teoria wyboru publicznego - Katedra Ekonomii Politycznej

TEORIA WYBORU PUBLICZNEGO
dr Katarzyna Metelska-Szaniawska
Wykład w wymiarze 30 godzin w semestrze letnim.
Cel zajęć:
Wykład jest przeznaczony dla studentów III roku WNE UW specjalizujących się w zakresie
„Ekonomii sektora publicznego”. Mogą w nim uczestniczyć także inni studenci w ramach
zajęć fakultatywnych. Uzupełniającym elementem wykładu są ćwiczenia.
Celem wykładu jest przedstawienie głównych zagadnień teorii wyboru publicznego
określanej także jako ekonomiczna analiza polityki. Prezentację teorii uzupełnia omówienie
ilustracji empirycznych. Ćwiczenia poświęcone są przedstawieniu zastosowań teorii i analizie
konkretnych przypadków praktycznych, dokonywanej także samodzielnie przez uczestników
zajęć.
Szczegółowy program
1. HOMO OECONOMICUS W ŚWIECIE POLITYKI – WPROWADZENIE DO TWP
Co to jest polityka i dlaczego ekonomiści interesują się polityką? Czym jest teoria wyboru
publicznego? Korzenie historyczne teorii wyboru publicznego i jej główne współczesne
szkoły. Teoria racjonalnego wyboru jako podstawowe założenie dla teorii wyboru
publicznego. Miejsce teorii wyboru publicznego w naukach ekonomicznych i jej związki z
innymi naukami społecznymi. Normatywne i pozytywne podejście w badaniach wyboru
publicznego.
2. SEKTOR PUBLICZNY OCZAMI EKONOMISTÓW
Czym jest sektor publiczny? Udział i rola państwa w funkcjonowaniu współczesnych
gospodarek. Alokacja i redystrybucja jako podstawowe powody dla istnienia państwa i
mechanizmu kolektywnego podejmowania decyzji. Zjawisko zawodności rynku i zawodności
państwa. Ewolucja sektora publicznego w XX w. Sektor publiczny w Polsce. Obszary
zainteresowań ekonomii sektora publicznego i teorii wyboru publicznego.
3. PROBLEMY DOSTARCZANIA DÓBR WSPÓLNYCH (dwa wykłady)
Klasyfikacja dóbr w ekonomii. Teoria dóbr publicznych i dóbr wspólnych. Dlaczego istnieją
dobra publiczne? Free riding. Modele dostarczania dóbr publicznych (optimum Pareto w
gospodarce z dobrem prywatnym i publicznym, model Lindahla). Problem ujawniania
preferencji (podatek Grovesa-Clarke’a). Czy dobra publiczne można sprywatyzować? Rola
partnerstwa prywatno-publicznego w dostarczaniu dóbr publicznych. Zasoby wspólne i
problem nadmiernego wykorzystania. Dobra klubowe – modele Buchanana i Tiebouta.
4. TEORIA WYBORU SPOŁECZNEGO (dwa wykłady)
Wstęp do teorii wyboru społecznego – obszar zainteresowań i korzenie historyczne. Relacje
preferencji i użyteczność porządkowa. Aksjomaty wyboru społecznego. Twierdzenie Maya.
Paradoks Condorceta. Medianowy wyborca i twierdzenie Blacka. Preferencje przestrzenne.
Funkcje dobrobytu społecznego. Twierdzenie Arrowa. Manipulowanie głosami. Przegląd
metod głosowania. Relacje między TWS i TWP.
5. EKONOMICZNA TEORIA DEMOKRACJI
Ekonomiczna teoria demokracji. Ekonomiczny model demokracji w ujęciu A. Downsa i
krytyka tego modelu. Czy demokracja sprzyja efektywności gospodarowania i rozwojowi?
6. EKONOMIA KONSTYTUCYJNA
Program badawczy ekonomii konstytucyjnej – obszar zainteresowań i geneza. Kategorie
konstytucji w rozumieniu ekonomii konstytucyjnej. Nurt normatywny ekonomii
konstytucyjnej i tworzenie instytucjonalnego ładu społeczeństwa. Koncepcje umowy
społecznej i ich znaczenie dla funkcjonowania gospodarki, państwa i społeczeństwa. Model
procesu politycznego według Buchanana i Tullocka. Pozytywna ekonomia konstytucyjna –
projektowanie konstytucji i ekonomiczne skutki reguł konstytucyjnych. Przykłady badań
empirycznych. Transformacja postsocjalistyczna w świetle ekonomii konstytucyjnej.
