 10b 4b, 8d, 1a, 8e, 9a, 3e 1b, 5e, 1f, 10a, 5c, 7e, 1c 2e, 9d, 3f, 7c, 10e, 7b 1a, 7f, 10a, 5c, 7e, 1c 3d, 2b, 8f, 4e, 9e, 5f 5b, 2a, 4d, 6e, 10c, 3b 9f, 6a, 5d, 4a, 9c, 10d 6c, 8a, 9b, 1d, 4f, 8b c t d n a c s e r k i = = = = = = = = = = PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II d b t o u a u a o a a e y g t w y n y s i n f s r l r n u a i s a ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... 7. Z pierwszych sylab utwórz nowe słowo: pobór – miły – dorożka – rektor równanie – nożyk – ważny – niania lodówka – korale – motyl – tyle – wazon kaczuszka – lody – rycina – ferwor 8. Znajdź ukryte nazwy owoców i warzyw wastelikocebulakiwinogronapieszkieraziemniakaszemioczeburaki pastrewioniebananniioskowaterefasoladamalinaszyjabkoradarow estamarchewkalafiordymkatarkiestapiewaszalukananasojadłoczesi zapasalatarkalarepaniewąampomarańczewonikaplecaszkiertailter baslowaafgatrestychilmianikejpogruszkalinograszajkajagodylemat orzechwalistropogranatależakowatapomagrochatowatelikogórkilo propowiśniegipsowaterabrykodorośliwkakacjelidareblastomiebasz zamarbuziotrelemorelewas Ukryte wyrazy: 1) ………………………… 2) ………………………… 3) ………………………… 4) ………………………… 5) ………………………… 6) ………………………… 7) ………………………… 8) ………………………… 9) ………………………… 10) ………………………… 11) ………………………… 12) ………………………… 13) ………………………… 14) ………………………… 15) ………………………… 16) ………………………… 17) ………………………… 18) ………………………… 19) ………………………… 20) ………………………… 21) ………………………… 22) ………………………… 23) ………………………… 24) ………………………… 25) ………………………… 26) ………………………… 27) ………………………… Źródła: Pawlik G., 100 ćwiczeń poprawiających koncentrację uwagi opartych na analizatorze wzrokowym oraz wspomagających doskonalenie umiejętności czytania i pisania, ABACUS, Zamość 2008; Szymankiewicz E., Dyslektyczne ucho. Zbiór ćwiczeń stymulujących rozwój percepcji słuchowej nie tylko dla uczniów z dysleksją, Harmonia, Gdańsk 2009 Opis realizacji programu i postępów ucznia Uczeń zaczął wierzyć we własne możliwości, nabrał pewności siebie i zaczął postrzegać siebie w bardziej pozytywnym świetle. Wzmocnieniu uległy funkcje percepcyjno-motoryczne istotne w procesie uczenia się: spostrzegawczość i pamięć wzrokowa oraz słuchowa. Chłopiec częściej niż dotychczas pisze z zachowaniem poprawności ortograficznej, stara się sprawdzać swoje prace – wzrosła czujność ortograficzna. Uczeń dłużej niż UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 129 dotychczas koncentruje się na zadaniach, ma znacznie większą motywację do podejmowania zadań i wysiłku, poprawie uległa poprawność oraz płynność czytania, czytanie ze zrozumieniem, wzrosła ciekawość poznawcza. W zakresie twórczości i kreatywności w uczeniu uczeń ma większą odwagę w myśleniu i działaniu, chętniej korzysta z wyobraźni, zaczął rozwijać twórczą postawę, stara się przezwyciężać trudności związane z nauką i zapamiętywaniem. Opis rozwoju emocjonalnego Przystępując do projektu, uczeń miał duże blokady, był wycofany i zamknięty, nie wierzył we własne możliwości, nie próbował pokonywać własnych trudności. Z czasem zaczął powoli współpracować, nauczył się korzystać ze wsparcia i pomocy. Blokady emocjonalne zaczęły ustępować. Obecnie, kiedy chłopiec otrzymuje zdanie, stara się je samodzielnie rozwiązać. W sytuacji, kiedy nie rozumie polecenia, pyta, korzysta z podpowiedzi naprowadzających, stara się przejąć inicjatywę w zadaniu i rozwiązać je do końca. Reprezentował postawę pasywną, z czasem stał się aktywny. Zastosowanie metod innowacyjnych w nauczaniu pomogło mu wdrożyć się i rozwijać w procesie edukacji. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Monika Abraszewska. Indywidualny program nauczania z języka polskiego: dr Beata Bryś. Wybrane konspekty z języka polskiego: dr Beata Bryś. Ocenę realizacji programu z języka polskiego: dr Beata Bryś. Indywidualny program nauczania z zajęć z pedagogiem: Monika Abraszewska. Wybrane konspekty z zajęć z zajęć z pedagogiem: Monika Abraszewska. Ocenę realizacji programu z zajęć z pedagogiem: Monika Abraszewska. Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Monika Abraszewska. 8.2 Przykład nr 7 – język polski, szkoła podstawowa, klasa 4 Opis ucznia – ocena wstępna Chłopiec z trudnościami w nauce, zwłaszcza z języka polskiego: pisanie ze słuchu, czytanie ze zrozumieniem oraz trudności w rozumieniu poleceń. Aktualne możliwości intelektualne chłopca są przeciętne. Znaczne dysharmonie dotyczą głownie sfery słownej. Jego zaangażowanie jest zmienne i zależne głównie od stanu uwagi. Wykazuje podatność na rozproszenie, jest niezbyt elastyczny, uwaga labilna o niskiej selektywności. Jest objęty zajęciami korekcyjno-kompensacyjnymi z matematyki i języka polskiego na terenie szkoły. 130 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Lubi czytanie, budowanie konstrukcji z klocków Lego oraz gry planszowe. W sytuacjach trudnych ucieka od problemów, nie podejmuje wyzwania. Zniechęca się, gdy nie rozumie danego tematu. Indywidualny program Indywidualny program nauczania przedmiotu język polski opracowany dla ucznia kl. 4 szkoły podstawowej na okres 01.03.2013–31.01.2014r. z uwzględnieniem: ⁍ opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. Cele ogólne (w odniesieniu do umiejętności ponadprzedmiotowych): ⁍ doskonalenie umiejętności posługiwania się językiem polskim z uwzględnieniem zasad gramatycznych i ortograficznych, ⁍ wzmacnianie poczucia własnej wartości. Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Zdania pojedyncze i złożone. ⁍ metoda heurystyczna, pogadanka, praca z tekstem, ćwiczenia praktyczne, metoda problemowa, prezentacja, dyskusja, elementy dramy; ⁍ Poprawnie zapisuje proste zdania pojedyncze i złożone. Udziela krótkiej odpowiedzi na temat. Redagowanie notatki na podstawie pytań. ⁍ Porządkowanie i zapisywanie chronologicznie wydarzeń. ⁍ Porządkuje i zapisuje chronologicznie wydarzenia. Zapisywanie dialogu. ⁍ Zapisuje prosty dialog. Redagowanie form użytkowych. ⁍ Posługuje się formami użytkowymi, korzystając z pomocy nauczyciela. ⁍ Sporządza notatkę na podstawie pytań. Wpisuje dane w odpowiednie miejsce. karty pracy, komputer, tablet i pióro, testy, materiał tekstowy, graficzny, Internet, ogólnodostępne materiały edukacyjne i dydaktyczne, podręczniki, teksty literackie; UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 131 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Redagowanie krótkiego opisu, na podstawie planu. ⁍ Redaguje krótki opis, posługując się planem. Tworzenie opowiadania na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń. ⁍ Układa opowiadanie na podstawie własnych przeżyć i doświadczeń. Przedstawienie chronologiczne przebiegu wybranego zdarzenia. ⁍ Przedstawia chronologicznie przebieg zdarzenia, w którym uczestniczył. Tworzenie streszczenia tekstu na podstawie pytań. ⁍ Dokonuje streszczenia tekstu na podstawie pytań. Ćwiczenia ortograficzne i interpunkcyjne. ⁍ Wymienia podstawowe reguły ortograficzne. Stosuje reguły w typowych wyrazach. Stawia przecinek przed niektórymi spójnikami. Używa myślnika przy zapisie dialogu. ⁍ ⁍ ⁍ Głoski i litery. Porządkowanie wyrazów według alfabetu. 132 ⁍ ⁍ ⁍ Rozróżnia głoski i litery. Zna kolejność liter w alfabecie. Porządkuje wyrazy według alfabetu. Samogłoski i spółgłoski. ⁍ Rozróżnia samogłoski i spółgłoski. Podział głosek. ⁍ Zna podział głosek na: dźwięczne i bezdźwięczne, twarde i miękkie, ustne i nosowe. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Podział wyrazu na sylaby. ⁍ Poprawnie dzieli wyrazy na sylaby. Akcent wyrazowy i zdaniowy. ⁍ Poprawnie akcentuje wyrazy rodzime. Wie, że intonacja zdaniowa informuje o intencji wypowiedzi (pytanie, stwierdzenie, rozkaz). Osobowe i nieosobowe formy czasownika (bezokolicznik). ⁍ Rozpoznawanie formy czasu, osoby, liczby i rodzaju. ⁍ Rozpoznaje formy czasu, osoby, liczby i rodzaju. Pisownia partykuły „nie” z czasownikami. ⁍ Zna zasady pisowni partykuły „nie” z czasownikami. Rozpoznawanie rzeczownika w wypowiedzeniu. ⁍ Rozpoznaje rzeczownik w wypowiedzeniu. Odmiana rzeczownika przez przypadki i liczby. ⁍ Odmienia rzeczownik przez przypadki i liczby; nazywa rodzaj gramatyczny. Rozpoznawanie przymiotnika w tekście. ⁍ Rozpoznaje przymiotnik w tekście. Odmiana przymiotnika przez przypadki, liczby, rodzaje. ⁍ Odmienia przymiotnik przez przypadki, liczby, rodzaje. ⁍ ⁍ Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Rozpoznaje czasownik wśród innych wyrazów. Odróżnia osobowe i nieosobowe formy czasownika (bezokolicznik). UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 133 134 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Rozpoznawanie przysłówka w wypowiedzeniu. ⁍ Rozpoznaje przysłówek w wypowiedzeniu. Rozpoznawanie przyimków w tekście. ⁍ Rozpoznaje przyimki w tekście. Rozpoznawanie spójników w tekście. ⁍ Rozpoznaje spójniki w tekście. Stosowanie spójników w wypowiedzeniach. ⁍ Poprawnie stosuje spójniki w wypowiedzeniach. Odróżnianie zdania od równoważnika zdania. ⁍ Odróżnia zdanie od równoważnika zdania, Wie, że orzeczenie jest najważniejszą częścią zdania. Rodzaje zdania ze względu na cel wypowiedzi. ⁍ Stosuje odpowiedni rodzaj zdania ze względu na cel wypowiedzi. Odczytywanie intencji nadawcy na podstawie rodzaju zdania. ⁍ Odczytuje intencję nadawcy na podstawie rodzaju zdania. Zdania proste i rozwinięte, pojedyncze i złożone. ⁍ Rozróżnia zdania: proste i rozwinięte, pojedyncze i złożone. Łączenie zdań pojedynczych w zdania złożone. ⁍ Zdania pojedyncze łączy w zdania złożone. Podmiot i orzeczenie. ⁍ Wyjaśnia pojęcia: „podmiot”, „orzeczenie”. Dostrzega związek między podmiotem a orzeczeniem. ⁍ ⁍ PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Wyraz określany i określający. ⁍ Rozróżnia wyraz określany i określający. Grupa podmiotu i orzeczenia. ⁍ Przyporządkowuje wyrazy do grupy podmiotu i grupy orzeczenia. Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Sprawdzanie osiągnięć ucznia odbywać się będzie poprzez prowadzenie obserwacji, sporządzanie notatek z własnych spostrzeżeń. Ocena będzie miała charakter opisowy w formie krótkich, comiesięcznych notatek w arkuszu obserwacji ucznia. Wybrane konspekty KONSPEKT I KTO JEST PRAWDZIWYM BOHATEREM DEDAL CZY IKAR? Konspekt lekcji z języka polskiego Temat: Kto jest prawdziwym bohaterem – Dedal czy Ikar? Klasa: 5 SP Czas trwania: 45 minut Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ zapoznanie z tekstem mitu o Dedalu i Ikarze, doskonalenie umiejętności wypowiadania się na temat słuchania rad starszych, rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem, kształtowanie umiejętności pracy z tekstem, wzbogacenie słownictwa, doskonalenie umiejętności wyszukiwania odpowiednich fragmentów w tekście, rozwijanie umiejętności wyszukiwania i porządkowania informacji oraz korzystania z różnych źródeł: słownika i mapy, doskonalenie umiejętności redagowania opowiadania, rozwijanie umiejętności komunikowania się oraz prezentacji rezultatów własnej pracy, kształtowanie umiejętności dostrzegania pouczenia zawartego w micie i przenoszenia go do życia codziennego. Forma pracy: indywidualna Metody: ⁍ praca z tekstem, ⁍ dyskusja, UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 135 ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ metoda heurystyczna – pogadanka, metoda problemowa, elementy dramy, ćwiczenia praktyczne. Środki dydaktyczne: ⁍ tekst mitu „Dedal i Ikar” wg Parandowskiego, ⁍ Internet, ⁍ komputer z kamerą internetową, ⁍ tablet i pióro, ⁍ materiały dydaktyczne (słowniki, mapa). Przebieg zajęć: 1. Faza wprowadzająca. Czynności nauczyciela i ucznia: Nauczyciel rozpoczyna lekcję od rozmowy z uczniem na temat, czy należy słuchać rad starszych (rodziców, nauczycieli i dziadków). Dlaczego należy ich słuchać? (Spodziewane odpowiedzi: bo są mądrzy, doświadczeni, wiedzą więcej niż my i chcą dla nas dobrze). 2. Faza realizacyjna. Czynności nauczyciela i ucznia: Nauczyciel prosi ucznia, żeby przeczytał po cichu mit o Dedalu i Ikarze. Następnie pyta, czy wszystkie wyrazy, które pojawiły się w tekście, są zrozumiałe. Prosi ucznia o przygotowanie głośnego czytania, przypomina, że przy kropkach, średnikach i przecinkach trzeba zrobić przerwę głosową, przy znakach zapytania w głosie musi brzmieć pytanie, a przy wykrzyknikach głos trzeba podnieść. Po odczytaniu przez ucznia głośno tekstu nauczyciel prosi go o uporządkowanie w kolejności chronologicznej „rozsypanych” punktów planu, który po wykonaniu pracy przez ucznia będzie wyglądał następująco: ⁍ Panowanie Minosa na Krecie. ⁍ Narodziny potwora Minotaura. ⁍ Wybudowanie labiryntu. ⁍ Marzenia Dedala o powrocie do Aten. ⁍ Skonstruowanie skrzydeł. ⁍ Lot ojca z synem. ⁍ Tragedia Ikara (oglądanie mapy – gdzie spadł Ikar). Uczeń przygotowuje opowiadanie w formie ustnej o przygodach Dedala i Ikara z wykorzystaniem wybranych wyrazów i wyrażeń: Dawno temu…, Pewnego razu…, Było to tak…, Otóż pewnego razu…, nagle, niespodziewanie, natychmiast, od razu, wtem, ale, więc, ponieważ, tymczasem, sławny, rozsądny, pomysłowy, lekkomyślny, marzyciel, naiwny, głupiec, nieposłuszny. Uczeń prezentuje efekty swojej pracy, wykorzystując uporządkowany wcześniej plan wydarzeń. 