Inteligentny sterownik wiertarki
Transkrypt
Inteligentny sterownik wiertarki
Do czego to służy? Przed kilkoma miesiącami, znany ze Szkoły Konstruktorów 16−letni Piotr Wójto− wicz z Wólki Bodzechowskiej nadesłał pro− jekt do działu Elektronika−2000. Pomysł jest znakomity! Układ jest inteligentnym sterownikiem miniaturowej wiertarki, prze− znaczonej do wiercenia otworów w płyt− kach drukowanych. Piotr napisał: “(...) pod wpływem wysokich obrotów sięgających 18 000obr/min wiertło zaczyna bić i są trud− ności z precyzyjnym trafieniem w zaplano− wane miejsce wiercenia. Przed wywierce− niem otworu trzeba wyłączyć wiertarkę, ustawić wiertło na płytce dokładnie w za− planowanym punkcie, a następnie włączyć wiertarkę. Czynność ta wygląda na prostą, jest jednak bardzo niewygodna. Aby unik− nąć niewygody należałoby zautomatyzo− wać włączanie i wyłączanie wiertarki. Wła− śnie do tego celu służy opisany układ.” Inteligentny sterownik wiertarki Układ zaproponowany przez Piotra nie jest jednak wyłącznikiem czasowym. Idea jest znacznie bardziej interesująca. Oto dalszy fragment listu: “(...) zasada działa− nia polega na włączeniu wiertarki na ma− ksymalne obroty dopiero wtedy, gdy “po− czuje” ona obciążenie. Aby układ mógł wykryć narastające obciążenie, wirnik musi się kręcić z niewielką prędkością − jest to tryb czuwania, gdy na wiertarkę podawane jest niewielkie napięcie. Dzięki małym obrotom możliwe jest precyzyjne umieszczenie wiertła w pożądanym punk− cie płytki. Po przyciśnięciu wiertła, zwięk− szy się obciążenie (wirnik może się nawet zatrzymać), wzrośnie pobór prądu i ste− rownik przejdzie do drugiego trybu pracy, podając na wiertarkę pełne napięcie. Po wywierceniu otworu obciążenie się zmniejszy. Gdy układ wykryje zmniejszenie prądu, automatycznie zmniejszy obroty, przechodząc do stanu czuwania. (...) W ukła− dzie wykorzystany jest fakt, że wraz ze wzro− stem obciążenia wzrasta prąd wirnika.” Idea jest znakomita, a przyjęte założenia − prawidłowe. Zaprezentowany dalej układ nie jest jednak autorstwa Piotra Wójtowicza. Je− go oryginalny projekt zawiera dość skompliko− wany układ czujnikowy, a elementem wyko− nawczym jest przekaźnik. Podaną ideę można zrealizować znacznie prościej. Fotografia wstępna pokazuje prosty układ spełniajacy podane założenia, opracowany w Redakcji EdW. Natomiast model nadesłany przez Pio− tra można zobaczyć na fotografii w artykule. Jak to działa? Schemat układu opracowanego w Redak− cji pokazany jest na rysunku 1. Zasada działa− nia jest następująca. Po włączeniu zasilania, kondensator C1 stopniowo ładuje się przez rezystor R5. Tym samym stopniowo wzrasta napięcie na bazie tranzystora T2 oraz napięcie zasilające wiertarkę. Spoczynkowe napięcie na wiertarce jest wyznaczone przez dzielnik rezystorowy R5, R6 i jest mniejsze niż 1/3 Wykaz elementów R1 . . . . . . . . . . . . . . .2,2Ω (* patrz tekst) R2−R4 . . . . . . . . . . . . . . . .nie montować R5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1,2kΩ R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .510Ω 0,5W C1 . . . . . . . . . . . . . . . .100...1000µF/25V T1 . . .BD244 lub inny PNP większej mocy T2 . .BD243 lub inny NPN większej mocy S1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .włącznik pełnego napięcia zasilającego. Przy tak ni− skim napięciu nieobciążona wiertarka pobiera prąd na tyle mały, że spadek napięcia na czuj− niku prądu, czyli na rezystorach R1...R4 jest mniejszy niż 0,5V, a tym samym tranzystor T1 nie przewodzi. Na marginesie należy do− dać, iż zmiany napięcia w zakresie 20...100% napięcia zasilającego powodują stosunkowo małe zmiany prądu − można przyjąć, że nieob− ciążona wiertarka niezależnie od napięcia po− biera taki sam prąd. Wartość rezystorów R1...R4 należy dobrać do konkretnej wiertarki, by w trybie czuwania tranzystor nie przewodził (wtedy napięcie na wiertarce będzie niższe niż 1/3 napięcia zasila− nia). Wiertarka AD−19, dostępna w ofercie AVT, pobiera w tym stanie czuwania około 0,2A prądu. Próby przeprowadzone w Redak− cji wykazały, iż optymalna wartość rezystancji czujnika wynosi dla badanego egzemplarza takiej wiertarki 2,2Ω. Dla znacznie większej wiertarki Minicraft o mocy 100W (18V), wy− magana rezystancja czujnika wyniosła 0,9Ω. Należy zauważyć , iż w tym spoczynko− wym trybie pracy, płynący prąd ma znaczną wartość, i na tranzystorze T2 występuje na− pięcie większe niż 2/3 napięcia zasilania. Tym samym w tranzystorze T2 wydziela się znaczna moc strat. W przypadku wiertarki AD−19 jest to około 2...2,5W, a w przypad− ku wiertarki Minicraft − około 5W. Ciąg dalszy na stronie 