Obserwatorium Astronomiczno-Geodezyjne w Borowej Górze

PRA CE IN STY TU TU GEODEZJI I K A R TO G RA FII
Tom XL V, zeszyt 96, 1998
M ACIEJ MOSKWIŃSKI
MARIA DOBRZYCKA
OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNO-GEODEZYJNE
W BOROWEJ GÓRZE
ZAR YS TREŚCI: W artykule podan y je s t rys historyczny, okoliczności
pow stan ia Obserwatorium, losy wojenne i etapy rozwoju do chw ili obecnej.
P oczątki obecnego O bserw atorium A stronom iczno-G eodezyjnego w
Borow ej Górze związane są z zakładaniem w okresie m iędzyw ojennym sieci
triangulacji podstawowej na terenie Polski. Ponieważ na terenie każdego zaboru
sieć triangulacyjna była w innym układzie współrzędnych, tw orzenie jednolitej
sieci było pilnym zadaniem, ważnym dla gospodarki i obronności kraju. Zadanie
to ustaw a z dnia 25 IV 1925 r. powierzyła M inisterstwu R obót Publicznych.
Pierwsze pom iary rozpoczęto w 1929 r. w zamkniętym łańcuchu triangulacyjnym
W arszaw a - M ław a - Grodno - Brześć n. Bugiem - W arszawa. W tym że roku w
grudniow ym "Przeglądzie M ierniczym" dr Antoni Czeczott opublikował artykuł
pt. „C entralny punkt astronom iczny dla nowego pom iaru państw a - B orow a
G óra” z podtytułem „Prace i instalacje na centralnym punkcie astronom icznym
B orow a G óra” .
Oto jak dr Czeczott uzasadniał przyjęcie Borowej Góry jako centralnego
punktu astronom icznego: „Pom iary triangulacyjne m uszą opierać się na pew nej
liczbie punktów astronomicznych. Zgodnie z opracowanym program em , punkty
astronom iczne powinny się znajdować na przecięciach ciągów triangulacyjnych
łańcuchow ych we wzajem nych odległościach od 200 do 300 km. Jeden z tych
punktów , m niej więcej środkow y, stanowi centralny punkt astronom iczny.
S półrzędne geograficzne tego punktu m uszą być w yznaczone z najw iększą
ścisłością, poniew aż na nich opierają się obliczenia elem entów w szystkich
p unktów triangulacyjnych. Jako głów ny punkt astronom iczny triangulacji
8
Maciej Moskwiński, Maria Dobrzycka
ogólnopaństw ow ej w Polsce obrano punkt triangulacyjny I rzędu B orow a G óra
koło Zegrza w pow iecie pułtuskim . Jest to wspólny punkt głów nych ciągów
triangulacyjnych, równoleżnikowego i południkowego, przechodzących przez
W arszawę, znajduje się mniej więcej w środku głównej m asy obszaru państw a” .
W związku z kw alifikacją punktu Borowa Góra, zarówno stabilizacja
punktu, ja k i dokładność wykonywanych na nim pom iarów m iały szczególny
charakter. Do wykonania dokładnych pom iarów astronom icznych M inisterstw o
R obót Publicznych zakupiło w firm ie ,,Askania W crke” dw a instrum enty
przejściow e o średnicy czynnej obiektyw u 70 m m i ogniskow ej 650 m m ,
w yposażone w m ikrom etry bezosobow e i libele H orrebow -T alcotta. D o
ustaw ienia instrum entów zbudowano dwa słupy żelazobetonowe na m asywnych
fundam entach betonowych. Jeden z tych słupów zbudowano pod w ieżą nad
punktem triangulacyjnym . Z tego słupa m iał być wyznaczany azymut. Drugi,
w ybudow any w odległości 24 m na południowy w schód od pierw szego, miał
służyć do w yznaczania w spółrzędnych astronom icznych. N ad słupam i
zbudow ano na pom ostach pawilony rozsuwające się od środka w obie strony.
Chronom etry, chronografy, baterie, akum ulatory i radioodbiorniki um ieszczono
w w ynajętym pom ieszczeniu, w domu odległym o 120 m od punktu.