136 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 3. Faza podsumowująca. Czynności nauczyciela i ucznia: Nauczyciel podsumowuje pracę ucznia, skłania do refleksji, abyśmy byli rozsądni i dbali o bezpieczeństwo własne i innych osób. Zachęca ucznia do odszukania w Internecie obrazów, które przedstawiają tragedię Ikara i zaprezentowania ich na tablicy. Źródła: J. Parandowski, Mitologia, Londyn 1992; W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2011; h p://www.na onal-geographic.pl/drukuj-artykul/morzesrodziemne-grecja-od-wyspy-do-wyspy-1/ KONSPEKT II DLACZEGO PROMETEUSZA NAZYWANO DOBROCZYŃCĄ LUDZKOŚCI? Konspekt lekcji z języka polskiego Temat: Dlaczego Prometeusza nazywano dobroczyńcą ludzkości? Klasa: 5 SP Czas trwania: 45 minut Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ zapoznanie z tekstem mitu o Prometeuszu, rozwijanie umiejętności czytania ze zrozumieniem, kształtowanie umiejętności pracy z tekstem, wzbogacenie słownictwa, doskonalenie umiejętności wyszukiwania odpowiednich fragmentów w tekście, rozwijanie umiejętności wyszukiwania i porządkowania informacji oraz korzystania z różnych źródeł, rozwijanie umiejętności komunikowania się oraz prezentacji rezultatów własnej pracy, doskonalenie umiejętności redagowania streszczenia, doskonalenie umiejętności stosowania poznanych zasad ortograficznych, kształcenie umiejętności oceny postaci na podstawie jej postępowania i czynów, rozwijanie skłonności do refleksji nad znaczeniem postaw altruistycznych. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ praca z tekstem, ⁍ dyskusja, ⁍ metoda heurystyczna – pogadanka, ⁍ metoda problemowa, ⁍ elementy dramy, ⁍ ćwiczenia praktyczne. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 137 Środki dydaktyczne: ⁍ tekst mitu „Prometeusz” wg Markowskiej, ⁍ Internet, ⁍ komputer z kamerą internetową, ⁍ tablet i pióro, ⁍ materiały dydaktyczne (słowniki, mapa). Przebieg zajęć: 1. Faza wprowadzająca. Czynności nauczyciela i ucznia: Nauczyciel rozpoczyna lekcję od rozmowy z uczniem na temat, czy łatwo jest oceniać innych. Podczas wymiany zdań dochodzimy do wniosków, że nie jest to łatwe, ale możemy pokusić się o taką rzetelną ocenę na podstawie postępowania bohatera, jego czynów i relacji z innymi. 2. Faza realizacyjna. Czynności nauczyciela i ucznia: Nauczyciel prosi ucznia, żeby przeczytał po cichu tekst mitu o Prometeuszu. Następnie pyta, czy wszystkie wyrazy, które pojawiły się w tekście, są zrozumiałe. Prosi ucznia o przygotowanie głośnego czytania, przypomina, że przy kropkach, średnikach i przecinkach trzeba zrobić przerwę głosową, przy znakach zapytania w głosie musi brzmieć pytanie, a przy wykrzyknikach głos trzeba podnieść. Po odczytaniu przez ucznia głośno tekstu nauczyciel prosi o udzielenie odpowiedzi na pytania do tekstu: ⁍ Jak Prometeusz podzielił ofiarnego byka? ⁍ Dlaczego i jak Zeus ukarał ludzi? ⁍ Kto pomógł Prometeuszowi ukraść ogień? ⁍ Jaka kara spotkała Prometeusza? Uczeń redaguje odpowiedzi pisemne, używając tabletu. Nauczyciel ewentualnie podkreśla zauważone błędy, prosi ucznia o poprawę i wyjaśnienie błędu z podaniem odpowiedniej zasady ortograficznej. Uczeń przygotowuje streszczenie mitu. Stworzenie sytuacji problemowej: Jakiej odpowiedzi udzielają źródła historyczne, a jakie mity na pytanie, skąd ⁍ wziął się ogień? ⁍ Dlaczego Prometeusz chciał pomóc ludziom? (Oczekiwane odpowiedzi – uczynność, miłość, poświęcenie, współczucie). ⁍ Jakie były efekty jego działań? (Oczekiwana odpowiedź – cierpienie). Przy okazji odpowiedzi nauczyciel pokazuje na mapie, gdzie leży Kaukaz. Następnie uczeń wciela się w postać Prometeusza i odpowiada na pytanie, czy żałuje swojego czynu. Nauczyciel prosi ucznia o znalezienie i odczytanie ze słownika wyrazów obcych znaczenia słów: altruizm, altruista, egoizm, egoista. 3. Faza podsumowująca. Czynności nauczyciela i ucznia: Nauczyciel podsumowuje pracę ucznia, skłania do refleksji, że Prometeusz poświęcił się dla ludzi, bo ich kochał i pragnął im pomóc. Dlatego też starożytni nazwali go 138 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II dobroczyńcą ludzi, a my współcześnie nazwiemy go altruistą (co oznacza zaprzeczenie egoisty). Na zakończenie lekcji nauczyciel zachęca ucznia do odszukania w Internecie i zaprezentowania na tablicy obrazów, które przedstawiają Prometeusza. Artyści chętnie malowali tytana, co stanowi potwierdzenie szacunku dla jego postawy. Źródła: W. Markowska, Mity Greków i Rzymian, Warszawa 1983; W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2011; h p://www.esa-snow.org/snb/caucasus-map.jpg; h p://www.slownik-online.pl/index.php Opis realizacji programu i postępów ucznia Przygotowany indywidualny program nauczania języka polskiego jest zgodny z obowiązującą podstawą programową i moją wizją nauczania przedmiotu. Był realizowany przez ucznia, który z powodu przewlekłej choroby realizował nauczanie indywidualne. Przygotowałam program zgodny z potrzebami ucznia i na tyle elastyczny, aby zapobiec pojawieniu się rutyny i znudzeniu na lekcjach. Możliwości techniczne pla ormy, łatwy i szybki dostęp do zasobów Internetu w trakcie lekcji okazały się bardzo przydatne podczas realizacji programu. Kluczem do sukcesu i obopólnej satysfakcji, zarówno dla ucznia, jak i nauczyciela był właściwy, trafiający w zainteresowania chłopca wybór tekstów literackich. Uczeń żywo reagował np. na wiersze Brzechwy i Tuwima, czyli utwory należące do klasyki literackiej oraz nieśmiertelne mity starożytnych Greków i Rzymian, które tak go zainteresowały, że uznał siebie za specjalistę w tej dziedzinie, więc „pozwalał” sobie na egzaminowanie nauczyciela. Specjalnie w tym celu przygotowywał testy i prosił, abym je rozwiązała. Wykorzystałam te momenty celowo, aby uzmysłowić chłopcu, że przyznanie się do niewiedzy nie jest niczym wstydliwym, bo wiadomości można szybko uzupełnić dzięki nowoczesnym pomocom dydaktycznym. Na początku zajęć zaobserwowałam u chłopca nadpobudliwość psychoruchową. Obecnie uczeń lepiej dostosowuje formę i siłę reakcji emocjonalnych do okoliczności, jest otwarty i miły w kontakcie. Potrzebuje dużo wzmocnień pozytywnych. Nastąpił rozwój dojrzałości oraz postawy refleksyjnej, uczeń częściej zadaje pytania. Uczenie się i zdobywana wiedza stały się dla niego źródłem satysfakcji. Uważam, że przygotowany program nauczania jest możliwy do realizacji także w zróżnicowanej grupie uczniów. Opis rozwoju emocjonalnego W toku prowadzonych zajęć wzrosła motywacja do pokonywania i rozwiązywania zadań. Uczeń nie wycofuje się już bez podjęcia próby, potrafi skorzystać z pomocy nauczyciela. Zaczął przejawiać większą ciekawość poznawczą, odwagę w myśleniu i działaniu. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 139 Chętniej niż dotychczas zaczął przezwyciężać trudności związane z nauką i zapamiętywaniem. Zwiększyła się motywacja do podejmowania wysiłku, także w zadaniach o wyższym stopniu trudności oraz w zadaniach usprawniających percepcję wzrokową i słuchową, ćwiczeniach pamięci wzrokowej oraz słuchowej. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Monika Abraszewska. Indywidualny program nauczania: Wiole a Konopka-Różanowska. Wybrane konspekty: Wiole a Konopka-Różanowska. Ocenę realizacji programu: Wiole a Konopka-Różanowska. Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Monika Abraszewska. 8.3 Przykład nr 8, matematyka, gimnazjum, klasa 2 Opis ucznia – ocena wstępna Uczennica ze stwierdzonymi specyficznymi trudnościami w nauce – dysortografia. Sprawność intelektualna plasuje się w granicach normy. Duży zasób słów, pojęć i wiadomości, dobra spostrzegawczość i percepcja wzrokowa. Obniżona koordynacja wzrokowo-ruchowa i orientacja kierunkowo-przestrzenna oraz bezpośrednia pamięć i koncentracja słuchowa. W pisaniu liczne błędy ortograficzne, typu wzrokowego i słuchowego. Największe trudności w nauce dotyczą przedmiotów ścisłych – problemy z logicznym myśleniem, rozwiązywaniem zadań złożonych, gdzie trzeba powiązać ze sobą kilka rzeczy oraz wyciąganiem wniosków – matematyka, fizyka, chemia. Do ulubionych zajęć dziewczynki należą rozmowy z przyjaciółmi, plastyka, fizyka, biologia, rysowanie. Uczennica chętnie podejmuje zadania, kiedy widzi pozytywne rezultaty. Zniechęca się, napotykając przeszkody. Jest bardzo wrażliwa. Indywidualny program Indywidualny program z matematyki opracowany dla uczennicy kl. 2 gimnazjum na okres 01.03.2013–31.01.2014r. z uwzględnieniem ⁍ opinii porani psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. Cele ogólne: ⁍ Kształtowanie samodzielnego i twórczego myślenia; ⁍ Nauczenie przedstawiania rozwiązań w sposób czytelny, precyzyjny; ⁍ Rozwijanie umiejętności precyzyjnego formułowania problemów, argumentacji, sprawdzania otrzymanych odpowiedzi i korygowania popełnionych błędów. 140 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Treści Cele szczegółowe programowe w ujęciu operacyjnym (uczeń potrafi:) Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne LICZBY I WYRAŻENIA ALGEBRAICZNE Liczby wymierne i niewymierne Podać rozwinięcie dziesiętne ułamka. Odczytać współrzędną i zaznaczyć liczby na osi liczbowej. Podstawowe działania na liczbach Wykonywać działania łączne na liczbach. Obliczać wartości wyrażeń arytmetycznych. Działania na potęgach i pierwiastkach Obliczać potęgi i pierwiastki. Przekształcić wyrażenie z zastosowaniem poznanych własności działań na potęgach. Zapisać liczbę w notacji wykładniczej. Obliczać wartości wyrażeń arytmetycznych zawierających pierwiastki kwadratowe i sześcienne, potęgi o wykładniku naturalnym. Usuwać niewymierności z mianownika ułamka. Porównywać liczby zapisane w notacji wykładniczej. Zamieniać jednostki z wykorzystaniem notacji wykładniczej. Obliczenia procentowe Rozwiązywać zadania tekstowe z działaniami na liczbach i z procentami. Wykład problemowy. Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania. Weryfikacja pomysłów rozwiązania. Dyskusja dydaktyczna, pogadanka. Gry dydaktyczne. Pokaz, obserwacja (pokaz filmu). Ćwiczenia. Zbiór zadań z matematyki. Algebra – dla gimnazjum – B. Kossakowska, J. Pieczywek; Matematyka w zastosowaniach – A. Rybak; Matematyka z plusem – podręcznik do klasy II i III gimnazjum – wydawnictwo GWO; Zbiór zadań do klasy II i III gimnazjum – M. Braun i J. Lech; h p://matmagwiazdy. pl/ – lekcje matematyki w postaci filmów na YouTube; strony internetowe: h p://www.matematyka.pl/; h p:// www.e-zadania.pl/; h p://www.zadania. info/; h p://www.megamatma.pl/; h p:// www.math.edu.pl/ – wykorzystanie zadań. Wykład problemowy. Formułowanie problemów Zbiór zadań z matematyki. Algebra – dla gimnazjum – B. Kossakowska, J. Pieczywek. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 141 Treści Cele szczegółowe programowe w ujęciu operacyjnym (uczeń potrafi:) Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Przekształce- Opisać za pomocą wyrania algebra- żeń algebraicznych związiczne ki między różnymi wielkościami. Obliczać wartości wyrażeń algebraicznych. Redukować wyrazy podobne w sumie algebraicznej. Dodawać i odejmować sumy algebraiczne. Mnożyć jednomiany. i pomysłów ich rozwiązania. Weryfikacja pomysłów rozwiązania. Dyskusja dydaktyczna, pogadanka. Gry dydaktyczne. Pokaz, obserwacja (pokaz filmu). Ćwiczenia. Mnożenie jednomianów przez sumy. Mnożyć sumę algebraiczną przez jednomian. Wyłączać wspólny czynnik z wyrazów sumy algebraicznej poza nawias. Mnożenie Mnożyć proste sumy alsum algebra- gebraiczne. icznych. Matematyka w zastosowaniach – A. Rybak; Matematyka z plusem – podręcznik do klasy II i III gimnazjum – wydawnictwo GWO; Zbiór zadań do klasy II i III gimnazjum – M. Braun i J. Lech; h p://matmagwiazdy. pl/ – lekcje matematyki w postaci filmów na YouTube; strony internetowe: h p://www.matematyka.pl/; h p:// www.e-zadania.pl/; h p://www.zadania. info/; h p://www.megamatma.pl/; h p:// www.math.edu.pl/ – wykorzystanie zadań. RÓWNANIA I UKŁADY RÓWNAŃ Rozwiązywanie równań. Rozwiązywanie układów równań metodą podstawiania. Rozwiązywanie układów równań metodą przeciwnych współczynników. 142 Sprawdzić, czy dana (liczba) para liczb spełnia (równanie) układ dwóch równań stopnia pierwszego z dwiema niewiadomymi. Rozwiązywać równania, nierówności i układy równań. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Zbiór zadań z matematyki. Algebra – dla gimnazjum – B. Kossakowska, J. Pieczywek; Matematyka w zastosowaniach – A. Rybak; Matematyka z plusem – podręcznik do klasy II i III gimnazjum – wydawnictwo GWO. Treści Cele szczegółowe programowe w ujęciu operacyjnym (uczeń potrafi:) Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Zadania tekstowe z zastosowaniem układów równań. Wykład problemowy. Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania. Weryfikacja pomysłów rozwiązania. Dyskusja dydaktyczna, pogadanka. Gry dydaktyczne. Pokaz, obserwacja (pokaz filmu). Ćwiczenia. Zapisywać związki między nieznanymi wielkościami za pomocą układu dwóch równań pierwszego stopnia z dwiema niewiadomymi. Rozwiązywać zadania tekstowe związane z zastosowaniem równań lub układów równań. Zbiór zadań do klasy II i III gimnazjum – M. Braun i J. Lech; h p://matmagwiazdy. pl/ – lekcje matematyki w postaci filmów na YouTube; strony internetowe: h p://www.matematyka.pl/; h p:// www.e-zadania.pl/; h p://www.zadania. info/; h p://www.megamatma.pl/; h p:// www.math.edu.pl/ – wykorzystanie zadań. TRÓJKĄTY PROSTOKĄTNE Twierdzenie Pitagorasa. Zastosowania twierdzenia Pitagorasa. Przekątna kwadratu. Wysokość trójkąta równobocznego Trójkąty o kątach 90°, 45°, 45° oraz 90°, 30°, 60°. Wykazać się znajomością Twierdzenia Pitagorasa. Wykład problemowy. FormułowaStosować twierdzenie Pinie problemów tagorasa. i pomysłów ich Korzystać z własnorozwiązania. ści kątów i przekątnych Weryfikacja pow prostokątach, równomysłów rozwiąległobokach, rombach zania. i w trapezach. Dyskusja dydakObliczać przekątną kwatyczna, pogadratu i wysokość trójkąta danka. równobocznego. Gry dydaktyczne. Rozwiązać trójkąt prosto- Pokaz, obserkątny o kątach 90°, 45°, wacja (pokaz 45° oraz 30°, 60°, 90°, filmu). Ćwiczenia. Matematyka z plusem – podręcznik do klasy II i III gimnazjum – wydawnictwo GWO; Zbiór zadań do klasy II i III gimnazjum – M. Braun i J. Lech; Zbiór zadań z matematyki. Geometria – dla gimnazjum – B. Kossakowska, J. Pieczywek; strony internetowe: h p://matmagwiazdy. pl/ – lekcje matematyki w postaci filmów na YouTube; UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 143 Treści Cele szczegółowe programowe w ujęciu operacyjnym (uczeń potrafi:) Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne programy komputerowe: Geogebra – program do wspomagania nauki matematyki; Rysunki figur geometrycznych. FIGURY NA PŁASZCZYŹNIE Okrąg opisany na trójkącie. Styczna do okręgu Wykład problemowy. Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania. Weryfikacja pomysłów rozwiązania. Rozpoznać wzajemne Dyskusja dydakpołożenie prostej i okrę- tyczna, pogagu. Rozpoznać styczną do danka. okręgu. Gry dydaktyczne. Skorzystać z faktu, że Pokaz, obserstyczna do okręgu jest wacja (pokaz prostopadła do promiefilmu). nia poprowadzonego do Ćwiczenia. punktu styczności. Określić wzajemne położenie dwóch okręgów. Skonstruować symetralną odcinka. Skonstruować okrąg opisany na trójkącie. Obliczyć długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt prostokątny o danych długościach boków. Okrąg wpisa- Skonstruować dwusieczny w trójkąt. ną kąta. Skonstruować okrąg wpisany w trójkąt. Obliczyć długość promienia okręgu wpisanego w trójkąt prostokątny o danych długościach boków. 144 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Matematyka z plusem – podręcznik do klasy II i III gimnazjum – wydawnictwo GWO; Zbiór zadań do klasy II i III gimnazjum – M. Braun i J. Lech; Zbiór zadań z matematyki. Geometria – dla gimnazjum – B. Kossakowska, J. Pieczywek; strony internetowe: h p://matmagwiazdy. pl/ – lekcje matematyki w postaci filmów na YouTube; programy komputerowe: C.a.R. – program do konstrukcji matematycznych; Geogebra – program do wspomagania nauki matematyki; rysunki figur geometrycznych. Treści Cele szczegółowe programowe w ujęciu operacyjnym (uczeń potrafi:) Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Wielokąty fo- Rozpoznać wielokąty foremne. remne i skorzystać z ich podstawowych własności. Wielokąty foremne – okręgi wpisane i opisane. Obliczać długości promieni, pola i obwody kół wpisanych i opisanych dla kwadratu, trójkąta równobocznego i sześciokąta. Rozwiązać zadanie tekstowe związane z wielokątami, kołami i okręgami. Figury podobne Wskazywać figury podobne i obliczać skalę ich podobieństwa. Wyznaczać stosunki boków w figurach podobnych. Obliczać długości boków figur podobnych przy danej skali i wymiarach danych figur. Określać skalę podobieństwa. Podać wymiary figury podobnej w danej skali. Rozwiązywać zadania tekstowe związane z figurami podobnymi. Sprawdzić podobieństwo prostokątów i trójkątów prostokątnych. Wykład problemowy. Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania. Weryfikacja pomysłów rozwiązania. Dyskusja dydaktyczna, pogadanka. Gry dydaktyczne. Pokaz, obserwacja (pokaz filmu). Ćwiczenia. Matematyka z plusem – podręcznik do klasy II i III gimnazjum – wydawnictwo GWO; Zbiór zadań do klasy II i III gimnazjum – M. Braun i J. Lech; Zbiór zadań z matematyki. Geometria – dla gimnazjum – B. Kossakowska, J. Pieczywek; strony internetowe: h p://matmagwiazdy. pl/ – lekcje matematyki w postaci filmów na YouTube; rysunki figur geometrycznych. GRANIASTOSŁUPY Siatki grania- Rozpoznać graniastosłustosłupów. py. Wykład problemowy. Matematyka z plusem – podręcznik do klasy UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 145 Treści Cele szczegółowe programowe w ujęciu operacyjnym (uczeń potrafi:) Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Pole powierzchni. Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania. Weryfikacja pomysłów rozwiązania. Dyskusja dydaktyczna, pogadanka. Gry dydaktyczne. Pokaz, obserwacja (pokaz filmu). Ćwiczenia. Objętość graniastosłupa Jednostki objętości. Obliczyć pole powierzchni graniastosłupa prostego, (także w zadaniach osadzonych w kontekście praktycznym). Zamieniać jednostki pola. Obliczyć objętość graniastosłupa prostego (także w zadaniach osadzonych w kontekście praktycznym). Zamieniać jednostki objętości. II i III gimnazjum – wydawnictwo GWO; Zbiór zadań do klasy II i III gimnazjum – M. Braun i J. Lech; Zbiór zadań z matematyki. Geometria – dla gimnazjum – B. Kossakowska, J. Pieczywek; programy komputerowe: C.a.R. – program do konstrukcji matematycznych. FUNKCJE Pojęcie funk- Przedstawić funkcję cji. Zależno- za pomocą opisu słowneści funkcyjne. go, wzoru, grafu, wykresu i tabelki. Odczytać wartość funkcji dla danego argumentu lub argument dla danej wartości z tabelki, wykresu i grafu. Wskazać miejsce zerowe funkcji. Wzory a wykresy. 146 Wykład problemowy. Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania. Weryfikacja pomysłów rozwiązania. Dyskusja dydaktyczna, pogadanka. Sporządzić wykres funkcji. Gry dydaktyczOdczytać własności funk- ne. cji z wykresu. Pokaz, obserPodać własności funkcji wacja (pokaz liniowej. filmu). Sprawdzić rachunkowo Ćwiczenia. i na wykresie, czy punkt należy do wykresu funkcji. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Matematyka z plusem – podręcznik do klasy II i III gimnazjum – wydawnictwo GWO; Zbiór zadań do klasy II i III gimnazjum – M. Braun i J. Lech; Zbiór zadań z matematyki. Geometria – dla gimnazjum – B. Kossakowska, J. Pieczywek; Geogebra – program do wspomagania nauki matematyki. Sprawdzanie osiągnięć ucznia: ⁍ Samodzielne rozwiązywanie zadań kontrolnych na zakończenie każdego działu; ⁍ Monitorowanie wyników ucznia w szkole macierzystej; ⁍ Ankieta ewaluacyjna na zakończenie każdego semestru: Ankieta Drogi uczniu, proszę Cię o udzielenie odpowiedzi na kilka pytań dotyczących zajęć matematyki w ramach projektu. Pomoże mi to w przyszłości lepiej zaplanować pracę na zajęciach. Oceń w skali 0–5 1. Chętnie brałam/em udział w zajęciach. 0 1 2 3 4 5 2. Tematyka poruszana na zajęciach była interesująca. 0 1 2 3 4 5 3. Udział w zajęciach miał pozytywny wpływ na moje oceny z matematyki. 0 1 2 3 4 5 4. Atmosfera na zajęciach była przyjazna. 0 1 2 3 4 5 5. W jakim stopniu dodatkowe zajęcia wpłynęły na poszerzenia Twojej wiedzy i umiejętności? 0 1 2 3 4 5 6. W jakim stopniu dodatkowe zajęcia wpłynęły na poszerzenia Twojej wiedzy i umiejętności? 0 1 2 3 4 5 Odpowiedz na pytania 7. Czy – według Ciebie – powinno się coś zmienić podczas zajęć, które prowadzę z wami? a) tak b) nie Jeśli tak, to co? ................................................................ ................................................................ 8. Które z zajęć były dla ciebie: a) najbardziej interesujące: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b) nudne: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dziękuję za wypełnienie ankiety UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 147 Wybrane konspekty KONSPEKT I OKRĄG OPISANY NA TRÓJKĄCIE Konspekt lekcji z matematyki Temat: Okrąg opisany na trójkącie. Klasa: 2 gimnazjum Czas trwania: 1 godzina lekcyjna Cele lekcji: Uczeń potrafi: ⁍ skonstruować okrąg opisany na trójkącie, ⁍ określić położenie środka okręgu opisanego na trójkącie ostrokątnym, prostokątnym i rozwartokątnym, skonstruować okrąg przechodzący przez trzy punkty (niewspółliniowe), ⁍ ⁍ rozwiązywać zadania związane z okręgiem opisanym na trójkącie. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ pokaz, ⁍ obserwacja, ⁍ praktyczne działanie. Środki dydaktyczne: ⁍ karta pracy, ⁍ filmy. Przebieg zajęć: ⁍ Powtórzenie podstawowych wiadomości o okręgu, rodzajach trójkątów. Co to jest okrąg, symetralna odcinka? ⁍ KARTA PRACY – Ćw. 1. Ćwiczenie 1. Narysuj okrąg o dowolnym promieniu i wielokąt, którego wszystkie wierzchołki należą do okręgu. 1. Jaka jest odległość wierzchołków tego wielokąta od środka okręgu? 2. Co to znaczy, że okrąg jest opisany na wielokącie? ⁍ ⁍ 148 Pokaz filmu „Okrąg opisany na trójkącie”: h p://matmagwiazdy.pl/. KARTA PRACY – Ćw. 2. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Ćwiczenie 2. Uzupełnij zdania: Punkty jednakowo odległe od końców odcinka tworzą jego ……………………… Aby skonstruować okrąg opisany na trójkącie, należy ………………………………… Punkt przecięcia się ……………… jest środkiem okręgu opisanego na trójkącie. ⁍ ⁍ Pokaz konstrukcji okręgu opisanego na trójkącie, wykonana w programie geogebra: h ps://sites.google.com/site/ggiwarszawa/. KARTA PRACY – Ćw. 3. Ćwiczenie 3. Jakie jest położenie środka okręgu opisanego na trójkącie: ⁍ ostrokątnym, ⁍ prostokątnym, ⁍ rozwartokątnym. Środek okręgu opisanego na trójkącie ostrokątnym znajduje się ………………… Środek okręgu opisanego na trójkącie prostokątnym jest środkiem …………… Środek okręgu opisanego na trójkącie rozwartokątnym znajduje się …………: ⁍ Podsumowanie: Co to znaczy, że okrąg jest opisany na wielokącie? Jak konstrukcyjnie wyznaczyć środek okręgu opisanego na dowolnym trójkącie? Czy na każdym trójkącie można opisać okrąg? Gdzie położony jest środek okręgu opisanego na trójkącie (w zależności od rodzaju trójkąta)? ⚪ ⚪ ⚪ ⚪ Źródła: h p://matmagwiazdy.pl/; h ps://sites.google.com/site/ggiwarszawa/ KONSPEKT II MNOŻENIE SUM ALGEBRAICZNYCH Konspekt lekcji z matematyki Temat: Mnożenie sum algebraicznych Klasa: II gimnazjum Czas trwania: 1 godzina lekcyjna Cele lekcji: Uczeń zna: ⁍ reguły mnożenia sum algebraicznych. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 149 Uczeń potrafi: ⁍ interpretować geometrycznie iloczyny sum algebraicznych, ⁍ mnożyć sumę algebraiczną przez jednomian, przez sumę algebraiczną, ⁍ doprowadzać wyrażenia algebraiczne do prostszych postaci, stosując mnożenie sum algebraicznych. Forma pracy: indywidualna Metody: ⁍ pokaz (film), ⁍ obserwacja, pogadanka, dyskusja, ⁍ praktyczne działanie. Środki dydaktyczne: ⁍ karta pracy, ⁍ film: „Mnożenie sum algebraicznych”. Przebieg zajęć: ⁍ Powtórzenie wiadomości o wyrażeniach algebraicznych: co to jest jednomian, suma algebraiczna, wyrazy podobne, redukcja wyrazów podobnych, mnożenie sumy algebraicznej przez jednomian? ⁍ Pokaz filmu: mnożenie sum algebraicznych (h p://www.matmagwiazdy.pl/), pogadanka na temat przedstawiony w filmie. ⁍ Przedstawienie interpretacji geometrycznej iloczynu sum algebraicznych: Pole poniższego prostokąta można obliczyć na dwa różne sposoby. y xa ya a xb yb b I sposób: (x + y)(a + b) II sposób: xa + xb + ya + yb ⁍ 150 Zadania przybliżające i utrwalające zasadę mnożenia sum algebraicznych – karta pracy. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Zadanie 1: Zapisz pole każdego prostokąta na dwa różne sposoby. 5 mx s mx mx mx mx mx mx mx mx n p mx s mx 6 5 mx mx A............................................................ B ............................................................ C ............................................................ D............................................................ Zadanie 2: Wykonaj mnożenie sum algebraicznych i zredukuj wyrazy podobne. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. (2a − 1)(a + 4) = (x + 7)(2x − 1) = (4a − 1)(2 − 3a) = (x + √5)(x − √5) = (2y − √3)(y + 1) = (a + √2)(a − √3) = (2√2 + k)(√2 − k) = UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 151 Zadanie 3: Wykonaj mnożenie i zredukuj wyrazy podobne. 1. (2a − 3b)(a + 4b) + 3a2 = 2. 6 − (x − 3)(2x + 2) = Źródła: h p://www.matmagwiazdy.pl/; Podręcznik dla klasy II gimnazjum – „Matematyka z plusem”, wyd. GWO Opis realizacji programu i postępów ucznia Uczennica, zdiagnozowana jako uczennica z trudnościami w nauce, wymagała pomocy w przyswojeniu bieżącego materiału przerabianego w szkole oraz w uzupełnianiu braków jej wiedzy z przerobionego wcześniej materiału. Diagnoza wstępna przeprowadzona w marcu 2013 roku wykazała, że dziewczynka popełniła tylko kilka błędów spowodowanych brakiem odpowiedniej wiedzy (pole wycinka koła, własności pierwiastków). Zdecydowana większość błędów wynikała ze stresu, jaki towarzyszył jej podczas pisania diagnozy. Wiedziałam, że w dalszej pracy z dziewczynką, oprócz nauczania jej matematyki, będę musiała wzmacniać ją w pozytywnym postrzeganiu swoich możliwości. Część lekcji przeznaczyłam na powtórki do egzaminu gimnazjalnego. Uczennica rozwiązywała zestawy zadań powtórzeniowych. Omawiałyśmy też rozwiązania zadań egzaminacyjnych, z którymi nie radziła sobie podczas pracy w domu. Ponadto w trakcie zajęć pracowałam nad korygowaniem błędów utrwalonych przez dziewczynkę. W konsekwencji uczennica dobrze opanowała przerabiane tematy i podczas diagnozy końcowej zdecydowaną większość zadań wykonała poprawnie. Uczennica jest niezwykłą dziewczyną. Do wszystkiego, co robi, podchodzi z zaangażowaniem. Od początku była otwarta, rozmowna, chętnie opowiadała o sobie. Wyglądało na to, że zna swoją wartość, ale swoją wiedzę matematyczną oceniała bardzo nisko. Z moich obserwacji wynikało coś zupełnie innego. Potrafiła logicznie myśleć, wyciągać poprawne wnioski, zapamiętywała dużo z lekcji. Chętnie i bez problemów rozwiązywała zadania. Jednak w starciu z rzeczywistością (podczas sprawdzianów w szkole) zapominała całą swoją wiedzę, przez co otrzymywała niskie oceny. Dziewczynka często zwracała uwagę na to, że w domu nie potrafiła rozwiązać zadania, a przy mnie robiła je bez większego problemu. Twierdziła nawet, że zadania są łatwe. Wiedziałam, że jest w stanie opanować wiedzę matematyczną na swoim poziomie bez problemu. Na koniec naszych zajęć uczennica przekazała słowa podziękowania od nauczycielki ze szkoły macierzystej za efektywną pomoc w nauce matematyki i wyrobienie u niej pewności siebie i swobody w przedstawianiu rozwiązań zadań. 