„Przerwane” powstanie

CZĘŚĆ III
„Przerwane” powstanie
Wydarzenia, które nastąpiły po zamachu na arcyksięcia Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914
r., nieubłaganie popychały Europę ku wojnie. Konflikt między zaborcami oznaczał dla polskich
irredentystów szansę na długo oczekiwaną realizację planów powstańczych. Józef Piłsudski pierwsze
rozkazy mobilizacyjne wydał 29 i 30 lipca. Jako miejsce zbiórki wyznaczono Oleandry w Krakowie.
3 sierpnia Komendant z członków letniego kursu oficerskiego Związków Strzeleckich i Drużyn
Strzeleckich utworzył Pierwszą Kompanię Kadrową. 6 sierpnia 1914 r. Austro-Węgry wypowiedziały
wojnę Rosji. Tego samego dnia, o 4 rano, licząca blisko 150 żołnierzy kompania wyruszyła w stronę
granicy z zaborem rosyjskim. Za nimi podążyły następne ochotnicze strzeleckie oddziały. Ich celem,
uzgodnionym z austriackimi władzami, było wzniecenie antyrosyjskiego powstania.
Prawdziwe plany Komendanta szły o wiele dalej; rozkazał on – w regionie świętokrzyskim, na
zajętych przez Strzelców terenach – ogłosić odezwę informującą o powołaniu w Warszawie tajnego
Rządu Narodowego, któremu to rządowi Józef Piłsudski podporządkował się jako komendant polskich sił
wojskowych. Celem tej mistyfikacji nawiązującej do tradycji Powstania Styczniowego było
uwiarygodnienie idei powstania w oczach opinii publicznej Królestwa Polskiego i masowe poparcie akcji.
Dałoby to Józefowi Piłsudskiemu większą niezależność i silny atut w negocjacjach z austriackimi
władzami wojskowymi.
Działania te wywołały zaniepokojenie po stronie rosyjskiej, która, mając w pamięci Powstanie
Styczniowe oraz polityczny rezonans, jaki budził wówczas w kraju i wśród wielu państw europejskich
ówczesny, tajny rząd narodowy, wydała deklarację zapowiadającą „zjednoczenie ziem polskich
swobodnych w swej wierze, języku i samorządzie”. Podobne, dalej idące deklaracje wygłosili Austriacy
i Niemcy. Tym samym uruchomiona została, zrazu powolna, licytacja „sprawy polskiej” na arenie
międzynarodowej.
Pierwsza powstańcza próba Józefa Piłsudskiego zakończyła się niepowodzeniem ze względu na
dominujące prorosyjskie postawy większości ludności Kongresówki i jednoczesne przeciwdziałanie
austriackie. Ratunkiem dla powstańczych oddziałów strzeleckich, do których wstąpiło w ciągu miesiąca
tysiące ochotników, były działania posłów Koła Polskiego w parlamencie wiedeńskim. Przygotowali oni
CZĘŚĆ III
odezwę cesarza Franciszka Józefa zapowiadającą restytucję Królestwa Polskiego, którego siłami
zbrojnymi miały być Legiony Polskie, będące częścią armii austro-węgierskiej. Aczkolwiek cesarz zgodził
się na odezwę w okrojonej formie, bez formuły niepodległości, nowo powstałe porozumienie galicyjskich
partii – Naczelny Komitet Narodowy (NKN) – objęło polityczny patronat nad Legionami. Wchłonęły one
dotychczasowe ochotnicze formacje strzeleckie, a Józef Piłsudski pozostał komendantem jednej
(pierwszej) z trzech utworzonych z czasem brygad legionowych. Formalne podporządkowanie
Komendanta NKN-owi było wyjściem pozwalającym na dalsze prowadzenie gry o niepodległość Polski.
Służyć temu miało utworzenie jesienią 1914 r. na terenie zaboru rosyjskiego konspiracyjnej Polskiej
Organizacji Wojskowej, podległej tylko Komendantowi Piłsudskiemu, organizacji, która cztery lata później,
jesienią 1918 r., dokończyła owo „przerwane” powstanie i stała się wraz z legionistami kadrą
odrodzonego Wojska Polskiego.