Obserwacje astronomiczne rozpoczęto w 1929 r. od wyznaczania różnicy
długości astronomicznej między Obserwatorium Paryskim a punktem w Borowej
Górze. W operacji uczestniczyli: dr Antoni Czeczott z M inisterstw a R obót
Publicznych i dr Jan Krassowski z W ojskowego Instytutu G eograficznego,
w ykorzystując do pom iarów wym ienione wyżej wyposażenie.
Prow adzono jednoczesne obserwacje przejść gw iazd przez południk
Obserwatorium Paryskiego i Borowej Góry. W połowie obserwacji miała miejsce
zam iana obserw atorów i instrumentów.
Szerokość astronomiczną Borowej Góry wyznaczyli niezależnie w drugiej
połow ie 1930 r. ci sami obserw atorzy. D oktor C zeczott zaobserw ow ał
instrum entem przejściow ym w okresie od września do listopada tego roku 60
par gwiazd Horrebow-Talcotta. Doktor Krassowski wyznaczył szerokość m etodą
pom iaru odległości zenitalnych gwiazdy Polarnej i gwiazd południow ych w
pobliżu południka.
A zym ut dw ustronny kierunku B orowa Góra - M odlin w yznaczył
Błażej D ulian, przyszły długoletni kierow nik O bserw atorium . O bserw acje
m etodą kąta godzinnego Polaris, przy użyciu w ielkiego altazym utu firm y
„A skania W erke”, były prowadzone od 1 października do 6 listopada 1931 r.
N a punkcie B orowa Góra zostało zaobserwowanych 24, a na punkcie M odlin
12 poczetów. Różnica długości astronomicznej Borow a G óra - M odlin, służąca
do redukcji azymutu zwrotnego do głównego, została pom ierzona przez doktora
C zeczotta w marcu 1932 r.
Obserwatorium Astronomiczno-Geodezyjne w Borowej Górze
9
P unkt B orow a Góra w okresie m iędzyw ojennym i po drugiej w ojnie
św iatow ej był podstaw ow ym punktem państw ow ej sieci astronom icznogeodezyjnej. Jako punkt przyłożenia powierzchni odniesienia (elipsoida Besseła)
stanow ił początek układu „B orow a G óra” , obow iązującego w pracach
geodezyjnych do czasu wprow adzenia układów „1942” i „1965” . M apy w tym
układzie były stosow ane w niektórych pracach, np. geologicznych i
geofizycznych, do 1984 r.
R ok 1931 był pierw szym rokiem w yznaczeń w spółrzędnych
astronom icznych i azym utów na punktach Laplace’a. D ługości astronom iczne
tych punktów były dowiązywane już do Borowej Góry. W roku 1932 stacja
borow ogórska została podporządkow ana Biuru G eodezyjnem u M inisterstw a
Komunikacji. W latach tych zastabilizowano na terenie stacji reper fundamentalny
niw elacji państw ow ej, w zniesiono żelbetow ą wieżę trójnożną (1936 r.) do
zaw ieszania pionu przy badaniu poziom ej osi instrum entów przeznaczonych do
pom iaru azym utu, w ybudow ano żelbetow y statyw nad głów nym punktem
triangulacyjnym i obsypano go ziem ią, tworząc kopiec o w ysokości 7 m. D w a
lata przed w ojną w ykończono piętrowy, m urow any budynek laboratoryjnom ieszkalny. W 1939 roku zamieszkał w nim dr Czeczott. O grodzony teren
Obserwatorium o powierzchni ok. 2 ha utrzymany był częściowo w formie ogrodu
z drzewam i owocowym i i trawnikami.
Prowadzone w O bserwatorium prace przerwał w ybuch w ojny w 1939 r.
O kupant w yw iózł w szystkie instrum enty, a w budynku osadzono niem iecki
posterunek w ojskow y, którego działalność związana była z nadzorow aniem
przebiegającej w zdłuż Bugo-Narwi granicy pom iędzy G eneralną G ubernią i
Rzeszą. Przy przechodzeniu frontu w 1944 r. budynek m ieszkalny oraz inne
budow le O bserw atorium uległy zniszczeniu. Po wojnie z budynku zachow ały
się jedynie ściany bez okien, drzwi i dachu. Kopiec nad podstaw ow ym punktem
triangulacyjnym w raz z żelbetowym szkieletem i piw nicą został zniszczony na
skutek w ybuchu m iny. Zdew astow ano ogród, w ycięto drzew a, zrujnow ano
ogrodzenie, a na terenie Obserw atorium w ydobywano żwir. O bserw atorium w
takim stanie przejął w 1945 r. Głów ny U rząd Pom iaru Kraju.