152 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Opis rozwoju emocjonalnego W zakresie rozwoju emocjonalno-motywacyjnego nastąpiła znaczna poprawa. Uczennica niechętnie mówiła o swoich trudnościach, niechętnie pisała, wiedząc, że popełnia wiele błędów, wstydziła się, że coś jej nie wychodzi. W trakcie trwania projektu zaczęła korzystać z porad i wskazówek, nauczyła się eksponować swoje mocne strony. Trening twórczego myślenia wzbudził u dziewczynki kreatywność i zachęcił ją do działania poza schematem. Różne ćwiczenia pomogły jej spostrzegać wieloaspektowo, wyciągać informacje powiedziane nie wprost, wyszukiwać wiedzę uwikłaną w różną fabułę. Poznanie metod i sposobów uczenia pomogły jej uczyć się w bardziej efektywny sposób. Pomógł także w przełamaniu bariery związanej z pisaniem, tak iż obecnie pisanie nie sprawia jej aż tylu trudności. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Monika Abraszewska Indywidualny program nauczania: Genowefa Frącz Wybrane konspekty: Genowefa Frącz Ocenę realizacji programu: Genowefa Frącz Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Monika Abraszewska 9 Praca z uczniem zdolnym 9.1 Przykład nr 9, historia, gimnazjum, klasa 3 Opis ucznia – ocena wstępna Z uwagi na duże zainteresowanie historią i wiadomości wykraczające poza program nauczania w szkole uczennica realizuje indywidualny tok nauki z tego przedmiotu. Fakt ten nie wpływa jednak na wewnętrzne poczucie posiadanych uzdolnień, co można stwierdzić na podstawie rozmowy z dziewczynką. Z wywiadu pedagogicznego z matką wynika, że córka ma specyficzne trudności w uczeniu się związane ze zdiagnozowaną dysleksją. Wysoka inteligencja interpersonalna daje dziewczynce łatwość nawiązywania kontaktów, odczytywania cudzych intencji i znaczenia danej sytuacji (działa w wolontariacie, co potwierdza omawiane predyspozycje), umiejętność współpracy z innymi oraz zdolności do występowania w roli mediatora i negocjatora. Dziewczynka lubi czytać książki, ma świadomość swoich uczuć, własnych zalet i słabości i wyczulenie na uznawane przez siebie wartości i własny życiowy cel. Ta głęboka niezależność wewnętrzna kłóci się z wyznaczanymi przez rodziców ścieżkami rozwoju (nawet jeśli mają one sens), co powoduje dużą dezorientację w określeniu własnej życiowej ścieżki. UCZEŃ Z TRUDNOŚCIAMI W NAUCE 153 Indywidualny program Indywidualny program z historii opracowany dla ucznia kl. III gimnazjum na okres 01.03.2013–30.06.2013r. z uwzględnieniem: ⁍ opinii porani psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów Cele ogólne (w odniesieniu do umiejętności ponadprzedmiotowych): ⁍ odejście od „historii szkolnej” ku historii naukowej, czyli odrzucenie podręcznikowego podawania faktów, jakby były „prawdą objawioną”, ku formułowaniu własnych opinii; ⁍ zgłębianie sztuki stawiania właściwych pytań o epoce, wydarzeniu, czy też postaci historycznej; ⁍ wyrobienie nawyku krytycznego oceniania źródeł; ⁍ nauczenie weryfikowania bądź falsyfikowania swojej wiedzy i poglądów w świetle różnych, często sprzecznych ze sobą źródeł; ⁍ uczennica ma materiał zadawany na następne zajęcia (materiał ten ujmuję w rubryce „pomoce dydaktyczne”. Musi go opanować w stopniu umożliwiającym dyskusję. By ułatwić to zadanie, tydzień wcześniej otrzymuje zestaw pytań, na które będziemy usiłowali znaleźć odpowiedź na nadchodzącej lekcji. 154 Treści programowe (w rozpisaniu na tematy) Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym wg kategorii celów B. Niemierki (Uczeń: pamięta, zna, rozumie, potrafi) Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne „Towarzysz generał” – ocena filmu Grzegorza Brauna, oraz samej postaci gen. Wojciecha Jaruzelskiego ⁍ Podające: pogadanka, dyskusja, objaśnienie. Problemowe: wykład konwersatoryjny. Eksponujące: film. Programowane: z użyciem komputera. ⁍ uczennica potrafi ocenić obiektywizm „Towarzysza generała”, dokonać analizy jego warstwy narracyjnej, rozumie na czym polega sugestywność filmu, rozumie kto i w jaki sposób wypowiada się w filmie rozumie, na czym polegają problemy metodologiczne historii najnowszej, oraz jak jej węzłowe problemy zazębiają się z współczesną debata publiczną i dzisiejszymi sporami politycznymi. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Film „Towarzysz Generał” dostępny na YouTube, skecz „Pelagia” kabaretu Tey, felieton Tomasza Olbratowskiego z 13.12.2012 (ze strony RMF FM), „Koncert Fortepianowy” Jacka Kaczmarskiego. Treści programowe (w rozpisaniu na tematy) Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym wg kategorii celów B. Niemierki (Uczeń: pamięta, zna, rozumie, potrafi) ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ „Eichmann w Jerozolimie” ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne zna podstawowe fakty z życiorysu W. Jaruzelskiego, postawy generała wobec najważniejszych wydarzeń historii PRL, jego relacje z innymi komunistami, z rodziną, Kościołem, opozycją demokratyczną w 1980, 1981 roku, w czasie Okrągłego Stołu i zaraz po nim potrafi oddzielić opinię od faktu historycznego zna argumenty obrońców i krytyków Jaruzelskiego potrafi wyrobić sobie własne zdanie na temat omawianej postaci i umie przytoczyć argumenty na obronę swojej opinii. uczennica zna podstawowe fakty z życia Adolfa Eichmanna potrafi określić znaczenie Hannah Arendt dla kultury niemieckiej, żydowskiej, jako filozofa i teoretyka totalitaryzmu potrafi wyjaśnić, na czym polega według Arendt „banalność zła”, zna jej zapatrywanie na polityczny proces Eichmanna, stosunek autorki do Dawida Ben Guriona wie, jakie osoby brały udział w konferencji w Wannsee rozumie czy różnił się antysemityzm doktora Stuckarta od antysemityzmu Heydricha. Podające: wykład informacyjny, objaśnienie. Problemowe: dyskusja, pogadanka, wykład konwersatoryjny. Hannah Arendt „Eichmann w Jerozolimie – rzecz o banalności zła”, film dokumentalny „Proces Eichmanna” przygotowany dla telewizji Planet, widowisko historyczne „Ostateczne Rozwiązanie”. UCZEŃ ZDOLNY 155 Treści programowe (w rozpisaniu na tematy) Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym wg kategorii celów B. Niemierki (Uczeń: pamięta, zna, rozumie, potrafi) ⁍ ⁍ ⁍ „Za Boga i Ojczyznę”, czyli o co walczyli Wandejczycy ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 156 Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne potrafi określić polityczną motywację Ostatecznego Rozwiązania, ścieranie się nazistowskich frakcji i rozdźwięk między ideologią a doraźnymi interesami, oraz walką o władzę potrafi wyjaśnić, dlaczego konferencja odbywała się w ścisłej tajemnicy, oraz jak obradujący odnoszą się do obowiązującego prawa wie, czym różni ocena Eichmanna w oczach twórców przedstawionych źródeł i opracowań. uczennica rozumie na czym polegał system władzy monarszej w przedrewolucyjnej Francji uczennica wie, dlaczego w oczach osiemnastowiecznych Francuzów stracenie króla było nadużyciem i świętokradztwem potrafi powiedzieć, o co walczyli Wandejczycy, oraz jakie powstały na ten temat mity potrafi opisać przebieg wojen wandejskich, taktykę Wandejczyków, a także wymienić przywódców i ocenić postępowanie obu stron wie, czym jest rewolucja i czym się od niej różni kontrrewolucja. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Podające: opis, prelekcja, wykład informacyjny. Problemowe: dyskusja, ćwiczenie z mapą. Programowane: z użyciem komputera Paweł Jasienica Rozważania o wojnie domowej, Mapa Francji sprzed rewolucji, oraz mapa Francji z podziałem na departamenty Treści programowe (w rozpisaniu na tematy) Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym wg kategorii celów B. Niemierki (Uczeń: pamięta, zna, rozumie, potrafi) ⁍ ⁍ „Sprawa Dantona” ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ „Aut Caesar, aut nihil” – obraz władcy w Księciu Niccolo Machiavelliego ⁍ ⁍ Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne uczennica zna Deklarację Praw Człowieka i Obywatela i potrafi ją przyrównać do poczynań Kolumn Piekielnych w Wandei wie, czym się charakteryzowała identyfikacja tożsamościowa ówczesnych i dzisiejszych Wandejczyków. uczennica zna życiorysy Dantona i Robespierrea potrafi porównać ich jako polityków, zestawić ich cechy osobowościowe, poglądy, postawę wobec terroru, zapatrywania na to, czym winna być republika, rozumienie prawa, podejście do przepychu, popularności, przyjaźni, lojalności itd zna uzasadnienie tezy, iż „terror, jak Saturn pożera własne dzieci” potrafi wskazać przyczyny upadku obu tych polityków. Podające: wykład informacyjny, objaśnienie, Problemowe: dyskusja, pogadanka, wykład konwersatoryjny, ćwiczenie z mapą. Eksponujące: film. Film „Danton” Andrzeja Wajdy, recenzja tegoż filmu na film web.pl uczennica wie, jakie przemiany zchodziły we Francji, państwie Habsburgów, oraz Hiszpanii w II połowie XV wieku wie, co Machiavelli doradza osobie, której dedykuje dzieło. Jaki powinien być ów książę, według wyobrażeń autora traktatu. Podające: prelekcja, wykład informacyjny, objaśnienie. Problemowe: dyskusja, pogadanka, wykład konwersatoryjny, ćwiczenie z mapą. Niccolo Machiavelli Książę, Zbigniew Wójcik Historia powszechna XVI-XVII wieku s. 151–171 UCZEŃ ZDOLNY 157 Treści programowe (w rozpisaniu na tematy) Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym wg kategorii celów B. Niemierki (Uczeń: pamięta, zna, rozumie, potrafi) ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 158 Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne wie, jak wyglądała sytuacja Eksponujące: bytowa Machiavellego w mo- film. mencie powstawania Il principe umie wymienić co najmniej 6 przełomowych wydarzeń, które uczyniły rok 1492 wyjątkowym potrafi wyjaśnić, jak wyglądała sytuacja geopolityczna Włoch w 1492 roku. Jaki ustrój panował w Republice Weneckiej, Księstwie Mediolanu, Republice Florenckiej, Państwie Kościelnym wie, kim byli, jaki mieli herb i czym władali Colonnowie, Piccolomini, Pazzi, Viscon , Medici (Medyceusze), Sforzowie potrafi wyjaśnić, w jaki sposób Franciszek Sforza zdobył władzę w Mediolanie wie, kim byli: Cesare Borgia i Hieron z Syrakuz. Jak autor Księcia odnosi się do tych postaci i jakie ważne cechy u nich dostrzega. Kim był Girolamo Savonarola i co doprowadziło do jego upadku potrafi scharakteryzować pontyfikaty Aleksandra VI, oraz Juliusza II wie, do jakich wydarzeń historycznych, jakich postaci i z których okresów Machiavelli się odnosi. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II mapa polityczna Włoch na rok 1492 Treści programowe (w rozpisaniu na tematy) Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym wg kategorii celów B. Niemierki (Uczeń: pamięta, zna, rozumie, potrafi) ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ „Tu vuoi sforzare anche meco” – królowa Bona i jej walka ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne rozumie, jak autor Księcia zapatruje się na okrucieństwo. Czy zawsze odradza moralne postępowanie. Jaka jest natura ludzka według autora rozumie, jak Machiavelli odnosi się do religii, Boga. Jaką postawę zajmuje wobec spuścizny średniowiecza potrafi wyjaśnić, co to jest racja stanu wie, jak autor Księcia zapatruje się na współczesne mu systemy organizacji armii. Co w tej kwes i zaleca. Co było według niego przyczyną upadku Włoch. Jakie paradoksy dostrzega tu Machiavelli. uczennica wie, jakie okoliczności spowodowały mariaż Sforzówny z Zygmuntem I potrafi porównać charakter Zygmunta i jego małżonki, oraz kierunki polityczne jakie obierali rozumie, jaki był w Polsce wzór królowej i co dzieliło od niego Bonę wie, jakie były u Bony pryncypia rządzenia państwem, czym się różniły od zygmuntowskich zna działalność kulturalną, dokonania gospodarcze i mecenat królowej Maria Bogucka Podające: wykład informacyj- Królowa Bona ny, objaśnienie. (fragmenty) Problemowe: dyskusja, wykład konwersatoryjny, ćwiczenie z mapą. Eksponujące: film. UCZEŃ ZDOLNY 159 Treści programowe (w rozpisaniu na tematy) Cele kształcenia w ujęciu operacyjnym wg kategorii celów B. Niemierki (Uczeń: pamięta, zna, rozumie, potrafi) ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Formy i metody Pomoce pracy z uczniem dydaktyczne wie, jakich sojuszników królowa pozyskała sobie w Polsce i na Litwie, kto zaś był jej wrogiem potrafi wyjaśnić stosunki królowej z synem potrafi wymienić elementy tzw. czarnej legendy Bony i zna źródła tych uprzedzeń wie, czym był Złoty Wiek, co było przyczyną jego zmierzchu, oraz jak historycy oceniają dynas ę Jagiellonów. Wybrane konspekty KONSPEKT I WANDEA I KONTRREWOLUCJA Konspekt lekcji z historii Temat: Wandea i kontrrewolucja Klasa: III gimnazjum Czas trwania: 90 minut Zasadniczym celem całego cyklu zajęć jest rozwijanie zainteresowań historycznych ucznia, poprzez realizację zagadnień w trybie wykraczającym poza program nauczania. Ważne jest wyrobienie krytycznego podejścia do źródeł, oraz próba wyszukiwania własnych odpowiedzi przez ucznia. Rola nauczyciela sprowadza się do tutoringu, oraz prowadzenia dyskusji na zadany temat. Historia to nie zbiór apriorycznych tez do nauczenia się na pamięć, lecz wiele ważnych pytań, stawianych nam przez postacie, wydarzenia itd. Cele operacyjne: Uczeń wie: ⁍ jakie były przyczyny, przebieg i skutki Wojen Wandejskich oczami Pawła Jasienicy. Uczeń potrafi: ⁍ wyrazić własny pogląd na omawiane zagadnienia i podeprzeć go argumentami. Uczeń zna pojęcia: ⁍ rewolucja, ⁍ powstanie, 160 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II ⁍ ⁍ kontrrewolucja (reakcja), Kolumny Piekielne. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ Podające: opis, prelekcja, wykład informacyjny, ⁍ Problemowe: dyskusja, ćwiczenie z mapą, ⁍ Programowane: z użyciem komputera. Środki dydaktyczne: ⁍ Pla orma Edukacyjna Fronter, program Elluminate. ⁍ Przed zajęciami uczeń ma za zadanie przyswoić poniższy materiał, który będzie podstawą do dyskusji na zajęciach. Uczeń otrzymuje także spis zagadnień, które będą omawiane na podstawie poniższych źródeł: ⚪ Paweł Jasienica, Rozważania o wojnie domowej, Kraków 1985, ⚪ Mapa Francji z podziałem na historyczne regiony, ⚪ Mapa Francji z pierwszym w historii podziałem na departamenty, ⚪ Mapa fizyczna Wandei. ⁍ Uczeń ma prawo posługiwać się własnymi notatkami w czasie lekcji. Przebieg zajęć: ⁍ I. Wstęp: zalogowanie do pla ormy Fronter, wejście do Elluminate’a, sprawdzenie obecności. ⁍ II. Ogniwo łączące: zdanie otwierające merytoryczną część lekcji: „U schyłku XVIII wieku Królestwo Francji zostało dotknięte rewolucją, która wywróciła jej porządek prawny i społeczny. Powszechny początkowo entuzjazm dla zmian szybko ostygł, zaś nowe władze w Paryżu tłumiły postania kontrrewolucyjne wybuchające w różnych częściach kraju”. ⁍ III. Zasadnicza część – realizacja tematu 1. Wędrówka z Jasienicą: a) Kim był Paweł Jasienica? b) W jaki sposób układa swe rozważania? Porządek geograficzny jako sposób opowiadania historii. c) Do kogo adresuje swoje Rozważania… i dlaczego już we wstępie dystansuje się od typowego, chronologicznego opowiadania? d) Jakie paralele do wydarzeń dwudziestowiecznych widzi w dziejach wojny w Wandei? e) Jaki związek mają ze sobą czas i miejsce wydania książki, oraz skrupulatne unikanie przez autora jasnych i jednoznacznych aluzji do reżimów komunistycznych? UCZEŃ ZDOLNY 161 ⁍ f) Jaki jest związek rodowodu par i komunistycznych z obozem politycznym odpowiedzialnym z masakry w Wandei? g) Czy Jasienica opowiada się po którejś stronie w tej wojnie? 2. Królestwo Francji przed rewolucją: a) Król spoiwem państwa powstałego z niezależnych uprzednio księstw. b) Król rodzajem sacrum – sakralizacja wybranych urzędów w monarchii. c) Stabilność ustrojowa i mocarstwowość, wobec konieczności reform. d) Ćwiczenie z mapami: uczeń zaznacza miejsce Wandei na mapie Francji w Starym Porządku i we Francji podzielonej na departamenty. Uczeń określa charakterystykę Wandei, jako przyszłego teatru działań wojennych na podstawie mapy fizycznej. d) Wandea w Listach Skarg 3. O co walczyli Wandejczycy? a) Reakcja regionu na zmiany w Paryżu. b) Branka w rekruty, czyli cassus belli. c) Rola duchowieństwa katolickiego w buncie. Problem zaprzysiężonych księży. Kościół katolicki inicjatorem rozruchów, czy tylko naturalnym sojusznikiem? d) Szlachta przewodząca powstańcom – przywódcy rebelii. e) Armia Królewska i Katolicka – wartości powstańców. f) Charakter zmagań i ich przebieg. g) Masakry jeńców wojennych i ludności cywilnej. h) Kolumny Piekielne. 4. Problem nazewniczy: druga rewolucja, powstanie, kontrrewolucja. a) Wartości rewolucji i kontrrewolucji. b) Czy kontrrewolucja oznacza całkowite przywrócenie dawnego porządku? 5. Spuścizna Wojen Wandejskich a) Polityka Napoleona Bonaparte wobec Wandei. b) W jaki sposób historycy XIX-wieczni pisali o tych wydarzeniach i jaki to miało kontekst współczesny? c) W co wierzy Francja, czyli pamięć o Wandejczykach. d) Czym jest „liturgia świecka” – sposób obchodzenia w Wandei uroczystości państwowych, Tricolor nad grobami powstańców. Zadanie domowe: Porównaj treść karty Praw Człowieka i Obywatela z losem Wandei. Czy Wandejczycy mogli korzystać z nadanych im przez ten dokument praw? Źródła: Paweł Jasienica, Rozważania o wojnie domowej, Kraków 1985; Emanuel Rostworowski, Historia powszechna: wiek XVIII, Warszawa 2008; Marek Robak, W obronie Boga i króla Wandea 1793, Poznań 1996 162 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II KONSPEKT II „BYĆ CEZAREM, ALBO BYĆ NIKIM”, CZYLI KSIĄŻĘ NICCOLO MACHIAVELLEGO Konspekt lekcji z historii Temat: „Być Cezarem, albo być nikim”, czyli Książę Niccolò Machiavellego Klasa: III gimnazjum Czas trwania: 90 minut Zasadniczym celem całego cyklu zajęć jest rozwijanie zainteresowań historycznych ucznia, poprzez realizację zagadnień w trybie wykraczającym poza program nauczania. Ważne jest wyrobienie krytycznego podejścia do źródeł oraz próba wyszukiwania własnych odpowiedzi przez ucznia. Rola nauczyciela sprowadza się do tutoringu oraz prowadzenia dyskusji na zadany temat. Historia to nie zbiór apriorycznych tez do nauczenia się na pamięć, lecz wiele ważnych pytań stawianych nam przez postacie, wydarzenia itd. Cele operacyjne: Uczeń wie: ⁍ kim byli: Aleksander VI, Juliusz II, Cezar Borgia, Hieron z Syrakuz, Franciszek Sforza, Girolamo Savonarola, ⁍ jakie główne rody władały Italią w omawianym okresie, ⁍ jakie zmiany w państwach zachodnich przyniosła wczesna nowożytność, ⁍ jaki przebieg miały wojny włoskie, ⁍ jaki obraz władcy wyłania się z Księcia. Uczeń potrafi: ⁍ wyrazić własny pogląd na omawiane zagadnienia i podeprzeć go argumentami. Uczeń zna pojęcia: ⁍ racja stanu, ⁍ makiawelizm. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ Podające: prelekcja, wykład informacyjny, objaśnienie. ⁍ Problemowe: dyskusja, pogadanka, wykład konwersatoryjny, ćwiczenie z mapą. ⁍ Eksponujące: film. Środki dydaktyczne: ⁍ Pla orma Edukacyjna Fronter, program Elluminate. ⁍ Przed zajęciami uczeń ma za zadanie przyswoić poniższy materiał, który będzie podstawą do dyskusji na zajęciach. Uczeń otrzymuje także spis zagadnień, które będą omawiane na podstawie poniższych źródeł: ⚪ Niccolò Machiavelli, Książę, UCZEŃ ZDOLNY 163 ⚪ ⚪ ⚪ ⚪ ⁍ Antonio Perria, Okrutni Sforzowie, Warszawa 1985, Zbigniew Wójcik Historia Powszechna XVI-XVII wieku, s. 151–171, utwór Przemysława Gintrowskiego „Machiavelli”, mapa Italii w 1492 (L’Italia al principio dell’Evo Moderno (1492)) h p://www. miol.it/stagniweb/foto6.asp?File=mappe_va&, ⚪ Herby rodzin Colonna, Piccolomini, Pazzi, Viscon , Medici (Medyceusze), Sforza h p://www.stemmario.it/stemmi/piccolomini, Uczeń ma prawo posługiwać się własnymi notatkami w czasie lekcji. Przebieg lekcji: ⁍ I. Wstęp: zalogowanie do pla ormy Fronter, wejście do Elluminate’a, sprawdzenie obecności. ⁍ II. Ogniwo łączące: zdanie otwierające merytoryczną część lekcji: „Koniec XV wieku zamyka średniowiecze i wprowadza Europę w nowożytność. Towarzyszą temu odkrycia geograficzne, rozwinięty renesans, oraz powstawanie wielkich mocarstw, które staną się głównymi graczami na arenie politycznej przez następne stulecia. Nowe, silne i coraz bardziej scentralizowane państwa będą w dużej mierze realizować koncepcję władzy wyłożoną przez Niccolò Machiavelliego w jego przełomowym dziele pt. Il Principe. ⁍ III. Zasadnicza część – realizacja tematu 1. Jesień średniowiecza czasem wielkich przemian a) Dlaczego rok 1492 uważany jest za umowną datę graniczną średniowiecza i nowożytności? Jakie wydarzenia miały miejsce w tymże roku? Upadek Grenady, odkrycie Ameryki, początek pontyfikatu Rodrigo Borgii jako Aleksandra VI, Jan Olbracht. b) Francja, Hiszpania i domena Habsburgów – nowe twory polityczne, nowe koncepcje władzy. c) Upadek rycerstwa i baronów. Nowoczesne armie. d) Jak wyglądały wyprawy włoskie Karola VIII i Ludwika XII? e) „Le bon Chevalier Sans peur, et Sans reproche” Pierre de Bayard, ostatni rycerz Francji. 2. „Książę” idealny. a) Jak wyglądała sytuacja bytowa Machiavellego, w momencie powstawania Il principe? b) Co Machiavelli doradza osobie, której dedykuje dzieło? Komu je pierwotnie dedykuje? Jaki powinien być ów książę, według wyobrażeń autora traktatu? Jak powinien się odnosić do poddanych, jak do rywali politycznych, o co powinien najbardziej zabiegać? c) Jak wyglądała sytuacja geopolityczna Włoch w 1492 roku? Jaki ustrój panował w Republice Weneckiej, Księstwie Mediolanu, Republice Florenckiej, Państwie Kościelnym? Praca z mapą: uczeń prezentuje na tablicy 164 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II rozlokowanie najważniejszych państw na mapie ukazującej Włochy w 1492 roku. d) Kim byli i czym władali Colonnowie, Piccolomini, Pazzi, Viscon , Medici (Medyceusze), Sforzowie? Praca z tą samą mapą co w powyższym ćwiczeniu: uczeń dopasowuje herby rodów do państw w których władali (niektóre herby – np. Sforzów wystąpią wielokrotnie). e) W jaki sposób Franciszek Sforza zdobył władzę w Mediolanie? f) Kim byli Cesare Borgia i Hieron z Syrakuz? Jak autor Księcia odnosi się do tych postaci i jakie ważne cechy u nich dostrzega? g) Kim był Girolamo Savonarola i co doprowadziło do jego upadku? h) Charakterystyka pontyfikatów Aleksandra VI, oraz Juliusza II – podobieństwa i różnice. i) Państwo Kościelne zmienia swoje ambicje polityczne z ogólnoeuropejskich na typowo włoskie. j) Do jakich wydarzeń historycznych, jakich postaci i z których okresów odnosi się Machiavelli? k) Jak autor zapatruje się na okrucieństwo? Czy zawsze odradza moralne postępowanie? l) Jaka jest natura ludzka według autora? m) Jak Machiavelli odnosi się do religii, Boga? Jaką postawę zajmuje wobec spuścizny średniowiecza? m) Co to jest racja stanu? o) Jak autor zapatruje się na współczesne mu systemy organizacji armii? Co w tej kwes i zaleca? p) Co jest przyczyną upadku Włoch? Jakie paradoksy dostrzega tu Machiavelli? q) Jaki był odbiór dzieła przez ludzi nowożytności i jako zostało ono zapamiętane w potocznej świadomości? Na czym polega „zło” rzekomo „emanujące” z tej książki? Czym jest makiawelizm? Źródła: Niccolò Machiavelli, Książę, Kęty 2005; Antonio Perria, Okrutni Sforzowie, Warszawa 1985; Zbigniew Wójcik, Historia powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa 2006 Opis realizacji programu i postępów ucznia Uczennica w pełni realizowała zakładany program, w pewnych aspektach poszerzając go nawet o własne przemyślenia. Dziewczynka samodzielnie dobiera lektury, które budują u niej bazę wiedzy pozaźródłowej, rozwijają erudycję, znajomość kontekstu historycznego, oraz wyobraźnię. Umiejętność systematycznej pracy jest niezaprzeczalnym atutem uczennicy. Posiadana przez nią zdolność budowania składnej i uargumentowanej wypowiedzi to cenny przymiot, ułatwiający zrozumienie czym w istocie jest badanie dziejów. UCZEŃ ZDOLNY 165 Opis rozwoju emocjonalnego Uczennica jest bardzo otwarta, łatwo nawiązuje kontakt i chętnie rozmawia o emocjach. Na zajęciach omawiamy bieżące problemy dziewczynki – wybór nowej szkoły, relacje z koleżankami i różne dylematy z tym związane. Uczennica jest osobą poszukującą o dużej ciekawości poznawczej. Nasze zajęcia koncentrowały się wokół problemu kształtowania własnej tożsamości oraz wpływu na to, kim jesteśmy. Dziewczynka jest bardzo ambitna, więc ostatni miesiąc upłynął pod hasłem – wysokie wyniki w nauce. Nie przeszkodziło to jednak w przeprowadzeniu zaplanowanych zadań. Muszę stwierdzić, że pomimo dużej koncentracji na ocenach (którą wywołuje obecny system szkolny), dziewczynka nie gubi najważniejszej zasady edukacji, którą jest sam rozwój. Uczennica jest twórcza i ma dużą ciekawość świata. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Beata Wacławowicz. Indywidualny program nauczania: Marcin Milczarek. Wybrane konspekty: Marcin Milczarek. Ocenę realizacji programu: Marcin Milczarek. Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Beata Wacławowicz. 