64 Rys. 1. Schemat ideowy 62 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 9/99 Ciąg dalszy ze strony 62 Z tego względu tranzystor T2 musi być wy− posażony w niewielki radiator z kawałka blachy. Jak wykazano, rezystancja czujnika (wy− padkowa oporność R1...R4) powinna być ta− ka, by w trybie czuwania tranzystor T1 był tuż przed progiem otwierania. Zwiększenie obciążenia przez nawet niezbyt silne przyci− śniecie wiertarki do płytki spowoduje wzrost prądu, a tym samym wzrost napięcia na re− zystancji czujnika i otwarcie tranzystora T1. Otwarty tranzystor T1 spowoduje podanie na wiertarkę praktycznie pełnego napięcia zasilania (pomniejszonego tylko o 0,6...0,8V). Po wywierceniu otworu obciążenie i prąd się zmniejszają, tranzystor T1 zo− staje zamknięty, napięcie na wiertarce spada i układ wraca do trybu czuwania. Jak wspomniano wcześniej, nieobcią− żona wiertarka niezależnie od napięcia pobiera niemal taki sam prąd. Jest to bar− dzo ważna cecha, umożliwiająca działanie prezentowanego układu. Gdyby obciąże− niem nie był silnik wiertarki, tylko inny odbiornik, układ nie mógłby funkcjono− wać w opisany sposób − po włączeniu tranzystora T1 i podaniu pełnego napięcia na obciążenie prąd znacznie wzrósłby i zestaw tranzystorów T1, T2 zatrzasnął− by się, podobnie jak tyrystor. W tym miejscu należy wyjaśnić, iż takie połączenie tranzystorów rze− czywiście ma wła− ściwości bardzo podobne do tyry− stora. Trzeba też pamiętać, że w drugim trybie pracy, gdy na wiertarkę poda− wane jest pełne napięcie, a prąd jest znacznie większy od prądu “spoczynkowe− go”, większa część tego prądu płynie przez ob− wód emiter−baza tranzystora T1. Właśnie dlatego także tranzystor T1 powinien być tranzystorem mo− cy, o katalogo− wym prądzie bazy większym niż prąd pracy wiertarki. Zdecydowana większość tranzy− storów mocy ma prąd bazy rzędu kilku amperów i takie tranzystory śmiało można stosować jako T1. Tranzystor T2 w zasadzie mógłby być tranzystorem śre− dniej mocy, ponieważ w najgorszym przy− padku (w trybie czuwania) wydziela się na nim co najwyżej 2...5W mocy. Natomiast w drugim trybie, gdy oba tranzystory są otwarte, wydziela się w nich moc strat mniejsza niż 1W. Dlatego też tranzystor T1 nie potrzebuje radiatora, choć musi to być tranzystor mocy o prądzie bazy rzędu kilku amperów. Kto chce, może sprawdzić, jak zmienia− ją się właściwości układu przy zmianach rezystancji R5. Testy praktyczne wykazały, iż podane wartości (1,2kΩ, 510Ω) są opty− malne. Przy próbach zmian wartości ele− mentów R5, R6 należy pamiętać, że część prądu płynącego przez R5 to prąd bazy T2. Można wiec usunąć R6 i dobrać R5 dla da− nej wiertarki i konkretnego egzemplarza tranzystora T2 (stosownie do jego wzmoc− nienia prądowego), by w trybie czuwania napięcie na wiertarce nie przekraczało 1/3 napięcia nominalnego. Jeśli natomiast rezystor R6 o wartości 510Ω będzie zastosowany, musi to być rezystor o obciążalności co najmniej 0,5W − przecież na nim w drugim trybie pracy też będzie występować praktycz− nie całe napięcie zasilające. Montaż i uruchomienie Układ sterownika można zmontować albo na płytce drukowanej, pokazanej na rysunku 2, albo w “pająku”. Montaż nie sprawi trudności. W przypadku wiertarki AD−19 z oferty AVT zamiast czterech rezy− storów R1...R4 należy zastosować jeden, o wartości 2,2Ω (0,25W). W innych przy− padkach wartość rezystancji czujnika prą− du należy dobrać samodzielnie. Układ zmontowany ze sprawnych ele− mentów powinien od razu pracować po− prawnie. Gdyby wiertarka po włączeniu zasila− nia od razu pracowała na pełnych obro− Rys. 2. Schemat montażowy tach, należy zmniejszyć rezystancję czuj− nika. Wartość rezystancji czujnika nie mo− że być zbyt duża, bo spadek napięcia na nim przekraczałby 0,6V i tranzystor T1 byłby stale włączony. Wartość rezystancji czujnika nie może też być zbyt mała, bo układ nie będzie działał po niezbyt dużym zwiększeniu obciążenia. Doświadczenia redakcyjne wskazują, że ewentualne do− branie wartości rezystancji czujnika nie sprawi kłopotów. Należy zaczynać od większej wartości rezystora R1, gdy wier− tarka cały czas pracuje na pełnych obro− tach, a potem zmniejszać wypadkową re− zystancje wlutowując równolegle kolejne rezystory R2...R4, aż napięcie się zmniej− szy i układ przejdzie w tryb czuwania. Praktyczne próby wiercenia płytek z uży− ciem opisanego sterownika jak najbardziej potwierdziły jego przydatność. Wykonanie takiego układu można więc zalecić wszy− stkim posiadaczom miniaturowych wierta− rek zasilanych prądem stałym. Projekt opracowany w Redakcji EdW na podstawie pomysłu Piotra Wójtowicza