Do 1952 roku został wyremontowany budynek laboratoryjno-m ieszkalny,
ogrodzony teren o pow ierzchni 2,4 ha oraz oczyszczona piw nica.
W yrem ontow ane zostały także m urowane słupy pod narzędzia astronom iczno-geodezyjne oraz konstrukcja ziem no-betonow a podstaw ow ego punktu
triangulacyjnego. R em ont budynku i działalność inw estycyjna na terenie
O bserw atorium związane były początkowo z zakładaniem sieci astronom iczno-geodezyjnej na obszarze Polski w jej zm ienionych po drugiej w ojnie światowej
granicach.
10
Maciej Moskwiński, Maria Dobrzycka
Rys. 2. Instrum ent przejściowy firmy Zeiss Jena
W 1951 roku został zakupiony instrum ent przejściowy firm y Zeiss Jena
(17s. 2). Była to najnowocześniejsza i ostatnia już w ersja takiego narzędzia,
poniew aż astrom etryczne m etody w yznaczania pozycji w niedługim czasie
ustąpiły miejsca dającym znacznie większe dokładności technikom satelitarnym.
Instrum entem przejściowym wykonano w 1952 r. próbne w yznaczenie długości
astronom icznej na trzech punktach Laplace’a i ostatecznie zrezygnowano z jego
stosow ania do pom iarów astronomicznych w sieci triangulacyjnej na korzyść
instrum entów W ild T4 i AU2/10. Przeznaczono go następnie do prac o
specjalnym znaczeniu, w ramach współpracy międzynarodowej.
W 1952 roku Borowa Góra - jako punkt podstawowy' do wszelkich badań
wynikających z potrzeb GUG iK - została przekazana Geodezyjnemu Instytutowi
Naukowo-Badaw czemu.
W latach 1952-54 w Borowej Górze szkolono obserw atorów
wykonujących pom iary astronomiczne na punktach Laplace’a w zakładanej sieci
podstaw ow ej osnowy triangulacyjnej. Dla wyznaczeń długości astronom icznej
na tych punktach B orowa Góra stanowiła, podobnie ja k w czasie pom iarów
przedw ojennych, punkt odniesienia.
Obserwatorium Astronomiczno-Geodezyjne w Borowej Górze
U
Dalsza rozbudow a i wzbogacenie w yposażenia nastąpiły w latach i 955-58 w zw iązku z udziałem O bserw atorium w m iędzynarodow ej operacji
w yznaczania różnic długości geograficznych m iędzy głów nym i punktam i
astronom icznym i państw socjalistycznych, R okiem G eofizycznym i
rozpoczęciem prac nad włączeniem Obserwatorium do M iędzynarodowej Służby
Czasu. O siągnięciu tych celów m iały służyć zbudowane w 1955 r. specjalny
słup i paw ilon dla instrum entu przejściowego. W latach 1956-58 w piw nicy
zegarowej zainstalow ano precyzyjne zegary wahadłowe, początkow o marki
Leroy, a następnie Shortt. W tym też okresie powiększono teren do ok. 3,6 ha,
dobudow ano pom ieszczenia gościnne i piw niczne w głów nym budynku i
wybudow ano piwnicę do pom iarów m agnetycznych.
W wykonanej w latach 1956-59 operacji założenia sieci różnic długości
astronom icznych między siedmioma podstawowymi punktami astronom icznym i
krajów socjalistycznych, Obserwatorium odegrało w iodącą rolę, a B orow a G óra
została centralnym punktem tej sieci. Od sierpnia 1957 r. rozpoczęto prace nad
w yposażeniem O bserwatorium w urządzenia do prowadzenia Służby Czasu. Po
pięciu latach Obserw atorium posiadało dwa zegary kwarcowe, długofalow y
odbio rnik radiow y, chronograf drukujący, chronoskop błyskow y do
porów nyw ania wskazań zegarów z sygnałam i czasu, układ zasilania w raz z
akum ulatom ią oraz urządzenia pomiarowo-kontrolne. Unowocześniono rów nież
sposób obserw acji instrum entem przejściow ym , zastępując m ikrom etr
kontaktow y urządzeniem do fotoelektrycznej rejestracji chwil przejść gwiazd.