9.2 Przykład nr 10 – terapia pedagogiczna, szkoła podstawowa kl. 6, gimnazjum, kl. 2 Opis ucznia – ocena wstępna Uczeń ma bardzo wysokie możliwości intelektualne. Przyspieszenie rozwoju funkcji umysłowych ma charakter globalny. Chłopiec ma bardzo rozległe zainteresowania, jest bystry, skoncentrowany na osiąganiu celu, jest samodzielny i zmotywowany. Z uwagi na ponadprzeciętne umiejętności matematyczne, wykraczające znacznie poza program nauczania w szkole realizuje indywidualny tok nauki z tego przedmiotu. Ma pełną świadomość swoich uzdolnień, co potwierdza wywiad pedagogiczny z chłopcem. Gra na gitarze, jest w klasie pływackiej i odnosi sukcesy w tym kierunku. Uczeń ma bardzo dużo zajęć, uczęszcza dodatkowo do szkoły językowej i nie chce z niczego rezygnować. Jest wymagający wobec siebie i innych (krytycznie ocenia szkołę, która jego zdaniem nie wykazuje zbytniego zainteresowania rozwijaniem jego uzdolnień). Indywidualny program Indywidualny program terapeutyczny opracowany dla ucznia kl. 6 szkoły podstawowej/1 gimnazjum na okres 01.03.2013–31.01.2014 z uwzględnieniem zaleceń opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów 166 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Cele ogólne: ⁍ udzielanie bieżącego wsparcia zgodnie z zapotrzebowaniem ucznia, ⁍ psychoedukacja, ⁍ kształtowanie umiejętności rozwiązywania problemów, ⁍ zrównoważenie rozwoju intelektualnego i emocjonalnego, ⁍ budowanie realistycznej samooceny i samowiedzy, ⁍ akceptacja swojego wyglądu, ⁍ kształtowanie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, ⁍ rozwijanie umiejętności komunikacyjnych i interpersonalnych, ⁍ kształtowanie umiejętności organizacji i zarządzania czasem, ⁍ rozwijanie twórczego myślenia, ⁍ rozwój osobisty. Treści programo- Cele szczegółowe w ujęciu we (psychotera- operacyjnym peutyczne i psychoedukacyjne) blok zajęć integracyjnych ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ blok zajęć na temat atrakcyjności fizycznej ⁍ kształtowanie umiejętności opowiadania o swoich stanach emocjonalnych, stymulowanie umiejętności opowiadania o swoich codziennych doświadczeniach, kształtowanie umiejętności korzystania ze wsparcia zewnętrznego, poznanie się, nawiązanie dobrej relacji z uczniem, budowanie poczucia współodpowiedzialności za przebieg zajęć (kontrakt), stymulowanie wypowiedzi słownych. budowanie akceptacji dla swojego wyglądu, zrozumienie wpływu procesu dojrzewania na przemiany ciała. Formy i metody Pomoce/ pracy z uczniem środki dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ gry i zabawy rozmowy kierowane, terapeutyczne, edukacyjne, wspierające, wyszukiwanie informacji w Internecie, scenki, rysunek, swobodna ekspresja słowna, rozwiązywanie sytuacji problemowych, dyskusja, ćwiczenia oddechowe i relaksacyjne, ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ gry planszowe, edukacyjne, karciane, słowne, komputer, tablet i pióro, karty pracy, krzyżówki, materiał słowny i wizualny (teksty, ilustracje), kwes onariusze. UCZEŃ ZDOLNY 167 Treści programo- Cele szczegółowe w ujęciu we (psychotera- operacyjnym peutyczne i psychoedukacyjne) blok zajęć na temat rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji blok zajęć dotyczących samooceny i samowiedzy ⁍ ⁍ ⁍ trening twórczości 168 ⁍ identyfikacja stosowanych przez siebie metod rozwiązywania problemów, poznanie rodzajów problemów, poznanie metod rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji (m.in. metoda delficka, drzewo decyzyjne, burza mózgów, kruszenie idei), ćwiczenie nabytych umiejętności poprzez rozwiązywanie przykładowych zadań problemowych. pomiar samooceny, rozpoznanie swoich wad i zalet, umiejętności i talentów, poszukiwanie sposobów i obszarów dalszego rozwoju, pokazanie mocnych i słabych stron, poszukiwanie sposobów pracy nad sobą i swoimi ograniczeniami, poznanie pojęcia samooceny i jej wpływu na codzienne funkcjonowanie, rozpoznanie swoich zasobów indywidualnych, środowiskowych i rodzinnych, rozpoznawanie właściwych i niewłaściwych zachowań w roli dziecka, ucznia i rówieśnika. kształtowanie umiejętności twórczego myślenia. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Formy i metody Pomoce/ pracy z uczniem środki dydaktyczne ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ analiza materiału tekstowego, liczbowego, wizualnego (ilustracje, wykresy), miniwykład, burza mózgów, mapy myśli, mapy pojęciowe, zagadki logiczne i językowe, studium przypadku, ćwiczenia i zabawy integracyjne, tworzenie opowiadań i narracji. Treści programo- Cele szczegółowe w ujęciu we (psychotera- operacyjnym peutyczne i psychoedukacyjne) ⁍ stymulowanie rozwoju poznawczego i językowego, nabycie umiejętności tworzenia map pojęciowych i map myśli oraz odległych skojarzeń, rozwój wyobraźni. blok zajęć na temat motywacji ⁍ identyfikacja cech ludzi pozytywnie i negatywnie nastawionych do życia, poznanie rzeczy, które motywują ucznia, identyfikacja czynników motywujących dla różnych osób, dokonanie rozróżnienia między motywacją pozytywną i negatywną. blok zajęć na temat organizacji czasu ⁍ poznanie czynników wpływających na sposób organizacji czasu, poznanie cech utrudniających i ułatwiających zarządzanie czasem własnym i rozpoznanie ich u siebie, poznanie metod organizacji, ćwiczenie umiejętności stawiania celów, kształtowanie umiejętności tworzenia planu dnia, tygodnia, miesiąca, poznanie wpływu pory dnia i czasu na wydajność i efektywność. blok zajęć na temat doradztwa zawodowego ⁍ poznanie definicji pojęcia „zawód”, rozpoznanie własnych zainteresowań, predyspozycji i ograniczeń do wykonywania określonego zawodu. Formy i metody Pomoce/ pracy z uczniem środki dydaktyczne UCZEŃ ZDOLNY 169 Treści programo- Cele szczegółowe w ujęciu we (psychotera- operacyjnym peutyczne i psychoedukacyjne) 170 blok zajęć na temat technik uczenia się ⁍ planowanie ścieżki kariery, poznanie sposobów i technik efektywnego uczenia się, identyfikacja warunków i czynników wpływających na proces uczenia się, poznanie stylów uczenia się i preferowanego przez siebie kanału (słuchowy, wzrokowy, czuciowy), poznanie sposobu funkcjonowania pamięci (efekt pierwszeństwa, świeżości itd.), poznanie pojęcia mnemotechniki i technik zapamiętywania, ćwiczenie mnemotechnik na materiale zaproponowanym przez ucznia, poznanie sposobów dobrego notowania w trakcie lekcji. blok zajęć na temat emocji ⁍ kształtowanie umiejętności rozróżniania uczuć pozytywnych i negatywnych, rozpoznawanie emocji innych osób identyfikacja sytuacji, które wywołują pozytywne i negatywne emocje, poszukiwanie sposobów radzenia sobie z negatywnymi emocjami, poznanie sposobu ujawniania się emocji (ton głosu, wyraz twarzy, postawa ciała), poznanie i ćwiczenie metody „sygnalizacji świetlnej”. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Formy i metody Pomoce/ pracy z uczniem środki dydaktyczne Treści programo- Cele szczegółowe w ujęciu we (psychotera- operacyjnym peutyczne i psychoedukacyjne) ⁍ poznanie pojęcia asertywności, ocena poziomu własnej asertywności, kształtowanie zachowań asertywnych. blok zajęć na temat komunikacji ⁍ poznanie definicji pojęcia „komunikacja”, rozróżnienie i określenie elementów werbalnych i niewerbalnych komunikacji, poznanie pojęcia dwustronności komunikacji, poznanie zasad efektywnej komunikacji, poznanie barier komunikacyjnych, ćwiczenie i rozwijanie nabytych umiejętności komunikacyjnych. blok zajęć na temat stresu ⁍ poznanie definicji pojęcia „stres” i jego rodzajów, identyfikacja sytuacji stresogennych we własnym życiu, poszukiwanie i poznanie fizycznych, emocjonalnych, behawioralnych i poznawczych objawów stresu, normalizacja doświadczeń stresujących, obalenie mitów dotyczących stresu, poszukiwanie skutków stresu w różnych sferach życia, rozpoznanie niekonstruktywnych i konstruktywnych metod radzenia sobie ze stresem, poznanie i ćwiczenie metody wizualizacji i techniki „role play”. Formy i metody Pomoce/ pracy z uczniem środki dydaktyczne UCZEŃ ZDOLNY 171 Treści programo- Cele szczegółowe w ujęciu we (psychotera- operacyjnym peutyczne i psychoedukacyjne) 172 blok zajęć na temat marzeń ⁍ rozpoznanie własnych marzeń bliskich i odległych, realistyczna ocena omawianych marzeń, kształtowanie umiejętności przekształcania marzeń na cele, konstruowanie drogi prowadzącej do realizacji omawianych marzeń, identyfikacja czynników sprzyjających i niesprzyjających, identyfikacja i analiza dotychczasowych sukcesów i metod ich osiągania. blok zajęć na temat technik relaksacyjnych ⁍ rozpoznanie sposobów stosowanych przez ucznia w celu osiągnięcia stanu relaksu, nauka wybranej techniki relaksacyjnej, poznanie i ćwiczenie technik oddechowych, poszukiwanie sytuacji, w których możliwe będzie zastosowanie poznanych umiejętności. blok zajęć na temat rozwiązywania konfliktów ⁍ zapoznanie się z i ćwiczenie umiejętności rozwiązywania konfliktów, identyfikacja i analiza istniejących aktualnie w życiu ucznia konfliktów (własnych lub obserwowanych), zapoznanie się z indywidualnymi stylami rozwiązywania konfliktów. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Formy i metody Pomoce/ pracy z uczniem środki dydaktyczne Treści programo- Cele szczegółowe w ujęciu we (psychotera- operacyjnym peutyczne i psychoedukacyjne) blok zajęć na temat przyjaźni ⁍ analiza własnych metod radzenia sobie w takich sytuacjach, identyfikacja pozytywnych i negatywnych skutków konfliktów, trzech scenariuszy rezultatu konfliktów (przegrany-wygrany, wygrany-wygrany, przegrany-przegrany) i tworzenie przykładowych sytuacji obrazujących te rozwiązania, poznanie technik rozwiązywania konfliktów (arbitraż, negocjacje, mediacje, metoda bez porażek), poznanie przyczyn i faz konfliktu. ⁍ identyfikacja cech dobrego przyjaciela ważnych dla ucznia, tworzenie opowieści o prawdziwej przyjaźni, poszukiwanie sposobów zawierania przyjaźni i poszukiwania przyjaciół, identyfikacja obowiązków i zalet wynikających z posiadania przyjaciół, rozpoznanie własnych cech dobrego przyjaciela. Formy i metody Pomoce/ pracy z uczniem środki dydaktyczne Sprawdzanie osiągnięć ucznia: osiągnięcia i sposób funkcjonowania ucznia i jego ocena w formie krótkiej comiesięcznej notatki w arkuszu obserwacji ucznia, bieżące weryfikowanie opanowania poznanej wiedzy i technik radzenia sobie w różnych sytuacjach za pomocą materiału problemowego, monitorowanie nastroju i sposobu funkcjonowania w życiu codziennym w trakcie rozmów. UCZEŃ ZDOLNY 173 Wybrane konspekty KONSPEKT I KOMUNIKACJA INTERPERSONALNA Konspekt lekcji z: psychologiem (psychoedukacja) Temat: Komunikacja interpersonalna Klasa: 1 gimnazjum Czas trwania: 60 minut Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ psychoedukacja, rozwijanie umiejętności komunikacyjnych i interpersonalnych, poznanie definicji pojęcia „komunikacja”, rozróżnienie i określenie elementów werbalnych i niewerbalnych komunikacji, poznanie pojęcia i znaczenia dwustronności komunikacji, poznanie zasad efektywnej komunikacji oraz barier komunikacyjnych, ćwiczenie i rozwijanie nabytych umiejętności komunikacyjnych. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ dyskusja, ⁍ burza mózgów, ⁍ rysunek, ⁍ pantomima, ⁍ swobodna ekspresja słowna. Środki dydaktyczne: ⁍ komputer, ⁍ kamera internetowa, ⁍ tablet i pióro. Przebieg zajęć: L.p. Rodzaj ćwiczenia 174 Czas trwania 1. Powitanie – określenie aktualnego nastroju ucznia za pomocą palety kolorów, podsumowanie ubiegłego tygodnia (sukcesy, porażki). 5 minut 2. Czym jest komunikacja? Dyskusja. Poznanie definicji słowa „komunikacja”: „Porozumiewanie się polega na słownym lub bezsłownym przesyłaniu informacji i kształtuje relacje między ludźmi”. 5 minut PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II L.p. Rodzaj ćwiczenia Czas trwania 3. Na tablicy zapisujemy słowo „KOMUNIKACJA” i staramy się określić elementy składowe tego pojęcia (np. mimika, gesty, słowa, znaki graficzne). Omówienie. 5 minut 4. Uczeń określa, za pomocą którego z powyższych elementów najłatwiej jest się porozumiewać. Jego opinię sprawdzamy podczas zabawy w kalambury. Odgadujemy tytuły filmów przedstawiane kolejno za pomocą słów, rysunku i gestów. 15 minut 5. Wprowadzenie pojęcia „komunikacji werbalnej” i „niewerbalnej”. Dyskusja. 5 minut 6. Tworzenie listy pożądanych i niepożądanych zachowań komunikacyjnych (jak porozumiewać się z innymi ludźmi, a czego unikać, bariery komunikacyjne). 10 minut 7. Omówienie znaczenia dwustronności komunikacji. Zmodyfiko- 10 minut wana wersja ćwiczenia „Rysunek”. Prowadzący rysuje na tablicy rysunek składający się z różnych figur geometrycznych i znaków graficznych. Następnie po wyłączeniu kamery i mikrofonu ucznia próbuje mu go opisać. Uczeń nie widzi prowadzącego, nie może zadawać pytań, prosić o wyjaśnienie, powtórzenie, zwolnienie tempa itd. Następnie rysunek ucznia i prowadzącego zostają porównane pod względem zgodności. Zamiana ról. Omówienie. 8. Podsumowanie zajęć, wspólne formułowanie wniosków. Uzyskanie informacji zwrotnej. 5 minut Źródła: M. Sakowska, J. Sikora, A. Żwirblińska, Obyś cudze dzieci… wychowywał, Kielce 2003; www.kedu.ue.poznan.pl/pliki%5CKomunikacja.doc; h p://www.lapeco.eu/docs_pols/exercices/bank_of_exercises_PL.pdf; h p://www.kalambury.net/ KONSPEKT II ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW Konspekt lekcji z: psychologiem (psychoedukacja) Temat: Rozwiązywanie konfliktów Klasa: 1 gimnazjum Czas trwania: 60 minut UCZEŃ ZDOLNY 175 Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ psychoedukacja, rozwijanie umiejętności interpersonalnych, zapoznanie się z i ćwiczenie umiejętności rozwiązywania konfliktów, identyfikacja i analiza istniejących aktualnie w życiu ucznia konfliktów (własnych lub obserwowanych), zapoznanie się z indywidualnymi stylami rozwiązywania konfliktów, analiza własnych metod radzenia sobie w takich sytuacjach, identyfikacja przyczyn i skutków konfliktów, poznanie i ćwiczenie technik rozwiązywania konfliktów. Forma pracy: indywidualna. Metody: ⁍ dyskusja, ⁍ burza mózgów, ⁍ scenka, ⁍ rozmowa, ⁍ mapa pojęć, ⁍ swobodna ekspresja słowna. Środki dydaktyczne: ⁍ komputer, ⁍ kamera internetowa, ⁍ tablet i pióro. Przebieg zajęć: L.P. Rodzaj ćwiczenia 176 Czas trwania 5 minut 1. Powitanie – określenie aktualnego nastroju ucznia za pomocą palety kolorów, podsumowanie ubiegłego tygodnia (sukcesy, porażki). 2. Czym jest konflikt? Jakie słowa kojarzą Ci się z konfliktem? Pro- 5 minut wadzący zapisuje na tablicy słowo „KONFLIKT”, a uczeń dopisując skojarzenia tworzy jego mapę pojęciową. 3. Dyskusja – próby stworzenia definicji pojęcia „konfliktu interpersonalnego”. Poznanie przykładowej definicji: „Konflikt jest to interakcja ludzi zależnych od siebie, którzy uważają, że mają niezgodne cele oraz postrzegają siebie nawzajem jako przeszkody w osiągnięciu owych celów”. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II 5 minut 10 minut 4. Uczeń na tablicy zapisuje swoje imię, a wokół niego wypisuje osoby, z którymi kontaktuje się na co dzień (rodzina, przyjaciele, nauczyciele). Za pomocą linii przerywanych, ciągłych i zygzakowatych określa natężenie konfliktów wymienionymi osobami. Rozmowa na temat przyczyn i okoliczności opisywanych przez ucznia sytuacji. 