7. EKONOMICZNA TEORIA WŁADZY (dwa wykłady)
Podstawy ekonomicznej analizy struktury władzy w państwie. Model przetargowy podziału
władz i analiza popytowo-podażowa. Ekonomiczna teoria władzy ustawodawczej (optymalna
wielkość legislatywy, znaczenie zasad prawa wyborczego, dwuizbowość). Ekonomiczna
teoria sądownictwa (co maksymalizują sędziowie?, niezależność sądownictwa i jego skutki
gospodarcze). Ekonomiczna analiza biurokracji. Teorie biurokracji: M. Webera i W.A.
Niskanena. Sposoby regulowania i kontroli biurokratów. Wady i zalety systemu służby
cywilnej (civil service).
10. TEORIA GRUP INTERESU
Teoria grup interesu i koalicji dystrybucyjnych. Motywy i uwarunkowania tworzenia grup
interesu. Logika działań zbiorowych w ujęciu M. Olsona. Analiza grup interesu w
interpretacji Szkoły Chicagowskiej. Skutki działalności grup interesu dla efektywności
gospodarowania i wzrostu gospodarczego.
11. POGOŃ ZA RENTĄ
Zjawisko pogoni za rentą we współczesnych gospodarkach. Renta ekonomiczna i renta
polityczna. Metody przechwytywania renty politycznej. Skutki tego zjawiska dla
funkcjonowania gospodarki i systemu politycznego. W jaki sposób można ograniczyć to
zjawisko? Przykłady poszukiwania renty w polskiej gospodarce.
12. PODSUMOWANIE
Co wnosi teoria wyboru publicznego do wiedzy o gospodarce, społeczeństwie i polityce?
Najważniejsze wnioski dla Polski wynikające z przeprowadzonych analiz. Postulowane
kierunki badań i rozwoju teorii. Nowe metody i koncepcje w teorii wyboru publicznego.
Literatura podstawowa
Wilkin J. (red.), 2005, Teoria wyboru publicznego. Wstęp do ekonomicznej analizy polityki i
funkcjonowania sfery publicznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Literatura uzupełniająca /szersza lista na stronie internetowej zajęć/
Buchanan J.M., 2003, Public Choice: The Origins and Development of a Research Program,
Fairfax, Va.: Center for Study of Public Choice.
2
Buchanan J.M., 1997, Finanse publiczne w warunkach demokracji: systemy fiskalne z
decyzje indywidualne, Warszawa: Wydawnictwa Naukowe PWN.
Buchanan J.M., Tullock G., 1962, The Calculus of Consent: Logical Foundations of
Constitutional Democracy, Ann Arbor: University of Michigan Press.
Buchanan J.M., Musgrave R.A., 2005, Finanse publiczne a wybór publiczny. Dwie odmienne
wizje państwa. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Lissowski G. (red.), 2001, Elementy teorii wyboru społecznego, Warszawa: Wydawnictwo
Naukowe Scholar.
Mueller D.C., 2003, Public Choice III, Cambridge: Cambridge University Press.
Porębski Cz., 1999, Umowa społeczna. Renesans idei, Kraków: Wydawnictwo Znak
(przedmowa i rozdz. IV w części drugiej – Dwa rodzaje umowy społecznej w ujęciu J.
Buchanana).
Stiglitz J.E., 2004, Ekonomia sektora publicznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Sztaba S., 2002, Aktywne poszukiwanie renty. Teoria, przykłady historyczne, przejawy w
polskiej gospodarce, Warszawa: Szkoła Główna Handlowa.
Zasady zaliczenia przedmiotu:
Egzamin pisemny (test wielokrotnego wyboru + dwa krótkie pytania otwarte).
Ocena z egzaminu stanowi 75% oceny końcowej, a 25% przypada na ocenę z ćwiczeń.
3