W yposażenie Obserw atorium w Borowej Górze prezentowało na owe czasy
dobry poziom europejski.
O d 1 stycznia 1963 r. O bserwatorium w Borowej Górze przystąpiło do
m iędzynarodowego program u badania nieregulamości ruchu obrotowego Ziem i,
rozpoczynając system atyczne w ysyłanie w yników w yznaczania czasu
obrotowego do M iędzynarodowego Biura Czasu w Paryżu (BIH), od 16 sierpnia
1965 r. do W NIIFTRI w M oskwie, a następnie także do C entrum Badania R uchu
Bieguna (IPM S) w M izusawie.
B orow ogórską służbę czasu organizował i kierował nią od pierw szych
prac dośw iadczalnych aż do swego przejścia na em eryturę w 1970 roku docent
Błażej Dulian.
W latach 1968-71 w O bserw atorium prow adzono b adania nad
m ożliw ością zastosow ania innych m etod wyznaczania azym utu na punktach
L ap lace’a niż dotychczas stosow ana m etoda kąta godzinnego P olaris. Do
prow adzenia obserwacji wyznaczania azymutu został zbudow any w 1968 r.
specjalny słup dla instrum entu i dwa słupy dla miry w południku i w pierw szym
wertykale. Słup dla instrum entu stanowi obecnie stabilizację punktu nr 0217
europejskiej sieci EUREF. W tym też okresie został wybudowany nowy budynek
m ieszkalno-laboratoryjny.
12
Maciej Moskwlński, Maria Dobnycka
U schyłku lat sześćdziesiątych w Borowej G órze rozpoczęto
przyg o to w an ia do nadchodzących, przełom ow ych w dziedzinie geodezji,
zastosow ań m etod satelitarnych do wyznaczania pozycji. W początkach tej
działalności, w ramach współpracy Służb Geodezyjnych krajów socjalistycznych,
w ypożyczono ze Związku Radzieckiego kamerę AFU75 (rys. 4) i w ybudow ano
dla niej paw ilon. W firm ie Zeiss Jena zakupiono now oczesny płyto m ierz
(Ascorecord). Kam erą tą wykonywano zdjęcia satelitów w okresie 1972-77 w
ram ach kam panii organizow anych przez Służby G eodezyjne K rajó w
S ocjalistycznych i odpow iednio opracowane dane przesyłano do Z S R R ,
koordynatora tych prac.
W yniki wykonywanych z dużym nakładem sił i środków fotograficznych
obserwacji sztucznych satelitów Ziemi nie zostały jednak ostatecznie opracowane
w obec szybkiego rozwoju innych, znacznie dokładniejszych m etod i system ów
satelitarnych, a zwłaszcza dopplerowskich obserwacji satelitów system u T R A N ­
SIT (NNSS).
Rys. 4. K am era AFU75 do fotograficznych obserwacji
sztucznych satelitów Ziem i
T Rys. 1. Zdjęcie wykonane
podczas kampanii wyznaczania
długości astronomicznej
stacji Borowa Góra.
Paryż, 1929
^ — Rys. 3. Główny budynek
Obserwatorium
Rys. 5. Obserwacje metodą GPS —^
na punkcie sieci EUREF nr 0217
Rys. 6. Antena pernamentnej stacji BOGO
usytuowana na jednym z ekscentrów punktu EUREF nr 0217
Rys. 7. Udział w kampanii GPS BALTIC SEA LEVEL
na dalekiej północy Finlandii
Obserwatorium Astronomiczno-Geodezyjne w Borowej Górze
13
Narastający w latach siedem dziesiątych kiyzys gospodarczy i polityczny
oraz nieufność decydentów do dysponenta systemu NNSS (Departam ent O brony
U SA ) spow odow ały spowolnienie m odernizacji i w yposażania O bserw atorium
w Borow ej Górze, podobnie jak i innych obserw atoriów w kraju. P om im o
w ysiłków kierow nictw a Zakładu i Instytutu, O bserw atorium stopniow o zaczęło
odstawać od standardu obserw atoriów geodynam icznych krajów zachodnich.