5. Uczeń wypisuje na tablicy możliwe przyczyny i skutki (pozytyw- 5 minut ne oraz negatywne) konfliktów charakterystyczne dla jego rówieśników. Omówienie. 6. Poszukiwanie możliwych sposobów reagowania w sytuacjach 10 minut konfliktowych. Poznanie stylów rozwiązywania konfliktów (unikanie, uleganie, rywalizacja, kompromis, współpraca). „Autodiagnoza” preferowanego przez ucznia stylu. 7. Burza mózgów – właściwe i niewłaściwe zachowania w sytuacji 10 minut konfliktowej. 8. Scenki – rozwiązywanie przykładowych sytuacji konfliktowych. 5 minut 9. Podsumowanie zajęć, wspólne formułowanie wniosków. Uzyskanie informacji zwrotnej. 5 minut Źródła: wspim.edu.pl/projekty/ndp/do…/WK_umiejetnosci.ppt; h p://www.edukacja.edux.pl/p-21768-program-profilaktycznoedukacyjny-w-zgodzie.php; h p://www.katowice.eu/sznupek/gim/3G3.pdf; h p://encyklopedia.naukowy.pl/Konflikt_interpersonalny,vstrona_2 Opis realizacji programu i postępów ucznia Przygotowany dla ucznia program o charakterze głównie psychoedukacyjnym był realizowany w ramach cotygodniowych spotkań trwających 60 minut. Udało się przeprowadzić znaczącą większość zaplanowanych wcześniej zajęć, co z jednej strony wynikało z obowiązkowości i wysokiej frekwencji ucznia, a z drugiej z jego możliwości intelektualnych i odporności emocjonalnej. Realizację programu ocenić należy zatem jako zadowalającą i spełniającą początkowe założenia. Wysoki poziom wyjściowy różnorodnych kompetencji ujętych w indywidualnym programie sprawiał, że zakres możliwych do zaobserwowania zmian był siłą rzeczy ograniczony. Kolejność realizacji poszczególnych obszarów tematycznych była podyktowana aktualną sytuacją ucznia i jego samopoczuciem oraz poziomem wypracowanego zaufania w kontakcie. Stopniowo tematyka zajęć i prowadzone w ich ramach rozmowy stawały się coraz bardziej pogłębione. W miarę poznawania zainteresowań ucznia planowany UCZEŃ ZDOLNY 177 wcześniej zakres tematyczny spotkań był modyfikowany tak, aby odpowiedzieć na jego potrzeby. W ramach projektu uczeń zrealizował zajęcia m.in. z następujących tematów: samoocena i samowiedza, twórczość, stres, doradztwo zawodowe, emocje, motywacja, komunikacja, uczenie się, rozwiązywanie konfliktów, organizacja czasu. Wybrane dla chłopca zagadnienia, głównie z zakresu psychoedukacji, opierały się na przygotowanym przez psychologa i pedagoga profilu ucznia. Stanowiły również punkt wyjścia do rozmów o charakterze terapeutycznym czy coachingowym, które prowadziły do rozwoju różnych umiejętności i kompetencji. Na podstawie opisanych w indywidualnym programie wskaźników realizacji i bieżącej kontroli sposobu funkcjonowania ucznia można uznać, że uczeń jest w stanie wykorzystać wszelką wiedzę i umiejętności zdobyte i/lub rozwinięte w trakcie zajęć. Należy jednak podkreślić, że ze względu na wysoki stopień dojrzałości chłopca, podda on je z pewnością krytycznej, indywidualnej ocenie. Obszarem dalszej pracy mogą być zagadnienia, które zostały ujęte w indywidualnym programie, ale których nie udało się zrealizować: techniki relaksacyjne, przyjaźń i znaczenie kontaktów społecznych, znaczenie marzeń w życiu człowieka, atrakcyjność fizyczna i przemiany okresu dojrzewania. Opis rozwoju emocjonalnego Chłopiec jest uczniem niezwykłym pod względem możliwości intelektualnych. Także jego wypowiedzi i zasób słownictwa są na bardzo wysokim poziomie. Wykazuje niezwykle racjonalny stosunek do rzeczywistości, często bywa krytycznie nastawiony wobec osób, które nie spełniają jego wysokich standardów. Uczeń bierze udział w bardzo licznych konkursach i osiąga sukcesy, stawia sobie ambitne cele, choć w związku z tym jest mocno obciążony. Co więcej, w gimnazjum rozpoczął intensywne treningi sportowe. W trakcie trwania projektu nie zgłaszał trudności w codziennym funkcjonowaniu. Informował o ograniczonych kontaktach społecznych, choć w jego ocenie wynikało to z braku takiej potrzeby i nie stanowiło obszaru problemowego. W trakcie trwania zajęć uczeń z pewnością poszerzył swoje umiejętności komunikacyjne, był w stanie bardziej otwarcie i głębiej opowiadać o swoich przeżyciach i doświadczeniach oraz poglądach na różne sprawy. Potrafił także spojrzeć na siebie bardziej refleksyjnie. Prowadzone podczas zajęć dyskusje stawały się coraz dojrzalsze i bardziej złożone. Uczeń posiada wszelkie niezbędne do funkcjonowania w świecie kompetencje społeczne. Wydaje się, że ważną kwes ą było w jego przypadku wzmacnianie zachowań i reakcji typowych dla jego wieku oraz podkreślanie znaczenia także małych sukcesów. Motywacja i zaangażowanie ucznia zawsze pozostawały na wysokim poziomie. Przejściowe obniżenie frekwencji miało związek z dużym obciążeniem obowiązkami. Wydaje się jednak, że uczeń bardzo dobrze zaadaptował się do nowego otoczenia, jakim jest szkoła gimnazjalna, i wypracował taki sposób funkcjonowania, który pozwala mu na sprawne zarządzanie własnym czasem i wyznaczanie priorytetów. 178 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Podsumowując udział ucznia w projekcie, zauważyć można następujące najistotniejsze przemiany dotyczące funkcjonowania emocjonalno-społecznego: ⁍ rozwój umiejętności komunikacyjnych, ⁍ wzrost otwartości w kontakcie, ⁍ wzrost zdolności do wieloaspektowej oceny rzeczywistości z różnych punktów widzenia, ⁍ wzrost dojrzałości, ⁍ rozwój postawy refleksyjnej i samoświadomości, ⁍ rozwój umiejętności interpersonalnych. Należy również podkreślić, że uczeń funkcjonuje w wielu obszarach na poziomie znacznie przewyższającym jego rówieśników. Zaobserwowane zmiany w sposobie funkcjonowania emocjonalno-społecznego dodatkowo powiększają bardzo wysoki potencjał chłopca. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Beata Wacławowicz Indywidualny program nauczania: Ida Waśniewska Wybrane konspekty: Ida Waśniewska Ocenę realizacji programu: Ida Waśniewska Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Ida Waśniewska. 9.3 Przykład nr 11 – matematyka, szkoła podstawowa, klasa 5 Opis ucznia – ocena wstępna Monika ma bardzo wysoki ogólny poziom rozwoju intelektualnego. Z uwagi na duże zainteresowanie i umiejętności matematyczne, wykraczające poza program nauczania w szkole, dziewczynka realizuje indywidualny tok nauki z tego przedmiotu. W badaniu pedagogicznym stwierdzono dysharmonie rozwojowe wpływające na obniżoną sprawność grafomotoryczną, wolniejsze tempo pisania, nieliczne błędy o charakterze ortograficznym. Wysoki poziom intelektualny pomaga jednak kompensować braki i radzić sobie z trudnościami. Uczennica boryka się z problemami emocjonalnymi związanymi z akceptacją siebie (najbardziej obawia się wyśmiania, złości ją śmiech koleżanki, która zwraca jej uwagę, nie akceptuje swojego wyglądu). Dodatkowym problemem jest utracona wieloletnia przyjaźń. Dziewczynka z pewnością wymaga wsparcia psychologicznego. Agata ma bardzo wysoki ogólny poziom rozwoju intelektualnego. Z uwagi na duże zainteresowanie i umiejętności matematyczne, wykraczające znacznie poza program nauczania w szkole, dziewczynka realizuje indywidualny tok nauki z tego przedmiotu. UCZEŃ ZDOLNY 179 W badaniu pedagogicznym stwierdzono obniżoną sprawność grafomotoryczną, niewielkie trudności w pisaniu i czytaniu, wolniejsze tempo pisania. Wysoki poziom intelektualny pomaga jednak dziewczynce w stosowaniu indywidualnych metod kompensacji i radzenia sobie z trudnościami, wiąże się to jednak z dużym ładunkiem emocjonalnym. Uczennica deklaruje szereg pasji, rozwija swoje zainteresowania, podejmuje aktywność w wielu dziedzinach. Ulubionym jej zajęciem jest jazda konna, zabawa z psem, zajęcia sportowe (dziewczynka uprawia aikido). Chce mieć więcej zwierząt i zostać weterynarzem. Od nauczycieli oczekuje jasnych zasad oceniania. Ma problem z decyzyjnością, boi się sama podejmować decyzje, często wspiera się opinią ojca. Indywidualny program Indywidualny program z matematyki opracowany dla uczniów klasy 5 SP na okres 1.03.2013–31.01.2014 z uwzględnieniem: ⁍ opinii porani psychologiczno-pedagogicznej, ⁍ opinii psychologicznej oraz profilu ucznia opracowanego przez specjalistów. Cele ogólne: ⁍ Kształtowanie samodzielnego i twórczego myślenia; ⁍ Nauczenie przedstawiania rozwiązań w sposób czytelny, precyzyjny; ⁍ Rozwijanie umiejętności precyzyjnego formułowania problemów, argumentacji, sprawdzania otrzymanych odpowiedzi i korygowania popełnionych błędów; ⁍ Rozwijanie logicznego i abstrakcyjnego myślenia; ⁍ Kształtowanie wyobraźni geometrycznej i wizualno-przestrzennej. Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Uczeń potrafi: Liczby i działania Obliczanie wartości wyrażeń arytmetycznych w powiązaniu z procentami (sprytne liczenie). Przykłady o rozbudowanej strukturze. Zadania na badanie cyfry jedności danej liczby. 180 Tworzyć wyrażenia arytmetyczne na podstawie treści zadań i obliczać ich wartości. Określić ostatnią cyfrę potęgi. Rozwiązać zadanie tekstowe z potęgami. Zdefiniować ciąg arytmetyczny. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Forma pracy: grupowa i indywidualna. Metody: Wykład problemowy. Wykład konwersatoryjny. Formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania. Strony internetowe: www. fmw.uni.wroc. pl/ – wykorzystanie zadań konkursowych www.matmagwiazdy.pl/ – lekcje matematyki w postaci filmów na YouTube. Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Uczeń potrafi: Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Weryfikacja pomysłów rozwiązania. Porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym lub teoretycznym. Dyskusja dydaktyczna, pogadanka. Liczby pierwsze i złożone Gry dydaktyczWypisać zbiór dzielniCechy podzielności. ne. ków i wielokrotności. Podzielność liczb. Pokaz, obserZbadać podzielność Rozkładanie liczb wacja (pokaz na czynniki pierwsze. przez 6, 12, 15, 45. filmu). Rozłożyć liczby natural- Ćwiczenia. NWD, NWW (przy rozkładzie na czynniki ne na czynniki pierwsze pierwsze i zapisie licz- oraz zapisać rozkłady za pomocą potęg, by za pomocą iloczynu potęg liczb pierw- Znaleźć NWD i NWW podanych liczb. szych). Własności potęg. Porównywanie liczb zapisanych za pomocą potęg. Rozkładanie liczb na czynniki pierwsze i zapisywanie ich za pomocą iloczynu potęg liczb pierwszych. Znajdowanie liczb spełniających podane warunki. trójkąt Pascala. Ciągi arytmetyczne. Obliczyć wartość wyrażenia arytmetycznego zawierającego 4 działania oraz potęgowanie. Korzystać z własności trójkąta Pascala. Wskazać ciąg arytmetyczny pośród innych ciągów. Rozwiązywać zadania z ciągami arytmetycznymi. Rozwiązywanie zadań tekstowych Prędkość, droga, czas. Kalendarz w matematyce. Matematyka zegara. Rozwiązać zadanie tekstowe typu prędkość – droga – czas. Obliczyć upływ czasu między wydarzeniami. Porządkować wydarzenia w kolejności chronologicznej. Zamienić jednostki czasu. www.math. edu.pl – gry logiczne Konkursy matematyczne (wykorzystanie zadań): zDolny Ślązaczek Turniej Młodych Matematyków Liga zadaniowa Programy komputerowe: C.a.R. – program do konstrukcji matematycznych, Poly 1.12 – program do budowania brył z siatek. Gotowe rysunki brył i figur geometrycznych. Książki: Koło matematyczne w szkole podstawowej Z. Bobiński, P. Nodzyński, M. Uscki UCZEŃ ZDOLNY 181 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Uczeń potrafi: Rozwiązać zadanie tekstowe związane z kalendarzem i czasem. Rozwiązać zadanie związane z zegarem. Wyrażenia algebraiczne, równania Zapisywanie i czytanie wyrażeń algebraicznych. Obliczanie wartości wyrażeń algebraicznych. Redukcja wyrazów podobnych. Zapisywanie równań. Liczba spełniająca równanie. Rozwiązywanie równań. Rozwiązywanie zadań tekstowych z zastosowaniem równań. Zbudować wyrażenie algebraiczne. Zapisać zadanie w postaci równania. Doprowadzić równanie do prostszej postaci. Rozwiązać równanie z przekształcaniem wyrażeń. Zapisać zadanie tekstowe za pomocą równania i rozwiązać je. Wyrazić treść zadania za pomocą równania. Rozwiązać zadanie tekstowe za pomocą równania. Wybrane zagadnienia z geometrii Wykorzystanie wiedzy z zakresu geometrii w rozwiązywaniu zagadnień praktycznych. Wykorzystanie wiedzy z zakresu geometrii w dowodzeniu. Rozwiązywanie zadań dotyczących własności i pól figur płaskich. 