W 1981 roku Zakład Astronom ii (obecna nazwa: Z akład A stronom ii
G eodezyjnej i Geodezji Satelitarnej) opuścił, przechodząc na em eryturę, jego
w ieloletni kierow nik prof. Julian Radecki, a jego m iejsce zajęła dr hab. M aria
Dobrzycka.
Pom im o trudnej sytuacji Obserwatorium , czyniono jed n ak starania o
utrzym anie kontaktów m iędzynarodowych, śledząc aktualne trendy rozw oju w
dziedzinie geodezji. R ównolegle z pracami przygotow ującym i zespół Zakładu
do opanow ania zagadnień technik satelitarnych, przeprow adzono zasadniczą
m odernizację aparatury do w yznaczania czasu obrotow ego z obserw acji
astronom icznych, w jej części dotyczącej rejestracji chwil przejść gw iazd przez
po łu dnik m iejscow y. R ezultatem prow adzonych zm ian było osiąg nięcie
niezaw odności aparatury, przyspieszenie i zautom atyzow anie obliczeń oraz
elim inacja w pływ u opóźnień na w yniki pomiaru.
W 1984 roku Obserwatorium wzięło udział w kampanii M ERIT, starannie
przygotow yw anej przez G rupę R oboczą w yłonioną z 4, 19 i 32 K om isji
M iędzynarodow ej Unii A stronom icznej. C elem tej kam panii było zdobycie
obfitego i kom pleksow ego m ateriału obserwacyjnego, otrzym anego za pom ocą
różnych technik obserwacyjnych. M ateriał ten, po opracow aniu, posłużył do
gruntow nej rewizji dotychczas działających służb ruchu obrotow ego Ziem i.
W Borowej Górze wykonano w czasie kampanii M ERIT, w okresie od 4 kwietnia
do 1 lipca 1984 r., obserw acje techniką astrom etryczną i dopplerow ską.
O bserw acje dopplerow skie - na zam ówienie IG iK - wykonało Przedsiębiorstw o
G EO K A R T dysponujące ju ż wtedy odbiornikam i dopplerow skim i firm y JM R .
W czasie tej samej kam panii zorganizowana została także I K am pania
D opplerow ską Służb Geodezyjnych Krajów Socjalistycznych.
R ealna m ożliw ość przyspieszenia m odernizacji w B orow ej G órze
pojaw iła się po zbudow aniu w Polsce odbiornika dopplerow skiego w łasnej
konstrukcji. B udow a odbiornika siłami Centrum Badań K osm icznych P A N i
Instytutu L otnictw a okazała się w ielce udanyrń przedsięw zięciem . W yniki
wyznaczania pozycji uzyskiwane z użyciem odbiornika DOG3 (nazw a firm ow a
jeg o ostatniej w ersji) nie ustępow ały dokładnością w ynikom uzyskiw anym za
pom ocą odbio rników produkow anych seryjnie przez renom ow ane firm y
am erykańskie. O dbiornik, w ykonany na zam ówienie IGiK, zainstalow ano w
Borowej Górze w 1986 r. W latach 1986-90, aż do czasu zakupienia nowej
generacji odbiorników GPS, prowadzono obserwacje dopplerow skie w system ie
ciągłym , biorąc udział w licznych m iędzynarodowych i krajow ych kam paniach.
14
Maciej Moskwiński, Maria Dobrzycka
W 1986 roku obserwatorium wzięło udział w organizowanej przez C B K P A N i
Fiński Instytut Geodezyjny kampanii polsko-fińskiej z udziałem trzech stacji
polskich i dwóch fińskich. W tym samym roku Obserwatorium uczestniczyło w
utw orzeniu 10-punktowej Krajowej Sieci Dopplerowskiej.
W 1987 roku stacja Borowa Góra pod num erem 1317 w zięła udział
również w II Dopplerowskiej Kampanii Krajów Socjalistycznych. W następnym
roku w czasie ekspedycji polarnej do stacji im. A. D obrow olskiego w rejonie
Antarktyki, w ramach kampanii dopplerowskiej IGDOC, koordynowanej przez
IN TERK O SM O S, zostały wyznaczone przez zespół IGiK współrzędne tej stacji
oraz, w tym sam ym 1988 r., współrzędne drugiej polskiej stacji polarnej, na
Spitsbergenie.
Tak ja k w wypadku fotograficznych obserwacji sztucznych satelitów
Ziem i, nie opracowano i nie uzgodniono ostatecznych w yników obu kam panii
dopplerow skich krajów socjalistycznych, m ających na celu zintegrow anie sieci
geodezyjnych bloku państw socjalistycznych. Tym razem przyczyną było nie
tylko pojawienie się i rozpowszechnienie doskonalszej niż dopplerowska techniki
satelitarnej GPS, ale także całkowity rozpad współpracy służb geodezyjnych
tych krajów.
Znacznie skuteczniejsza modernizacja sieci geodezyjnej kraju nastąpiła
po zmianach orientacji politycznej i przystąpieniu Polski do organizacji CERC-O,
zrzeszającej służby geodezyjne krajów europejskich. Z pom ocą tej organizacji,
jeszcze przed nasyceniem kraju odpow iedniej klasy odbiornikam i G PS,
przeprowadzono kam panię EU R EF-PO L’92, która pozw oliła na przeniesienie
do Polski funkcjonującego już, europejskiego system u odniesienia
współrzędnych ETRS (European Terrestrial Reference System). W w yniku tej
kam panii system ETRS jest w Polsce odtwarzany przez 11 punktów należących
do europejskiej sieci 0-rzędu (w tym punkt nr 0217 w Borowej Górze, rys. 5)
0 wyznaczonych, zatwierdzonych przez podkom isję EUREF Kom isji X IAG
współrzędnych, zredukowanych do epoki 1989.0, w układzie ETR F 89. Sieć tę
zagęszczono następnie - ju ż całkow icie siłam i w łasnym i - ok. 400,
rozm ieszczonym i rów nom iernie na terenie kraju, punktam i sieci PO LREF.
O bserwacje GPS wykonano w tej sieci w latach 1994-95. Na terenie zachodniej
połow y kraju obserwacje zostały wykonane i wstępnie opracowane przez zespół
O bserw atorium IG iK , we w spółpracy z Państw ow ym P rzedsiębiorstw em
Geodezyjno-Kartograficznym .
Oprócz udziału w zakładaniu sieci krajowych, Obserwatorium w Borowej
G órze uczestniczyło rów nież we w prow adzaniu europejskiego system u
odniesienia ETRS w krajach daw nego bloku państw socjalistycznych, a
m ianowicie podczas kampanii EUREF-EAST’91 na Węgrzech i Czechosłowacji
oraz EU R E F-B A L’92 (już z użyciem własnych odbiorników) na Litwie, Łotwie
1 w Estonii.
Obserwatorium Astronomiczno-Geodezyjne w Borowej Górze
15
Z akupienie w 1991 r. odbiorników GPS, a zw łaszcza uruchom ienie w
połow ie 1996 r. perm anentnej stacji GPS opartej na najnow ocześniejszym
obecnie na świecie geodezyjnym odbiorniku ZXI13 firm y A shtech, stw orzyło
m ożliw ość uczestnictw a O bserw atorium w najbardziej zaaw ansow anych
program ach badaw czych z dziedziny geodynam iki i .na potrzeb y praktyki
geodezyjnej, w skali globalnej, regionalnej oraz lokalnej. O bserw atorium w
Borowej Górze w łączono do sieci perm anentnych stacji europejskich („GPS
Perm anent KUR HF N etw ork”) a wraz z nią do sieci globalnych: IGS (Interna­
tional G eodynam ic GPS Service) oraz IERS (International Earth R otation S erv­
ice). O statnio punkt Borow a Góra został w łączony do nowo utworzonej sieci
EU V N („European Vertical Reference Network”), nad którą prace m ają na celu
zdefiniow anie nowego układu wysokości i ujednolicenie podstaw ow ych osnów
w ysokościow ych w Europie.