182 Określić miarę kąta przyległego, wierzchołkowego, odpowiadającego, naprzemianległego na podstawie danych kątów na rysunku lub treści zadania. Obliczyć brakujące miary kątów wielokąta PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Zbiór zadań dla kółek matematycznych w szkole podstawowej, A. Żurek, P. Jędrzejewicz Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Uczeń potrafi: Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Wykorzystanie znajo- na rysunku z wykorzymości konstrukcji geo- staniem miar kątów przyległych, wierzchołmetrycznych. kowych, naprzemianległych, odpowiadających oraz własności czworokątów. Obliczyć pole figury, jako sumę lub różnicę pól prostokątów. Rozwiązać zadanie tekstowe związane z polem prostokąta, równoległoboku, trapezu, trójkąta. Podzielić trójkąt na części o równych polach. Obliczyć pole figury, jako sumę lub różnicę pól trójkątów i czworokątów. Konstruować wskazane figury w programie C.a.R. Zadania rozwijające Rozwiązywanie różnorodnych zadań tekstowych o podwyższonym stopniu trudności. Sprawdzanie własnych umiejętności i wiadomości podczas rozwiązywania zadań konkursowych. Rozwiązywać wybrane zadania z konkursów: Maraton Matematyczny, Matematyczne Marsze na Orientację, Koma, Turniej Młodych Matematyków, Dolnośląskie Mecze Matematyczne. UCZEŃ ZDOLNY 183 Treści programowe Cele szczegółowe w ujęciu operacyjnym Uczeń potrafi: Formy i metody Pomoce/środki pracy z uczniem dydaktyczne Gry i łamigłówki logiczne SUDOKU. KAKURO. Obrazki logiczne. Tangramy. Logiczne gry mul medialne. Rozwiązywać łamigłówki o różnych stopniach trudności. Sprawdzanie osiągnięć ucznia ⁍ Umiejętność radzenia sobie z poznanym materiałem w zadaniach problemowych ⁍ Podsumowanie materiału – samodzielne rozwiązywanie zadań ⁍ Informacje zwrotne od ucznia n.t. postępów w szkole (udział i sukcesy w konkursach matematycznych, sukcesy szkolne, oceny na lekcjach matematyki). Wybrane konspekty KONSPEKT I BADANIE ZALEŻNOŚCI MIĘDZY KĄTAMI W FIGURACH NA PŁASZCZYŹNIE Konspekt lekcji z matematyki Temat: Badanie zależności między kątami w figurach na płaszczyźnie Klasa: piąta Czas trwania: 45 minut Forma pracy: grupowa. Umiejętności i wiedza posiadane przed lekcją: ⁍ własności kątów przyległych, wierzchołkowych i naprzemianległych, ⁍ suma miar kątów w trójkącie i czworokącie, ⁍ własności trójkątów równoramiennych i równobocznych. Cele: ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ 184 ćwiczenie umiejętności odnajdywania zależności pomiędzy kątami w figurach płaskich, wykorzystanie własności kątów przyległych, wierzchołkowych, naprzemianległych w zadaniach o podwyższonym stopniu trudności, wykorzystanie własności trójkątów równoramiennych i równobocznych w zadaniach o podwyższonym stopniu trudności, obliczanie kątów wewnętrznych pięciokąta foremnego. PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Metody: dyskusja dydaktyczna, metoda problemowa. Środki dydaktyczne: Karty pracy. Przebieg zajęć: ⁍ Przypomnienie wiadomości o kątach przyległych, wierzchołkowych i naprzemianległych. Dyskusja na temat sumy miar kątów w trójkącie i czworokącie. Kąty w trójkątach równobocznym i równoramiennym. ⁍ Rozwiązywanie zadań. ⁍ Dziewczęta pracują samodzielnie – każda ma skopiowany rysunek na własnym ekranie. Następnie omawiane są wspólnie kolejne kroki. Na przemian każda z dziewcząt zaznacza na wspólnym rysunku wyliczone kąty. Zadanie 1. Jaką miarę ma kąt x z rysunku? 58◦ 100◦ 93◦ x Rozwiązanie 1. Obliczamy kąty przyległe do kątów 100o i 93o. 180o – 100o = 80o 180o – 93o = 87o 58◦ x 80◦ ◦ 100 87◦ 93◦ UCZEŃ ZDOLNY 185 2. Obliczamy trzeci kąt w trójkącie o kątach 80o i 58o wykorzystując znajomość sumy miar kątów w trójkącie 180o − (80o + 58o) = 42o 3. Wyznaczamy kąt wierzchołkowy do kąta o mierze 42o 58◦ 80◦ ◦ 100 42◦ x 87◦ 93◦ 4. Obliczamy kąt x, wykorzystując znajomość sumy miar kątów w trójkącie: x = 180o − (87o + 42o) = 51o 58◦ 80◦ ◦ 100 42◦ 42◦ x 87◦ 93◦ Zadanie 2. Przekątna trapezu równoramiennego z rysunku dzieli ten trapez na dwa trój- kąty równoramienne. Oblicz miarę kąta ostrego tego trapezu. 186 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Rozwiązanie Każda z uczennic samodzielnie oznacza rozwiązanie zależności na rysunku – praca na własnych pulpitach. 1. Wykorzystujemy informacje podane w zadaniu – przekątna dzieli trapez na dwa trójkąty równoramienne (odcinki jednokolorowe są sobie równe) – należy uzasadnić, dlaczego właśnie te pary odcinków mogą być równe. 2. Uzależniamy wszystkie kąty trójkątów od ustalonego przez nas kąta α. α3 α2 α1 3. Kąty α1 i α2 są ustalone przez nas jako kąty równe w trójkącie równoramiennym. Kąt α3 jest kątem naprzemianległym do kąta α1, zatem są one równe. Można zauważyć, że kąty przy górnej podstawie trapezu mają miarę 2α, zatem miary kątów trójkąta o niebieskich ramionach wynoszą 2α, 2α i α. Stąd wniosek, że kąty trapezu przy dolnej podstawie wynoszą 3α. 2α + 3α = 180o α = 36o 2α = 72o (kąt ostry trapezu) α3 α2 2α 2α 3α α1 UCZEŃ ZDOLNY 187 Zadanie 3. Na rysunku przedstawiono kwadrat oraz trójkąt i pięciokąt każdy o równych bokach i kątach. Jaką miarę ma kąt α? α Rozwiązanie 1. Zauważmy, że znamy dwa z kątów (kąty w kwadracie i trójkącie równobocznym). Wystarczy zatem obliczyć miarę kąta w pięciokącie foremnym. Jeżeli podzielimy pięciokąt na pięć przystających trójkątów, jak na rysunku, zauważymy, że kąty o wspólnym wierzchołku są równe. Nazwijmy je β. Miarę takiego kąta obliczamy następująco 5β = 360o, stąd β = 72o. Zatem miara kąta pięciokąta wynosi 180o − β = 180o − 72o = 108o β β β β β 2. Obliczenie kąta α sprowadziło się do prostych rachunków 360o – (60o + 90o + 108o) = 102o 60◦ 90◦ α 108◦ Zadanie 4. ABCDE jest pięciokątem wypukłym o równych wszystkich bokach i jednako- wych kątach. Punkt F leży wewnątrz tego pięciokąta w takim miejscu, że trójkąt BCF jest równoboczny. Jaką rozwartość ma kąt FAB? 188 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II B 60◦ A γ C F E D Rozwiązanie 1. Z poprzedniego zadania wiemy, że kąt wewnętrzny w pięciokącie foremnym wynosi 108o, zatem kąt FBA wynosi 108o – 60o = 48o. 2. Istotne dla rozwiązania jest spostrzeżenie, że trójkąt FBA jest równoramienny (o ramionach FB i BA). To pozwala nam zauważyć, że kąty BAF i BFA mają tę samą miarę (wynoszą γ). 3. Teraz obliczenie kąta γ staje się prostym rachunkiem γ = (180o − 48o) : 2 = 66o. 4. Szukany w zadaniu kąt FAB wynosi 66o. Źródła: Zadania konkursowe Dolnośląskich Meczy Matematycznych zaczerpnięte ze strony fmw.uni.wroc.pl KONSPEKT II STOSOWANIE PRAWA ROZDZIELNOŚCI MNOŻENIA WZGLĘDEM DODAWANIA ODEJMOWANIA W ZADANIACH O PODWYŻSZONYM STOPNIU TRUDNOŚCI Temat: Stosowanie prawa rozdzielności mnożenia względem dodawania (odejmowania) w zadaniach o podwyższonym stopniu trudności. Klasa: piąta Czas trwania: 45 minut Forma pracy: grupowa. Umiejętności posiadane przed lekcją: ⁍ Znajomość prawa rozdzielności mnożenia względem dodawania (odejmowania), ⁍ Umiejętność zapisu liczby w dziesiątkowym systemie pozycyjnym. Cele: ⁍ ⁍ ⁍ Umiejętność stosowania prawa rozdzielności mnożenia względem dodawania (odejmowania) w praktyce, Rozkład na czynniki liczby przedstawionej w postaci potęgi, Badanie czy dana liczba jest dzielnikiem wyrażenia arytmetycznego lub liczby zapisanej w dziesiątkowym systemie pozycyjnym. UCZEŃ ZDOLNY 189 Metody: dyskusja dydaktyczna, metoda problemowa. Środki dydaktyczne: karta pracy. Przebieg zajęć: ⁍ Wprowadzenie do tematu: Wykorzystanie prawa o rozdzielności mnożenia względem dodawania (odejmowania) w celu usprawnienia obliczeń – wspólne omówienie przykładów: 1. 42 × 7 = (40 + 2) × 7 = 40 × 7 + 28 × 7 = 280 + 14 = 294 2. 5 × 39 = 5 × (41 − 1) = 5 × 40 − 5 × 1 = 200 − 5 = 195 ⁍ Zadania wprowadzające uczennice rozwiązują samodzielnie, przedstawiając na forum jedynie wyniki. Zadanie 1. Wskaż równe wyrażenia. A. 5(a + b) B. (a + 6)8 C. a(b + c) D. (b + 2)a ⁍ 1. ab + 2a 2. ab + ac 3. 5a + 5b 4. 8a + 48 Stopniowanie trudności – w pierwszych przykładach wyłączanie wspólnego czynnika, który jest wyeksponowany w każdym ze składników sumy; ostatecznie – samodzielne rozkładanie składników sumy na odpowiednie czynniki. Zadanie 2. Wyłącz wspólny czynnik przed nawias. 1) 3x + 3 5 = 2) 2x2 + 3x 3) 3a + 12b – 6 = 4) 5x3 – 15x2y + 25xz = ⁍ Rozwiązywanie zadań właściwych. Praca samodzielna. W razie potrzeby udzielanie uczennicom wskazówek na poszczególnych etapach rozwiązywania zadań. Omówienie rozwiązania na forum. Zadanie 3. Czy liczba 32012 + 32011 + 32010 jest podzielna przez 13? Zapis 35 oznacza 5-krotne mnożenie trójki przez siebie. 190 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Rozwiązanie: Interpretowanie zapisu potęgi liczby jako n-krotne mnożenie tej liczby przez siebie ułatwia rozłożenie poszczególnych składników na iloczyn w taki sposób, aby jednym z czynników była poszukiwana liczba (w tym wypadku 32010). 32 × 32010 + 3 × 32010 + 32010 = 32010 × (32 + 3 + 1) = 32010 × 13 Wniosek: Jeżeli jeden z czynników jest podzielny przez 13, to cała liczba też dzieli się przez 13. Zatem liczba podana w zadaniu jest podzielna przez 13. Zadanie 4. Czy liczba 2 × 9100 − 999 − 998 jest podzielna przez 19? Rozwiązanie: 2 × 92 × 998 − 9 × 998 − 998 = 998 × (162 − 9 − 1) = 998 × 152 152 : 19 = 8, zatem liczba podana w zadaniu jest podzielna przez 19. Zadanie 5. Czy liczba, której zapis dziesiętny jest następujący aababbab, gdzie a i b są pewnymi cyframi, jest podzielna przez 11? Rozwiązanie: a × 10 000 000 + a × 1 000 000 + b × 100 000 + a × 10 000 + b × 1000 + b × 100 + a × 10 + b = a × (10 000 000 + 1 000 000 + 10 000 + 10) + b × (100 000 + 1000 + 100 + 1) = a × 11 010 010 + b × 101 101 11 010 010 : 11 = 1 000 910 101 101 : 11 = 9 191 Każdy ze składników sumy dzieli się przez 11, zatem cała liczba jest podzielna przez 11. Źródła: Zadania konkursowe Dolnośląskich Meczy Matematycznych zaczerpnięte ze strony fmw.uni.wroc.pl Opis realizacji programu i postępów ucznia Uczennice wspólnie realizowały indywidualny program nauczania matematyki, opanowując niemal wszystkie zawarte w nim zagadnienia. Dziewczęta regularnie uczestniczyły w zajęciach, chętnie podejmując współpracę. Nadawały bardzo szybkie tempo pracy, same domagały się coraz to nowych zadań, a te które wydawały się dość trudne, traktowały jako wyzwanie. W tym okresie znacznie rozwinęły logiczne i abstrakcyjne myślenie, rozwiązując liczne zadania konkursowe oraz ze zbiorów zadań kół matematycznych. Chętnie uczyły się też zasad popularnych łamigłówek logicznych (kakuro, sudoku, tangramy, obrazki logiczne), które traktowały jako rozrywkę na wolne chwile w domu. UCZEŃ ZDOLNY 191 W pracy z dziewczętami starałam się systematycznie zwiększać poziom trudności zadań, kończąc na naprawdę trudnych. Zdarzało się, że zadania zahaczały o materiał ze starszych klas, którego nie przerabiały. Potrafiły jednak na podstawie posiadanych informacji poradzić sobie w nowej sytuacji i mimo wszystko dojść do rozwiązania (np. liczyć objętość prostopadłościanu bez znajomości wzoru). To dowodzi, że dziewczęta potrafią dostrzec problem, przeprowadzić analizę i dowieść słuszności rozwiązania. Dziewczęta pracowały razem. Ich współpraca przebiegała bardzo sprawnie. Wydaje mi się, że dużą zasługą jest to, iż chodzą do jednej klasy i już niejednokrotnie miały możliwość wspierać się we wspólnych działaniach. Nie zauważyłam pomiędzy nimi niezdrowej rywalizacji. Raczej chętnie służyły sobie pomocą w razie potrzeby. Potrafiły wytłumaczyć zadanie w sposób jasny i zrozumiały, takim językiem, aby druga osoba nie miała problemu ze zrozumieniem. Uzupełniały się. Monika ma znacznie lepiej od Agaty rozwiniętą wyobraźnię geometryczną, prawidłowo odszyfrowuje rysunki, korzysta z odpowiednich zależności. Często przeprowadza analizę takiego zadania w głowie, bez konieczności obrazowania myśli. Agata z tymi zagadnieniami radzi sobie trochę słabiej, choć i tak pracuje dużo lepiej od rówieśników. Preferuje natomiast zadania wymagające logicznego myślenia, niejednokrotnie prześcigając Monikę. Realizując indywidualny program nauczania matematyki, dziewczęta opanowały materiał dotyczący liczb i działań zawierający m.in. potęgowanie liczb naturalnych – wykorzystałam wykład i zadania z konkursu matematycznego KOMA (przedstawienie liczb złożonych w postaci iloczynu potęg liczb pierwszych, NWD, NWW, określanie, czy dana liczba jest kwadratem, sześcianem liczy naturalnej, itd.), obliczanie wartości wyrażeń arytmetycznych w powiązaniu z procentami (sprytne liczenie). Rozwiązywały zadania praktyczne dotyczące takich zagadnień, jak droga, prędkość, czas, matematyka zegara, kalendarz w stopniu przekraczającym poziom podstawowy. Utrwalały wykorzystanie wyrażeń algebraicznych także w zadaniach tekstowych. Poruszałyśmy również wybrane zagadnienia z geometrii, jak np. wykorzystanie wiedzy z zakresu geometrii w rozwiązywaniu zagadnień praktycznych, w dowodzeniu, rozwiązywanie zadań dotyczących własności i pól figur płaskich, czy konstrukcje geometryczne. Dziewczęta na początku pracowały w grupie 3-osobowej. Po krótkim czasie okazało się, że towarzyszący im chłopiec zdecydowanie odbiega od poziomu grupy przez co znacznie wolniej pracuje. Było to dla niego demotywujące. Postanowiłam oddzielić go do zajęć indywidualnych. Pokazało mi to, że praca w dowolnej grupie dzieci nie zawsze jest możliwa. Muszą się one wykazywać przede wszystkim podobnym tempem pracy i być mniej więcej na tym samym poziomie rozwoju logicznego i abstrakcyjnego myślenia. Ponadto nie wszyscy potrafią współpracować z rówieśnikami, do tego również konieczna jest pewna dojrzałość. Od chwili, gdy dziewczęta zostały we dwie, efekty naszej pracy stały się znacznie lepsze. Atmosfera zajęć była zawsze bardzo serdeczna i ciepła. Ambitne, dociekliwe usposobienie dziewcząt sprzyjało pozytywnej współpracy. Pracować z takimi uczniami, to sama przyjemność. 192 PORADNIK METODYCZNY DLA NAUCZYCIELI CZ. II Opis rozwoju emocjonalnego W ciągu tego roku Monika zwiększyła swoje kompetencje społeczne, doskonale odnajduje się w każdej sytuacji. Umie zaufać sobie. Posiada zasady, którymi się kieruje. Nastąpiła stabilizacja wysokiej samooceny. Umie panować nad swoimi emocjami, zmniejszyły się reakcje napięciowe. Agata dobrze funkcjonuje w grupie rówieśniczej, radzi sobie z własną emocjonalnością, ma wgląd we własną sytuację psychologiczną. Zwiększyła się jej decyzyjność. Opracowali ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ ⁍ Opis ucznia na wstępie projektu: Beata Wacławowicz Indywidualny program nauczania: Joanna Dąbrowska Wybrane konspekty: Joanna Dąbrowska Ocenę realizacji programu: Joanna Dąbrowska Opis rozwoju emocjonalnego ucznia: Wielisława Wasyłew-Zwierz.