O bserw atorium w B orow ej Górze uczestniczyło w licznych innych
program ach badawczych, jak np.:
IG S EPO C H '92
-
na prośbę organizatorów kam panii, zespół
IG iK wykonał obserwacje GPS odbiorni­
kiem firmy Ashtech także w Obserw atorium
Astronom icznym B ułgarskiej A kadem ii
Nauk w Planie
- w części dotyczącej badania ruchów skorupy
EU R O PR O B E
Ziemi na terenie Polski, koordynator IGiK,
- badania poziom u M orza Bałtyckiego,
B ALTIC SEA LEVEL
współkoordynator ze strony polskiej C B K
PAN,
- badanie dynam iki łuku K arpat m etodam i
GEODUC
geodezji, koordynator U kraińska A kadem ia
Nauk,
- badania geodynam iczne na terenie krajów
EX TEN D ET SAGET
Europy Środkowej, koordynator Instytut
Geodezji W yższej i Astronom ii Geodezyjnej
PW.
W 1995 roku, we współpracy z CBK PAN, uruchomiono ciągłą rejestrację
zm ian przyspieszenia siły ciężkości oraz poziom u wody gruntowej i w łączono
O bserw atorium , jako stację pływ ow ą nr 0908, do m iędzynarodow ej sieci
punktów zrzeszonych w Centrum Pływów Ziem skich („IAG C enter o f Earth
Tides”), koordynow anym przez Obserwatorium K rólewskie w Brukseli.
W drugiej połow ie 1997 r., po przejściu na em eryturę prof, d rh a b . M arii
D obrzyckiej, kierow nikiem Obserwatorium został dr inż. Jan Cisak.
W yposażenie Obserwatorium w Borowej Górze w niezbędne i na dobtym
poziom ie now oczesności urządzenia, położenie na stabilnej pod w zględem
geologicznym płycie prekam bryjskiej, rozwinięta infrastruktura, znajdujące się
16
Maciej Moskwiński, Maria Dobrzycka
n a terenie O bserw atorium fundam entalne punkty podstaw ow ej osnow y
w ysokościow ej oraz grawim etrycznej, wiekow y punkt m agnetyczny, stacja
pływ ow a i, w niedługiej przyszłości, uruchomienie stacji DGPS czynią z Borowej
G óry w artościow e zaplecze Polskiej Służby G eodezyjnej, gotow e do
p odejm ow ania obecnych i nadchodzących zadań oraz do udziału w
m iędzynarodow ych program ach badania dynamiki Ziemi.
P rzedm iotem osobnej publikacji będzie opis zam ierzeń i działań
prow adzonych w O bserw atorium w dziedzinie podstaw ow ej osnow y
graw im etrycznej.
LITERATURA
[1]
C zeczott A.: Centralny punkt astronom iczny dla nowego pom iaru
państw a - Borowa Góra. Przegląd M ierniczy 1929 nr 12
[2]
Kryński S.: O bserwatorium geodezyjno-astronom iczne w B o ro w ej
Górze. B iuletyn Instytutu G eodezji i K artografii (dodatek do
m iesięcznika „Przegląd Geodezyjny”), W arszawa maj 1957
[3]
Radecki J.: Sprawozdanie z uruchomienia regularnej słu żby czasu w
Obserwatorium Astronomiczno-Geodezyjnym Instytutu Geodezji i K arto­
grafii w Borowej Górze. W arszawa 1967 - m aszynopis
[4]
Różycki J .: Odwzorowanie Ga ussa-Kriigera ije g o zastosow anie w P o l­
sce. Prace Geodezyjne Instytutu Naukowo-Badaw czego 1949 z. 6
Przyjęto do opublikowania w grudniu 1997 roku
MACIEJ MOSKWIŃSKI
MARIA DOBRZYCKA
ASTRONOMICAL-GEODETICAL OBSERVATORY
IN BOROWA GÓRA
Summary
Astronom ical Observatory in Borowa Góra was established after First
W orld W ar, w hen task o f setting basic framework for the w hole country at
uniform coordinate system was assigned to the Polish Geodetical Service. A c­
cording to the parliam ent act o f April 25, 1925 the M inistry o f Public W orks
w as responsible for all works related to this task execution.
B orowa Góra station, located at central part o f Poland, was selected as
the m ain point o f astronomical -geodetical network. At the same tim e, being the
Obserwatorium Astronomiczno-Geodezyjne w Borowej Górze
17
tangent point o f geoid and reference ellipsoid, the station served as the origin o f
„Borow a Góra” coordinate system. This was obligatoiy in geodetical w orks
until „1942” and „1965” coordinate system s were im plem ented. F irst m easure­
m ents at „B orow a G óra” point, aim ing at determ ination o f its geographic coor­
dinates, were started in 1929.
The w orks conducted at the gradually developing O bservatory w ere in­
terrupted at the beginning o f the W o rld W arin 1939. Instrum ents and all equip­
m ent o f the laboratory were robed by German occupation authorities, w hile the
building was occupied by Germ an m ilitary post. The observatory building and
autdoor constructions were alm ost com pletely destroyed during passing front in
1944.
A fter the w ar the Observatory was rebuilt and developed; it served, as
previously, for executing works related to setting and unification o f triangula­
tion netw ork within the changed boundaries o f Poland. In 1963, after several
years' preparations, exam ination o f irregularity o f the Earth rotation was started.
O bservatory joined international geodynamic program s developed successively
follow ing the progress in m easuring techniques, especially through the appli­
cation o f satellite m ethods. Photographic cam era satellite observations were
conducted from 1972 to 1977; continuous observations using D oppler receiver
were carried out from 1984 to 1990 and, since 1996 GPS A shtech ZXII3 re­
ceiver is in use. At the same time Borowa Góra Observatory was incorporated
into the netw ork o f the perm anent European stations (GPS Perm anent EU R EF
N etw ork program ) and in 1997 it joined the EUVN program (European V ertical
R eference Network).
The O bservatory in Borowa Góra also takes part in the other global,
regional and local program s and campaings.
Translation: Zbigniew Bochenek
М АЦ И ЕЙ М ОСКВИНЬСКИ
М А Р И Я ДО БЖ И Ц К А
А СТРОНОМ О-ГЕОДЕЗИЧЕСКАЯ О БСЕРВАТОРИЯ
В БОРОВОЙ ГУРЕ
Резюме
Астрономическая обсерватория в Боровой Гуре была основана после
первой мировой войны, когда перед Польской геодезической службой
была поставлена задача заложения сети-основы страны в однородной
Maciej Moskwiński, Maria Dobrzycka
18
системе координат. Постановлением от 25 апреля 1925 года вся работа с
этим связанная была поручена Министерству общественных /публичных/
работ.
Станция Борова Гура , расположенная в то время в центральной
части Польши, стала главным пунктом астрономо-геодезической сети, а
как пункт прикосновения геоида с референц-эллипсоидом являлась началом
системы координат "Борова Гура”, обязывающего при геодезических работах
до времени введения систем координат ”1942” и ’1965”. Первые измерения
на пункте Борова Гура, имеющие целью определения его географических
координат, были начата в 1929 году.
Работы, проводимые в постепенно развивающейся Обсерватории,
были прерваны началом войны в 1939 году. Инструменты и оборудование
лаборатории были вывезены оккупационными властями, а в самом здании
был расположен немецкий военный пост. После прохождения фронта в
1944 году здание и другие постройки обсерватории были почти полностью
разрушены.
После войны приступили к восстановлению и расширению
Обсерватории, которая- так как и после первой мировой войны вновь
служила работам, связанным с заложением и унифицированием
триангуляционной сети в изменившихся границах страны. В 1963 году
после длившейся несколько лет подготовки начались исследования
нерегулярности вращательного движения Земли, приступая к
международным геодинамическим программам, развивающимся вместе с
прогрессом техники , в особенности спутниковых методов. В 1972-1977
годах велись наблюдения с использованием фотографической спутниковой
камеры, в 1984-1990 годах постоянные наблюдения с использованием
допплеровского приемника, а с 1996 года с использованием приёмника
GPS A shtech ZXII3. В этом же году Обсерватория в Боровой Гуре была
включена в сеть перманентных /постоянных/ европейских станций (
программа: GPS Permanent EUREF N etw ork ), а в 1997 году в созданную в
последнее время сеть EUVN (программа: European Vertical Reference N et­
work).
Обсерватория в Боровой Гуре участвует также в других глобальных,
региональных и локальных программах и мероприятиях.
Перевод: Róża Toistikowa